Ақша рыногі
Мазмұны:
Беттер:
Кіріспе ___________________________________________ 2 – 3
1 Бөлім. Қолма-қол ақша айналысы және қолма-қол
2 Бөлім. Айналыста ақша түрлерінің даму эволюциясы
2.1. Металл, қағаз ақша және ақшаның
2.2. Несие ақшаларының эволюциясы, олардың
3 Бөлім. Ақша айналысының заңы ________________
Қорытынды ______________________________________ 27 – 29
Қолданылынған әдебиеттер тізімі ___________________ 30 –
Кіріспе
Қайта құру кезеңіне дейін «ақша айналымы» мен «ақша
Жоспарлы-орталықтанған экономика жағдайында ақша айналыманың ерекшеліктері:
қолма-қол ақша да, қолма-қол емес ақша да кәсіпорындардың
мемлекет заңмен ақша айналымын: қолма-қол ақша және қолма-қол
ақша айналымы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің объектісі ретінде директивалық
ақша айналымы біртектес мемлекеттік меншік формасына қызмет көрсетеді;
ақша айналымының алғашқы және қорытынды кезеңдері мемлекеттік банкте
қолма-қол ақша және қолма-қол емес ақша белгілерін тек
мемлекеттік жүйелер алдын ала өнімге баға белгілеумен және
КСРО-ның таралуына, бағаның босатылуына, меншіктің мемлекет иелігінен алынуына
Ақша айналысы мен ақша айналымы арасындағы айырмашылық жойылған.
1 Бөлім. Қолма-қол ақша айналысы және қолма-қол
Ақша айналысының объктивті негізі – таур өндірісі мен
Жалпы ақша айналысының көлемі тауар бағаларының соммасынан әрдайым
Ақша айналысын реттеудің маңызды элементі – қолма-қол ақшаның
Банк жүйесін реформалау және ақша банкнотасын өндіруге байланысты
Дамыған елдерге бұл процесс кеңінен дами түсуде: оларда
Өмірлік тәжірибе көрсеткеніндей, ақша айналысын ақша айналымынан бөлуге
Бұл екеуі өзара тығыз байланысты, сондықтан оларды бөлу
Сонымен, бүкіл ақша айналысы: қолма-қол және қолма-қол емес
өнімді өндіру және сату процесін, яғнм тауарлы сипаттағы
тауарлы емес сипаттағы есеп айырысуларымен байланысты ақша айналымы;
ақша айналысы бірнеше тарихи кезеңдерден өтті және металл,
Сонымен, ақша айналымы деп қолма-қол және қолма-қол емес
Ал металл ақша жүйесінде әрі тауар, әрі ақша
"Қазіргі ақша айналымын құн айналымы деп айтуға болмайды.
Ақша айналымын жоспарлау – мамлекеттің айналымға керекті нақты
Айналыста тек қолма-қол ақша жүретіндіктен оны ақша айналысы
Қазақстан Республикасында қолма-қол ақшаны Ұлттық Банк банкнота түрінде
Қолма-қол ақша негізінен халықтың ақшалы табысынан және оны
Қорыта айтқанда, ақша коммерциялық банктердің төлем-кассалық бөлімдерінен клиенттер
Қолма-қол емес ақша айналымы (төлем айналымы) – ол
Есеп айырысу операцияларын жүргізу үшін әр түрлі шоттар
тауарлар мен қызметтер үшін қолма-қол ақшасыз есеп айырысу;
бюджеттен бөлінетін төлемдер (пайда салығы, қосымша құн салығы
Айналыстағы ақша қас-қағым сәтте бірсе айналыс құралы, бірсе
Банктердің есептесу операциялары: инкассо, аудару және аккредетив болып
Инкассо - әр түрлі құжаттарды пайдаланып, клиенттердің тапсырысы
1996 жылдан Халықаралық сауда палатасы шығарған инкассо бойынша
1) Жай инкассо – клиенттің банк арқылы коммерциялық
2) Құжатты (документарное) инкассо – үшінші жаққа клиенттен
Аудару операцияларында клиент банкіне өз шотынан белгілі-бір соманы
Аккредитив (латын сөзі – «сенемін») -
Ақшалы аккркдитив – атаулы ақшалы құжат. Онда белгіленген
Электронды техниканың жетістіктерінің, банк операцияларын автоматтандыруды дамыту мен
Банк клиенттеріне қызмет көрсететін электрондық төлеу жүйесіне:
автоматтандырылған есеп айырысу палатасы;
банктік автоматтар;
сауда ұйымдарындағы терминалдар;
үйде банктік қызмет көрсетулер жатады.
Автоматтандырылған есептесу палатасы (АЕП) қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды
Банктік автоматтар (БА) - ол клиентке
Терминалдар – сауда орындарында, ресторандарда және т.б. сауда
Үйде банктік қызмет көрсету – ол электронды есептегіш
Қорыта айтқанда, электрондық төлем жүйесін қолдану ақша айналымын
2 Бөлім. Айналыста ақша түрлерінің даму эволюциясы
2.1. Металл, қағаз ақша және ақшаның номиналдық теориясы.
Ақша өзінің материалдық-заттық құрылымы жөнінен металл ақшалар және
Металл ақшаның алғашқы түрі – құйма металл, оның
Біртіндеп металл ақшаның түрі де, салмағы да өзгерген.
Қоғамдық еңбек бөлінісі дамуының жоғарғы сатысында металдан монета
Металл ақшалар толық құнды және толық құны жоқ
Металл ақша айналысы тарихында мынадай түсініктемелер бар:
Биметаллизм – жалпыға бірдей эквивалент ролін екі немесе
Монометаллизм – жалпыға бірдей эквивалент ретінде бір ғана
Капиталисттік тауарлы өндірістің дамуы барысында қағаз ақшалар пайда
Қағаз ақшалар.
Ақшаның номиналисттік теориясы меркантилистердің метализмге қарсы іс-әрекеті болып
Номинализмнің негізгі ережелері:
ақша идеалды есеп бірлігі болып саналады және олардың
бұл бірлік ешқандай да ішкі құнға ие емес.
ХІХ ғ. Аяғында және ХХ ғ. Басында саяси
Номинализмнің мәні неміс экономисі Кнаптың (“Государственная теория денег”,
ақша – құқыөтық тәртіптің өнімі, мемлекетік билеттің туындысы;
ақша – мемлекеттік хартальдік төлем құралы, яғни ол
ақшаның неегізгі қызметі – төлем құралы.
Кнап ақшаның мәні оның материалдық белгісінде емес, оларды
Алғашқы қағаз ақшалар ХІІ ғ. Қытайда пайда болса,
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде қағаз ақша барлық елдерде
Сырт көзбен қарағанда қағңаз ақша толық құнды ақшаның
Сөйтіп, қағаз ақша - ол толық құнды
Қағаз ақшаның өз құны жоқ, себебі оны басып
Өз құны болмағандықтан қағаз ақша тұрақсыз, ол құнсызданады.
бюджеттің тапшылығын жоюға шығарылған эмиссиясы;
әскери және басқа өндірістік емес шығындар;
еңбек өнімділігінің құлдырауы;
тауар массасының төмендеуі;
пассивтік төлем балансы;
ақша шығаратын үкіметке сенімнің төмендеуі, т.б.
Міне осы себептердің бәрі тауар бағасының өсуіне әкеп
Жалпы қағаз ақшаның құнсыздануы тұрақсыз экономикаға тән құбылыс.
2.2. Несиелік ақшалардың эволюциясы, олардың
Қағаз ақшалар әрдайым көмекші сипатқа ие. Қағаз ақшалардың
Несие ақшалар – бұл несие негізінде алтынның орнына
Несие ақшалардың негізгі түрлеріне: вексель, банкнота, чек, несие
Вексель – бұл мерзімі жеткен соң вексель иесіне
Вексель айналымдық қасиетке ие болғандықтан, яғни қолма-қол ақшаның
Вексель несиеге сату негізінде, яғни коммерциялық несиелеудің пайда
Сатып алушы-кәсіпорын, тауарды сатып ала отырып ақшаны бірден
Вексельдер жай және аудармалы болады. Жай вексельді қарыз
Сонымен, вексель – несие және ақшалай есеп айырысу
Вексельді қолдану ақша айналысының шығындарын үнемдеуге мүмкіндік береді.
вексельдің пайда болуына ықпал ететін коммерциялық несие, тек
вексельдік міндеттемелер талаптарын өзара есепке алу ойынша сальдо
борыштық міндеттеме ретіндегі вексельдер тек төлем қабілеті бар
вексельдер айналымы олардың белгіленген мерзімі арқылы шектеулі болады.
Қолма-қол ақшаларда мұндай шектеулер жоқ.
Дамыған елдерде вексель айналысы кеңірек дамыған. Ресейде революцияға
Қазақстанда несиелік вексель республика ішіндегі шаруашылық есепке алу
Үкіметтің 3 ай мерзімге арнап шығарған қазыналық векселі.
Бірақ не несиелік, не қазыналық вексель несиелік ақшаларға
Вексельдің банкнотаға айналуы қарыз операциялары және эмиссиялары тәртібінде
Қазіргі кезде бүкіл әлемде ақшалар алтынмен қамьтамасыз етілемеген.
1993 ж. біздің республикамызда шығарылған теңге қағаз және
Банктік салымдар мен қолма-қолсыз есептеулер негізінде құрылатын депозитті
Чек – бұл шот иесінің чек ұсынушының шотына
Чектер негізінен ақшалай және есеп айырысу болып бөлінеді.
Неисе карточкалары. Чектердің жаппай таралуы банктердің оларды өңдеу
Қазақстан Республикасында несие карточкаларын енгізудің алғашқы қадамдары жасалған.
Қазақстан Ұлттық банкінің бұл жердегі ролі карточкалырдың ұлттық
Несиелі карточкаларды пайдалану ақша айналысы шығындарын үнемдей отырып,
3 Бөлім. Ақша айналысының заңы
Ақша айналысы заңы – құн заңының айналыс аясындағы
Стб
А мөлш. = --------------
А жылд.
Ақша айналысы заңының мәні – ақшаның айналыс құралы
Ақша тек айналыс құралы ғана емес, сонымен бірге
-Cтбн + Ст – Сө
А мөлш. = ---------------------------- + Ақ
А жылд.
Онда:
А мөлш. – айналыс құралы және төлем құралы
Стб – сатылуға тиіс тауарлар бағасының сомасы;
Стбн - несиеге сатылған тауарлар бағасының сомасы;
Ст – қарыз және басқа міндеттемелер бойынша төленетін
Сө - өзара өтелетін талаптар мен міндеттемелердің сомасы;
Ақ – ақша қоры;
А жылд. – айналыс құралы және төлем құралы
Осы теңдіктегі ел жкономикасында сатылған тауарлар бағасынан айналыста
Айналысқа ақша екі формада эмиссияланады: қолма-қол ақша, яғни
Ақша айналымының екі жағының (қолма-қол ақша мен банктік
Өнеркәсібі өркендеген мемлекеттерде ақша массасы құрамын анықтау үшін
М1 – айналыстағы қолма-қол ақша (банкноталар, монеталар, ал
М2 - оған М1 агрегаты және мерзімі
М3 - оған М2 агрегаты және арнаулы
М4 - оған М3 агрегаты және ірі
Қорыта айтқанда, әр бір келесі ақша агрегаты өзінен
Қазақстан Республикасының ақша массасының құрылымына келесі ақша агрегаттары
М0 - айналыстағы қолма-қол ақша;
М1 - өзіне М0 агрегатын және шаруашылық
М2 - өзіне М1 агрегатын, сонымен бірге жеке
М3 - өзіне М2 агрегатын және мемлекеттік
Ақша агрегаттарының құрылымы тұрақты қалыпта болмайды. Ол ақша
Ақша массасы бірнеше жолмен өсуі мүмкін:
банкноталар мен монеталарды эмиссиялау есебінен;
орталық банктен коммерциялық банктердің несие алуымен;
мемлекеттік бюджеттің кемшілігін жабу үшін орталық банктің үкіметке
орталық банктің асыл металдары, шетел валютасы және мемлекеттік
чек шығарумен немесе коммерциялық банктердің салым тарту негізінде
Ақша массасы көлемнің өзгеруіне айналыстағы ақша массасының өзгермелілігіне
Ақша массасы айналымының баяулауы – ұлттық жиынтық өнімді
Айта кететін жай, “ақша айналысының жылдамдығы” және “төлемдердің
Қорытынды
Сонымен ақшаның айналымдағы қозғалысы, оның айналым және төлем
Дәлірек айтқанда, айналымдағы ақша аумағы тауарлар бағасы мен
Ақша айналымын жоспарлау – мемлекеттің айналымға керекті нақты
Ал ақш айналымын реттеу шаруашылық салаларына қажетті айналымдағы
Ақша айналымынреттеу ақша айналымының заңы негізінде жүргізіледі. Бұл
айналымға шығарылатын тауар;
тауар бағасының дәрежесі;
ақша айналымының жылдамдығы факторларына байланысты [11;
Айналымға керекті ақша мөлшерін анықтау үшін айналымға шыққан
Сонымен, қорыта айтқанда ақша айналысы бұл қолма-қол және
Қолдынылынған әдебиеттер тізімі:
Н. Назарбаев Қазақстан – 2030: Барлық Қазақстандықтардың өсіп
Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасын қолданудың кейбір мәселелері туралы:
Қазақстан Республикасы Ұлттық валютасының айналыстағы ақша белгілерін ауыстыру
Ақша және банк статистикасы: Ақша рыногі. Мемлекеттік бағалы
Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу
Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқу құралы /
Денги, кредит, банки: Учебник / Под ред. О.И.
Денги, кредит, банки: Учебник / Под ред. Е.Ф.
Алдаберген Ә. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі: Ақша-кредит саясаты
Әшімұлы Ә. Экономиканың алтын қазығы: Бүгін ұлттық валюта
Қазақстан Энциклопедиясы, 1 том. – Алматы. – 2002.
Қаржы жүйесі: Мемлекттік қаржы, кәсіпорындардың қаржы қызметі, ақша-кредит
Мұқаштегі М., Г. Марченко: “Міндет – теңгенің сыртқы
Мырзабеков Ш. Ақша – экономиканың қан айналымы //
Сағымбеков Р. Тәуелсіздіктің бір тұғыры: Ортақ валютаның
Шәріпов А. Еуровалюта айналымға түседі: мұның Қазақстанның
1999 жылғы эмиссиялық операциялар мен қолма-қол ақша айналымына
Мамыров Н.Қ., Мадияров Д.М., Қалдыбаев А.Е. Халықаралық экономикалық
Маркс К., Энгельс Ф. Шығ. 2 – басылым.
Международные валютно-кредитные и финансовые отношения: Учебник / Под
2
Қаржы рыногы
Қаржы рыногінің қалыптасуы: ахуалы,мүмкіндіктері, жағдайлары
Құнды қағаздар рыногі жайлы
Құнды қағаздар рыногі
Бағалы қағаздар, мәні мен функциясы
Қор биржасы жайлы
Қаржы нарығының құрылымы және олардың атқаратын қызметтері
Қаржы нарығының теориялық негiздерi және оның ұғымы
Қаржы нарығы туралы ұғым және оның құрылымы
Нарықтық экономика ұғымы