КӘСІПОРЫННЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ
Мазмұны:
КІРІСПЕ……………………………………………………………………3
КӘСІПОРЫННЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.................................................5
Негізгі құралдардың мәні, түрлері және жіктелуі...............................5
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігінеықпал ететін факторлар................................................................................................................7
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін бағалау көрсеткіштерді.......................................................................................................17
“СП ЕРКА” ЖШС НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ
“СП ЕРКА” ЖШС-нің жалпы экономикалық жағдайы....................21
“СП ЕРКА” ЖШС негізгі құралдарын пайдалану тиімділігін талдау......................................................................................................................24
КӘСІПОРЫННЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ.............................................................................29
Өндіріске жаңа негізгі құрал енгізу қажеттілігі.................................29
3.2.Өндіріс процесін автоматтандыру.......................................................31
ҚОРЫТЫНДЫ ............................................................................................36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР........................................................37
Кіріспе
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі
Негізгі құралдар еліміздің ұлттық байлығының аса маңызды бөлігін
Өндірістік қорлар еліміздің ұлттық байлығының аса маңызды бөлігін
Негізгі құралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес
Негізгі құралдар дегеніміз ұзақ уақыт жұмыс істейтін материалдық
Ақшалай бағаланған негізгі қорлар негізгі құралдар деп аталады.
Амортизациялық аударымдар өнімнің, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын
Курстық жұмыстың мақсаты жалпы негізгі құралдарды талдау, негізгі
1.КӘСІПОРЫННЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1Негізгі құралдардың мәні, түрлері және жіктелуі
Негізгі құралдар еліміздің ұлттық байлығының аса маңызды бөлігін
Кәсіпорынның өндіріс қоры үнемі қозғалыста болып, айналымда болады.
Өндіріске қатысу нәтижесінде негізгі құралдар-өндірістік және өндірістік емес
Негізгі құралдар-бұл қор өндіріс үрдісіне тікелей қатысатын-машина күштері
жер;
ғимараттар – негізгі, қосалқы, көмекші цехтар мен әкімшілік
қондырғылар – бұған мұнай және газ скважиналары, дамбалар,
тарату жүйелері – бұған газ және мұнай құбырлары,
машиналар мен құрал – жабдықтар – оған компрессорлар,
транспорттық құралдар – бұған барлық қозғалатын құралдар жатады,
өндірістік және шаруашылық инвентарь - өндірістікке: механизациялар мен
жұмыс және аналық мал;
- көп жылдық өсімдіктер – гүлдер, ағаштар, алма
материалдық формасының болуы;
міндетті түрде кәсіпорын қызметінде пайдаланылуы тиіс, яғни сатылуға
кәсіпорында ұзақ уақыт пайдаланылуы тиіс.
Иелігінде болуына қарай негізгі құралдар меншікті және жалға
Меншікті дегеніміз – субъектіге тиесілі және оның балансында
Негізгі құралдар өндірістік процеске қатысуына қарай активті және
Активті негізгі құралдарға өндірістік процеске тікелей қатысады. Мысалы,
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған,
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік
Негізгі құралдардың сапалық жағдайын талдау үшін оның құрылымын
өндірістік құрылымы
технологиялық құрылымы
тұтыну уақытына байланысты құрылымы
Өндірістік құрылым деп - әртүрлі топтағы өндірістік негізгі
Өндірістік негізгі құралдардың өндірістік құрылымның негізгі көрсеткіштері
Өндірістік негізгі құралдардың өндірістік құрылымы келесі факторларға байланысты
Өндірістік негізгі құралдардың технологиялық құрылымы оның кәсіпорындағы құрылымдық
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар былайша бөлінеді:
Қолданыстағы – бұл пайдалану сатысындағы негізгі құралдар қолданылмаған
Запаста тұрған- қолданылып жүрген негізгі құралдардың жөнделуі, жойылуы,
Әрбір топтағы негізгі құралдың құндарының жалпы өндіріс қорына
Негізгі құралдардың кейбір бөлігі үйлер, ғимараттар, машиналар мен
1.2.Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігіне ықпал ететін факторлар
.
Негізгі капитал өнімді капиталдың бір бөлігі болып табылады.
бұрынғы конструкицядағыдай машинаның пайда болуы, бірақ одан арзандай;
бұрынғы конструкциядағыдай машинаның пайда болуы, бірақ содан өнімділеу
Негізгі құралдардың тозуын есептеу. Негізгі құралдар өндіріс процесіне
Негізгі құралдардың физикалық тозуы. Негізгі құралдар, өндірістік процеске
Негізгі құралдардың табиғи тозуы – негізгі құралдардың бастапқы
Негізгі құралдардың физикалық тозуын сипаттау үшін бірқатар көрсеткіштер
Негізгі құралдардың физикалық тозу коэффициенті
К ф.т. = Т/Бқ*100
Т- негізгі құралдарды тозу сомасы
Бқ – негізгі құралдардың бастапқы сомасы
Негізгі құралдардың физикалық тозу коэффициенті жекелеген инвентарлы объектілері
Нақты қызмет ету мерзімі нормативтіден төмен болған объектілер
Кф.т. = Тн/Тнор*100
Тн мен Тнор – берілген инвентарлы объектінің нақты
Ал нақтылы қызмет ету мерзімі нормативтіге тең, немесе
Кф.т. = Тн/ Тн+Тм*100
Тм – мүмкін болған берілген объектінің қызмет ету
Негізгі құралдардың жарамдылық коэффициенті – негізгі құралдардың берілген
Кж = Бқ-Т/Бқ*100
Сонымен қатар негізгі құралдардың жарамдылық коэффициенті физикалық тозу
Кж = 100 –Кф.т.
Осы формулалардың барлығы негізгі құралдардың біркелкі тозуын қарастырады,
Негізгі құралдардың сапалық (моральды) тозуы. Негізгі құралдардың сапалық
Машиналардың, жабдықтардың, үйлер мен ғимараттардың барынша жаңа, неғұрлым
Негізгі құралдардың сапалық тозуы дегенді кең мағынада қолдану
өндірісте немесе жаңартудағы жаңалықтар (ескі машиналарды жаңа, неғұрлым
технологиялық процесті жетілдіру – жаңа технология қолданған кезде
шығарылатын өнім номеклатурасын жаңарту және өзгерту, мұндайда жаңа
жекелеген тауарларға сұраныстың азаюы субъектіден бұл тауарларды шығаратын
жұмысшы күшінің еңбекке қамтылуындағы, жұмысшылар біліктілігіндегі, ө ндірісті
өндірістің өңдеуші саласындағы өнімнің жекелеген түрлерін шығаруға қажетті
Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі келгенге
Моральдық тозуды болдырмау мақсатында негізгі құрал – жабдықтар
Жер өндіріс құралы ретінде, еңбектің маңызды заттай факторларының
Барлық субъектілер меншік түріне қарамастан, тозуды кітапхана қорларын,
Негізгі құралдардың жекелеген объектілері бойынша тозу сомасы қажеттілігіне
Егер негізгі құралдар объектілері бойынша тозуды есептеу доғарылған
Негізгі құралдардың тозуы субъект қабалдаған амортизацияны есептеу нормалары
Сондай – ақ тозудың ұлғаюы субъек балансына бұрын
Амортизациялық аударымдар өнімнің, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын
Амортизация ( латынның өтеу деген сөзінен) – тозуына
Амортзациялық аударымдар қатардан шыққан құралдарды қайта қалпына келтіру
Тиімді пайдалану мерзімі – бұл негізгі құралдарды пайдалану,
Амортизациялық аударымдар амортизация нормалары бойынша жүзеге асырылады. Амортизация
Қызмет ету мерзімі пайдалы қазбалар қорларын өңдеу мерзіміне
Мынандай негізгі құралдар бойынша амортизация есептелмейді: өнім беретін
Кәсіпорындар негізгі құралдардың белгіленген амортизациялау нормасына және баланстық
Мұнай скважиналары бойынша толық қалпына келтіру үшін амортизациялық
Есептелген амортизация сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, орындалған
Бір жыл ішінде осы ай үшін амортизациялық аударымдардың
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеудің әдістері.
«Негізгі құралдардың есебі» бухгалтерлік есеп стандаттарына (БЕС) сәйкес
сызықтық
өндірістік
қалдық құн
кумулятивтік
Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бірқалапты есептеу әдісі,
1) Сызықты әдіс. Бұл әдіс негізгі құралдардың тозуы
Есептеу формуласы:
АА = ( БҚ – ЖҚ)/ Тқызм., мұндағы:
БҚ – негізгі құралдардың бастапқы құны;
ЖҚ – негізгі құралдардың жойылу құны;
Тқызм. – негізгі құралдардың нормативті қызмет ету мерзімі.
2) Өндірістік әдіс. Бұл өндірілген өнім мен орындалған
Есептеу формуласы:
АА = ((БҚ – ЖҚ)/ ∑ШӨ)*Шөі, мұндағы:
∑ШӨ - пайдалану кезеңіндегі шығарылатын өнім немесе орындалатын
Шөі – і жылындағы шығарылатын өнім немесе орындалатын
3) Қалдық құн әдісі – бір қалыпты әдісте
Есептеу формуласы:
АА = ( БҚ * 2АН )/100, мұнда
БҚ – тиісті жылдағы негізгі құралдардың баланстық құны;
АН – амортизация есептеудің қалыпты әдісіндегі негізгі құралдардың
Кумулятивті әдіс – латын тілінен аударғанда -
Есептеу формуласы:
АА = ( Б) – ЖҚ) * Кеа;
Кеа – есеп айырысу коэффициенті, әрбір пайдалану жылы
Кеа = Ni/Шс,
мұндағы:Ni – объектінің қызмет ету мерзімінің өтуіне дейін
Шс – объектінің қызмет ету мерзімінің жыл сомасымен
Осы соңғы екі әдіс амортизацияны есептеудің жеделдетілген әдістері
Кәсіпорынның негізгі мақсаты болып - өндірістік негізгі құралдардың
Негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың басты шарты оларды
Бастапқы құн – негізгі құралдарды сатып алуға, салуға
Нарықтық жағдайда негізгі құралдардың кәсіпорынға келіп түсу мүмкіндігі
жақтардың келісімімен құрылтайшылардың кәсіпорынның жарғылық капиталына салған салымдары
кәсіпорынның өзінде дайындалған, сонымен қатар басқа тұлғалар мен
( құрастыру ) немесе сатып алумен байланысты нақты
басқа кәсіпорындар мен тұлғалардан қайтарымсыз түрде алынған, сонымен
жақтардың келісімі бойынша ұзақ мерзімге жалға алынғандар.
Негізгі құралдардың ағымдағы құны – бұл негізгі құралдардың
Инфляция жағдайында негізгі құралдарды қай бағалау кәсіпорынға:
негізгі құралдардың нақты құнын анықтауға;
өнімнің өндірісі мен оның өткізілуіне қажетті шығындарды нақты,
негізгі құралдардың өндірісіне жеткілікті болатын амортизациялық аударымдардың көлемін
өткізілетін негізгі құралдардың сатылу мен жалға беру бағасын
Негізгі құралдардың қалдық құны – бұл өндірілген өнімге,
Негізгі құралдарды олардың қалдық құны бойынша есептеу олардың
Жойылу құны – тиімді қызмет ету мерзімі біткен
Техникалық прогресс негізгі капиталдың табиғи тозуына дейін оның
Амортизациялық төлемдер өнімнің өндірістік шығындарына енеді және оның
Негізгі құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдаланылады, қасиеті
Негізгі құралдар ұзақ уақыт жұмысқа қатысу үрдісінде немесе
Табиғи тозу-негізгі құралдарын өндірісте ұзақ жылдар бойы қолданудың
Сапалы тозу-негізгі құралдың толық тозбай жатып құнсыздануы немесе
Сапалық тозуға көбінесе машина, техника және жабдықтар ұшырайды.
Сапалық тозудың бірінші түрі-баланстық және қалпына келтіру құндарының
ТоЗ(С1)=(Бқ-Ққ)/Бқ 100%
Мұнда ТоЗ(С1)-сапалық тозудың бірінші түрі;
Бқ –баланстық құн, мың теңге;
Ққ-қалпына келтірілген құн, мың теңге.
Сапалық тозудың екінші түрі-көбінесе ескі және жаңа жабдықтардың
ТоЗ(С2)=(Өн2-Өн1)/Өн2 *100%
Мұнда ТоЗ(С2)-сапалы тозудың екінші түрі;
Өн1-істеп тұрған негізгі құралдың өнімділігі.
Амортизация-негізгі өндіріс құралдарының өндірісте қолдануына сәйкес оның тозуын
Амортизациялық көшірім-кәсіпорын балансындағы тұрған, негізгі құралдардың топтағы немесе
Амортизация мөлшері-белгіленген негізгі қорлардың жылдық пайыздық өтелу және
Толық қалпына келтіру амортизациялық мөлшерін (% есебімен) төмендегі
Ма=(НҚбқ-Ж+Б)/НҚбқ *100%
Мұнда Ма-амортизациялық мөлшер (%);
НҚбқ-негізгі өндіріс құралдардың бастапқы құны, теңге;
Ж-негізгі құралдың жойылған құны (немесе жойылған негізгі құралды
Б-негізгі құралдың жойылуына бай ланысты бөлшектеуге (демонтаж) кеткен
Негізіг құралдарды пайдаланудың көрсеткіштері 3 топқа бөлінеді:
- негізгі құралдарды экстенсивті қолдану көрсеткіштері;
- негізгі құралдарды жедел түрде қолдану көрсеткіштері;
- негізгі құралдарды интегралды қолдану көрсеткіштері.
1-топ көрсеткіштеріне: құралдарды экстенсивті қолдану коэффициенті, құралдардың сменалық
2-топ негізгі құралдарды жедел түрде қолдану көрсеткіші негізгі
Кинт=Вф/Вн
Құралдарды интегралды қолдану коэффициентіқұралдарды экстенсивті және интенсивті қолдану
Негізігі құралдарды пайдалану тиімділігін бағалау көрсеткіштері
Өндірісте негізгі құралдардың белсенді бөлігінің құны арқылы кәсіпорынның
Негізгі құралдарды есепке алғанда және жоспарлағанда, сонымен бірге
Жұмыс істеп тұрған негізгі құралдары төмендегідей бағаланады:
- бастапқы құны бойынша, оған қорға ие болғандағы
- қалпына келтіру құны бойынша, яғни оған негізгі
- қалдық құны бойынша, яғни бастапқы құнының немесе
Негізгі құралдардың қалдық құнын мына формуламен анықтауға болады:
Ққ=НҚбқ-(НҚбқ*Ма/100*t)
Мұнда, Ққ-қалдық құны;
НҚбқ-негізгі өндіріс қорының бастапқы құны, теңге;
Ма-толық қалпына келтіру амортизациясының мөлшері, %;
t-негізгі өндіріс қорының нақты жұмыс істеген уақыты, жыл
Негізгі құралдарды бағалаудың өндіріс процесінде ұзақ жылдар бойы
Негізгі құралдардың бастапқы құны-қорларды дайындауға, жинауға, әкелуге, жинауға
Қайта өндіру құны (қалпына келтіру)-негізгі құралдарды қайта өндіруге
Қалдық құн-негізгі құралдардың тозуды алып тастағандағы бастапқы немесе
Негізгі құралдардың құрылымына мынадай факторлар әсер етеді: шығарылатаны
Негізгі құралдардың жағдайын сипаттайтын бірнеше көрсеткіштер бар, олар
Пайдалану деңгейін сипаттайтын:
негізгі құралдардың орта жылдық құны;
қор қайтарымы;
қор сыйымдылығы;
қормен қарулану.
Жылжуын сипаттайтын:
жаңару коэффициенті;
шығу коэффициенті;
Нақты жағдайын сипаттайтын:
тозу коэффициенті;
жарамдылық коэффициенті.
Экономикалық талдауда, есепте және жоспарлауда біріншіден еңбек құралдарының
Негізгі құралды қолдану деңгейінің тиімділігін айқындайтын негізгі бір
Қорқайтарымдылық дегеніміз жалпы өнім құнының негізгі өндірістік қордың
Қорқайтарымдылық (Ққ) көрсеткіш төмендегі формуламен есептеледі:
ҚҚ=Жө/Нқ*100%
Мұнда Жө-жыл бойы өндірілген өнімнің табиғи немесе құндай
Нқ-негізгі өндірістік қордың ортажылдық құны;
Қорқайтарымдылық көрсеткішінің кері қатынасы өнімнің қорсиымдылығын көрсетеді:
Қор сыйымдылық көрсеткіші дегеніміз негізгі өндіріс қорының орта
ҚС =Нқ/Жө*100%
Мұнда ҚС-өнімнің қорсиымдылығы.
Негізгі өндіріс қорының белсенді бөлігін қолдану деңгейін тікелей
А)жабдықтарды пайдаланудың экстенсивті коэффициенті-негізгі өндіріс қорының белсенді бөлімін
КЭКСТ=Ун/Ужт
Мұнда, УН-машина және жабдықтардың нақты жұмыс жасаған уақыты;
УЖТ-жұмыс тәртібіне сәйкес машина және жабдықтардың жұмыс атқару
Өндірісте негізгі қорды пайдаланудың экстенсивті тобында төмендегідей коэфициенттерді
- жабдықтарды алмастыру коэффициенті;
- жабдықтарды жүктеу коэффициенті;
- жабдықтардың жұмыс тәртібінің алмасуын пайдалану коэффициенті.
Б) жабдықтарды пайдалануда интенсивті коэффициентінің маңызы өте зор.
КИНТ=Өн/Өм
Мұнда ӨН-машина және жабдықтардың нақты өнімділігі;
ӨМ-машина және жабдықтардың техникалық мүмкінділік өнімділігі (жабдықтардың паспорты
В) жабдықты интегралды пайдалану коэффициенті-машина және жабдықтарды пайдалану
Оны мына формуламен анықтауға болады:
Кинтег=Кэкс*Кинтен
Негізгі өндіріс қорларын пайдалануда белгілі өлшемдері бар келесі
Кәсіпорынның барлық мүлкінің рентабельдігі (Рм) жеке құрал рентабельдігі
Рм=пайда/баланс активінің орташа жылдық құны*100%
Ржқ=пайда/жекеліктегі құралдардың орташа жылдық шамасы*100%
Негізгі өндіріс қорын пайдалану деңгейін сипаттайтын көрсеткіш-оның рентабельді
Р=пайда/негізгі өндіріс қорының орташа жылдық қалдық құны*100%
2.“СП ЕРКА” ЖШС НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫН
ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ
2.1. “СП ЕРКА” ЖШС-нің жалпы экономикалық жағдайы
“СП ЕРКА” жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2002 жылдың күзінен
Зауытта сұраныс бойынша түрлі көлемдегі аккумуляторлық батареялардың 14
“ВМ Energy” стартерлік аккумуляторлық батареялар өндірісі үшін “Кальций-Кальций”
“СП ЕРКА” серіктестігі шығаратын өнімдердің жоғарыда келтірілген сенімділігі
1 – кесте. «СП ЕРКА» ЖШС-нің технико –
№ Негізгі көрсеткіштері өлшем бірлігі 2006ж. 2007ж. Ауытқуы
+ -
1 Сатудан түскен табыс мың. тг 924515
2 Өткізілген өнімнің өзіндік құны
мың. тг
769500
772856
3356
100,44
3 Жалпы табыс мың. тг 155015 159480
4 Кезең шығындары мың. тг 37600 94113 56513
5 Негізгі қызметтен түскен табыс
мың. тг
117415
65367
-52048
55,7
6 Негізгі емес қызметтен түскен табыс
мың. тг
8796,3
10236,2
1439,9
116,4
7 Салық салынғанға дейінгі табыс мың. тг
126211,3
75603,2
-50608,1
59,9
8 Таза табыс мың. тг 88347,91 52922,24
9 Өнімнің 1 тг кеткен шығындары
тг
0,87
0,93
0,06
106,9
10 Өнімнің рентабельділігі % 15,26 8,46 -6,8
11 Сатудың рентабельділігі % 9,56 5,67 -3,89 59,3
12 Өндірістің рентабельділігі % 36,08 36,4 0,32 100,89
13 Негізгі құралдардың орташа жылдық құны
мың. тг
312234,6
314226
1991,4
100,64
14 Айналым құралдарының орташа жылдық құны
мың. тг
117415,5
124113,2
6697,7
105,7
15 Еңбек ақы қоры мың. тг 155232 182736
16 Жалпы жұмыскерлер саны адам 392 405
17 1 жұмыскердің орташа айлық жалақысы
тг
33000
37600
4600
113,9
Ескертпе – Кәсіпорын мәліметтері негізінде есептелді.
Кәсіпорындағы өндірілетін өнімдерге сұраныстың артуы және тұрақты тұтынушыларының
Кәсіпорынның қалыпты қызметін қамтамасыз етуде оның негізгі құралдары
Кәсіпорындағы жалпы жұмыскерлер саны 13 адамға, ал
Кәсіпорынның жалпы өндірістік – шаруашылық қызметін талдаумен қатар
Өндірісті дамыту, өнім сапасын жақсарту – бүгінгі күннің
2.2 “СП ЕРКА” ЖШС негізгі құралдарын пайдалану тиімділігін
Өндірістік әлеуеттің жағдайы кәсіпорынның негізгі қызметінің тиімділігін арттырудың
Кәсіпорында негізгі құралдарды пайдаланудың салыстырмалы көрсеткіштерін талдау үшін
Кәсіпорын қызметінің қалыпты жүруін қамтамасыз ету үшін негізгі
2 – кесте. Негізгі құралдарды пайдаланудың салыстырмалы көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер 2006жыл 2007жыл Ауытқуы
+ -
1 Негізгі қорлардың бастапқы құны, мың теңге 425900
2 Негізгі қорлардың қалдық құны, мың теңге 198570
3 Жинақталған тозу сомасы , мың теңге 227330
4 Жаңадан келіп түскен негізгі қорлар құны, мың
5 Есептен шыққан негізгі қорлар құны, мың теңге
6 Негізгі қорлардың жаңару коэффициенті 0,09 0,11
7 Негізгі қорлардың шығу коэффициенті 0,006 0,0003 -0,0057
8 Негізгі қорлардың тозу коэффициенті 0,5 0,6 0,1
9 Негізгі қорлардың жарамдылық коэффициент 0,5 0,4 -0,1
2 – кестеде берілген мәліметтерден көріп отырғанымыздай, 2007
Кәсіпорындағы негізгі құралдардың техникалық жағдайын негізгі құралдардың тозу
Кәсіпорындағы негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін едәуір айқын көрсететін
3– кесте. Негізгі қорларды пайдалану тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер
№ Көрсеткіштер 2006 жыл 2007 жыл Ауытқуы,
+ - %
1 Негізгі қорлардың орташа жылдық құны, мың теңге
312234,6
314226
1991,4
100,64
2 Сатудан түскен табыс, мың теңге
924515
932336
7871
100,85
3 Негізгі қорлардың активті бөлігінің құны, мың теңге
142704
145900
3196
102,3
4 Таза пайда, мың теңге 88347,91
5 Жұмыскерлер саны, адам 392 405 13
6 Негізгі қорлардың активті бөлігінің үлесі, %
45,7
46,4
0,7
-
7 Қор қайтарымдылығы, теңге 2,96 2,96 0
8 Қор сыйымдылығы, теңге 0,34 0,34 0
9 Қормен жарақтану, мың теңге 796,5
10 Негізгі қорлардың рентабельділігі, теңге
0,3
0,2
-0,1
66,7
Ескертпе – Кәсіпорын мәліметтері негізінде есептелді.
Негізгі қорлардың қор қайтарымдылығы өндірілген өнім көлемінің негізгі
Кәсіпорынның негізгі құралдарының қор сыйымдылығын негізгі құралдардың орташа
Негізгі қорлардың рентабельділігі-бұл негізгі қорларды пайдалану интенсивтілігінің
Жеке көрсеткіштер-әдетте, натуралды, негізгі өндірістік құралдарды экстенсивті және
Негізгі құралдарды пайдалну экстенсивті көрсеткіштері негізгі құралдарды уақытта
Құрал жұмысының ауысуы коэффициенті тәулік ішіндегі машина-ауысымдары санының
КҚЖА= МА/ЖМС
Яғни КҚЖА-құрал жұмысының ауысу саны;
МА-тәулік бойы нақты жұмыс істеген машина ауысымдар саны;
ЖМС-жалпы машиналар саны.
Станоктар паркінің анықталған құрамында ауысымдық коэффициентінің өсуі өнім
Құралдардың ауысымішілік тұрып қалу көрсеткіші құралдың ауысымдылығы көрсеткішін
Негізгі құралдарды интенсивті пайдалану көрсеткіштері олардың қуаттылығы (өнімділігі)
3.КӘСІПОРЫННЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ
3.1.Өндіріске жаңа негізгі құрал енгізу қажеттілігі
Ұлттық экономика шикізатты өндіруде техниканың жаңа үлгілерін пайдаланып,
Еңбек, қор, капиталдың пайдалану деңгейлерін жақсарту еңбек өнімділігінің
Негізгі қорлардың ұдайы түрде жаңаруы, кәсіпорында бәсекеге қабілеттілігі
Қазіргі кезде Қазақстан Біріккен Сауда Ұйымына мүше 144
Өндірістік әлеуеттің жағдайы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының негзгі қызметінің
Кәсіпорынның негізгі құралдарын пайдалану тиімділігін жетілдіру өте маңызды
Негізгі құралдардың өндірістегі нақты рөлін анықтау арқылы, оны
Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарты (IAS) негізгі құралдарды материалдық
- тауарларды сатуға немесе өндіруге, қызмет көрсетуге, жалға
- бірнеше кезең бойы қолдану болжанады;
- одан басқа IAS негізгі құралдарды анықтаудың екі
- осындай активтер кәсіпорынға болашақта экономикалық табыс әкеледі
- кәсіпорын үшін актив құны дұрыс анықталуы мүмкін.
Бірінші критерий, болашақта экономикалық пайда әкелу мүмкіншілігі, ол
Екінші критерий, негізгі құралдардың құнын тиімді анықтауды, негізгі
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін өсіру резервтері. Кез-келген кәсіпорын
құрал жұмысының ауысымдылығын көбейту;
құралдың өндірістік қуатын пайдалану деңгейін өсіру;
ауысымішілік тұрып қалуларды азайту;
пайдаланушылардың біліктілігін жоғарылату;
құралды күту-баптау жұмыстарын ұйымдастыру деңгейін жоғарылату;
түбегейлі жөндеу жұмыстарын, жоспарлы-алдын-алу шараларын өз уақытында істеу;
еңбек тәртібін жақсарту;
станоктар паркінің оптималды құрамы;
өндірісті жеткілікті жұмысшылар санымен қамтамасыз ету;
материалдармен қамтамасыз ету.
Аталған шаралардың барлығы кез-келген шаруашылық әрекеттің маңызды құраушысы
3.2.Өндіріс процесін автоматтандыру
Қазіргі кезде кәсіпорын өндірісті өндірістік процесті толықтай автоматтандыру
Өндірісті шығарылатын өнімді техникалық жаңартуға арнап бағыттау әрекеті
Өндірісті жақсартылған қасиетке ие бұйымдарды шығаруға арнап бағыттау
Мұндай саясатты жүзеге асыру НИОКР-ға салыстырмалы түрде аз
Мұндай саясат тауарлардың меншікті әзірлемелеріне – нарықта пайда
Өндірісті құрылымды жаңғыртудың арқасында қасиеттері жақсартылған және жаңа
Бұйымдарды жаңғырту әрекеті бұйымдарды пайдалануды ыңғайлы ететін аздаған
Өндірісті өте ескірген, алайда басқа нарықтарда сұранысқа ие
Дұрыс құрастырылған ғылыми – техникалық саясат өндірістік бөлімше
Мұндай саясат шығарылатын өнімнің үздіксіз түрде жетілдірілуі мен
Бұл ретте әңгіме мұндай іс - әрекетке жұмысалатын
Техникалық саясатты әзірлеудің нәтижелері НИОКР – ды жоспарлаудың
Кәсіпорынның техникалық саясатын кәсіпорынның техникалық қызметтері жоспарлайды. Олардың
Техникалық саясатты әзірлеу ісіне сервис және маркетинг қызметтері
Техникалық қызметтердің міндеттеріне келесілер жатады. Жаңа өнімді, оны
Негізгі құралдарды жөндеу мен жетілдіру. Өндірістік процесте құралдар
Жөндеудің үш түрі қарастырылады. Олар: қалпына келтіру, ағымдағы
Қалпына келтіру жөндеулері – бұл әртүрлі жағдайларға: табиғи
Ағымдағы жөндеу – бұл өндірістік процесс кезінде негізгі
Күрделі немесе толық жөндеулер – бұл негізгі құралдардың
Модернизациялау. Ол – негізгі құралдардың техникалық жетілдірілуін
Ескірген бөлшектерді қалпына келтіру:
кейбір бөлшектердің жеткіліксіздігін (тапшылығын) жою және барлық жөндеулерді
жөндеу шығындарды төмендету, себебі, бөлшектерді қалпына келтіру, оларды
бөлшектерді кәсіпорындарға жеткізуден көліктік шығындарды төмендетуге мүмкіндік береді.
Тәжірибе көрсеткендей қалпына келтіретін бөлшектер орта, әсіресе ірі
Негізгі құралдарды пайдаланудың тиімділігін жоғарылату кәсіпорын қызметінің қаржылық
Кәсіпорында негізгі құраларды пайдалану тиімділігін келесі жолдармен арттыруға
кәсіпорынды артық құралдардан босату, яғни машиналар және басқа
толық және күрделі жұмыстардың уақытылы және сапалы өткізілуінің
жоғары сапалы негізгі құралдарды сатып алу арқылы;
негізгі құралдардың, әсіресе активті бөлігінің уақылы ауыстырылуы олардың
шикізаттар мен материалдардың өндірістік процеске дайындау деңгейін жоғарылату;
кәсіпорынның автоматизациялану мен механизациялау деңгейін жоғарылау;
өндіріс пен еңбекті ұйыдастыруды жоғарылату – жұмыс
Қорытынды
Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынастарды қалыптастырудың қазіргі жағдайында өнеркәсіптік
Негізгі капиталсыз кәсіпорынның іс - әрекеттерінің жүзеге асырылуы
Бұл жұмыс “СП ЕРКА” ЖШС-нің мысалында негізгі құралдарды
Жұмыс барысында негізгі құралдардың пайдалану тиімділігінің деңгейі зерттелді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Интернет жүйесі: www.google.kz ;
Интернет жүйесі: www.kase.kz ;
Кәсіпорын экономикасы, Г. Ө, Жолдасбаева;
Кәсіпорын экномикасы, К. Ж. Оразалин;
Кәсіпорын экономикасы, А. Қ. Мейірбеков; Қ. Ә. Әлімбетов.
27
Кәсіпорынның негізгі құралдарын пайдалану тиімділігінің теориялық негіздері
КӘСІПОРЫНДА АЙНАЛЫМ ҚОРЛАРЫН БАСҚАРУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ
Метериалдық емес активтер мен негізгі құралдардың құрамы мен құрылымы
Кәсіпорынның айналым қорларын басқару
Негізгі қорлар және оларды пайдалану
Кәсіпорынның негізгі құралдарын пайдаланудың теориялық негіздері
Негізгі құралдардың теориялық аспектілері
Кәсіпорында ресурстарды материалдық - техникалық қамтамасыз етілуін жоспарлау
КОРПОРАЦИЯНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН ТАЛДАУ ӘДІСТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
Кәсіпорынның техникалық дамуын жоспарлауды талдау