Салықтық түсімдер
ЖОСПАР
КІРІСПЕ .................................3
1 БЮДЖЕТ ЖӘНЕ ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ САЛЫҚТАРДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ............................5
1.1 Салықтар және олардың мемлекеттік бюджетті қалыптастырудағы рөлі ....5
1.2 Бюджетке салықтардың түсудегі рөлі ............11
2 МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ ТҮСІМДЕРІНДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ..................17
2.1 Мемлекеттік бюджет кірістерінің 2007-2010 жж. орындалуы ........17
2.2 Оңтүстiк Қазақстан облысо бюджетiнiң салық түсiмдерiн талдау ..............22
3 МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТЕГІ САЛЫҚТЫҚ ТҮСІМДЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ .........................30
ҚОРЫТЫНДЫ ................................38
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ..........................40
КІРІСПЕ
Жүйелілік біздің бүгінгі дүниедегі алдағы он жылдықта жедел алға
Бірінші міндет – экономиканың тұраулы дамуын қамтамасыз етіп, ұстап
Екінші міндет Қазақстанның экономикалық дамудың «өңірлік локомативіне» айналдыру және
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі болып
Мемлекеттің салық жүйесі мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың жиынтығы, салықтық
Бүгінде Қазақстан Республикасы егемендік алып, дербес мемлекет болған және
Салық – нарықтық қатынастардың құрамды бөлiгi және мемлекеттiк саясатты
Осы жұмысты орындаудағы мақсат қаржы саласындағы мемлекеттік бюджеттің экономикалық
Осы жұмысты орындаудағы міндеттерге:
Салықтың экономикадағы атқаратын қызметтерiн көрсету;
Салық салу қағидаларын жан-жақты қарастыру;
Қазақстанның мемлекеттік бюджетті кірістері мен шығыстары негізінде жан-жақты талдау;
Экономиканың дағдарыстық кезеңіндегі мемлекеттік бюджеттің атқаратын шараларын, негізгі қолдау
Бүгінгі салық жүйесінің экономикада атқарып отырған салық-бюджет саясатының 2009-2010
Салықты жетілдіру негізінде мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің қалыптасу көздерін табу
10 жылдан кейін жаңа Қазақстанды жаңа әлемде орнықтыру үшін
1 БЮДЖЕТ ЖӘНЕ ОНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ САЛЫҚТАРДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1 Салықтар және олардың мемлекеттік бюджетті қалыптастырудағы рөлі
Салық - мемлекеттiң бекiтуi. Тек сол ғана
Салықтар мемлекеттер пайда болуымен бiрге пайда болды. Мемлекет құрылымының
Салықтар баршамызға белгілі көптеген ғасырлар бойы қоғамның экономикалық базалық
Сонымен қатар, салық жүйесінің өзіне тән табиғи ерекшеліктері мен
Мемлекет ақшалай қаржыларды түрлi жолдармен
Салықтар мемлекеттiк бюджетке заңды және
Салықтар шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен
Қазақстан Республикасындағы әкiмшiлiк-әрекеттегi қызметкерлер мен жұмысшылардың әлеуметтiк-экономикалық қорғалуы,
Көптеген қаржы байланыс түрлерiнiң iшiнен, ерекше қасиетпен дараланып тұратын
Мемлекеттiк бюджетте экономикалық қатынастарының тұтастығы ретiнде обьективтi қасиетi бар.
Мысалы, үшiн қоғамдық өндiрiстiң пропорциялдарын және қарқынын қамтамасыз
Қаржы орталықтандыруының арқасында ақша қоры экономикалық және әлеуметтiк дамуға
Осыған орай мемлекеттiк бюджет бағамдық үлестiрудiң ерекше бөлiмi
Мемлекеттiк бюджетке белгiлi бiр тұтас қаржы қатынастары ретiнде оған
мемлекеттiң жалпы қоғамдық өнiмiнiң бөлiгiмен байланысты және оны қолдануымен,
халық шаруашылығы, аймақтар, экономика секторлары, қоғамдық iс - әрекеттiң
ол қоғамдық өнiммен, яғни оның iс- әрекетiмен байланысты емес,
Мемлекеттiк бюджет басқа да экономикалық санаттар сияқты өндiрiстiк қатынастар
Экономикалық санат ретiнде мемлекеттiк бюджет – мемлекетпен басқада жалпы
Осыған орай "Мемлекеттiк бюджет" атты түрлендiрiлген түсiнiк келесi
мемлекеттiң ақша қорының орталықтандырылған қоры;
экономикаға әсер ететiн құрал;
мемлекеттiң негiзгi қаржы жоспары
қоғамның барлық м үшелерi оны заң ретiнде орындау керек.
Мемлекеттiк бюджеттiң қызметi- бiрiншiден, мемлекеттiк бюджет арқылы ұлттық
Ол ақша қорын ұлттық шаруашылықтың, өндiрiс өрiсiнiң, экономикалық
Мемлекеттiк бюджет экономикаға қатты әсер етедi, себебi ол бұл
Қазақстан Республикасының (бюджет жүйесi туралы( заңы республиканың түрлi
Бюджет - мемлекеттiң өз мiндеттерiн жүзеге асыруына арналған және
Бюджет - мемлекеттiң мiндеттерi мен функцияларын iске асыруды қаржымен
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығына жеке ортақ ерекшеліктерімен
Мемлекеттiк бюджет - араларындағы өзара өтелетiн операцияларды есепке алмағанда,
Экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджеттің объективті сипаты бар.
Сөйтіп, объективті бөлгіштік қатынастардың экономикалық нысаны бола отырып, құндық
Экономика дамуының қазіргі кезеңінде орталықтандырылған қаржы ресурстары мемлекетке қоғамдық
Қаржыны орталықтандырудың арқасында ақша қаражаттары, мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік
Сөйтіп, объективті бөлгіштік қатынастардың экономикалық нысаны бола отырып, құндық
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке ең
Құндық бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына өзгеше
1) мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен және
2) құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық
3) қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей байланысты
Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық категория сияқты, өндірістік
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы категориясына сай
Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып табылады.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі. Ол
Ақырында, мемлекеттік бюджет мемлекет заңдарының бірі болып табылады (мысалы,
Мемлекеттік бюджет – ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімді
Шығыстар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды реттеудің
1.2 Бюджетке салықтардың түсудегі рөлі
“Салық” ұғымы әр түрлi экономикалық әдебиеттерде әр түрлi қарастырылады.
Салықтар дегенiмiз мемлекеттiк бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгiлi
Бiрiншiден, салықтар шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының қалыптасуындағықаржылық
Екiншiден, шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халық табысының белгiлi бiр
Салықтар жалпы шығу тегi мемлекеттердiң пайда болуымен қатар өмiр
Осы салық салуға байланысты әр дәуiрде мемлекет қайраткерлерi. Экономистер,
“Салық” ұғымы әр түрлi экономикалық әдебиеттерде әр түрлi қарастырылады.
Салық салудың жағымды және жағымсыз әсері неғұрлым теңестірілетін болса,
Мемлекет пен салық төлеушілердің салық жүйесіне деген қатынасы әр
Мемлекет салық саясатын оның қайшылығын неғұрлым азайта отырып жүргізуі
В.Я.Савченко «Салық ауыртпалығын анықтау әдістемесі» деген мақаласында мемлекет пен
көрсетілетін
қызметтер
Сурет 1 - Мемлекет пен салық төлеушінің арасындағы байланыс
Бұл сызбадан салық төлеушінің оның төлеген салық сомасының мөлшерінде
Осыған орай Лаффер теориясына сүйенетін болсақ, онда, салықтардың жоғары
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызмет етуінің тиімділігі ондағы жұмыс істейтін
Сурет 2 - Салық жүйесінің экономикалық үдеріске
тигізетін әсері
Кесте 1 - 2004-2010 жылдардағы мемлекеттік бюджет кірісіндегі
(млрд.тг.)
Бюджет кірісі
2005ж
2006ж
2007ж
2008ж
2009ж
2010ж Өсу қарқыны (алдыңғы мерзіммен салыстырғанда, %)
2006ж 2007ж 2008ж 2009ж 2010ж
Салықтық түсімдер, млрд.тг.
635,7
750,7
947,2
1186,1
2001,3
2209,0
118
126,2
125,2
168,5
110,5
Корпора
циялық табыс салығы
169,0
207,3
272,6
382,8
834,3
776,6
122
131,5
140,4
217,9
93,0
Жеке табыс салығы 68,5 77,3 93,2 98,5 122,9 165,0
ҚҚС 213,6 175,8 231,3 242,9 343,9 489,5 110 131,5
Әлеумет
тік салық 124,2 133,8 157,6 167,9 197,3 236,5 107,7
Акциздер 21,8 25,4 26,9 29,9 33,4 47,4 116,6
Мүлікке салынатын салық
20,9
24,4
27,1
31,5
37,2
48,3
116,7
111,1
116,1
118,2
129,8
Жер салығы 5,4 5,3 5,4 5,9 6,9 7,9 98,7
Көлік құралда
рына салынатын салық
6,3
5,0
5,0
5,9
7,0
8,4
79,4
102
117,5
118
120
Бонустар, роялти, өнімді бөлу бойынша ҚР үлесі, үстеме пайда
6,3
7,6
13,1
115,2
187,5
151,9
120,4
171,1
188,5
162,6
80,8
Алыну көзі: ҚР ҚМ статистикалық бюллетені. №12. 2005-2010ж.
Соңғы 2010 жылдың қорытындысы бойынша салықтық түсімдердің
Жеке табыс салығы салық төлеу әдісі бойынша ерекшеленетін, екі
Кесте 2 - 2004-2010 жылдар аралығындағы Мемлекеттік бюджет
Түсімнің түрлері 2004ж 2005ж
2006ж
2007ж
2008ж
2009ж
2010ж
Кірістер 100 100 100 100 100 100 100
Салықтық түсімдер 89,2 87,0 93,0 94,2 92,1 95,2 94,5
Корпорациялық табыс салығы 27,8 22,7 25,6 27,1 29,7
Жеке табыс салығы 8,6 9,2 9,5 9,3 7,7 5,8
Әлеуметтік салық 16,8 16,7 16,5 15,7 13,0 9,4 10,1
ҚҚС 19,5 21,5 21,7 23,0 19,0 16,3 20,9
Акциздер 3,2 2,9 3,1 2,6 2,3 1,5 2,0
Мүлік салығы 2,5 2,8 3,0 2,6 2,4 1,8 2,0
Жер салығы 0,9 0,7 0,7 0,5 0,5 0,3 0,4
Көлік құралдары салығы
1,0
0,8
0,6
0,4
0,4
0,3
0,4
Табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін түсетін түсімдер
3,7
3,6
6,2
7,3
12,2
16,0
12,9
Халықаралық сауда және сыртқы операцияларға салынатын салық
3,1
3,4
4,8
4,2
3,9
3,0
4,7
Басқа да салықтар мен алымдар 1,4 0,7 0,3 0,3
Салыққа жатпайтын түсімдер 6,5 9,4 5,9 4,5 6,3 3,1
Алыну көзі: ҚР ҚМ статистикалық бюллетені. №12. 2004-2010ж.
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы категориясына сай
Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып табылады.
Еліміздің Конституциясының 4-ші бөлімінің 53 бабында Палаталардың бірлескен отырысында
Бюджеттік жоспарлау мен бюджеттің атқарылу процесінде ұлттық шаруашылықтың қаржы
Бюджеттi жоспарлау принциптерiне келесілерді жатқызамыз:
1) сабақтастық принципi - бюджеттi алдыңғы кезеңде негiзге алынған
2) басымдық принципi - бюджеттi алдағы орта мерзiмдi кезеңге
3) негiздiлiк принципi - бюджеттi нормативтiк құқықтық актiлер және
Алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта мерзiмдi фискалдық саясатты
1. Орта мерзiмдi фискалдық саясат алдағы үш жылдық кезеңге
мемлекеттiк, республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң болжамдық көрсеткiштерiн;
бюджеттiк бағдарламалардың өткен кезеңнiң iшiнде iске асырылу тиiмдiлiгiн бағалау
бюджет қаражатын жұмсаудың басым бағыттарын;
республиканың немесе аймақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуының негiзгi бағыттарын iске асырудың
бюджетаралық қатынастардың даму бағыттарын;
мемлекеттiк және мемлекет кепiлдiк берген қарыз алу мен борыш
ықтимал фискалдық тәуекелдердi айқындайтын құжат болып табылады.
2. Орта мерзiмдi фискалдық саясат республиканың немесе аймақтың орта
Тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңның жобасын
2 МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ ТҮСІМДЕРІНДЕГІ САЛЫҚТАРДЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Мемлекеттік бюджет кірістерінің 2007-2010 жж. орындалуы
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болып
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік-экономикалық және
Бюджет кірістерінің негізгі көзі салықтар немесе оларға барабар төлемдер
Бюджет жүйесі туралы заңға сәйкес бюджеттiң құрылымы мынадай бөлiмдерден
1) кiрiстер: /1/
салықтық түсiмдер;
салықтық емес түсiмдер;
негiзгi капиталды сатудан түскен түсiмдер;
ресми трансферттер түсiмдерi;
2) шығындар;
3) операциялық сальдо;
4) таза бюджеттiк кредит беру:
бюджеттiк кредиттер;
бюджеттiк кредиттердi өтеу;
5) қаржы активтерiмен жасалатын операциялар бойынша сальдо:
қаржы активтерiн сатып алу;
мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдер;
6) бюджет тапшылығы (профицитi);
7) бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитiн пайдалану):
қарыздар түсiмi;
қарыздарды өтеу;
бюджет қаражаты қалдықтарының қозғалысы.
Бюджет кiрiстерi салық және басқа да мiндеттi төлемдер, ресми
Баршамызға белгiлi елiмiздiң салық жүйесi бiршама өзгерiстерге ұшырап, дамып
2004 жылдың 12 маусымында Жаңа салық Кодексi қабылданып, 2005
Жаңа Салық Кодексi Қазақстанда мынадай салықтар енгiзiлдi:
корпорациялық табыс салығы;
жеке табыс салығы;
қосылған құн салығы;
акциздер;
жер қойнауын пайдаланушылардың салықтар мен арнайы төлемдерi;
әлеуметтiк салық;
жер салығы;
көлiк құралдары салығы;
мүлiк салығы. /2/
Осы Салық Кодексiндегi 13 түрлi алымдарға:
заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым;
жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым;
жылжымайтын мүлiкке құқықтарды және олармен жасаған мәмiлелердi мемлекеттiк тiркегенi
радиоэлекторндық құралдары және жиiлiгi жоғары құрылғыларды мемлекеттiк тiркегенi үшiн
механикалық көлiк құралдары мен тiркемелердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым;
теңiз, өзен кемелерi мен шағын көлемдi кемелердi мемлекеттiк тiркегенi
азаматтық әуе кемелерiн мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым;
дәрi-дәрмек құралдарын мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым;
автакөлiк құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы;
аукциондардан алынатын алым;
елтаңбалық алым;
жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшiн лицензиялық алым;
телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожилiк спектiрiн пайдалануға
Салық Кодексiндегi төлемақыларға:
жер учаскелерiн пайдаланғаны үшiн төлемақы;
жер бетiндегi көздердiң су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы;
қоршаған ортаның ластанғаны үшiн төлемақы;
жануарлар дүниесiн пайдаланғаны үшiн төлемақы;
орманды пайдаланғаны үшiн төлемақы;
ерекше қорғалатын табиғи аймақтарды пайдаланғаны үшiн төлемақы;
радиожилiк спектерiн пайдаланғаны үшiн төлемақы;
кеме жүретiн су жолдарын пайдаланғаны үшiн төлемақы;
сыртқы жарнаманы орналастырғаны үшiн төлемақы.
Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс көзiн құрайтын негiзгi қаржылық көздер –
Кесте 3
Қазақстан Республикасы мемлекеттiк бюджетiнiң жалпы кiрiсiндегi салықтық түсiмдердiң үлес
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Мемлекеттiк бюджет кiрiсi (млрд. теңге)
Оның iшiнде салықтық түсiмдер 242,7
178,1 279,4
204,1 304,1
215,6 393,0
330,3 587,0
524,1 746,9
670,0 7961,4
7300,6
Салық түсiмердiң мемлекеттiң бюджетiндегi үлесi % 73,4 73,0 70,9
* Көзі: Статистический ежегодник, 2010 год. – 462 стр.
Кестеден көрсетiлген мәлiметтердi қарастыра келе, қазiргi кезде елiмiздiң бюджетiнiң
Мемлекеттiк бюджет бұл мемлекеттiк өкiмет органдарының қызметiн қамтамасыз ету
Бюджеттiң табысы – салық және салыққа жатпайтын
Мемекеттiк бюджеттiң 2008-2010 жылдар аралығындағы мемлекеттiк бюджеттiң орындалу көрсеткiштерi
Кесте 4
Мемлекеттiк бюджеттiң орындалуы, млн.теңге
Көрсеткiштер 2008 ж үлес салмағы % 2009 ж үлес
Түсiмдер
Табыстар
Салықтық түсiмдер:оның iшiнде:
заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы
жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы
әлеуметтiк салық
қосылған құн салығы
акциздер
мүлiк салығы
жер салығы
басқа салықтар
Салықтық емес түсiмдер
Капитал операцияларынан түскен табыс
Алынған ресми трансферттер
Бюджеттен бұрын берiлген несие бойынша негiзгi борышты өтеу
587026
524026
163529
51016
99082
115159
19285
14763
5506
55636
38602
24379
3196
8511 100,0
98,1
87,5
27,3
8,5
16,5
19,2
3,2
2,5
0,9
9,2
6,4
4,1
0,5
1,4 746612
733660
635792
169048
68574
124284
159913
21830
20944
5454
65745
72505
25363
233
12719 100,0
98,3
85,2
22,6
9,2
16,6
21,5
2,9
2,8
0,7
8,8
9,7
3,4
0,0
1,7 844324
830271
773780
212438
107014
152770
200764
30362
27228
9002
35300
50386
6105
0,0
14063 100,0
98,3
91,6
25,2
12,7
18,1
23,7
3,6
3,1
1,1
4,1
6,0
0,7
0,0
1,7
* Көзі: Статистический ежегодник, 2010 год. – 462 стр.
2008 жылы мемлекеттiк бюджеттiң орындалуындағы түсiмi 598746
Бюджеттiң табыс бөлiгiнiндегi салықтық түсiмдердiң орындалуына келетiн болсақ,
Соңғы жылдардың көрсеткiштерiн салыстыру арқылы көрсеткiштердiң ауытқу денгейiн
Салықтардың артуына себепшi болған салықты, яғни салық түсiмдерiндегi әрбiр
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджет кірістерінің құрамы мен құрылымы мына
Кесте 5 - Мемлекеттік бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы
(млн.теңге)
2008 ж 2009 ж 2010 ж
І.Кірістер 1004566
Салықтық түсімдер 947251 1186137 1998314
Салыққа жатпайтын түсімдер 44813 81500
Капиталмен жүргізілетін
операциялардан алынатын кірістер
19096
34182
ІІ.Алынған ресми трансферттер (гранттар) - -
ІІІ.Бұрын бюджеттен берілген кредиттер
бойынша негізгі борышты өтеу 17690
18390
11351
* Көзі: Статистический ежегодник, 2010 год. – 462 стр.
Кестеден көрініп тұрғандай, кірістердің негізін салықтық түсімдер құрап отыр
Бюджеттің шығыстары – бұл бекітілген бюджет шегінде қайтарылмайтын негізінде
2.2 Оңтүстiк Қазақстан облысо бюджетiнiң салық түсiмдерiн талдау
Қазақстан Республикасы Президентiнiң (Қазақстан Республикасында 2008 –2009 жылдары
Шағын кәсiпкерлiктi дамыту барысында жасалған талдаулар көрсеткенiндей,
Оңтүстiк Қазақстан облысында шағын кәсiпкерлiктi қолдау және дамыту
Облыс бюджетi әлеуметтiк -экономикалық саясаттың басым бағыттарына
Облыс бюджетiнiң көлемi соңғы үш жылда
Облыс бюджетiнiң көлемi соңғы 148,6 пайызға артып
Облыс экономикасындағы оң iлгерушiлiктер облыстық бюджеттiң
Облыс бойынша өнеркәсiп өнiмдерiн өндiру 2007 жылы
Осы аталған бюджеттiң табысын ескере отырып
республикалық бюджетке –15480134,1 мың тенге, немесе 134 пайыз;
жергiлiктi бюджетке 17692663 мың тенге немесе 104 пайыз;
Сурет 3 - Оңтүстiк Қазақстан облысының 2007-2009 кiрiстердiң
* Облыс бюджетiнiң басты бағыты. Оңтүстiк Қазақстан
Бюджеттiң орындалуының кiрiс бөлiмiн жоғарыда көрсетiп отырғанымыздай 2009 жылы
Бюджеттiң орындалуының кiрiс бөлiгiне келетiн болсақ, 2009 жылы келесi
Мемлекеттiк бюджет:
табыстар мен салықтардың барлығы- 33172797,4 мың тенге, жоспармен салыстырғанда-
заңды тұлғалардан алынған салықтар- 7276365,1 мың тенге, (129,3();
жеке тұлғалардан алынған салықтар- 2656696,5 мың тенге, (103,0();
әлеуметтiк салық 6456900,5 мың тенге, (101,7 пайыз);
мүлiк салығы- 782773,7 мың тенге, (112,1 пайыз);
жер салығы –331144,0 мың тенге, (83,0 пайыз);
көлiкке салынатын салық – 305750,0 мың тенге,
акциз салығы 6155958 мың тенге, (109,7 пайыз);
мемлекеттiк баж- 170638,4 мың тенге, (100,5 пайыз);
салықтық емес түсiмдер – 404022,8 мың тенге,
капитал операцияларынан түскен түсiмдер – 274360,6 мың тенге, (115,5
Республикалық бюджет:
табыстар мен салықтардың барлығы- 15480134,1 мың теңге, жоспармен салыстырғанда
заңды тұғалардан алынған табыстар – 7276365,1 мың теңге, (129,3
акциз – 81210,0 мың теңге, (190,7 пайыз);
салықтық емес түсiмдер – 266087,2 мың теңге, (88,5 пайыз);
капита операцияларынан түскен түсiмдер – 1199,3 мың теңге,(189,7 пайыз);
Жергiлiктi бюджет:
табыстар мен салықтардың барлығы-17692663,3 мың тенге, жоспармен
жеке тұлғалардан алынған салықтар- 2656696,5 мың тенге, (103,0 пайыз);
әлеуметтiк салық- 6456900,5 мың тенге, (101,7 пайыз);
мүлiк салығы –782773,7 мың тенге, (112,1
жер салығы –331144 мың тенге, (83,0 пайыз);
көлiк құралдарының салығы- 305750,0 мың тенге, (95,6 пайыз);
акциздер- 6074748,4 мың тенге, (109,1 пайыз);
мемлекеттiк баж- 170638,4 мың тенге (100,5 пайыз);
барлық салықтық түсiмдер- 17281566,3 мың тенге, (104,8 пайыз);
барлық салықтық емес түсiмдер-137935,6 мың тенге, (88,4 пайыз);
капитал операцияларынан түскен түсiмдер- 273161,3 мың тенге, (115,3 пайыз).
Алайда, бюджеттiң кiрiс бөлiгiнiң асыры орындалғанына қарамай облыс бойынша
Тұтастай алғанда облыс бойынша түсiмдердiң мына түрi бойынша жоспар
-жер салығы 67,5 мың теңге, яғни 17 пайызы орындалмады;
-көлiк құралдарының салығы бойынша 14,4 млн. теңгеге , яғни
Сонымен қатар, акциз салығы жопардан артық 9,1 пайыз орындағанымен
- арақтар бойынша жопарда-7338 мың теңге болса, соның бар
-басқа да салық емес түсiмдер бойынша кiрiстердiң түсуiне байыппен
Сарыағаш, Мақтаарал аудандарында, Кентау, Түркiстан, Шымкент қалаларында кiрiстiң бiрнеше
Бұл орайда әкiмшiлiк айыппұлдары мен санкциялары бойынша түсiмдерге ерекше
Облыс бюджетi 2007 жылы түсiмдер 21413713 теңгенi, ал 2008
Кесте 6
Облыс бюджетiнiң орындалуы, мың теңге
Көрсеткiштер Жылдар
2007 2008 2009
Табыстар
Кiрiстер соның iшiнде :
Салықтық түсiмдер
Салықтық емес түсiмдер
Капитал операцияларының кiрiстерi
Арнайы трансферттiк алымдар
Берiлген негiзгi несиелiк қарыздарды жабу 21413713
12838819
12536127
274142
28550
8274039
300855 25804479
12996558
12221382
550060
225116
12460712
347209 31883983
17692663
17281566
137936
273161
13806789
384531
* Облыс бюджетiнiң басты бағыты. Оңтүстiк Қазақстан
Бюджет түсiмiнiң орындаулында 2007 жылы кiрiстер 12838819 мың теңге
- салықтық түсiмдер 12536127 мың теңге, яғни 58,4
- салықтық емес түсiмдер 274142 мың теңге, яғни 1,3
- капитал операцияларының кiрiстерi 28550 мың теңге, яғни 0,1
Арнайы трансферттiк алымдар 8274039 мың теңге, яғни 38,6 пайыз;
Берiлген негiзгi несиелiк қарыздарды жабу 300855 мың теңге, яғни
2008 жылы кiрiстер 12996558 мың теңге түсiмнiң 50,3 пайызын
- салықтық түсiмдер 12221382 мың теңге, яғни 47,3 пайызын
- салықтық емес түсiмдер 550060 мың теңге, яғни 2,1
- капитал операцияларының кiрiстерi 225116 мың теңге, яғни 0,8
Арнайы трансферттiк алымдар 12460712 мың теңге, яғни 48,3 пайыз;
Берiлген негiзгi несиелiк қарыздарды жабу 347209 мың теңге, яғни
2009 жылы кiрiстер 17692663 мың теңге түсiмнiң 55,5 пайызын
-салықтық түсiмдер 17281566 мың теңге, яғни 54,2 пайызын құрады;
-салықтық емес түсiмдер 137936 мың теңге, яғни 0,4 пайызын
-капитал операцияларының кiрiстерi 273161 мың теңге, яғни 0,8 пайызын
Арнайы трансферттiк алымдар 13806789 мың теңге, яғни 43,3 пайыз;
Берiлген негiзгi несиелiк қарыздарды жабу 384531 мың теңге, яғни
Сурет 4 – Облыс бюджетінің табыстарының құрамы
* Облыс бюджетiнiң басты бағыты. Оңтүстiк Қазақстан
Оңтүстiк Қазақстан облысы бойынша келтiрiлген (сурет 4) мәлiметтер бойынша
Облыс әкiмi шешiмiмен осы шаралардың негiзiнде бiрнеше мiндеттемелер
2009 жылы облысымызда экономика саласының алға басушылығы бюджеттiң сапалы
Облыс бюджетiнiң (кесте 6) орындалуында кiрiс жоспары 102,3 пайызға
Келесiде (кесте 7) 2008 жыл мен 2009 жылды салыстыру
Кесте 7
Облыс бюджетiнiң өсу қарқынын талдау
Көрсеткiштер Жылдар (мың тенге) Өсу қарқыны
2008 2009 +,- (
Табыстар
Кiрiстер
Соның iшiнде :
Салықтық түсiмдер
Салықтық емес түсiмдер
Капитал операцияларының кiрiстерi
Арнайы трансферттiк алымдар
Берiлген негiзгi несиелiк қарыздарды жабу 25804479
12996558
12221382
550060
225116
12460712
347209 31883983
17692663
17281566
137936
273161
13806789
384531 6079504
466105
5060184
-412124
48045
1346077
37322 123,5
136,1
141,4
25,0
121,3
110,8
110,7
* Облыс бюджетiнiң басты бағыты. Оңтүстiк Қазақстан
Жоғарыдағы кестеден 2008 жылмен 2009 жылдың көрсеткiштерiн салыстыру арқылы
Оңтүстiк Қазақстан облысының бюджетiнiң табыстары 3 бөлiмнен тұрады:
1.Кiрiстер:
салық түсiмдерi;
салыққа жатпайтын түсiмдер;
2. Алынған ресми трансферттер.
3. Несиелердi қайтару.
Бюджеттiң 1- бөлiмi: Кiрiстердiң салықтық түсiмдерi:
кiрiстерге салынатын табыс салығы;
жеке табыс салығы;
төлем көзiнен ұсталатын жеке табыс салығы;
кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын жеке тұлғалардан алынатын жеке табыс
қызметiн бiр жолғы талон бойынша жүзеге асыратын жеке
әлеуметтiк салық;
тауарларға, жұмыстарға және қызмет көрсетуге салынатын салықтар;
акциздер;
Қазақстан Республикасының аумағындағы өндiрiлген арақ;
Қазақстан Республикасының аумағындағы өндiрiлген шарап;
Қазақстан Республикасының аумағында өндiрiлген сыра;
Қазақстан Республикасының аумағығында өндiрiлген темекi сүзгiлi;
Қазақстан Республикасының аумағында өндiрiлген, құрамында темекi бар басқа
Қазақстан Республкасының аумағында өндiрiлген шарап матералдары;
құмар ойын бзнесi;
табиғи және басқа ресурстарды пайдаланғаны үшiн түсетiн түсiмдер;
қоршаған ортаны ластағаны үшiн төленетiн төлемдер;
басқа да салықтар;
жергiлiктi бюджетке түсетiн басқа да салықтық түсiмдер.
Салықтық емес түiсiмдер:
кәсiпкерлiк қызмет пен меншiктен түсетiн кiрiстер;
заңды тұлғалардан және қаржы мекемелерiнен түсетiн салыққа жатпайтын түсiмдер;
жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмдерi бойынша бекiтiлетiн мемлекеттiк латареядан түсетiн
айыппүлдар мен санкциялар бойынша түсетiн түсiмдер;
қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарды бұзғаны үшiн төленетiн
салықтық емес басқа да түсiмдер
табиғатты пайдаланушылардан келтiрiлген зиянның орынын толтыру туралы талаптар бойынша
2- бөлiмi: Алынған ресми трансферттерге:
мемлекеттiк басқарудың жоғары тұрған органдарынан түсетiн;
Республикалық бюджеттен түсетiн трансферттер:
ағымдағы;
күрделi;
субенциялар;
мақсатты ивестицялық трансферттер.
3- бөлiмi несиелердi қайтаруға:
iшкi несиелердi қайтару;
заңды тұлғаларға жергiлiктi бюджеттен берiлген неселердi қайтару;
шағын кәсiпкерiктi дамыту үшiн берiген неселердi қайтару;
ауыл шаруашылық тауар өндiрушiлерiне берiлген неселердi қайтару;
экономика салаларын қолдау және дамыту үшiн берiлген
басқа да несиелердi қайтару[19].
Бұл кестеде көрiп отырғанымыздай жалпы салықтық түсiмдер iшiнде заңды
Кесте 8
Облыс бюджетiнiң орындалуындағы салықтық түсiмдер, мың теңге
Көрсеткiштер 2007 ж үлес салмағы ( 2008 ж
Салықтық түсiмдер
Заңды тұғалардың табыс салығы
Жеке тұлғалардың табыс салығы
Әлеуметтiк салық
Жер салығы
Акциз
Мүлiк салығы
Көлiк құрадар салығы
Басқада салықтар 12537830
5053961
0,0
4098855
338337
166084
494640
366554
3202 100,0
40,3
0,0
32,7
2,7
1,3
3,9
2,9
0,02 12221382
2475843
2043308
5862455
338359
464943
570755
376909
88260 100,0
20,2
16,7
47,9
2,8
3,8
4,7
3,2
0,7 17281566
0,0
2656696
6456900
331144
6074748
782773
305750
170638 100,0
0,0
15,4
37,4
1,9
35,1
4,5
1,8
0,9
* Облыс бюджетiнiң басты бағыты. Оңтүстiк Қазақстан
Кесте 9
Облыс бюджетiнiң табыстарының орындалуындағы салықтық түсiмдерi, теңге
Көрсеткiштер Жылдар (мың тенге) өсу қарқыны
2008 2009 +,- (
Салықтық түсiмдер
Заңды тұғалардың табыс салығы
Жеке тұлғалардың табыс салығы
Әлеуметтiк салық
Жер салығы
Акциз
Мүлiк салығы
Көлiк құрадар салығы
Басқада салықтар 12221382
2445843
2043308
5862455
338359
464943
570755
376909
88260
17281566
0,0
2656696
6456900
331144
6577665
782773
305750
170638 5060184
0,0
613388
594445
-7215
192823
212018
-71159
82378 141,4
0,0
130,0
110,1
97,8
141,4
137,1
81,2
193,3
* Облыс бюджетiнiң басты бағыты. Оңтүстiк Қазақстан
Осы көрсеткiштердiң 2008-2009 жыдардағы өсу, арту қарқынын, әрбiр салықтың
3 МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТЕГІ САЛЫҚТЫҚ ТҮСІМДЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесi экономикалық қатынастарға және тиiстi құқықтық
Бюджеттiк процес мемлекеттiк кiрiстерi мен шығыстарын баланстайды,
Мемлекеттiк бюджеттiң тұрақты тапшылығының негiзiнде көптеген сабептер жатыр. Оның
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау кезiнде бақыаудың мынандай
1) сәйкестiктi бақылау – бақылац обьектiсi қызметiнiң Қазақстан Республикасы
2) қаржылық есептiлiктi бақылау- бақылау обьектiсiнiң қаржылық есептiлiктiлiктi жасауы
тиiмдiлiктi бақылау – бақылау обьектiсiнiң бюджеттiк бағдарламаны оның паспортына
Мемлекеттiк бюджеттiң 2009 жылмен 2010 жылдың көрсеткiштерiн
Мемлекеттiк бюджеттiң 2009жылы 2008жылға қараған кем орындалуының бiрден бiр
Мемлекеттiк бюджеттiк түсiмдерiң соңғы жылдардығы,яғни 2010 жылы артығымен орындалғанымен
Бұрын соңды салыққа қатысты заңдар бiр жүйеге түсiрiлмегенде
Қазiргi кезде экономика тұрақтады. Ең алдымен, ол
Салық кодексiнiң жобасын талқылау барысында Парламент депутаттары тарапынан әлеуметтiк
Салық кодексi кәсiпкерлiктi дамытуға да өзiндiк үлес
Мысалға, металлургия кәсiпорны металлургия өнiмдерiн шығарады, мұнымен қоса, онда
Мұның өзi салық әкiмшiлiшгiнiң бүкiл жүйесi мен салық тексерулерi
Осының бәрi салық төлеушiлердiң қалыптасқан ортасын салық мәдиниетiн арттыру
Жаңа жүйенi енгiзуге орай келешекте мемлекеттiк бюджетке түсiмдер көбеюге
Таяудағы уақытта заң жүзiнде тiзiм нысаны енгiзiлмек. Қазiр бұл
Мысалы, сатушы өткiзген өнiмдерi көлемiнiң сатып алушы алған осы
Сонымен қатар, әр түрлi төлем көздерiнен келетiiн азаматтардың
Нарықты экономикалық елдерде салықтар мемлекеттiк және муниципалдық табыстарда басты
Сондықтан салықтарды төлеу- төлеушiлер үшiн онша қызық
Дүние жүзiлiк тәжiрибе көрсетiп отырғандай, бүкiл өркениеттi мемлекеттердегi салықтық
Салықтар экономикалық белсендiлiктi реттей отырып, өндiрiстiк процестерге де әсер
Үкiметiмiздiң алдында тұрған мiндет ол тұрақты қабылданған заңдардың
Салық төлеушi және жинаушы салық төлеу процесiнде
Әрине, мемлекет барысында бюджеттiң кiрiс бөлiгiн көбейтуге тырысады.
Экономикалық iс –шаралар барысында ықпал ету, мемлекеттiк қажеттiлiк тұрғысынан
Кiрiс пен таза пайданы экономиканың жаңа бiр саласына немесе
Нақты салаға салық жеңiлдiгiн орнату тәжiрибе көрсетiп отырғандай қамқорлық
Бюджеттiң кiрiс бөлiгiн 85-90 пайызын салықтар мен салықтық емес
Бюджет жүйесін жетілдіру.
Орта мерзімді перспективада бюджеттің теңгерімділігіне мұнай емес түсімдердің есебінен
2009 жылы Бюджет кодексіне Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын
Ұлттық қорға жіберілетін түсімдер өнімді бөлу туралы келісім-шарт бойынша
Мемлекеттік бюджеттің шығыстарының ұлғаюы, оларың нәтижелілігі мен тиімділігін арттыру
2010 жылдан бастап үш жылдық бюджеттік жоспарлауға көшу іске
Фискалды саясатта орта мерзімді перспективада бюджеттің теңгерімділігі мұнай емес
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалды
Елбасымыздың 2009 жылғы 5-ші ақпандағы «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру
Қазақстан 2009 жылы жаңа экономикалық, әлеуметтік және саяси
Еліміздің әлеуметтік ахуалы да тұрақты қалпында 2003 жылдан бастап
Жолдауда зейнеткерлерді қолдау көлемін ұдайы арттырып келе жатқандығы
Жолдауда келесі атқарылуға тиісті шаралар қарастырылған:
мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың және арнаулы мемлекеттік жәрдемақылардың мөлшерін 2009
сәби бір жасқа толғанға дейін күтіп-бағуға берілетін ай сайынғы
бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңмен өсіру арқылы 2012 жылы
Аталған Жолдау барысында бюджетті жоспарлаудың үшжылдық жоспары көрсетілген. Жаңа
тұтас алғанда 2009 жылға қарағанда зейнетақылардың орташа мөлшері 2012
мемлекеттік қызметкерлердің жалақысын кезең бойынша өсіріп отыру;
жаңа Салық Кодексі негізінде салықтық түсімдерді қадағалауды жетілдіру;
мемлекеттік бюджеттің әлеуметтік арналымын кеңейту және осының негізінде халықтың
Сонымен қатар Жолдауда нақты көрсетілгендей бюджеттің нәтижелігін арттыру қарастырылды.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, мемлекеттiк бюджет - араларындағы өзара өтелетiн операцияларды
Қорыта келгенде, бюджет - мемлекеттiң мiндеттерi мен функцияларын iске
Сөйтіп, жалпы мемлекеттік мәні бар шараларды қаржыландыруды қажетті ақша
Бұрынғы кезеңмен салыстырғанда шығыстардың құрылымында бюджеттік ресурстардың әлеуметтік бағыттылығы
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында:
«Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан
Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық
Сонымен, экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша
Мемлекеттік бюджет біздің елімізге қажетті және маңызды. Бюджет қаражаттарының
Мемлекеттік бюджеттің негізінде жүргізілетін шаралар арқылы дағдарыстық жағдайда одан
Экономиканы реттеудің, ынталандырудың бірден-бір көзі салық болғандықтан, ал салық
Әлеуметтік саланы қолдау, елдің білім беру, денсаулық сақтау
Экономиканың өндіріс секторларын, өнеркәсіпті, ауыл шаруашылығын, технологияны және шағын
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі (2007 ж. 24 сәуірдегі
Қазақстан Республикасының “Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. – Алматы:
Мельников В.Д. Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник.
Мамыров Н.Қ., Тiлеужанова М.Ә. - Макроэкономика:
Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – Спб: Питер Ком,
Ивашковский С.Н. - Макроэкономика: Учебник. – 2-е
Мельников В.Д. Ильясов К.К. Финансы. Учебник для вузов.
Финансы, денги, кредит. Учебник. Под. ред. О.В. Соколовой. –
Ильясов К.К., Зейнелғабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. Налоги и
Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу
З.С. Мұхамбетова «Мемлекеттің әлеуметтік аяны рететудегі фискалдық саясаттың
Л. Бурлаков «Совершенствовать межбюджетные отношения» // Қаржы-Қаражат, №6,
Қазақстан Республикасы үкіметінің 2009-2011 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық
«Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009-2011 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық
«Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Н.Назарбаев
Қазақстан Республикасының Заңы «2010 жылға арналған республикалық бюджет туралы».
Статистический ежегодник, 2010 год. – 462 стр.
19. Қ.Р. статистика агенттігі «Республика Казахстан», Алматы 2010
20. www.minfin.kz
21. www.google.kz
22. www.kz-today.kz
2
Мемлекет – қызмет түрлерін өндіруші
Салық төлеуші – мемлекет көрсеткен қызметті тұтынушы
Оңтайлы құрылған салық жүйесінің нәтижесі
Инвести
ция көлемінің
жоғары болуы
Мемлекет
тің өз функцияларын толық қанды атқаруы
Түрлі деңгейдегі бюджеттер мен бюджеттік емес қорлардың толықтығы
Азаматтар
дың материал
дық жағдайы
ның жақсаруы. Орта топ өкілдерінің құрылуы
Шаруашы
лық жүргізуші субъектлер
дің тиімді қызмет етуі
Ұлттық экономиканың дамуы және әлеуметтік мәселелердің шешілуі
Бюджет кірістері
Мемлекеттік бюджет кірістері және олардың қайнар көзі
Мемлекеттік қаржылық-бюджетке түсінік
Мемлекеттік кірістердің экономикалық мәні мен маңызы
Мемлекеттің қолындағы бюджет қаржысын орталықтандырудың қажеттігі
Бюджетке салықтардың түсудегі рөлі
Мемлкееттік бюджет
Жергілікті бюджеттің экономикалық мәні және мазмұны
Қазақстан Республикасының 2004-2006 жылдардағы бюджеттік жүйесін талдау
Экономиканы салықтық реттеу, оның ерекшеліктері және жетілдіру перспективалары