Инфляцияға қарсы саясат шаралары
Мазмұны
Кіріспе.-------------------------------------------------------------------------------------5
1 Инфляция туралы жалпы түсінік.-------------------------------------------------6
2 Инфляцияның мәні нысаны, себептері салдары-----------------------------14
3 Инфляцияның әлеуметтік зардаптар.-------------------------------------------19
Қорытынды.----------------------------------------------------------------------------25
Пайдалынған әдебиеттер тізімі----------------------------------------------------27
Кіріспе
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп
"Инфляция" термині (латынның inflatio сөзінен шыққан — кебіну,
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы — тауар айналымының
Қазақстан тәжірибесі инфляциямен күресу тек қана фискалды-ақша саясаты
Инфляция тамырлары тереңде жатыр. Олар экономикалық дамудың циклді
1. Инфляция туралы жалпы түсінік
Ақшаның құнсыздануына мына факторлар себепші болады:
айналысқа артық ақшаның шығарылуы;
қолайсыз төлем балансы;
үкіметке сенімнің жоғалуы.
Ұзақ уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс деп санай
Алайда инфляцияның тауар бағасының өсуінде көрінгенімен оны тек
Инфляцияның көріну нысандары: тауарлар мен қызметтерге бағаныш өсуі,
Бүгіндегі инфляция бағаның өсуі нәтижесіндегі ақшаның сатып алу
Инфляцияның ішкі және сыртқы факторларын (себептерін) айыра білу
Дүниежүзілік құрылымдық дағдарыстар (шикізат, энергетика, валюта дағдарыстары), басқа
Сөйтіп, көпфакторлы процесс ретіндегі инфляция — бұл ақша
Инфляцияның іс-әрекетін қаржы проблемаларымен байланыс-тырып отыру қажет, өйткені
мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабудың әдістері; мемлекеттік берешектің көлемі.
Нарықтық экономика кезінде қаржы инфляциялық процеске бірқатар факторлар
Бірінші фактор — мемлекет шығыстарының өсуі, бұл ерекше
Екінші фактор — табысқа (пайдаға) салынатын салықтың көбеюі.
Үшінші фактор — бюджеттердің ұзақ уақытты тапшылықтары (өндірістік
Инфляция қаржы қатынастарын да өзгерістерге үшыратады.
Біріншіден, инфляция тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуі салдарынан
Екіншіден, инфляция қаржы ресурстарын құнсыздандырады және салық түсімдерін
Үшіншіден, инфляциялық процесс мемлекеттің берешегі проб-лемаларын шиеленістіреді.
Сөйтіп, қаржы мен инфляция өзара тәуелді болып келеді.
Сурет-1
Қаржы мен инфляцияның өзара іс-әрекеті
Инфляцияны бағалау және өлшеу үшін бағалар индексінің көрсеткіші
Инфляция қарқыны = Iб - Iб0 •
Қазақстанда тұтыну тауарларының бағасы мен қызметтер көрсетудің тарифтері
1996 - 1,39; 1997 - 1,17; 1998 -
Дүниежүзілік практикада егер инфляцияның қарқыны жарты жыл ішінде
Инфляциялық процестің қуаттылығын бағалауды және инфляцияның түрлерін мынандай
бағалар өсуінің қарқыны бойынша:
баяу — баға жылына 10 пайыз өскенде; бұл
өршімелі — баға 100 пайыз шегінде өскенде; ақшаның
әсіре — баға жүздеген пайызға өскенде; баға мен
бағалар өсуінің теңгерімділік дәрежесі бойынша:
теңдестірілген және тендестірілмеген инфляция; теңдестірілген инфляция кезінде әртүрлі
болжаулық (болжап айтушылық) дәрежесіне қарай:
күтілген, болжамды және күтілмеген;
шығу немесе пайда болу орнына қарай:
импортталынған және экспортталынған;
сондай-ақ дамудың әркелкілігімен сипатталатын сатылы, баға шамалы өскен
Практикада инфляцияның екі типін бөледі: сұраным инфля-циясы (тұтынушылар
Бірінші жағдайда ол занды және жеке тұлғалардың ақша
Екінші жағдайда кәсіпорындардың еңбекке ақы төлеуге, кредиттер бойынша
Нақты экономикалық өмірде инфляцияның бұл түрлері және оларға
Нарықтық экономиканың механизмі — бәсеке мен тиімсіз кәсіпорындардың
Сурет-2.
Инфляцияның сипаттамасы және оның әрекеті
Инфляция сыртқы экономикалық қызмет тарапынан арандатылуы мүмкін, бұл
Экспортталатын инфляция тауарлар мен қызметтер көрсетуге экспорттық бағаның
Жалпы инфляцияның себептері базистік қатынастардың қарама-қайшылықтарынан, экономикадағы үйлесімсіздіктер
Инфляцияның көріну нысаны — ақшаның құнсыздануы мен өнімге,
Инфляцияның табиғаты ақшаның онымен салыстырмалы тұлға-ланатын тауар ауқымынан
Инфляцияға өндірістік сфераға, халықтың көптеген жігінің материалдық жағдайына,
Инфляцияның классикалық көзі — мемлекеттік бюджет тап-шылығы Қазақстан
сурет-3.
Инфляциялық шиыршық.
2.Инфляцияның мәні және оның себептері
Инфляцияның мәні - ол тауарлар мен көрсетілген қызыметтердің
Инфляция - қабару, көтерілу, ісу деген мағананы білдіретін
Ал қазіргі инфляцияға тән біраз ерекшеліктер бар.
егер бұрын инфляция бір жердің шеңберінен
егер бұрын инфляция бір мезгілде ғана жүрсе, қазі
егер бұрын инфляция тек ақшаның әсерінен туында қазіргі
Инфляцияның түбегейлі себептері тауар айналымы және тауар өндірісі
Инфляцияға әсер ететін бірінші топтағы ақшалы факторлар -
Екінші топқа тауарлар бағасын және шығындар өсіретін ақшалы
Шын мәнінде екі топтағы факторлар бірімен-бірі тығыз байланысып,
Инфляцияның өмірдегі көрінісі - тауар бағаларый күрт өсуі.
Инфляция кезінде капитал өндіріс аясынан айналысқа құйылады, себебі
Инфляция - өндіріс процесінің бұзылуы, шаруашылықтарының бір-бірімен үйлесімсіз
Дүниежүзілік тәжірибе инфляцияны
экономикадағы қамтитын аумағына
жүру қарқынына байланысты - біркелкі (баға үнемі төмен
даму қарқынына байланысты - жылжымалы инфляция-(ползучая) - онда
• әсер ететін факторлар бойынша - сұраныс инфляциясы
Сұраныс инфляцнясы ақшалы факторларға байланысы туындайды, яғни айналыстағы
Ақша массасының "көтерілуі" себептерінің ең негізгіі әскери шығындардың
Сөйтіп, сұраныс инфляциясы кезінде шектелуі ұсыныс-салыстырғанда айналыста артық
Шығын инфляциясы өнімге баға белгілеуде әсер етін ақшасыз
Тауар бағасының өсуі халықтың табысын төмендетіп, жалақыны қайта
Шығын инфляциясы өнімнің әрбір өлшемінің шығыны көтеріліп, соған
Шығын инфляциясы мен сұраныс инфляциясы бірімен-бірі тығыз байланысты
Дамушы елдерді инфляцияның даму жағдайлары оған
Бірінші топтағы елдерге Латын Америкасының дамушы мемлекеттері жатады,
Екінші топка Колумбия, Эквадор, Венесуэла, Бирма, Иран, Египет,
Үшінші топқа жататын елдер - Сингапур, Малайзи Оңтүстік
Төртінші топка дамушы мемлекеттер әлеміне теңгерілген бұрынғы социалистік
3. Инфляцияға қарсы саясат шаралары
Айтылған факторлар өндіріс шығындарын — өндірушілер инфляциясын араңдатушы
Инфляцияның өрістеп, күшеюі экономикалық және әлеуметтік қарамақайшылықтарды асқындырып
Инфляция кезінде мемлекет іс-қимылының екі нұсқасы бо-лады:
бейімделу саясатын жүргізу немесе инфляцияға бейімделу;
бұл кезде табыстарды, жалақыны, пайыздық мөлшерлемелерді,
инвестицияларды индекстеу жөнінде шаралар қолданылады; ком-
паниялар мен фирмалар қысқа мерзімде жобаларды өткізеді, жеке
тұлғалар табыстың қосымша көздерін іздестіреді және т.с.с.
инфляцияны төмендету немесе басу жөнінде инфляцияға қарсы шаралардың
Инфляцияны жою жөніндегі шаралардың кешені қоғамның іс-әрекет етуінің
Сұраным инфляциясын жоюға ақша және фискалдық саясатты пайдаланудың
Инфляцияға қарсы саясат — инфляциямен күреске бағытталған экономиканы
Дефляциялық саясат — мемлекеттің шығындарын азайту, кредит үшін
Кірістер саясаты — бағаға және жалақыға оларды толықтай
Инфляцияға қарсы саясат ақшалай ұсынымды шектеудің әр түрлі
Орталық банктің нақты ақша эмиссиясын қысқарту ар-
қылы айналыстағы ақша массасының ауқымын азайту.
Барлық кредит ресурстарын қымбаттату және оларға қол
жететіндігін азайту мақсатыңда орталықтандырылған кредиттер үшін қайта қаржыландырудың
Кредит мультипликаторын қысу және коммерциялық банк
тердің кредит экспансиясын шектеуге жету үшін Орталық банктің
коммерциялық банктерге резервтік талаптарын арттыру.
Сондай мақсаттарда Орталық банктің кредиттерін тікелей
қысқарту.
Инфляцияға қарсы фискалдық саясат салықтарды көбейту, мемлекеттің шығыстарын
Салық саясаты инфляция жағдайында екі өзара байланысты, бірақ
біріншіден, мемлекеттік бюджеттің теңдестігіне жету және тап-шылығын жою
екшшіден, экономиканың бастапқы буыңдарында — өндіріс пен айырбас
Инфляцияға қарсы салық саясаты жанама салық салуды қысқартуда
Сондықтан инфляция кезінде тұтынуға салық салуға акцентпен жеңілдіктеудің
Мемлекеттің шығыстарын қысқарту бұл процесті бюджет сфе-расына да,
Жалпымемлекеттік және жергілікті деңгейлердің бюджет шығыстары жайында басты
Бюджет шығыстарын шектеуге мыналар арқылы жетуге болады:
а) тура әдістермен — шектеумен (рестрикциялармен), яғни заңнамалық
негізінде қол жеткен деңгеймен салыстырғанда оларды мәжбүрлеу
арқылы;
ә) сәйкестендіру әдісімен — барлық шығыстарды әр түрлі
б) қолда бар кірістердің деңгейін бақылаумен;
в) мемлекеттік бюджет тапшылығының деңгейін шектеумен.
Кез келген жағдайда шығыстарды қысқарту дамудың көптеген ұлттық
Мыналардың нәтижесінде инфляцияның екінші типін — шығындардың (өндірушілер
жалақыны көбейту;
ұйымдық сипаттағы себептер бойынша шаруашылық механизмінің бұзылуына байланысты
шикізат және энергетикалық ресурстар иелерінің инфля-
циялық тосулары, осыған қарай олар өндірістің бастапқы өнімдеріне
Өндіріс шығындарымен байланысты болатын инфляцияны жою өзара байланысты
Инфляцияны төмендету проблемаларының бірінші блогі эко-номикалық тұрақтандырудың бүкіл
Біріншіден, еңбек өнімділігінің уәждемелік ынталандырмала-рын,
оның тиімді нәтижелеріне ынталылықты күшейту мәселелерін шешу, басымдық
Сауда-делдалдық сфераға қарағанда өндірістік сфераның ба-сымдығын қамтамасыз ету
Инфляцияны жеңіп шығу жөніндегі шаралар жүйесіндегі қажетті элемент
Бәсеке механизмін жасау монополияға қарсы шараларды жүргізумен, меншіктің
Инфляцияға ықпал етудің ең түбегейлі құралы экономиканы мемлекеттік
Жалақыны реттеу бастапқы (қол жеткен) деңгейден еңбек өнімділігінің
Сыртқы экономикалық қызметті қамтып көрсететін төлем балансы тарапынан
Төлем балансының ағымдағы тапшылығын қысқартуға жалпы импортталатын тауарлар
Сөйтіп инфляциямен күрестің негізгі нысандары ақша реформалары және
Ақша реформасы — ақша айналысын ретке келтіру және
Өршімелі инфляция кезінде бірқатар елдер пайдаланған инфляциямен күрестің
Инфляция - қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі сәйкессіздіктен туындайтын
"Инфляция" термині АҚШ-та 1861-1865 жж. азамат соғысы тұсында,
КСРО халық шаруашылығындағы инфляцияның барлығын көптеген жылдар бойы
Өнімнің көтерме бағасы, оларды дайындауға кететін шығындардың өсуімен
Қазақстандағы және басқа да ТМД елдеріндегі қазіргі инфляцияның
Экономикадағы инфляцияның деңгейін сипаттайтын басты көсеткішке
Шартты түрде инфляцияны мынадай түрлерге бөлуге болады: глобалдығына
Қорытынды.
Инфляция тетігі (механизмі) нарықты экономика елдерінде жеткілікті түрде
Күні кешеге шейін елімізде жоспарлы шаруашылық жағдайында орталықтан
Инфляцияның дамуының қосымша факторы пайдаланылатын кредиттер бойынша пайыздарды
Сондай-ақ бұған макро және микро деңгейдегі үйлесімсіздікті, материалдық
Инфляцияның дамуына инфляциялық нәтижені тудырған жаңа салықтарды —
Көп уақыттар бойы айналыстағы ақша массасы мен инфляция
Инфляция процесінің Қазақстандағы дамуы да осы көз-қарасты куәландырады.
Пайдалынған әдебиеттер тізімі
1.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
2.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған пруденциялық нормативтер туралы» ереже.
3..«ҚР Үлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
4.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.
30.03. 1995.
5.Банковское дело. Учебник. / Под ред. Сейткасымова Г.С.—
Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
6.Банковское дело / Под ред. Сейткасымова Г.С. —
7.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
8.Банки и банковские операции в России / Под
9.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
10.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
11.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова
Мерзімді басылыцмдар тізімі
12.Бағалы бағаздар нарығын зерттеуду ұйымдастыру-Ізденіс,2004, N4.
13.Бағалы қағаз нарығы.-Қаржы –Қаражат,1999,N7.
14.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
15.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
Ақша инфляциясы
Мемлекетің инфляцияға қарсы саясаты
Инфляция мәні
ҚР –ның инфляцияға қарсы саясаты
Қазақстандағы инфляциялық жағдай
Инфляцияның экономикалық әулеметтік салдары. Инфляцияға қарсы мемлекеттік саясат
Антиинфляциялық саясат және оның Қазақстандағы ерекшеліктері
Филлипс қисығы
Инфляцияның экономикалық әлеуметтік салдары
Инфляцияның экономикалық әулеметтік салдары