Заттар мен құжаттарды қарау тәсілі
Мазмұны
Кіріспе. . . . . . . . .
1 Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасы бойынша
1.1 Қылмыстық іс жүргізудегі тергеулік қараудың түсінігі мен
1.2 Алдын ала тергеу барысындағы тергеулік қараудің (тексерудің) түрлері,
1.3 Қылмыстық іс бойынша оқиға болған жерді қараудың түсінігі,
2 Қылмыс туралы оқиға болған жерді қарауда тергеушінің ұйымдастырушылық
2.1. Оқиға болған жерді қарауды жүргізуге байланысты тергеушінің дайындық
2.2 Оқиға болған жерді қараудың әдістері мен тергеушінің
2.3 Оқиға болған жерді қараудың қортындысын бекіту. . .
Қорытынды. . . . . . . . .
Қолданылған әдебиеттердің тізімі. . . . . . .
Кіріспе
Қазақстан Республикасы өзінің құқықтық тәуелсіз және өркендеуші мемлекет ретінде
Осы негіздердің ерекше бір бағыты, қылмысқа қарсы күресті күшейту
Казіргі жағдайда дәлелдеу процесі кезінде қылмыстың болғандығы немесе болмағандығы,
Оқиға болған жерді қарау барысындағы тергеушінің ұйымдастыру қызметі
1997 жылы қабылданған Қылмыстық іс
Дипломдық жұмыстың нормативтік негізін отандық және халқаралық заңдылықтар
Осы жұмысты жазудағы негізгі мақсат – қылмыстық іс бойынша
Жұмыстың нормативтік-құқықтық және ғылыми негіздері. Қылмыстық- процессуалдық
Тәжірибелік маңыздылығын қарастырып теориялық ережелерді тәжірибеде үйлесімді қолдану үшін
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты ретінде, тергеулік қарауға бағытталған қайнар
1 Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасы бойынша
1.1 Қылмыстық іс жүргізудегі тергеулік қараудың түсінігі мен
Қазіргі қолданыстағы Қылмыстық іс жүргізу заңнамасында жеке тергеулік әрекет
Тергеулік қарау түсінігі негізінен бірнеше түсініктер жиынтығынан құрылады. Ол
Қылмыс ізін, өзге материалдық объектілерді анықтау, сондай - ақ
Ал енді тергеулік қарауға нақты түсінік беретін болсақ, тергеулік
Жоғарыда айтып кеткендей тергеулік қарау объектілері ретінде оқиға
Сонымен қоса, қарау (танушы әдіс ретінде) басқа тергеулік әрекеттердің
Тергеулік қарау жеке өзіндік тергеулік әрекет ретінде қарасты-рылғандықтан, өзіне
Ол қарауларды жүргізу арнайы заңмен белгіленген өкілеттік берілген органдар
Бұл тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде міндетті түрде екі куәгер
Мәйітті қарау кезінде міндетті түрде соттық - медицина саласы
Тергеулік қарау өндірісінде тергеуші қатысушыларды қатыстырады, (мамандарды қатыстыруы мүмкін,
Тергеулік қараудың мақсаты фактілік мәліметтерді анықтау, осы анықталған мәліметтерді,
Тергеулік қарау барысында фактілік мәліметтер тергеушімен табылады, оған тиісті
Осы аталған тергеулік әрекеттердің нәтижелері қылмыстық іс-жүргізу кодексінде көрсетілген
Қарау қылмыстық іс жүргізу заңнамасында көрсетілген басқа
Көптеген әдебиеттерде тергеулік қараудың түсінігіне әртүрлі сипаттама берілген. Мысалы
Бұл көрсетілген анықтамада біз мынаны айқын көруімізге болады.
Ал енді осы аталып кеткен түсінік пен белгілерге
Біріншіден: заңдылық қағидасы, яғни Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс -
Екінші қағида: шыңайылық, толықтылық және жан- жақтылық. Бұл қағиданы
Үшінші қағида: ол мақсаттылық, тергеулік қараудың мақсаты іске маңызы
Төртінші қағида: ғылыми - техникалық құралдар мен маман көмегін
Бесінші қағида: тергеулік қарауды басқару тергеушінің жеке басына
Алтыншы қағида: табылған және қараудағы объектілер мен жұмыс
Сонымен қоса жоғарыда айтылып кеткен тергеулік әрекеттің қағидалары,
Көптеген жол оқиғалары және автокөлікті тасымалдау кезінде болатын
Осы мәселеге байланысты П. И Тарасов және Л.Д Родиновтың
Сонымен қоса, криминалистика ғылымының негізін қалаушылардың бірі М.С. Строгович
Осыған байланысты Н. В. Терзиев деген ғалым былай деп
Тергеушінің өзінің материалдық объектілерді зерттеуі қараудың белсенді танымдық
Қазіргі таңда тәжірибеде көптеген тергеушілер, анықтаушылар және
Қазіргі таңда көптеген тергеушілер және басқа да тергеулік
Ал, енді тергеулік қараудың маңызына қысқаша тоқтала кететін болсақ,
Тергеулік қараудың маңызы қылмыстық істі ашуға бағытталған орны ерекше
Тергеулік қарау қылмыстық іс қозғалғанға дейінгі жүргізілетін тергеулік әрекеттің
Тергеулік қарау дәлелдемелерді жинаудың басты қайнар көзі болып
Бұл тергеу әрекеті кідіртілмей жүргізілетін тергеу әрекеттерінің бірі
Алдын -ала тергеу сатысының бастапқы сатысы болып табылады
Соңғы жылдарда елімізде қылмыстың өршуі, оның ішінде аса
Жасалған қылмысты тез арада ашып, қылмыс жасаған адамдарға тиісті
Бұл тармақшада ерекшелік туралы сөз болғанда әрине тергеулік қараудың
Ал жасалған қылмыстың үлгісі тергеушінің ойында дұрыс қалыптасуына
Ал жауапты оқиға болған жерде тексеру, тергеу әрекетін жүргізу
Бұл тергеу әрекетінде екі тергеу әрекетінің жиынтығын айқын көрумізге
Тағы бір ерекшелік ретінде тергеулік қарауды, яғни оқиға болған
Сондықтан тергеулік қараудың бұл тергеу әрекетінен де өзгеше бір
Ал енді, осы аталған тергеу әрекеттеріне жеке -жеке тоқталатын
Міне бұл тергеулік қараудың түрлерінің әр қайсысының өзіне тән
Адамның мәйітін жерленген жерінен қазып алу мынандай жағдайларда ғана
Мәйітті қарау, оның ішінде қосымша немесе қайталап қарау үшін,
Тану үшін көрсету,
Сараптама жүргізу талап етілгенде жүргізіледі.
Бұның тағы бір ерекшелігі адам мәйітін қараудан оны жерленген
Соттық қарауда жалпы іс бойынша сот алдын - ала
Тергеулік қарау куәларды қатыстыра отырып жүргізіледі. Куәларды осы тергеулік
Тағы бір мысалға ой жүгіртсек, шалғай аумақтарында тергеу әрекетін
Алдын- ала тергеуде куәгердің тергеу әрекеттеріне қатысудың процессуалдық жағдайына
Ал осы процессуалдық негізге, нақтырақ айтқанда алдын - ала
Біз бұл жұмысты криминалистика тұрғысынан талқылап, қарастырып жатқандықтан
Атап айтқанда екі пәннің де зерттейтіні бір объект -
Бірақ тергеулік қарау ұсынған қандай әдіс, тәсіл не құрал
Бұл қылмыстық заңда көрсетілген қылмыс құрамының белгілерін негізге ала
Негізінен алғанда тергеулік қарауды жүргізу үшін келесідей негіздер болуы
1) ол іс материалдарында деректі мәліметтердің болуы,
шынайлығын көрсететін немесе басқа белгілі бір объектілердің
маңыздылығын, мән - жайларын көрсетеді,
қарауды жүргізуді дұрыс түсіну, нақты заңдылықтарды сақтаудың
үлкен тәжірбиелік маңызы бар.
Осы тергеулік қарауды жүргізу ең алдымен тергеушінің дәлелді қаулысының
Егер де тергеуші қол қоймаған жағдайда қаулының заңды күші
Тек қана тергеушінің қаулысынсыз ғана бір тергеу әрекеті жүргізіле
1.2 Алдын ала тергеу барысындағы тергеулік қараудің (тексерудің) түрлері,
Тұрғын үйдi тексеру ( ҚР ҚІКЖ
Тұрғын үйдi тексеру тек онда тұратын кәмелетке толған адамдардың
Егер оқиға тұрғын үйде болса және оны тексерудi кейiнге
Тұрғын үйдi тексеру кезiнде онда тұратын кәмелетке толған адамның
Ұйымның үй-жайлары мен аумағындағы тексеру олардың әкiмшiлiк өкiлдерiнiң көзiнше
Дипломатиялық өкiлдiктер орналасқан үй-жайлардағы, сондай-ақ дипломатиялық өкiлдiктердiң мүшелерi мен
Заттарды тексеру ( ҚР ҚІКЖ 223 б. )
Біз заттар деп қылмысты іске қатысты материалдық объектілерді түсінеміз.
кезінде мынадай жағдайлар қаралған:
Алған заттарды тексерғен кезде жағдайдың дүрыс болмауы.
Алғаш тексерген кезден кейін жаңа мәліметтеуге болатын кезде.
Алғашқы тексерістің сапасыз болуы.
Міндетті түрде процеске қатысушылардың өз еркімен немесе көрсеткен заттары
Қүқықтық әдебиеттерде заттарды тергеу тексерісі дәлелді заттардың тексерісімен жиі
Заттарды тексеру әрқашанда дәлелді зат ретінде тіркеледі. Тергеуші қараған
Құжаттарды тексеру
Қүжаттарды қараған кезде тергеуші олардың бірлігіне, толықтығына және сақталуына
Жоғарыда айтылғандарды келтіре отырып, кейінге қалдыруға болмайтын барлық жағдайда
Адамның мәйітін тексеру.
Адам мәйітін қараудың регламенті ҚР ҚІК 234бабта қарастырылған: «мәйітті
Мәйіттерді қарау тергеуші келгенге дейін мәйітті басқа жерге орналастыру
Анықтау органы тергеушіге қазып алуды өткізуге көмек жасауы қажет.(ҚР
ісін жүргізгеннен алынған мәліметтер мәйітті қазып алу жалпы хаттамаға
Қараудың, қазып алу және куәландырудың нәтижесін әзірлеулердің процессуалды тәртібі
Көрсетілген тергеу істерін жүргізуге кімдер қамтылды жэне олар қандай
Үсталынған пошта телеграфтың хабарламаларын тексеру
Пошта телеграфтық хабарламалар тексерісі олар түтқындалған жағ-
дайда қаралады. Пошта телеграфтық хабарламалар деп біз хаттарды,
Фонограммаларды тексеру
Сөйлесулердің жазбасы бар жэне тыңдалған жағдайда ғана қаралады. Тексерістің
Тексеріске қатысушыларды үш топқа бөлуге болады.
1. Алдын ала тергеу жүмысын жүргізушілер тергеуші анықтаушы.(ҚР ҚІК
Тексеріс жүргізілген кездегі қатысушылар куәгерлер. (ҚР ҚІК 806)
Тергеу ісіне қатысушылар.
а) тексеріске міндетті түрде қатысушылар.
б) тергеушінің қалауымен тексеріске қатысушылар: тергеуші (анықтаушы).
Процесуалдық заңға сүйеніп, тексерісті жеке өзі жүргізетін
Куәгерлер: Куәгерлердің тергеу ісін өткізуде қатысуы міндетті. Заң бойынша
Куәгер ретінде жәбірленушілер, айыпталушылардың туыстары құқық қорғау органдарының жұмыскерлері
Куәгерлерге: тексеріс өткізудің алдында міндеттері мен құқықтары түсінді-ріледі,
фактіні анықтаушыны тексеру кезінде ескерту жасауларына куә болады, оны
қатысушылар іске қатысты жауап алуына болады. Тергеушіге, анықтаушыға
Жоғарыда айтылғандай, куәгерлерді басқа міндетті түрде тексеріс кезінде мамандар
Дипломатиялық өкілеттіктің мекемелеріндегі және дипломатиялық өкілеттіктің жанүяларының мүшелері түратын
Куәгер, жәбірленуші, айыпталушы, сезіктілердің қатысы заң бойынша тергеушінің қалауымен
толық және тез ашуға бейімдейді, іс бойынша шындықты анықтайды.
Осылайша, қылмыс болған жердегі көрсетпені тексеру кезінде айыпталушы жәбірленушіні
1.3 Қылмыстық іс бойынша оқиға болған жерді қараудың түсінігі,
Қылмысты оқиға бір адамның немесе бірнеше адамдардың белгілі бір
Криминалистикада іздер деген түсінік екі мағынада қолданылады. Тар мағынада
Оқиға болған жерді қарау Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу
Оқиға болған жер және қылмыс болған орын деген екі
Енді осы аталған тергеулік қарауларға жеке - жеке
Сонымен бір жасалған қылмыс бойынша үш -төрт оқиға болған
Айтылғандарды тұжырымдайтын болсақ, оқиға болған жер дегеніміз - қылмыстың
Ал енді тергеу әрекетінің оқиға болған жерді қарау деген
Кейбір авторлар, атап айтсақ Л.Д Родинов, Е.Д Коновалов
Сондықтан мұны тергеу әрекетінің оқиға болған жерді қарау
Айтылғандарды тұжырымдай келіп, бұл тергеу әрекеттеріне төмендегідей түсінік беруге
Осы түсінікте оқиға болған жерді қараудың міндеттері де көрсетілген.
Оқиға болған жерді қараудың міндеттеріне:
тергеушінің қылмыс болған оқиғаны көз алдына елестету арқылы болжамдарды
дәлелдеме ретінде болуы мүмкін деген қылмыскердің ізін, қылмыстың құралын,
оқиға болған жермен танысу ол жердің жағдайын толығымен бейнелеу;
осы қылмысқа мүмкіндік туғызған және итермелеген жағдайларды анықтау;
Тек қана оқиға болған жерді кідіртпей, тез арада қараған
Негізінен алғанда оқиға болған жерді қарау барысында зерттеліп, бекітуге
- аула бедері (рельеф), оқиға болған жердің табиғи және
- үй - жайдың, жанындағы қосымша құрлыстардың,
- сол жердегі заттардың кеңістікте орналасуы, олардың бір -
- заттардың мақсаттылық тұрғыдан орналасуы,
- қылмыс және қылмыскердің іздері,
- негативтік жағдайлар.
Теріс жағдайларды оқиға болған жерден табудың мағынасы өте
Оқиға болған жерді қараған кезде тергеушінің сана сезімі жоғары
Осы табылған заттардың барысында тергеуші логикалық қорытынды шығарады, қылмыстың
Қылмыстық істерді тергегенде әртүрлі объектілерді қарауға тура келеді.
- алғашқы қарау,
- қайталама қарау, яғни бұрын тергеулік қарауда болған
Көлемі бойынша:
- негізгі қарау,
- қосымша қарау - бұрын толық қаралған
Ал объектілер арқылы тергеулік қарау мыналарға бөлінеді :
- оқиға болған жерді қарау,
- мәйітті қарау,
- құжаттарды қарау,
- затты қарау,
- ашық орынды қарау,
- куәландыру.
Жеке заттарды, мәйітті және басқа да объектілерді қарау бірде
Оқиға болған жерді қарау жеке тергеулік іс - әрекет
1. Оқиға болған жерді қарау (ғимараттарды жеке заттарды қарау
2. Қылмыстың ізін табу мақсатында заттар мен құжаттарды қарау
Мәйітті қарау (224- б)
Қарау (айыпкердің,сезіктінің, куәгердің немесе жәбірленушінің мәйітін куәландыру ) (ҚР
Пошта, телеграф жөнелтілімдерін қарау және басқада қылмыстық іске тіркелген
Ең көп таралған және күрделі болып табылатын оқиға болған
Егер оқиға тұрғын үйде болса және оны қарауды кейінге
Тұрғын үйді қарау кезінде онда тұратын кәмелетке толған адамның
Адам мәйітін ол табылған жерде сыртынан қараудың жалпы ережелерін
Қылмыс жасауға ату құралы қолданылған болса, оқиға болған жерде
Оқиға болған жерде қылмыскердің иісі де қалады (адамның иісін
Егер оқиға болған жерді қарау түнде, қараңғыда жүргізілсе, осы
Оқиға болған жерді қарау екі кезеңге бөлінеді және осыған
Негізінен бұл кезеңде тергеуші оқиға болған жерді толығымен, жалпы
Жалпы шолып қарау арқылы объектілердің орналасуын, олардың ара -
Қараудың бұл сатысында тергеуші объектілерді қарау кезегін, ретін шешіп
Сонымен қатар оқиға болған жерді сүзе толық алға қарай,
Оқиға болған жерді қарауда ол жерде орналасқан барлық объектілерді
Қайталап қарау бұл жаңадан шыққан зерттеу, бұл оқиға болған
- Бастапқы қараудың жағдайы объектіні тиімді тану үшін
- Бастапқы қараудан кейін жаңа мәліметтер алынуы мүмкін болған
- Бастапқы қарау сапасыз жүргізілген жағдайда жүргізіледі.
Оқиға болған жерді қарастырған кезде оған міндетті түрде қосымша
Оқиға болған жерге міндетті түрде мемлекетпен құқық берілген адамдар
Оқиға болған жерді қарауға міндетті түрде айғақтар қатысады.
Мәйітті қараған кезде міндетті түрде сот - медициналық дәрігер
Сонымен қатар, тергеуші қылмыстық істі жүргізген кезде оған арнайы
Қарау қылмыстың жасалу жағдайын бекіту және анықтау әдісі
Тергеушінің оқиға болған жерді қараудың маңызы осы қылмыстың қалай
- қылмыстың болған себебіне жалпы қарау оның неліктен
- ауыстырылған мән - жай ол қылмыс болғанын
- жеке заттардың сапасы және олардың арасындағы себепті
Оқиға болған жерге тактикалық жағынан дұрыс қараған кезде қылмыстың
Егер тергеуші оқиға болған жерді психологиялық жағынан толығымен
1. Алдындағы тұрған тергеулік іс - әрекетке оның
2. Қылмыскерді немесе қылмыстық іздерді табуда тергеушінің ынтасы;
3. Осы қарау тергеулік іс - әрекетін сапалы және
4. Бір істі алу үшін тергеушінің криминалогиялық және тәжірибелік
5. Жұмысты сапалы түрде орындау үшін ойдағы кедергі келтіретін
Қылмыс оқиға болған жерге келіп айғақтардың және куәгердің берген
Оқиға болған жерді қарау кезінде тергеушінің барлық ойы осы
2 Қылмыс туралы оқиға болған жерді қарауда тергеушінің ұйымдастырушылық
2.1. Оқиға болған жерді қарауды жүргізуге байланысты тергеушінің дайындық
Қандай да бір қылмыс болмасын алғашқы тергеу әрекеттірінің бірі
Бұл дайындық жұмыстарының алатын орыны ерекше деп
Оқиға болған жерді қарауға байланысты тергеушінің әрекеттері:
а) оқиға болған жерге шықпас бұрын:
оқиға болған жерге күзет ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
оқиға болған жерге баратын адамдар жөніндегі сұрақтарды шешу (жедел
б) оқиға болған жерге келген бетте:
бөтен адамдарды оқиға болған жерден шығарып жіберу, ол жерде
жедел-тергеу топтың басқа мүшелеріне оқиға орнынмен танысу, ол жерде
жедел іздестіру шаралары арқылы қылмыскердің ізін суытпай ұстау мақсатында
қызмет иттерін қолдану;
оқиға болған жерде қылмыс болғаннан кейін тергеуші келгенге дейін
оқиға болған жерді қарауға кірісу;
Оқиға болған жерде анықтауға (нақтылауға) жататын мән жайлар:
қылмыскер қандай жолмен сол бөлмеге кірді және қайсы жолмен
ол қандай қылмыстың құралын қолданды;
сол оқиға болған жерде ол қаша уақыт болды;
бір адаммен жасалды ма немесе топпен жасалды ма;
оқиға болған жерде жоғалған заттар арқылы қылмыскерді тура көрсететін
қарау барысында ұрланған заттар арқылы белгісіз қылмыскердің жеке басын
бұл жерде қылмысты жасағансу (еліктеу) әрекеті болған жоқ па
Тергеушінің оқиға болған жерге шықпай тұрып, оқиға жөнінде
- өзі келгенше оқиға болған жерді өзгеріссіз
- оқиға болған жерді қарауға өзімен бірге қатынасатын
- оқиға болған жерді қарағанда қолданылатын криминалистикалық
- жәбірленушінің хал - жағдайы анықталып, керек болса оған
- сақшы қызметкерлерінің және басқа да лауазымды адамдардың баяндауынан
- қылмысты көзімен көрген куәгер адамдарды сұрау арқылы оқиға
- керекті жедел іздестіру жұмыстарын жүргізу жөнінде сақшыға және
- қарауға қатынасатын айғақ адамдарды анықтап, оларды заңда көрсетілген
- тергеу әрекетін қарауға қатынасы жоқ бөтен адамдарды бұл
- жедел іздестіру қызметкерлеріне арнайы дайындығы бар, үйретілген итті
Жоғарыда айтылғандармен қатар тергеушінің дайындық жұмыстары оқиға болған жерді
1. Хабарлаушыдан (орган бойынша кезекшіден, әкімшілік өкілінен жапа шегушіден)
2. Оқиға болған жерде жәбірленушілерге тез арада көмек көрсету
3. Жедел-тергеу тобын құру шаралары қабылданады. Жағдайды ескере отыра
Жедел-тергеу тобын қысқа мерзімде құру үшін оқиға болған жерді
4. Дайындық кезенінің осы сәтінде сырт куәгерлер шақырылады, оқиға
5. Аппаратура, құрал-жабдық, қосымша құралдар және басқа материалдар және
6. Оқиға туралы хабарды алған сәтте тез арада алдында
7. Оқиға болған жерге
8. Оқиға болған жерді қайта
Оқиға болған жерді қарауға криминалистикалық техникалық құралдарды дайындау басты
Чемоданның алдыңғы бөлігінде үш полиэтиленді ыдыс, екі сұйықтық жинайтын
Техника-криминалистік iз жасаушы заттар техникалық криминалис-тикалық құралдардың 4-тобына жатады.
Оқиға болған жерді қарауға пайдаланатын техника-криминалистік құралдар әртурлі. Пайдалану
а) іздеу мақсатында қолданылатын заттар;
б) объектілерді тіркеу мен алу құралдары;
в) объектілерді зерттеу құралдары;
г) техника-криминалистік iз жасау заттары;
Оқиға болған жерді қарау кезінде әртурлі техника-криминалистік
Осы мақсатта жарық түcipгiшi бар криминалистік арнайы үлкейткіш, алюминий,
Осы топқа металл объектілерін (уық және дәрімен ату қарулары;
Іздеу мақсатында жұмсақ жиһаздар мен сусымалы, созылмалы заттары бар
Құралдардың осы тобының ішiнeн дактилоскопиялық (мөлдір және қара) жабысқақ
Осы топ құралдарына жабысқақ материалдар да жатады: гипс, силиконды
Объектілерді тіркеу мақсатында фото, кино, бейне жазылымдар қолданылады. Фотография
Магниттік дыбыс жазу аппараты оқиға болған жерді куәгерлерімен сөйлескенде,
Оқиға болған жерді қарау кезінде табылған объектілерді зерттеу алдын
Аталған әдістемелерді қолдану арқылы алынған ақпарат «суымаған ізбен» қылмыстық
Оқиға болған жерде криминалистикалық - техникалық құралдарды қолдану кезінде
- адамгершілік нормасына сай келуі;
- ғылыми жағдайы;
- қолдану қауіпсіздігі;
- пайдаланудың тиімділігі;
- қолданудың заңдылығы;
- құқықтық негіздеменің болуы;
- басқарушы тұлғалармен қолданылуы;
- іс жүргізуші қалаптарын және қолдану тәртіп ережелерін сақтау;
- заң талаптарына сай қолдану қоырытындысын жабдықтау;
Осы аталған талаптарға сәйкес бұл құралдарды қолданушы субъектілері болып
Тергеу тәжірибесінде дәлелдемелерді табуға, бекітуге және алуға арналған ғылыми
Ал енді осы қарау кезінде іздерді табуда қолданылатын құралдарға
- жарық беру құралдары, оларға үй шаруасында қолданылатын жарық
- көз диапазонын кеңейтетін оптикалық аспаптар (өлшеуіш, металлографиялық лупалар,
- химиялық реагентті заттар (азотты қышқыл күмістің сулы қоспасы,
Енді осы қарау нәтижесінде алынған іздерді бекіту үшін де
- фотографиялық құралдар;
- өлшеуіш құралдары;
- көшірме жасауға арналған материалдар (дактилоскопиялық ұнтақтар мен пленкалар,
Жоғарғыда аталған бекіту құралдары қосымша болып, тергеу әрекеттерінде іздер
Осы аталған құралдардың ішінде қай қарау түрін алмасақ та
Ал Ресейде алғаш рет дәлелдемелерді зерттеуде фотографиялық әдістерді қолдануды
Фотографиялық құралдарға фотоаппарат, оның қосалқы бөлшектері, фотоматериалдар және оларды
Қылмысты тергеп әшкерлеуде техникалық - криминалистік құралдарды қолдану ережелері,
Қылмыстық процесс жүргізуші органмен ғылыми - техникалық құралдарды пайдалану,
Кейінгі жылдарда кримиалистика практикасында сандық фотография әдісі ене бастады.
Сонымен жоғарыдағы айтылғандарды қорытындылай келе, қарау барысында криминалистикалық -техникалық
2.2 Оқиға болған жерді қараудың әдістері мен тергеушінің
Оқиға болған жерді қарау екі кезеңге бөлінеді және осыған
Жалпы қарау бағыттама алу мақсатында оқиға болған жерді жалпы
- объектілерді мұқият және детальді түрде қарайды. (осы мақсатта
- оқиға болған жерде қылмыскерді іздестіруге, объектіде қалған қылмыс
- іздер қалған объектілер іздерімен бірге алынады, объектілерді алуға
- заттардың негативті белгілі жағдайлары бекітіледі;
- жалпы қараудың мәліметтері тексеріледі;
- жалпылай және жеке фотоға түсірелер жасалынады.
Криминалистикада қарау - бұл ситуациялық жағдайларға байланысты, оқиға болған
Оқиға болған жердің шетінен бастап, спиральдық әдіспен оның ортасына
Оқиға болған жерді қараудың екінші кезеңінде жердегі әр объект
Осы аталған оқиға болған жерді қарау тәсілдеріне қысқаша тоқталатын
Сонымен қоса келесі оқиға болған жерді қарау тәсілі ол
Ал енді үшінші әдісі фронтальді әдіс. Бұл әдіс көбінесе
Осы әдістерді әрдайым біреуін қолдану туралы ереже қалыптаспаған. Бұл
Бұл әдістердің осындай өзіндік қасиеттері мен ерекшеліктері бар. Осындай
Факті бойынша бұл әдіс оқиға болған жерді қараудың жеке
Оқиға болған жердің жоспарымен нұсқауында оқиғаның қалай болғаны көрсетіледі.
Бағыттамалы.
Айналай.
Шартты.
Детальды болады.
Бағыттамалы дегеніміз - оқиға болған жер қай жерде орналасқаны.
Оқиға болған жерді қарау үстінде анықталған мәселелердің, табылған айғақтардың
Алдын ала зертеуді нәтижелі жүргізу үшін бірнеше ғылыми әдістемелер
а) қол іздерін алдын ала зерттеу әдістемесі;
б) аяқ іздерін алдын ала зерттеу әдістемесі;
в) бұзу қаруларының іздерін алдын ала зерттеу әдістемесі;
г) көлік құралдары іздерін алдын ала зерттеу әдістемесі;
д) қан іздерін алдын-ала зерттеу әдістемесі;
е) бойды, жасты, алақанның ерекшеліктерін жобамен анықтайтын;
ж) оқиға болған жерде болған адамдардың саны, олардың жынысы,
з) қолданылған құралдың түpi мен тегін, оның жұмыстық бөлігін,
и) автокөлік құралының түpiн, маркісін, моделін, ондағы бар ақауларды,
к) уақыт өте келе қанның түci қою қызылдан, қою
Оқиға болған жерді қараудың оң нәтижелілігі көбінесе тергеушінің оны
Белгілі бip заттар ұрланған жер аумағын қарағанда келесілерді анықтап
Қарау кезінде ұрланған заттардың белгілері, номерлері анықталса аудандық, қалалық
Қылмысты ашуға қатысушы қылмыстық іздеу қызметкерлеріне, ұрланған
Егер ұрлық заңды тұлға иеленетін жерде жасалса онда қараудан
Оқиға болған жерді қарауға қатысу үшін материалды жауапты адам
Жеке тұлғаға тиеciлі ұрлық болған жерді қарағанда (пәтер, бақ
Қарауға қатысушы ұйым жұмыскерлері мен жәбірленушілердің өтініштepi оқиға болған
Ұрлық icтep бойынша оқиға болған жерді бұзу іздері көп
Жанында орналасқан бірнеше іздерді фотоға түcipy торапты түcipy ережесімен,
Ұрлық туралы icтep бойынша оқиға болған жерге қарау жүргізгенде
Оқиға болған жерді қарау кезінде ұрлықты қайталаудың келесі белгілері
а) бұзу iштен жасалған (егер қылмыскер ол жерге алдын
б) кірудің сол әдісінде болуы тиic іздердің болмауы (мысалы
в) бұзудың ішкі әрекеттермен жеңілдетілгенін
г) ұрланған заттардың бар тeciктeн алып шығудың мүмкін eмecтiгi;
д) қылмыс оқиғасының сипатына сай келмейтін ғимарат ішіндегі асыра
Тонау мен қаракшылық жөніндегі icтep бойынша оқиға болған жерді
Мүмкіндік болса, қарауға дейін жәбірленушіден жауап алынады. Одан қылмыстың
Шабуылдың мән-жайын біле келе қылмыскерлерге қатысты оқиға болған жерде
Егер жапа шегушінің жағдайы мүмкіндік берсе оны қарауға тартқан
Жапа шегушінің берген түсініктемесін бағалағанда әртүрлі факторлардың әсерінен оның
Оқиға болған жерде барлық жұмысты қажетті жедел ақпаратпен қамтамасыз
Тонау мен қарақшылық (зорлауда) жөніндегі icтep бойынша оқиға болған
- жасалған қылмыс жағдайын анықтау;
- қылмыс қаруын табу;
- қылмыскердің іздерін табу және оның жеке басын айқындайтын
- қарау кезінде қылмыскердің жеке
Осы тапсырмаларды орындау үшін келесілер іздеуге, табуға, зерттеуге, тіркеуге
а) қылмыскердің оқиға болған жерге келгенде және кеткенде қалдырған
б) Іздері қылмыскердің денесінде және
в) оқиға болған жерде қылмыскермен қалдырылған заттар мен олардың
г) жапа шегушінің оқиға болған жерде калған іздері мен
Қарау хаттамасы мен қосымшаларда тонаушылық немесе қарақшылық шабуылмен байланысты
Кез келген қылмыс қаншалықты жоспарланып, ойластырылып жасалғанымен қылмысты жасау
Оқиға болған жерде мәйітті қарау тәсілі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 224 - бабында
Әдетте, оқиға болған жерді қарау әрекетін өз уақытысынан кешіктіріп
Кісі өлтіру бойынша оқиға болған жерді қараудың екінші
Оқиға болған жердің қараудың негізгі қағидаларына тоқталар болсақ, олар
болған оқиғаның мәнін, жалпы сипатын (қылмыс туралы);
аталған оқиғаның орын алған нақты уақыты мен болған жерін;
нақты оқиғаға қатысқан адамдар санын;
болған қылмыстың нақты мақсаты мен ниетін;
қылмыстың жасалу әдісін;
оқиға бойынша қылмыскерлердің қылмыс орында жасаған әрекеттері мен қозғалу
қылмыскерлердің әрекеттерінің нақты не нәрсеге бағытталаған;
оқиға болған жердегі табылған кісі мәйіттің физиономиялық және психикалық
оқиға болған жерден табылған кісі мәйітінің өлім алдындағы жанталасу
оқиға болған жердегі кісі мәйітін сыртқы қарау кезіндегі мәйіт
Жоғарыда көрсетілгендей кісі өлтіру бойынша оқиға болған жерге келген
Оқиға болған жерді қарау ең негізгі, ал кей жағдайларда
Оқиға болған жерді қарау барысында ең алдымен тергеуші мәйіттен
Оқиға болған жерді қарау жүргізгенде қылмыскерлер туралы өте көп
Сезікті денесінде, киімінде және аяқ киімінде, оның өзімен жүрген
Оқиға болған жерді қарауда тергеуші әр уақытта болған оқиғаның
Криминалистика әдебиетінде белгіленгендей, оқиға болған жер қарау-ауысуға болмайтын және
Оқиға болған жерді қайта қарау жүргізу осы жағдайда қажетті
Оқиға болған жердің ең маңызды санаты болып ол детальды
Көп жағдайларда оқиға болған жерде мәйітті қарау аяғында қаралады,
Қарау алдында тергеуші міндетті түрде адамның нақты өлгеніне көзін
Оның өлімін анықтау үшін өздерінің бірнеше әдістері болады :
1. Көз қарашығын жарыққа апарып оның реакциясын тексеру;
2. Жүрегінің жұмыс істеуін және тыныс алуын тыңдау;
3. Қан тамырларын тексеру.
Сонымен қоса басқа да белгілері болады. Олар : мәйіт
Жалпы қарау оқиға болған жерде мәйіттің қалай жатқандығын зерттеуден
Мәйіттің жатқан жағдайы оның жатқан әдісі негізінде анықталады. Олар
Содан кейін оның жынысы, ұлты анықталады. Егерде киімінде оның
Бұл кезеңде сыртқы киімінің жағдайы жазылады: киімнің түрі, түсі,
Осы жерде тағы бір ерекше көңіл аударатын жайт, киімнің
Сонымен қоса жәбірленушінің киімінде әртүрлі заттардың микро-объектілері қалуы
Бұл мысалдан шығатын тұжырым, мәйітті қарау кезінде, оның
Сол сияқты жол - апаты, не автокөлікпен адамды
Қылмыстың қаруын қарау барысында онда қалған саусақ іздерін,
Мәйітті детальдық қарау барысында ең алдымен оның киген
Кей жағдайда егерде оқиға болған жерді қарау мәйіттен
-дене қалпына ( арық, орташа денелі, толық болуы мүмкін
-барлық дене мүшелерінің сүйектерінің сынбағанын көз жеткізу;
-мәйіттің дене температурасына және қоршаған ортаның жағдайы (дене температурасы
-физикалық кемшіліктерінің бар жоғын, әртүрлі органның немесе оның жоқтығын
Мәйіттің дағының қалыптасу уақытына байланысты және астрономикалық уақыт бойынша
Ал егерде мәйітті судан алып шыққан жағдайда өлімнің неден
Мәйітті қарау аяғында денеге келтірілген зиян, дақтар зерттеледі. Олар
Мәйітті қарау алдында мәйіт криминалистикалық ережеге сәйкес фото суретке
- мәйітті фото суретке түсіру сигналетикалық түсіру әдісі бойынша
- мәйіт оқиға болған жерде сол жердегі адамдарға
- мәйітті дактилоскопиялау, дактилоскопиялық тіркеуден тексеру мақсатында жүргізіледі;
- танылмаған мәйітке карта құрылады, оның мақсаты хабар -
- денесінде жазылған іздер зерттеліп, жазылады ( тіліктер, ерекше
- оның денесіндегі ерекше белгілері анықталады, бұл жерде оның
- мәйіттің киімінің қалтасынан табылған жазу блокноттары және онда
Сондықтан осындай мәйітті қарау кезіндегі өзіндік белгілермен, ерекшеліктер тергеулік
Мәйіт дағының және мәйіттің дене мүшесінің тырысуының
Егер мәйіттің жанында қару (атыс қаруы, пышақ ) жатса,
Заттар мен құжаттарды қарау тәсілі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 223-бабында көрсетілгендей оқиға
Затты қараудың мақсаты тергеушінің дәлелдеме заттарды айғақ зат ретінде
Мысал ретінде алсақ А. деген жас қыздың өлімі бойынша
Осы сараптама зерттеуі іске өте маңызды болды. Егерде сарапшылар
Сондықтан барлық объектілерді мұқият қарауға нұсқаулық беріледі. Олар:
Негізінен затты қараудың мақсаты:
іздердің және басқа да заттардың жалпы, жеке белгілерін, құрылымын
із қалдыратын объектілердің сыртқы құрылымын зерттеу;
тергеушінің нақты қандай сараптама тағайындауын анықтау үшін және тағы
Басында айтып кеткендей затты қарау Қылмыстық іс жүргізу кодексінің
Затты мұқият қарау нәтижесі оның дәлелдеме ретінде маңыздылығын анықтайды.
Мысалы алатын болсақ, әйелдің мәйітін бөлшектеп темір жол бойына
Содан соң қалада мәйіттің жеке басы анықталып, қылмыскер
Сондықтан көптеген ғалымдар затты қараудың ерекшелігіне ерекше назар аударады.
М. Б. Вайнер деген ғалым болса детальді заттарды қарау
Ал тергеу тәжірибесінде заттарға салақтықпен қараудың салдарынан, оларды сыртынан
Осыған байланысты мына бір мысалды атай кететін болсақ .
Содан келіп тергеуде осы қару табылды деп дәлелдеуге тура
Сондықтан осындай кемшіліктерді жібермеу үшін тергеуші әрқашанда тиянақты, мұқият,
Ал, егерде механизмі өте күрделі құлыптар бұзылған болса (мысалы
Сондықтан қай тергеу әрекетін жүргізгенде де ол осы арқылы
Ал енді құжатты қарауға келсек, жалпы құжат дегеніміз -
Құжаттарды қараудың мақсаты келесідей болады :
- құжаттарды немесе оның бөлімдерін дайындау жағдайын анықтау (әдіс,
- құжаттағы өзгеріс пен оның ену әдістерін анықтау (тазалау,
- жай көрінетін және көрінбейтін, сонымен қатар құйылған, жапсырылған,
- құжатты жасауда қолданылған материалдық топтық құрамын анықтау (қағаз,
- құжаттарды немесе олардың бөлімдерін жасау уақытын анықтау;
- құжаттарды дайындау немесе оларға енгізілетін өзгерістер үшін қолданылған
- құжат жасаушыны идентификациялау.
Ал профессор Б. М. Нұрғалиев құжатқа былайша түсінік береді:
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 123 - бабына
Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 121 - бабына
Ақпараттарды бекіту тәсілі бойынша құжаттардың төмендегідей түлері болады :
- қолжазбалар;
- мәшінкеге басылған, типографиялық және принтер көмегімен жасалған мәліметтер,
- кино- , фото -, бейнеқұжаттар;
- кодты ақпараттар беретін объектілер (перфокарта, телеграф және телетайп
Сонымен бірге, қылмыстық сот өндірісінде мынадай құжаттар болады:
- дұрыс, яғни реквизеттері мен мазмұны шындыққа сәйкес.
Олардың күшіндегі және күшін жойған, яғни мезгілі өтіп кеткен
- жалған, яғни реквизиттері мен мазмұны шындыққа сәйкес келмейтін.
Құжаттың дұрыстығы мен интеллектуалдық жалған құжаттар тергеуші мен жедел
Ал енді тәсіліне келетін болсақ, жасанды қол қою тәсілі
- ойында қалған арқылы суреттеу, нағыз қол үлгісінің үстінен
- көшірме қағазы және жарып өткен жарық көмегімен көшіру;
- электрография, көшірме техникаларының көмегімен көшіру.
Сонымен қоса мөр және штамп көшірмелерін жасанды ету тәсілдері
- көшірмені құжаттың үстінде салу;
- жасанды құжат үстінде нағыз көшірмені басу;
- жасанды клише көмегімен көшірме алу ( фотомеханикалық ойып
- үстінде мөр немесе штамп суреттеріне ұқсас суреттері бар,
Ал жартылай жасанды құжат түрлері және олардың белгілерін қарау
Тазарту, яғни құжаттағы сызықтарды механикалық түрде өшіру. Лупа, микроскоп
Толықтыру, яғни құжаттың алғашқы мазмұнын өзгерту мақсатымен бос немесе
Уландыру, яғни жазу немесе олардың бөліктеріндегі штрих сияларын өңсіздендіру
Белгілері : қағаз қаттылығының әлсіреуі, өңсізденуі, жарықшақтардың пайда болуы,
Сонымен қатар құжаттардың техника - криминалистикалық зерттеуінің затына бүлінген
Сонымен бұл тармақшаны қорытындылайтын болсам, заттар мен құжаттарды қараған
2.3 Оқиға болған жерді қараудың қортындысын бекіту
Оқиға болған жердің аяғы болып ол қарау жүргізген тұлға
Оқиға болған жерді қарау өте жақсы, жан-жақты және толық
Жоспар әдетте криминалистік чемоданда бар компас, транспортир, тергеу сызғышпен
Аумақтың үлкендігіне, кішілігіне сай жоспралар жалпы және жеке деп
Жалпы жоспар топографиялық съемкалардың әдістемесі бойынша сызы-лады. Сызуда әдетте
Жалпы жоспарды сызу үшін әдетте үлкен масштабты топографиялық карта
Жалпы жоспарды сызу үшін әдетте үлкен масштабты топографиялық карта
Тәжірибеде жалпы жоспарды нақтыландыру үшін жеке жоспар өте жиі
Жеке жоспарға тек мәйіт орналасқан жер емес, сонымен қатар
Кей жағдайларға тергеушіге суретке түсіру арқылы бүкіл іздерді мен
Сурет пен схемаларды яғни жоспарлар секілді бір масштабта көрсетілуі
Оқиға болған жерді қараудың қортындысын бекіту - бұл оқиға
Жазбаша суреттеу.
Суретке түсіру, киноға түсіру.
Оның бұзылмау жағдайын сақтау мақсатында объектілерді өңдеу.
Одан алған іздерді және белгілерді бекіту.
Басқа заттардағы ізді тасымалдау.
Заттай іздерді алу.
Объектілерді алу.
Іздердің жағдайын шешу қорытындысы жалпы алу жоспарымен және қараудың
Оқиға болған жерді қарау хаттамасында келесі мән - жайлар
Оқиға болған жерді қарау қай уақытта басталғанын, қай айда,
Қарауды жүргізген адамның қызметі, атағы, аты- жөні, қызметі (қай
Айғақтардың мекен - жайы және аты жөндері.
Осы әрекетке қатысушылардың аты -жөні, егер олар бізге қажетті
Осы іс - әрекетті қылмыстық іс жүргізу кодексіне сүйене
Осы қарауды жүргізген кездегі ауа - райы, күйі.
Осы әрекетке қатысушылардың барлығына міндеттері, құқықтары түсіндіріледі, ал арнайы
Сипаттама бөлімінде келесі мән - жайлар көрсетіледі :
- мінездеме, оқиға болған жер қай жерде орналасқаны
- алқаптың және тұрғын жайдың қалай орналасқаны;
- оқиға болған жерден табылған заттарға оларды қалай
Қорытынды бөлімінде келесі мән - жайлар көрсетіледі :
- жоспарды, нұсқау және суреттерге арнайы бұйрықтарды құру;
- оқиға болған жерден алынған заттардың қайда жіберілгені
- қандай іздерді, қандай әдіспен, қандай техникалық құралдарды
Оқиға болған жерді қарауға қатысушылардан келіп түскен арыздар оларға
- Қарауға қатысқан адамдар хаттаманы оқығаны туралы көрсету.
- Тергеушінің және айғақтардың қолы, егер осы хаттамаға қол
Тергеуші осы хаттаманы толтырған кезде ол түгелімен барлық нәрсенің
Сол мақсатпен :
- Хаттамаға нақты және түсінікті объекті туралы жазылады;
- Хаттамада жалпы сөйлемдермен терминдер қолданылады;
- Әр объектіге хаттаманың аяқталғанға дейін бір термин қолданылады;
-Әрбір объектіні қарастырған кезде жалпыдан, жекеге қарай қарастырамыз.
Хаттамада сонымен қатар әр іздің қалай табылғаны және қай
Сондай - ақ суретке түсіру және өзге құралдар мен
Қарау нәтижелерін процессуалды құжаттандыруды криминалистика саласына еңбегін сіңірген ғалымдардың
Ал осы қараудың барысын және қорытындысын бекіту тәсәлдері жалпы
Бұл кейінгі айтқан жеке бекіту не басқаша айтқанда құжаттандыру
Тергеулік қараларды процессуалды құжаттандырудың ең негізгі және заңда нақтылап
Ал хаттаммаға келетін болсақ Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу
Екінші, бейнелеп жазу бөлімінде қаралатын жердің ерекшелігі, үй (
Қаралған объект сол қаралу ретімен хаттамаға тіркеледі, қаралған заттардың
Мысалы, мәйіт жатқан диван оң жақтағы қабырғаның бойында, шығыс
Жоғарыда айтылғандай, қар үстіндегі іздерді бекітуге айталық, олардың үлгісін
Үшінші бөлімінде қорытынды бөлімі орын алады, онда қарау
Хаттамаға қосымша оның кей жерлерін нақтылап көрсету үшін, мысалы
Оқиға болған жердің жалпы көрінісін және ол жердегі жеке
Осындай әдістермен алынған фото құжаттар хаттаманың орнына дәлелдеме есебінде
Бұл айтылғандарды қорытындылайтын болсам, қарау нәтижелерін процессуалды құжаттандырудың маңызы
Қорытынды
Көрсетілген жұмыс алға қойылған мақсаттардың
Оқиға болған жерді қарау әрекеті тәжрибеде жиі кездесетін және
Қазақстан Республикасының қылмыстық ic жүргізу пәні тергеулік іс-әрекеттерді жүргізуді
- қылмыстық icтiң қозғалуымен
- заңмен осыған өкілет берілген лауазымды
- қылмыстық ic жүргізу заңында оны жүргізудің негізделуі мен
- оларды жүргізгенде тергеу мен соттың қарамағына ic бойынша
Қазақстан Республикасы қылмыстық ic жүргізу кодексіндегі тергеулік қарау түрлерінің
Аталып өткендей қылмыстық ic жүргізу кодексінде оқиға болған
Бip жағынан бұндай шартты қабылдау оқиға болған жepдi қарау
Куәгер қатыспаған оқиға болған жерді қарауды тipкey құралдарының iшiндe
Қараудың шынайы жүргізілгеніне күмәнданатын адамдарға қылмыстық ic жүргізу кодексіндегі
Қазақстан Республикасының Конституциясы сот шешімімен немесе заңды белгіленген тәртіппен
Сонымен тұрғын жайға салмақты қажеттіліксіз қарауды жүргізу туралы шешім
Қaзipгi жағдайда сапаршылардың тапшы кeзiндe, қаладан алыс ауылдық жерлерде
Жалпы айтқанда тергеулік әрекеттердің ішінде тергеулік қараудың тәжірибе жүзінде
Сонымен қоса бұл қорытынды бөлімінде тағы айта кететін жай
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Нормативтік актілер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 жылы 30 тамыз (өзгертулер мен
Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі, 13.12.1997ж., өзгертілулер мен
Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексі, 16.07.97ж., өзгертілулер мен толықтырмалармен, 09.07.98г.,
Қазақстан Республикасы Прокуратурасы туралы ҚР Заңы 1995ж. 21-желтоқсандағы №2709
Қазақстан Республикасы ішкі істер органдары туралы ҚР Заңы 21.12.1995
Қазақстан Республикасы ішкі істер органдары туралы ҚР Заңы 21.12.1995.
Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдары туралы ҚР 26.06.98ж.заңы;
Арнайы әдебиеттер:
1. Е. Ф. Коновалов. Осмотр места происшествия. Минск., 1987.10-бет.
ҚР-ның ҚІЖК-сі. Алматы., Жеті - Жарғы.
В. М. Николайчик .»Следственный осмотр вещественных доказательств ». Москва
4. М.С. Строгович. «Курс советского уголовного процесса »Москва., 1958.290-
5. Н.В.Терзиев. Некоторые вопросы следственого осмотра места проистшествие. ВЮЗИ.,
6. С. П. Ефимичев, Н. И. Кулагин, А. Е.
7. ҚР-ның ҚІЖК-сі. Алматы., Жеті - Жарғы. 1998 ж.
Е. Тілеубергенов. «Криминалистика » - Алматы ., 2002.7-бет.
9. Л. В. Виницкий. « Осмотр места происшествия: организационные,
10. Криминалистика.II- том. Под. ред. Р.С. Белкина. Москва., 1980.74-76
11. Е. Жакішев. « Криминалистікалық тактика ». Алматы., 1997.18-20бет.,56-58
В. П. Колмаков. «Следственный осмотр». Москва., 1969.52-55-бет.
Криминалистическая тактика. Под. ред. д.ю.н. В.П. Лаврова., Караганда.,1999.37-бет.
14. В.П. Ципковский. «Осмотр места происшествия и трупа на
15. Ю.С. Сапожникова. Первичный наружный осмотр трупа места его
Ф. К. Диденко. «Применение научно - технических средств и
17. А.Я. Гинзбург. «Осмотр места происшествия. Освиде-тельство.».Алматы.,1997. 45-бет.
18. Ю.Д. Федоров. «Логические аспекты осмотра места
19. Р.С. Белкин. «Собирание, исследование и оценка доказательств ».
20. М. Евгеньев. «Методика и техника расследования преступлений »
Справочник следователя. Осмотр места происшествия.Под.ред.Леви А.А.Москва.,1982.56-бет.
22. М.А Арыстанбеков., А.О Шакенов. Криминалистика. Қарағанды ., 2003.
2З. А. Ковальчук. «Криминалистическое исследования поврежденных документов ».
М. Евгеньев. «Методика и техника расследования преступлений » Киев
Б.М.Нұрғалиев "Организованная преступная деятельность "Караган-да.,1997.56-бет
Р.Х. Якупов "Угловный процесс" Учебник под ред. Галузо В.Н.
Г.А.Абдумаджитов "Проблемы совершенствования предварительного
следствия ".Ташкент.,1975. 231-233 бет.
Облаков А.Ф., Темирбаев А.Г., Организация и тактика осмотра места
Гинзбург А.Я. Осмотры места происшествия. Освидетельствование. Алматы, 1998
Леви А.А. Осмотр места происшествия: справ. следователя. Москва, юрид.
Гордон Э.С., Кравец С.П. Осмотр места происшествия. - Ижевск,
Леви А.А. Осмотр места происшествия: Справ. следователя. - М.:
Бабаева Э.У. Справочник следователя: Вып.2: Практическая криминалистика: расследование отдельных
Корухов Ю.Г. Криминалистическая диагностика при расследовании преступлений. - М.:
Қылмыстық істер бойынша сотқа дейінгі өндіріс: Электрондық оқу
құрал/ Тяжина А.О., А.Л.Хан, А.Қ.Қалиев- Қарағанды, 2010.
Оразалиев М., Еркінов С., Есболаев Ғ. Тергеушіге арналған анықтамалық
кітап: Оку - тәжірибелік құрал /– Алматы: Жеті жарғы,
Қылмыстық сот ісін жүргізудің сотқа дейінгі сатысындағы қылмыстық іс
жүргізу актілерінің үлгілері/ Т.Е.Сәрсенбаевтың жалпы редакциясымен- Қарағанды: Болашақ,
8
Қылмыс туралы оқиға болған жерді қарауда тергеушінің ұйымдастырушылық қызметі
Тергеу әрекеттерінің түрлері
Криминалистика пәнінен дәрістер
Алаяқтық қылмысын тергеу ерекшеліктерінің кейбір мәселелері
Криминалистика пәнінен лекция тезистері
Құжаттар криминалистикалық зерттеудің объектісі ретінде
Тінту тергеу әрекетінің жалпы сипаттамасы
Дәлелді медицина – емдік дәрілердің алға дамуының кепілі. Дәрілерді қате жарнамалаудың белгілері
Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау барысында шешілетін міндеттер
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы