Жаза тағайындау түрлері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ............................2
І ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУ............4
1.1 Жаза тағайындаудың жалпы негіздері....................4
1.2 Жаза тағайындау түрлері..................16
1.2.1 Қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындау.............16
1.2.2 Бірнеше қылмыс бойынша жаза тағайындау...........20
1.2.3 Белгілі бір қылмыс үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым
1.2.4 Аяқталмаған қылмыс үшін, қатысып жасалған қылмыс үшін және
ҚОРЫТЫНДЫ............................27
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.................28
КІРІСПЕ
Заңдылық пен құқық тәртібіне байланысты практикалық міндеттерді шешуде мемлекетіміздің
Қылмыс пен жаза - өзара тығыз байланысты құқықтық түсінік.
Жазаға тән ерекшелік – міндетті түрде жазалаудың болуы. Жазалау
Тағайындалған жазаның ауыр-жеңілдігі жасалынған қылмыстың сипатына және қаншалықты ауыр
Әрбір мемлекеттік мәжбүрлеу шарасының өз міндеті, өзіне тән мақсаты
Жазаның нақты мақсаты Қазақстан Республикасының қылмыстық заңдарының алдында тұрған
Жазаның мақсатын анықтаудың, бәрінен бұрын, соттың заң қолдану қызметінде
Жазаның мақсаты ҚК-тің 38 бабында былай көрсетілген: «Жаза әлеуметтік
Яғни жазаның мақсаты:
а) әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру;
б) сотталғанды түзеу;
в) сотталған тарапынан жаңа қылмыстың жасалуын болдырмау (арнайы, жеке
г) басқа адамдар тарапынан қылмысты болдырмау (жалпы сақтандырудың мақсаты).
Жаза тағайындалған әрбір жағдайда осы мақсаттар бірге қарастырылуы тиіс.
Айыпкерге жаза тағайындағанда сот тек жәбір шеккен адамға ғана
Жалпы жазаның барлық түрлері үш топқа бөлінеді: негізгі, қосымша
Жазаның негізгі түрлеріне тек өзінше бөлек тағайындалатын жазалар жатады,
Қосымша жаза – негізгі жазамен салыстырғанда қосалқы сипаттағы жаза,
Жазаның екі түрі ғана қосымша жазаларға жатады: арнаулы, єскери
Балама жазалар қатарына айппұл салу және белгілі бір лауазымды
Жаза – мемлекет қолындағы маңызды құрал, ол арқылы мемлекет
Еліміздің тәуелсіз, демократиялық, құқықтық мемлекет болып қалыптасу кезеңдерінде көптеген
І ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУ
1.1 Жаза тағайындаудың жалпы негіздері
Жаза тағайындау — жасалған қылмыста айыпты деп танылған адамға
Жаза тағайындау қылмыстық заңды қолдану барысындағы ең жауапты және
Қылмыстық құқық жаза тағайындағанда кінәлінің жеке-дара жауапкершілік принципін негізгі
Қазақстан Республикасы Конституциясының барлық адам заң мен сот алдында
Қылмыс жасаған адамға белгілі бір жазаны жеке дара тағайындау
Жаза тағайындаудың жалпы негіздері дегеніміз — әрбір нақты іс
Жаза егер ол жасалған қылмыстың ауырлығына, қоғамға қауіптілік сипаты
Жазаның мақсатқа лайықтылығы дегеніміз - соттың тағайындаған мәжбүрлеу шарасының
Жаза тағайындау кезінде сот мына жағдайларды міндетті түрде ескеруі
1). Жасалған қылмыстың қоғамға қауіптілік сипаты мен дәрежесі;
2). Кінәлінің жеке басы;
3). Кінәлінің қылмыс жасағанға дейінгі және одан кейінгі мінез-қылқы;
4). Жауаптылық пен жазаны жеңілдететін мән-жайлар;
5). Жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайлар;
6). Тағайындалған жазаның сотталған адамның түзелуіне және оның отбасының
Қылмыстың қоғамға қауіптілігі - бұл ҚК-нен қарастырылған іс-әрекеттің қылмыстық
Қылмыстың қоғамға қауіптілік сипаты — қылмыстың сапалық категориясы, ол
Қылмыстың қоғамға қауіптілік дәрежесі — қылмыстың сандық категориясы. Бұл
Соттар жазаның түрі мен мөлшерін белгілеу үшін елеулі мәні
Жаза тағайындау, яғни айыптау үкімін шығарарда жаза таңдау сот
Жазаның тағайындалуы әлеуметтік әділеттіліктің қалпына келуіне, сотталған адамның түзелуіне,
Бұл мақсатқа қол жету үшін жаза дәлелді де әділ
Соттың жаза тағайындауға осы тұрғыдан қарауы ҚР ҚК-нің 52-бабында
Жаза тағайындау белгілі бір принциптерге негізделеді, олар қылмыстық заңның
Жаза тағайындаудың жалпы негіздері - заңда белгіленген критерийлер, сүйенетін
Басқа сөзбен айтқанда, қандай қылмыстық іс қаралмасын, айыпкерге кандай
ҚК-тің 52-бабына сәйкес жаза тағайындаудың жалпы негіздері мынадай үш
1) ҚК-тің Ерекше бөліміндегі сол қылмыс үшін жауаптылық
2) ҚК-тің Жалпы бөлімінде қарастырылған жағдайларды ескеріп;
3) қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік
Осы критерийлерді қарастырайық:
1. Сот жазаны ҚК-тің тиісті баптарында белгіленген шекте тағайындайды.
Нақты жағдайға байланысты жаза тағайындауда санкция түрінің маңыздылығы бар.
Балама санкцияларда екі және одан көп негізгі жазалар көрсетіледі,
Қандай жағдай болса да, сот Ерекше бөлімнің бабындағы санкцияда
Егер сот оған жол берсе, онда жаза тағайындаудағы принцип
2. Сот жазаны ҚК-тің
Бұл бап бойынша бас бостандығынан айырудың ең аз мерзімі,
Жаза тағайындай отырып сот қаралған іс бойынша толық тұжырым
Мысалы, аяқталмаған қылмысты жасағаны үшін айыпталған адамға жаза тағайындағанда
Қатысып жасалған қылмыс үшін жаза тағайындау кезінде, оны жасауға
Егер адам бұлтартпау шарасы ретінде қамауда ұсталса, онда үкім
Жаза тағайындай отырып, сот ҚК-тің 38-бабында белгіленген мақсаттарды көздейді.
Жаза тағайындау кезінде қылмыстық заңның жалпы бөлімінде қарастырылған жағдайларды
3. Жаза тағайындаған кезде қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік
Жаза тағайындаудың және қылмыстың қайталануының алдын алудың тиімділігі қылмыстың
Жасаған қылмысы қоғамға онша қауіп төндірмейтін адамдарға бас бостандығынан
Қылмыстың қоғамға қауіптілік сипаты, бәрінен бұрын, қастандық жасалған нысан
Қоғамға қауіптілігі тұрғысынан қылмыс жасаудың себептері де, тәсілдері де,
Қоғамға қауіптілік сипатына қарай қылмыс түрлерінің бір-бірінен айырмашылығы бар.
Сонымен қатар соттар жасалған қылмыстың тек коғамға қауіптілік сипатын
Жаза тағайындаған кезде сот ескеруге тиісті қоғамдық қауіптілік дәрежесі
Мысалы, ҚК-тің 175-бабының 1 бөлігі бойынша жауаптылық көзделген ұрлықтың
Қылмыстың бір түрінің өзіндегі қоғамға қауіптілік дәреже келген зиянның
Егер сот қылмысты кімнің жасағанын,
Әдебиеттерде «адамның жеке басы» деген ұғымға адамды әлеуметтік тұлға
Адамның жеке басы деген ұғым - оның қоғамдық мәнін,
Арнаулы алдын алу, қылмыскерді түзеу сияқты жазаның мақсаттарына қылмыстың
Кімнің жазаланатынын, сотталушының қоғамға қаншалықты қауіпті екендігін, оны түзеудің
Заң және қылмыстық заң теориясы қылмыс жасаған адамға тән
Субъектінің есі дұрыстығы, ең төменгі жасы, арнаулы субъекті туралы
ҚР Жоғарғы сотының практикасында заңның бұл талабына
Жоғарыда аталғандай, айыпкердің жеке басы деген ұғым сипаты жағынан
Сыртқы жағдай айыпкердің мінез-құлқына ықпал жасай отырып оның сана-сезімін,
Адамның сана-түсінігінің бұзылу сипаты жасалатын қылмыстың түрін анықтайды, ал
Сонымен қатар адамның әлеуметтік қасиеттерінің маңыздылығын да бағалау керек.
Сот айыпкердің қоғамға қауіптілік дәрежесінің жоғары немесе төмен екендігін
Айыпкердің жеке басын сипаттайтын мән-жайларды жаза тағайындау кезінде ескермеу
Жаза тағайындаудың басты негіздеріне істің жауаптылық пен жазаны ауырлататын
ҚР ҚК-нің 53, 54-баптарында көзделген бұл мән-жайларды айыпкер жасаған
Жеңілдететін мән-жайлардың болуы жасалған қылмыстың, не қылмыскердің жеке басының
Ауырлататын мән-жайлар, ондайлар болмаған жағдайларға қарағанда, ауырырақ жаза тағайындауға
Заңда көрсетілген ауырлататын және жеңілдететін мән-жайларды есепке алу соттың
Жаза тағайындағанда сот сотталған адамға, сол жазаның оны түзейтіндей
Жаза тағайындағанда сот бұл талаптың материалдық және психологиялық жақтары
Бірақ, тағайындалған жазаның айыпкердің отбасының немесе оның асырауындағы адамдардың
Кәмелетке толмаған адамға жаза тағайындағанда сот, осы қарастырылған мән-жайлардан
Жазаны жеке даралау принципінің бір жүйемен міндетті түрде жүзеге
1.2 ЖАЗА ТАҒАЙЫНДАУДЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.2.1 Қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындау
Егер адам ҚК-тің әртүрлі баптарында немесе бір бабының әртүрлі
1) жиынтыққа кіретін қылмыстардың әрқайсына бөлек жаза
2) сол қылмыстардың жиынтығы бойынша түпкілікті жаза
Жиынтықты құрайтын қылмыстардың әрқайсына бөлек жаза тағайындау ҚК-тің 58-бабының
Қылмыстардың жиынтығы бойынша түпкілікті жаза тағайындау әрбір қылмыс бойынша
ҚК-тің 58-бабының 2 бөлігінде белгіленген жағдайларда ғана соттың сіңіру
Сіңіру принципін қолданғанда сот ҚК-тің Ерекше бөлімінің айыпкердің әрекеті
Мысалы, бірінші қылмыс үшін сот айыпкерге бір жыл мерзімге
Жекелеген қылмыстар үшін тағайындалған жазаларда қосу толық немесе ішінара
Жазаларды қосуға белгілі бір шектеу қойылған (ҚК-тің 58-бабы). Егер
Сонымен соттың қылмыстар жиынтығы болғанда жаза тағайындау принциптерін, сондай-ақ
Осы келтірілген мысалда орын алып отырған әртекті жазаларды косу
Кейде сот жиынтық құрайтын қылмыстар үшін әртүрлі, пара-пар емес
Мысалы, бір қылмыс үшін - айыппұл салу, екінші үшін
ҚК-тің 58-бабында белгіленген тәртіп іс бойынша сот үкімі шыққаннан
ҚК-тің 58-бабының 6 бөлігінде көрсетілген жағдайларда қылмыстардың жиынтығы бойынша
1) сот жаңа үкім бойынша, яғни кейін ашылған қылмыс
2) екі үкім бойынша тағайындалған жазалардың жұмсақтауын қатаңдауына
3) ҚК-тің 62-бабының ережесіне сәйкес бірінші үкім бойынша
1.2.2 Бірнеше үкімдер бойынша жаза тағайындау
ҚК-тің 60-бабына сәйкес, егер сотталған адам үкім шығарылғаннан кейін,
1) адамға жаза тағайындаған үкімнің болуы;
2) ол жазаны сотталған адам әлі толық өтемесе;
3) жаңа қылмыс үкім шыққаннан кейін, бірақ
жазаны толық өтегенге дейін жасалса, бұлар үкімдер жиынтығының белгісі
Үкімдер жиынтығы бойынша жаза тағайындағанда жаңа қылмыс адамды бұрын
ҚК-тің 60-бабына сәйкес, егер сотталған адам үкім шығарылғаннан кейін,
Жазалардың бірдей, сондай-ақ әртекті түрлерін қосу (оның ішінде қосымшаларын
Сонымен сот үкімдер жиынтығы бойынша жаза тағайындағанда мына тәртіпті
1) алдымен жаңа жасалған қылмыс үшін жазаны анықтайды;
2) сол жазаға сот алдыңғы үкім бойынша
Үкімдер жиынтығы бойынша жаза тағайындау тәртібінің ҚК-тің 58-бабында белгіленген
Сотталған адамға жаңа қылмыс жасағаны үшін , қылмыстың осы
Қосуға болмайтын жазалар, оның ішінде қосымша жазалар дербес орындалады
1.2.3 Белгілі бір қылмыс үшін көзделген жазадан гөрі неғұрлым
ҚК-тің Ерекше бөліміндегі баптардың санкциялары жазаны жеке даралауы үшін
Төменгі шектен төмен жаза тағайындағанда сот сотталған адамға жазаның
ҚК-тің сотталған адамның әрекеті сараланатын бабының санкциясында көзделгеннен жеңілірек
Істің ерекше мән-жайы, сондай-ақ топтық қылмысқа қатысушының топ жасаған
Істің ерекше жағдайы дегеніміз қылмыс жасау барысында оң мақсаттар
Жекелеген жеңілдетуші мән-жайлар да, ондай мән-жайлардың жиынтығы да ерекше
1.2.4 Аяқталмаған қылмыс, қатысып жасалған қылмыс және қайталанған қылмыс
Қылмыстық кодекс аяқталмаған қылмыс, қатысып жасалған қылмыс және қайталанған
ҚК-тің 56-бабына сәйкес аяқталмаған қылмыс үшін жаза тағайындағанда (қылмысқа
Қылмысқа оқталғаны үшін жазаның мерзімі мен мөлшері ҚК-тің Ерекше
Қылмысқа дайындалғаны және қылмыс жасауға оқталғаны үшін өлім жазасы
Қатысып жасалған қылмыс үшін әдетте
Бұл жағдайда қылмысқа қатысушылардың әрқайсысының қоғамға қаншалықты қауіпті екендігі
Топтасқан қылмысқа қатысушыларға жаза тағайындау жөнінде ҚК-тің
Қылмыстың қайталануы — адамның сотталғаннан кейін қайта қылмыс жасауы,
Қылмыстардың қайталануы жағдайында жасалған қылмыс үшін жазаның мерзімі мен
Қылмыстың қауіпті қайталануы жағдайында тағайындалатын жаза
Егер Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің қолданылып отырған нормасы соттылықтың
Басқа мысал. Қылмыстардың қайталану белгісі бар жағдайда адам ҚК-тің
ҚОРЫТЫНДЫ
Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар дегеніміз - айыпкердің
Жеңілдететін мән-жайларды есепке алу сотқа мынадай құқық береді:
а) балама санкция болса жазаның жеңілірек түрін қолдануға;
б) ҚК-тің сол қылмыс сараланатын бабындағы санкция белгілеген
в) ҚК-тің 55-бабын пайдаланып, сол қылмыс үшін көзделгеннен
г) шартты түрде соттауды немесе жаза өтеуді кейінге
Ал, ауырлататын мән-жайлардың
а) балама санкцияда көрсетілген жазалардың ауырын тағайындауға;
б) ҚК-тің сол қылмыс сараланатын бабындағы санкция белгілеген
в) ҚК-тің 55-бабын қолдану
г) шартты түрде соттау немесе жаза өтеу мерзімін
Жеңілдедетін және ауырлататын мән-жайлардың болуы тек жаза тағайындау процесінде
Қолданылған әдебиеттер
1. Беляев Н.А. Цели наказания и средства их
2. Карпец И.И. Наказани:Социальные, правовые и криминологические
3. Тарбагаев А.Н. Понятие и
4. Марцев А.И. Теоретические вопросы общего и специалъного предупреждения
5. Карпец И.И. Көрсетиген жүмыстың 156-157 беттері, жазадан босату.
6. Шаргородский М.Д. Наказание по советскому уголовному праву/ М.Д.
7. Полубинская С.В. Цели уголовного наказания/ С.В.Полубинская.- М., Наука.-
8. Карпец И.И. Индивидуализация наказания/ И.И. Карпец.— М., 1962.-
9. Ефимов Е.А. Условное осуждение и условно-досрочное освобождение
10. Шаргородский М.Д. Наказание по советскому уголовному праву/ М.Д.
11. Ломако В.А. Применение угловного осуждения/ В.А.
12. Ткачевский Ю. М. Освобождение от отбывания наказания/ Ю.
13. Анашкин Г.З. Условное осуждение и практика
14. Г.З. Анашкин, З.А. Вышинская,
15. Кейбір мәліметтерге қарағанда шартты түрде соттаудың
16. Эффективность применения уеоловного закона. - -
17. Г.З. Анашкин, З.А. Вышинская.
18. Хламов П.И. О некоторых особенностях применения наказания
19. Г.З. Анашкин, З.А. Вышинская,
20. В.А. Ломако. Көрсетшен жүмыс. –Б.
Жаза тағайындаудың жалпы негіздері мен түрлері
ЖАЗА ҰҒЫМЫ МЕН ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ЖАЗАНЫ ТАҒАЙЫНДАУ
Жазаның мақсаттары мынадай
Қылмыстық жаза тағайындау туралы
Қылмыстардың көптілігі жағдайында жаза тағайындау
Жазаның түсінігі және мақсаттары
Қылмыстық құқықтағы жаза тағайындау қағидалары
Қылмыстық құқық бойынша жазаның жүйелері
Жаза туралы тусінік оның белгілері және мақсаты. Қылмыстық құқықтағы жаза тағайындау
Жаза ұғымы мен оның түрлері