Амортизациялық қор
М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ
1 НЕГІЗГІ ҚОРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Негізгі қор кәсіпорынның негізгі капиталы
1.2 Амортизациялық шығынның амортизациялық мәні
1.3 Нормативтік – құқықтық база және негізгі қорды бағалау
2 НЕГІЗГІ ҚОРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТАЛДАУ ЖҮЙЕСІ
2.1 «Отау құрылыс» ЖШС – ның ұйымдық құрылымы
2.2 «Отау құрылыс» ЖШС – ның экономикалық – шаруашылық
әрекетін талдау
2.3 «Отау құрылыс » ЖШС – ның қаржылық жағдайын
3 НЕГІЗГІ ҚОРДЫ БАСҚАРУДЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Негізгі қорды жаңартудың тиімділігі
3.2 Бірфакторлы модель жүйесінде негізгі қорды қайта бағалау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қосымша А
микро және макроэкономикалық нәтижеге тигізетін
әсерінің имитациялық моделі
Қосымша Б
КІРІСПЕ
Экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті даму
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын өз бетінше қалай және не
Сонымен, экономикалық жауапкершілікте, барлық ресурстар түрін тиімді пайдалануды жақсартуда,
Бүгінгі таңда, қоғамдық өндірістің даму бағыты - әлемдік нарықта
Ұлттық экономика тиімділігінің негізін елдің табиғи және еңбек ресурстары
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қызметі – қоғамның жаңашылдықтарда қажеттілігін қанағаттандыру
Қазіргі заманғы экономика материалдық қамсыздандыруды өзіндік күштермен құруға бағытталған
Жаупкершілігі шектеулі серіктестіктердің жаңашыл үрдістердi басқаруға кешендiк, жүйелiк әрекет
тұтынушылардың талап етуі үшiн оларды нарыққа шығару мақсатында технологиялар
технологиялық жаңа әзірлемелерді енгiзудiң және оларды нарыққа шығарудың қазіргі
инновациялық жобаларға жәрдемдесетiн технологиялық парктер және мамандандырылған бизнес-инкубаторлар, тәуекелдiк
ішкі нарықта озық технологияларға және өнеркәсіптік жаңа әзірлемелерге төлемқабілетті
Мемлекетіміздің аталған экономикалық саясатын іске асыруда кәсіпорындардың атқаратын ролі
Нарықтық экономика жағдайында әртүрлі меншік түріндегі кәсіпорындар техника мен
Негізгі қорлар қозғалыстық ұлттық байлықтың негізгі бөлімі болып келеді
Жаңа құрылысқа көп күрделі қаржы жұмсау, өндіріске қосымша еңбек
Техникалық прогресс жағдайында құрал-жабдықтар жаңарып, ескі жабдықтарды ауыстырып өнімділігі
Зерттеудің мақсаты: Кәсіпорынның бәсекелестік деңгейін көтеру мақсатында негізгі қорлардың
Зерттеудің міндеттері:
негізгі қордың теориялық сұрақтарын қарастыру;
амортизацияны экономикалық категория ретінде зерттеу;
“Отау құрылыс” ЖШС-нің негізгі қорларын, шаруашылық және қаржылық жағдайын
Зерттеудің объектісі: Қазақстан Республикасының кәсіпорындарға, олардың негізгі қорларын ұйымдастыру
Зерттеу пәні: Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді басқару.
Зерттеу әдістері: анализ бен синтез. Кәсіпорынның негізгі қорды пайдалану
Зерттеудің болжамы: Негізгі қорларды тиімді пайдаланып, үнемді амортизациялық саясат
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспе, үш тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер
1 НЕГІЗГІ ҚОРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Негізгі қор кәсіпорынның негізгі капиталы
Өндірістік қорлар еліміздің ұлттық байлығының аса маңызды бөлігін құрайды.
Кәсіпорынның өндіріс қоры үнемі қозғалыста болып, айналымда болады. Олар
Қордың әртүрлі әлементтері айналымда болуы бірдей емес. Міне, осындай
Қазіргі кезде негізгі қор кәсіпорынның негізгі капиталы болып табылады.
Сонымен, негізгі капитал – бұл материалдық құндылықтың ұзақ кезеңдегі
Кәсіпорынның өндіріс қоры үнемі қозғалыста болып, айналымда болады. Олар
Қордың әртүрлі элементтері айналымда болуы бірдей емес. Міне, осындай
Өндіріске қатысу нәтижесінде негізгі өндіріс қоры - өндірістік және
өндірістік – бұл өндірістік процеске тікелей қатысатын немесе өндірістің
өндірістік емес – бұл тұтыну мақсатындағы негізгі құралдар. Олар
Негізгі өндіріс қоры – бұл қор өндіріс үрдісіне тікелей
Кәсіпорынның жеке меншігіндегі жер учаскелері және табиғипайдалану объектілері. Бұған
Өндіріс ғимараттары. Бұл топқа кәсіпорынның негізгі, көмекші, қызмет ететін
Ірі құрылыстар. Бұған өндіріске қызмет ететін инженерлік-құрылыс объектілер кіреді:
Беріліс қондырғылар. Осы қондырғылар арқылы электр және басқа да
Машиналар мен жабдықтар. Бұл топқа технологиялық құрал-жабдықтардың барлық түрлері
а) Күш машиналары мен жабдықтар (парлық және гидравликалық турбиналар,
б) Жұмыс машиналары мен жабдықтар (станоктар, пресстер,
в) Өлшеуіш және реттеуші приборлардың барлық түрлері, зертханалық жабдықтар
Шаруашылық және өндіріс инвентарлары. Жұмыс жағдайын жақсартуға арналған инвентарь
Инструменттер, аспаптар. Бұған кескіш, бұрылғы, соққы инструменттер түрлері жатады.
Көлік машиналары. Бұлардың құрамына көлік машиналардың барлық түрлері кіреді:
Басқадай негізгі қорлар түрлері.
Әрбір топтағы негізгі өндіріс қорының құндарының жалпы өндіріс қорына
Тиістілігі бойынша негізгі қорлар былайша бөлінеді:меншікті – бұл субъектіге
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар былайша бөлінеді:
қолданыстағы – бұл пайдалану сатысындағы негізгі құралдар қолданылмаған (тоқтатылған)
запаста тұрған – қолданылып жүрген негізгі құралдардың жөнделуі, жойылуы,
Заттық құрамы бойынша негізгі құралдар былайша бөлінеді:
инвентарлық – бұл заттай нысанға ие және айырбастау мен
инвентарлық емес – бұл жер, орман және су дақылдарына
Өндірістік негізгі қорлар кәсіпорынның өнеркәсіптің қай саласына жататына байланысты,
Графикалық түрде негізгі қорлардың құрамын келесідей болады (сурет
Сурет 1 – Негізгі қорлардың жіктелуі
Экономика саласы мен қызмет түрлері бойынша негізгі құралдар осы
Өнеркәсіп саласына экономиканың барлық салаларында өнеркәсіптік өнімдерді өндіру процесімен
Инвентарлық объект – барлық тиесілі керек-жарақтарымен және керек заттарымен
Инвестициялық объект – басқа инвентарлық объектінің құрамына кірмейтін заттар.
Түгендеу объектісі – қандай да бір инвентарлық объектінің бөлігі
Негізгі өндіріс қорының кейбір бөлігі үйлер, ғимараттар, машиналар мен
Негізгі қордың белсенді бөлігінің құны арқылы кәсіпорынның мүмкіндігіне қарай
Өндірістік емес негізгі қорлар өндіріс көлеміне тікелей әсер етпесе
Негізгі қордың құрамын жақсартуға әсерін тигізетін келесілер:
Құрал-жабдықтарды жаңарту;
Жаңа заманға сәйкес машиналар және жабдықтардың бөлігін көбейту арқылы
Үйлер мен ғимараттарды тиімді пайдалану, қосымша жабдықтар орнату;
Құрылыс жоспарын дұрыс өңдеп, оны сапалы орындауды ұйымдастыру.
Қорыта келгенде, негізгі қорлар өндірістік материалдық-техникалық базасы болып табылады.
1.2 Амортизациялық шығынның амортизациялық мәні
Негізгі құралдар өндіріс процесіне ұзақ уақыт бойы қатыса отырып,
Негізгі өндіріс қорының ұзақ уақыт жұмысқа қатысу үрдісінде немесе
Тозу – бұл физикалық және моральдық сипаттамаларын жоғалту процесі,
Физикалық тозу мына жағдайда болады:
Дайын өнімнің құнымен қалпына келтіретін еңбек құралының пайдалану процестері
Еңбек құралдарының іске пайдаланылмай тұруына құралдардың құны жойылады.
Табиғи тозу – негізгі өндіріс қорларын өндірісте ұзақ жылдар
Негізгі қордың бірдей элементтері физикалық тозу теңсіздігінен шығарылған. Толық
Сапалы тозу – негізгі қордың толық тозбай жатып құнсыздануы
Сапалық тозудың бірінші түрі – баланстық және қалпына келтіру
мұнда ТоЗ (С1) – сапалық тозудың бірінщі түрі;
Бқ – баланстық құн, мың теңге;
Ққ – қалпына келтірілген құн, мың теңге.
Сапалық тозудың екінші түрі – көбінесе ескі және жаңа
мұнда ТоЗ (С2) – сапалы тозудың екінші түрі;
Өн1 – істеп тұрған негізгі қордың өнімділігі;
Өн2 – жаңа ендірілген негізгі қордың өнімділігі.
Физикалық тозу өндірістік қызмет мерзімін пайызбен белгілейді, яғни мына
ТоЗф=Tф/Tн*100,
мұндағы Tф - өндірістік негізгі қордың нақты қызмет мерзімі,
Tн - нормативті қызмет мерзімі, жыл.
Кездейсоқ, нақты қызмет мерзімін салыстыру нормативі немесе оның алдын-алу,
Тозф=Тф/Тф+Тв*100,
мұндағы Тф- өндірістік негізгі қордың нақты қызмет мерзімі, жыл
Тв- өндірістік негізгі қордың қызмет мерзімінің мүмкіндігі, жол экспортын
Моралдық тозу көнеруден туады. Негізгі қаржы конструкциясы өнімділігі, тиімділігі,
Моралдық тозу көлемін бағалау:
негізгі капиталдың толық және алғашқы құны = еңбек құралын
Негізгі капиталдың қалдық құны - толық құны – амортизация
Негізгі капиталдың қалыпқа келтіретін құны - іс жүзіндегі еңбек
Моралдық тозудың алғашқы үлгісінде (ИМ1) бастапқы құнды қалпына келтіру,
ИМ1=Пн-Пс/Пн*100
мұндағы Пс және Пс - өндірістегі жаңа және моралды
Физикалық және моралдық тозу есебінде қордың қалпына келтіру құны,
Негізгі қорлардың табиғи және сапалық тозу олардың құнының экономикалық
Амортизация – бұл тозудың құндық белгісі. Бұл негізгі құралдардың
Өндірілген өнімді өткізгеннен кейін алынған кірістің бір бөлігі негізгі
Негізгі қордың табиғи және сапалық тозу құнын экономикалық орнын
Амортизациялық көшірім – кәсіпорын балансындағы тұрған, негізгі өндіріс қорлардың
Амортизация мөлшері – белгіленген негізгі қорлардың жылдық пайыздық өтелу
Нарықтық қатынастар жағдайында амортизациялық аударымың мөлшері кәсіпорынның экономикасына елеулі
Екінші жағынан, амортизациялық аударымның кемітілген үлесі негізгі қорды сатып
Амортизациялық аударымды өтелім мөлшеріне және өзінің балансында тұрған негізгі
Толық қалпына келтіру амортизациялық мөлшерін (% есебімен) төмендегі формула
мұнда Ма – амортизациялық мөлшер (%);
НҚбқ – негізгі өндіріс қордың бастапқы құны, теңге;
Ж – негізгі қордың жойылған құны (немесе жойылған негізгі
Б – негізгі қордың жойылуына байланысты бөлшектеуге (демонтаж) кеткен
tа – амортизациялық мерзім, жыл.
Амортизация мөлшері экономикалық тұлғадын негізделіп, негізгі қорлардың өз уақытында
негізгі қорлардың төзімділігі;
сапалық тозу;
техникамен қайта жарақтандырудағы келешекке арналған жоспар;
жабдықтау балансы;
жаңғырту және күрделі жөндеу мүмкіндігі.
№ 6 БЕС бойынша амортизация есептеу үшін мынадай әдістер
Құнды біркелкі (тікелей) есептен шығару әдісі.
Өндірістік әдіс (амортизацияны орындалған жұмыстардың көлеміне үйлесімді есептеу).
Негізгі қор амортизациясын есептеу үшін мына формулалар пайдаланылады:
а) қалыпты әдістегі амортизациялық аударым сомасы (АА):
АА = (БҚ – ЖҚ)/ Тқызм,
мұнда БҚ – негізгі құрал-жабдықтардың бастапқы құны;
ЖҚ – негізгі құрал-жабдықтардың жойылу құны;
Тқызм – негізгі құрал-жабдықтардың нормативті қызмет мерзімі;
ә) өндірістік әдістегі амортизациялық аударым сомасы (АА):
АА = ((БҚ – ЖҚ) / Σ ШӨ) ·
мұнда Σ ШӨ - пайдалану кезеңіндегі шығарылатын өнім
Шөі – і-жылындағы шығарылатын өнім немесе орындалатын жұмыс;
б) кумулятивті әдістегі амортизациялық аударым сомасы (АА):
АА = (БҚ – ЖҚ) · Кеа,
мұнда Кеа – есеп айырысу коэффициенті, әрбір пайдалану жылы
Кеа = Nі / Шс,
мұнда Nі – объектінің қызмет ету мерзімінің
Шс – объектінің қызмет ету мерзімінің жыл сомасымен анықталатын
в) кемитін қалдық әдісіндегі амортизациялық аударым сомасы (АА):
АА = (БҚ · 2АН) / 100,
мұнда БҚ – тиісті жылдағы негізгі құрал-жабдықтардың баланстық құны;
АН – амортизация есептеудің қалыпты әдісіндегі негізгі құрал-жабдықтар амортизация
Материалдық емес активтердің амортизациясы (Маа) былай есептеледі:
а) олардың пайдалы қолдану мерзімін анықтайтын материалдық активтер бойынша:
Маа = БҚ / Тқызм;
ә) олардың пайдалы қолданылу мерзімін дәл анықтай алмайтын материалдық
Маа = БҚ /10.
Негізгі капиталды ұдайы өндіру мынадай көрсеткіштерді сипаттайды:
а) негізгі құрал-жабдықтың істен шығу коэффициенті (Кіст):
Кіш = НҚіш / НҚб,
мұнда НҚіш – істен шыққан негізгі құрал-жабдық құны;
НҚб – негізгі құрал-жабдықтың кезең басындағы құны;
ә) негізгі құрал-жабдықтың жаңару коэффициенті (Кжаң):
Кжаң = НҚе / НҚс,
мұнда НҚе – енгізілген негізгі құрал-жабдық құны;
НҚс – негізгі құрал-жабдық кезең соңындағы құны;
б) негізгі құрал-жабдықтың тозу коэффициенті (Ктоз):
Ктоз = ЖА / БҚ,
мұнда ЖА – жинақталған амортизация
БҚ – негізгі құрал-жабдықтың бастапқы құны;
в) негізгі құрал-жабдықтың жарамдылық коэффициенті (Кжар):
Кжар = БҚ1 / БҚ,
мұнда Кжар – негізгі құрал-жабдықтың жарамдылық коэффициенті;
БҚ1 – негізгі құрал-жабдықтың баланстық құны;
БҚ – негізгі құрал-жабдықтың бастапқы құны.
“Отау құрылыс ” ЖШС-нің электрқұралдарды жасауға арналған
1. Қалыпты әдіспен амортизацияны (амортизациялық аударымның жылдық сомасын) есептейміз:
Аа = (2250 мың теңге – 150 мың теңге)
Бірқалыпты әдіс бойынша жыл сайын өнім құнына негізгі құралдар
Амортизацияны есептеу бірқалыпты әдісі өте оңай, көрнекті болып келеді.
Екіншіден, ол қызмет ету мерзімі барысында негізгі қордың бірқалыпты
Бірқалыпты әдістін тағы бір кемшілігі, ол моральдық сипаттамаларын жоғалту
Амортизацияны есептейтін басқа әдістер бірқалыпты емес болып саналады. Олар
Сондықтан бұл әдістерді басқаша “жылдамдатылған амортизация әдісі” деп атайды.
Өндірістік әдіс - өндірілген өнім мен орындалған жұмыс көлеміне
Шоғырланымдық әдіс - негізгі қаражат құнын олардың қызмет ету
Кемитін қалдық әдісі – бір қалыпты әдісте қолданылатын амортизацияның
Ақпараттық-өлшеуіш жүйесінің барлық пайдалану кезеңінде өнім шығару 1500 мың
2. Мына формула бойынша амортизацияны өндірістік әдіспен есептейміз:
АА = ((БҚ – ЖҚ) / ΣШӨ) · Шөі,
мұнда ΣШӨ – пайдалану мерзіміндегі шығарылатын өнім немесе орындалатын
Шөі – і-жылында шығарылатын өнім немесе орындалатын жұмыс көлемі.
Бірінші өнім немесе орындалатын жұмыс бірлігіне амортизациялық аударым
АА1 = (БҚ – ЖҚ) / ΣШӨ =(2250 мың
: 1500 мың теңге = 1,4 теңге.
Сонда амортизация сомасы:
300 мың теңге · 1,4 теңге = 1-жылы 420
320 мың теңге · 1,4 теңге = 2-жылы 448
330 мың теңге · 1,4 теңге = 3-жылы 462
280 мың теңге · 1,4 теңге = 4-жылы 392
270 мың теңге · 1,4 теңге = 5-жылы 378
Шешім нәтижесін кесте түрінде беруге болады (кесте 1).
Кесте 1 - Өндірістік әдіспен есептеген амортизациялық аударымы
Жыл Бастапқы
құны, мың
теңге Өнім
шыгарылы-мы, мың
теңге Амортизацияның жылдық
сомасы, мың
теңге Жинақтал-
ған аморти-
зация, мың
теңге Баланстық
құны, мың
теңге
l-ші 2250 300 420 420 1830
2-ші 2250 320 448 868 1382
з-ші 2250 330 462 1330 920
4-ші 2250 280 392 1722 528
5-ші 2250 270 378 2100 150
3. Амортизацияны шоғырланбалы әдіс арқылы есептейміз:
АА = (БҚ – ЖҚ) · Кеа,
Әрбір пайдалану жылына есеп айырысу коэффициентін анықтамас бұрын шоғырланбалы
Шс = 1 + 2 + 3 + 4
а) бірінші жылға:
Сонда есеп айырысу коэффициенті 1-жылға – 5/15; 2-жылға –
Әрбір жылға ақпараттық-өлшеуіш жүйесінің амортизация сомасы:
1-жылы (2250– 150) · 5/15 = 700 (мың теңге)
2-жылы (2250 – 150) · 4/15 = 560 (мың
3-жылы (2250 – 150) · 3/15 = 420
4-жылы (2250 – 150) · 2/15 = 280 (мың
5-жылы (2250 – 150) · 1/15 = 140
Шешім нәтижесін төмендегі кесте түрінде беруге болады (кесте 2)
Кесте 2 - Шоғырланбалы әдіспен есептеген амортизациялық аударымы
Жыл Бастапқы құны Амортизацияның
жылдық сомасы Жинақталған
амортизация Баланстық
құны
1-ші 2250 700 670 1550
2-ші 2250 560 1230 990
3-ші 2250 420 1650 570
4-ші 2250 280 1930 290
5-ші 2250 140 2070 150
Бірқалыпты емес әдістердің ішінде негізгі қаражат құнын олардың қызмет
4. Мына формуланы пайдаланып амортизацияны кемімелі қалдық әдісімен есептейміз:
АЛ = (БҚ · 2Ан) / 100%,
Бірінші, ақпараттық-өлшеуіш жүйесінің қалыпты әдісте қолданылатын амортизация нормасын есептейміз:
а) ақпараттық-өлшеуіш жүйесінің амортизациялық құнынан амортизацияның жылдық сомасының үлес
Аа х 100%
ПС – АС
ә) 100% деп қабылданатын ақпараттық-өлшеуіш жүйесінің амортизациялық құнын нормативті
Ан = 100% : Тқызм = 100% : 5
Енді әрбір жылға ақпараттық-өлшеуіш жүйесінің амортизация сомасын есептеп шығаруға
1-жылы амортизация аударымы бастапқы құн және амортизация нормасына байланысты
(2250 мың теңге · 40%) · 100% = 900
2-жылы:
кемімелі қалдық (бастапқы құны мен бірінші жылы есептелген амортизация
2250 мың теңге – 900 мың теңге =
жылдық амортизация аударымы – кемімелі қалдық бағасынан амортизация нормасымен
(1350 · 40%) · 100% = 540 мың теңге;
3-жылы
кемімелі қалдық екінші жылдың кемімелі қалдығы мен екінші
1350 мың теңге – 540 мың теңге =
жылдық амортизация аударымы – кемімелі қалдық бағасынан амортизация нормасымен
(810 · 40%) · 100% = 324 мың теңге;
4-жылы:
кемімелі қалдық: 810 мың теңге – 324 мың
жылдық амортизация аударымы:
(486 · 40%) · 100% = 195 мың теңге;
5-жылы
кемімелі қалдық:
486 мың теңге – 195 мың теңге =
жылдық амортизация аударымы:
(291 · 40%) · 100% = 116 мың теңге.
Бірқалыпты және шоғырланымдық әдістердің салыстырмалы нәтижесі келесі график түрінде
Сурет 2 - Бірқалыпты және шоғырланымдық әдістердің салыстырмалы нәтижесі
“Отау құрылыс” ЖШС-нің қолданылатын жылуөлшегіш құрал-жабдықтардың бастапқы құны 1000
НҚі = Ан × ,
мұнда НҚі – құнның жылдық аударым бөлігі, теңге;
Ан – амортизация нормасы, %;
НҚб – негізгі қордың бастапқы құны, теңге.
Жылуөлшегіш құрал-жабдықтардың амортизация нормасы 10%; бастапқы құны – 1000
НҚі = 10 × = 100 мың.теңге
Сонымен, бірқалыпты әдіспен есептегенде құны жылда 100 мың теңгеден
Осы әдістерді салыстыра отырып, келесі нәтижеге келуге болады: бірқалыпты
Амортизация мына жағдайларда есептелмейді:
Тоқтатылған негізгі қор бойынша
Техникалық қайта жарақтану периоды кезінде
Жерге
Ірі өнімділік малға
Музей экспонатінде
Кітапхана қорына.
Негізгі қорларды, әсіресе, олардың белсенділік бөлігін дүркін-дүркін ауыстырып отырудың
1.3 Нормативтік-құқықтық база және негізгі қорды бағалау
Қазақстанда 01.01.1997 жылы бухгалтерлік есеп стандарттарына көшу шаралары ұйымдастырылды.
Негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты болып оларды
Негізгі құралдар бухгалтерлік есепте бастапқы құны бойынша кіріске алу
Сатып алу кезінде төленген өтелмейтін салықтар мен алымдар.
Жеткізу, монтаждау, орнату, пайдалануға қосу жөніндегі шығындар.
Құрылыс мерзіміне берілген несие үшін проценттер.
Активті жұмыс жағдайына келтіруге байланысты басқа да шығындар жатады.
Негізгі қор есеп және жоспарын ақшалай немесе заттай үлгіде
Негізгі қор бағасының олардың өндіріс процесіне қатысуына байланысты біренше
Бастапқы құн
Қалдық құн
Қалпына келтіру құны
Негізгі өндірістік қорлардың бастапқы құны – бұл негізгі құрал-жабдықтарды
Негізгі қорларды пайдалану процесінде олар тозып, біртіндеп бастапқы құнын
Негізгі қордың қалпына келтіру құны - ісжүзіндегі еңбек құралдарының
Негізгі құрал-жабдықтардың өткізу құны – бұл сатушы мен сатып
Негізгі құрал-жабдықтардың жойылу құны – негізгі құрал-жабдықтарды пайдалану мерзімінің
Бағалаудың бұл әдістерінен бөлек, негізгі қор өзінің құның шығарылатын
Δ Қ = НҚбаст/ tқыз .
Негізгі қордың құн айналымын келесі суреттен көруге болады (сурет
Сурет 3 – Негізгі қордың құның ауыстыруы
Амортизациялық аударымдардың сомасы келесідей есептеледі:
АΣ = Σ ΔАі,
мұнда ΔАі – негізгі қордың жылдық амортизациялық аударымы;
АΣ – амортизациялық аударымның сомасы.
Экономикалық талдауда, есепте және жоспарлауда біріншіден еңбек құралдарының қолзғалысын
Материалдарды тиімді пайдалану негізгі көрсеткіштерінің бірі – материал сіңіргіштік
Негізгі өндіріс қорының қолдану деңгейінің тиімділігін айқындайтын негізгі бір
Салыстырылып отырған уақыт аралығында, өнім өндіруге жұмсалған шығындардың 1
Негізгі қорды бағалау үшін мынандай экономикалық көрсеткіштерді қолданылады: Қор
Қорқайтарымдылық (Ққ) көрсеткішін төмендегі формуламен есептейді:
мұнда Жө – жыл бойы өндірілген өнімнің табиғи немесе
Нқ – негізгі өндірістік қордың ортажылдық құны.
Өндірістік негізгі қордың орташа жылдық құны былай анықталады
Нқ = Нқ1+ Нқкіріс * П1 / 12,
мұнда: Нқ1 – негізгі қордың бастапқы жылдық құны, теңге;
Нқкіріс, Нқшығ. – жылдық ағым құнының енгізу және шығарылу
П1, П2 – енгізілген ай санының толық істен шығу
Қор қайтарымы негізгі қордың басты бір қолдану көрсеткіші. Қор
Қор қайтарымы көрсеткішінің артуы және өнімнің қор сиымдылығының төмендеуі
Қорқайтарымдылықты анықтайтын себепкер шарттар келесі суретте көрсетілген (сурет 4)
Сурет 4 – Қорқайтарымдылықты анықтайтын себепкер шарттар
Басқа деңгейлері бірдей сай болған жағдайда өнім шығару жөніндегі
Өнеркәсіптік-өндірістік негізгі қорлардың пайдаланылуын жақсарту есебінен қосымша өнім алу
Қор қайтымы көрсеткіші өнеркәсіптік-өндірістік қорлардың өз құрылымына да біршама
Өнеркәсіптік-өндірістік негізгі қорлардың қор қайтымы көрсеткішін есептеп шығару және
Қор қайтылымына кері шама болып табылатын қорсиымдылық негізгі қорларға
Қор сыйымдылығы белгілі бір өнім өндіруге жұмсалған қордың шығынын
Қорсиымдылық көрсеткіші дегеніміз негізгі өндіріс қорының орта жылдық құнының
мұнда Қс - өнімнің қорсиымдылығы.
Осы тәсілмен анықталған есепті жылдың көрсеткішін жоспардағы материал сіңіргіштік
Өндірілген өнімнің жекелеген түрлеріне жұмсалған шығын мөлшерінің бекітілген нормативтен
Талдау жасаған кезде осы кемшіліктерді жоюдың жолдары мен шаралары
Тіркелген активтер шағын тобының құндық балансы мына алгоритм бойынша
а) кезең соңында шағын топтың құндық балансы (ҚБс) амортизациясының
ҚБс – ЕА,
мұнда ЕА – есептелген амортизация;
ә) шағын топтың құндық балансы қайта бағалау кезінде баланстық
(ҚБс – ЕА) · Кбқ,
мұнда Кбқ – қайта бағалау кезіндегі баланстық құнның өсу
б) алынған мөлшерге ағымдағы жылы алынған тіркелген активтер құны
(ҚБс – ЕА) · Кбқ + А + В,
мұнда А – алынған тіркелген активтер құны;
В – сатылган тіркелген активтер құны;
в) шағын топтың түпкілікті құндық балансы (ҚБ) жоғарыда көрсетілген
ҚБ = ((ҚБс – ЕА) · Кбқ + А
мұнда Шж – салық салу мақсатында белгіленген шектен жоғары
Кәсіпорынның жылдық орташа өндірістік қуаты (Қжо) мына формула бойынша
Қжо = Қб + (Қе · Тжі) : 12
мұнда Қб – кезең басыңдагы өндірісrік қуат:
Қе – өндірістік қуаты жаңа қуат енгізу немесе ұйымдастыру-техникалық
Қіш – істен шығу есебінен өндірістік қуаттың кемуі.
Өндірістік құатты пайдалану коэффициенті мына формула бойынша есептеледі:
КҚ = ӨШ / Қжо,
мұнда – Кқ - өндірістік қуатты пайдалану коэффициенті [7,
Талдаудың міндеті кәсіпорынның өндірістік қуатының пайдаланылуын зерттеу болып табылады.
Өндірістегі «олқы жерлерді» анықтаған кезде айтылмыш кәсіпорынның нақты қолда
Талдау жасаған кезде жоспардағы кезеңде уақытша пайдаланылмай тұрған жабдықты,
Негізгі қордың көлемі, құрал деңгейі және оның өсу қарқыны
Қор жарақтылығы – бұл еңбектің қормен жарақтануы, яғни еңбектің
Өнеркәсіп орындарында өндірістік бағдарламаның ойдағыдай жүзеге асуының негізгі шарттарының
Материалдық-техникалық жабдықтауды жақсарту және материалды ұтымды пайдалану арқылы өнім
Материалдық техникалық ресурстармен қамтамасыз етілу деңгейін талдау белгілі бір
Талдау негізінде кәсіпорынға келіп түскен материалдардың саны мен сапасы
Материалдық-техникалық жабдықтау жоспарының орындалуын талдаған кезде, жоспардың сапасы кәсіпорынның
Бағалау барысында кәсіпорынның негізгі шикізаттармен, материалдармен, тағы басқа керекті
,
мұнда, Мф – нақтылы есеп бойынша келіп түскен материалдардың
Мп – жоспар бойынша анықталған қажетті материалдардың көлемі.
Бұл көрсеткіш жабдықтау жоспарының сапалылығын анықтауға жәрдемдеседі. Кейбір жағдайларда
Негізгі құрал-жабдықтарды пайдалануды бағалау үшін төменде берілген формула көрсеткіштері
Қормен қарулануы:
ЕҚ = НҚ / Қс,
мұнда НҚ – негізгі құрал-жабдықтардың жылдық құны;
Қс – қызметкерлер саны.
Жабдықтың ауысымдық коэффициенті (Кауыс):
Кауыс = Тн / (К · А · Ж),
мұнда Тн – жабдықтың жұмыс уақытындағы нақты сағат саны;
К – жұмыс күндері саны;
А – ауысым ұзақтығы;
Ж – жабдықтың орта тізімдік мөлшері
Өндірістік алаңның 1 м2-інен алынған өнім (Өөа):
Өөа = ӨШ/ S,
мұнда S – кәсіпорынның өндірістік алаңы;
Негізгі құрал-жабдықтың жылдық орташа құны (Фжқ):
Фжқ = Фб + (Фе · Тжі) : 12
мүнда Фб – негізгі құрал-жабдықтың жыл басындағы
Фе – енгізілген негізгі құрал-жабдықтың құны;
Фіш – істен шыққан негізгі құрал-жабдықтың құны;
Тжі – негізгі құрал-жабдықтың жұмыс істеу уақыты.
Негізгі қордың шығу коэфициенті:
Кшығ = Кшығ / Қалғ
мұнда Кшығ – белгілі уақыттағы қордан шығарылған құн;
Қалғ – осы периодтағы басындағы қор құны.
Негізгі қордың жаңару коэфициенті:
Кжаң = Кенг / Қа
мұнда Кенг – белгілі уақыттағы негізгі қорға енгізілген құн;
Қа – ақырғы периодтағы негізгі қор құны.
Негізгі қордың өсу коэфициенті:
Көсу = Қенг – Қшығ/ Қалғ
Негізгі өндіріс қорының белсенді бөлігін қолдану деңгейін тікелей сипаттайтын
а) жабдықтарды пайдаланудың экстенсивті коэффициенті – негізгі өндіріс қорының
,
мұнда, Ун – машина және жабдықтардың нақты жұмыс жасаған
Ужт – жұмыс тәртібіне сәйкес машина және жабдықтардың жұмыс
Негізгі қордың пайдалану деңгейін сипаттайтын келесі уақыт көрсеткіштері
Кесте 3
Уақыт қорының көрсеткіштері Шартты
белгілер Есептеу
формуласы Анықтамалар
Күнтізбелік уақыт Ук Ук = Укк . 24 Укк
Номиналды (режімдік) уақыт Ур Ур = Уж.см . tсм
tсм – смена ұзақтығы, сағ.
Тиімді (нақты) уақыт Ут Ут = Ур – Уж
Пайдалы (негізгі) уақыт Ун Ун = Ут - Уж.т
Өндірісте негізгі қорды пайдаланудың экстенсивті тобында төмендегідей коэффициенттерді қолданады
жабдықтарды алмастыру коффициенті;
жабдықтарды жүктеу коэффициенті;
жабдықтардың жұмыс тәртібінің алмасуын пайдалану коэффициенті.
б) жабдықтарды пайдалануда интенсивті коэффициентінің маңызы өте
зор. Ол машинаны және жабдықтарды пайдалану деңгейін қуаттылықпен сипаттайтын
мұнда Өн – машина және жабдықтардың нақты өнімділігі;
Өм – машина және жабдықтардың техникалық мүмкінділік өнімділігі (жабдықтардың
в) жабдықты интегралды пайдалану коэффициенті – машина және жабдықтардың
Оны мына формуламен анықтауға болады:
Кинтег = Кэкс*Кинтен.
Енді қарастырылып отырған мекемеде қолданыладың құрал-жабдықтардың пайдалылығын талдап көрелік.
Құрал-жабдық 7 жыл пайдаланды. Құрал-жабдықтың бастапқы және қалдық құнын
Фбаст = Кқұр.ж. + Ктш + Кмонтаж,
онда
Өндірістік незігі қорлардың қалдық құны
Фқалд = Фбаст – (А – Шкж) · Тэкс.
; .
; .
Осы формулар арқылы өндірістік негізгі қорлардың қалдық құнын есептейміз.
теңге
теңге
Фқалд = 239412 – (21547,08 – 10055,3) · 7
Негізгі қордың пайдалану тиімділігін көтеру үшін:
Олардың жүктелу деңгейін;
Қорларды жаңарту;
Қазіргі заманғы техникалық дамыған жабдықтарды пайдалану;
Мамандандырылған жұмысшыларды пайдалануды арттыру.
Өндіріс процесі кезінде өндіріске бөлінген материалдық-техникалық жабдықтарды тиімді пайдалану
Негізгі қорды есептеу және бағалау оның кәсіпорын экономикасы элементтерінің
2 НЕГІЗГІ ҚОРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТАЛДАУ ЖҮЙЕСІ
2.1 «Отау құрылыс» ЖШС-ның ұйымдық құрылымы
Нарықтық экономикаға өту кезеңі кәсіпорындардан өндірістің тиімділігін, ғылыми-техникалық прогресс,
Өндіріс көлемін арттырудың факторларының ең маңыздысы болып кәсіпорынның негізгі
“Отау құрылыс” жауапкершілігі шектеулі серіктестік түрлеріне жатады. Ол Қазақстан
Серіктестіктің қызмет мақсаты - Қазақстан Республикасының және серіктестікке қатысушылардың
Жоғарғы орган – Қатысушылардың жалпы жиналысы.
Атқару органы – Директор.
Бақылаушы орган – Тексеруші.
Серіктестіктің қызметіне ағымдағы басшылықты және оның ісін жүргізуді жеке
“Отау құрылыс” ЖШС-нің орналасқан мекен-жайы: Астана қаласы, Пушкин көшесі,
Серіктестіктің жарғылық қоры 40 000 000 теңгені құрайды.
Серіктестіктің жарғылық капиталы мөлшерін өзгерту серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысының
Серіктестікте резерв капиталы құрылған, сондықтан серіктестіктің ықтимал шығындары осы
Серіктестік қойған мақсатқа жету үшін мынандай қызмет түрлерін:
энергожүйені бақылауға арналған құралдарды өндеп шығару;
энергетикалық есепті орындауға арналған құралдарды тексеру және жөндеу;
өнеркәсіптік және тұрмыстық мәні бар электротехникалық тауарлармен қамтамасыз ету;
жарғылық мақсаттарына бағытталған басқа да қызмет түрлерін жүзеге асырады.
Аталған қызмет түрлерін ойдағыдай орындау үшін серіктестік бірнеше ресейлік
“Отау құрылыс” ЖШС-сы келесі цехтар және ғимараттардан құралған:
электржүйелерді өндіру және жөндеу цехы;
қойма;
әкімшілік ғимараты;
дүкен.
Механикалық-жөндеу шеберханасы ағымдық және алдын ала құрылғыларды жөндеумен және
Көлік-тасымалдау аумағы сыртқы және ішкі жүктерді тасумен айналысады, оның
шикізат пен материалдарды кәсіпорынның материалдық қоймаларына жеткізу және қоймадан
дайын өнімнің цехтан қоймаға және қоймадан тұтынушыға жіберілуі.
Кәсіпорынның басқару құрылымы:
эксперттік топ – кәсіпорынның бас менеджерлерінен тұрады, ол техникалық,
техникалық бөлім – конструкторлық, технологиялық және нормативтік құжаттармен өндірісті
жоспарлау-өндірістік бөлім – жоспарлы жұмыстарды тапсыру, шикізат және материалдарға
бухгалтерия - өндірістік шығым есебі бойынша барлық керек құжаттарды,
жабдықтау-өткізу бөлімі – материалдық ресурстар және құрал саймандарды өндірумен
Кәсіпорын өнімді өндіру үшін шикізат пен материалды отандық және
Шығарылған өнім негізінде сату орындары бойынша аудандарда тұтынылады. Ол
Электртехникалық материалын сату нарығында бәсекелестік дұрыс жүру үшін кәсіпорын
Кәсіпорын өндіреді:
электрөлшеуіш приборлар;
суөлшеуіш приборлар;
газөлшеуіш приборлар;
ШР, ВРУ электрщиттар;
этаждық комплексті щиттар.
«Отау құрылыс» ЖШС-і сонымен қатар сату қызметімен айналысады. Ол
комплекті трансформаторлық подстанциялар;
төменвольтты аппаратура;
электрлік кабельді өнімдер;
гофрирленген құбырлар;
дала, офистік, тұрмыстық жарық түсіру шамдар және тағы басқа.
Аталған кәсіпорын алдында қойылған негізгі мақсатқа жету барысында барлық
а) машиналар мен жабдықтар: электрөлшеуіш жабдықтарды жасап шығаруға арналған
б) транспорттық құралдар: электрқұрылғыларды тексеріп, жөндеу жұмыстарын өткізуге арналған
в) өлшеуіш және реттеуші приборлар: электр, су, газ өлшеуіш
г) құрал-саймандар: кілттер, электрбұрғауыш, өндіріс инвентарь, өрт сөндіруге арналған
д) басқа пассивтік активтер: көпжылғы ағаштар, офистік жиһаз, компьютерлік
Дүкен арқылы жасалатын сауда-саттық көлемі жыл сайын өсіп 2007
2.2 «Отау құрылыс» ЖШС-нің экономикалық-шаруашылық іс-әрекетін талдау
Кәсіпорындар қазіргі кезеңдегі басты міндеті халық шаруашылығы мен халықтың
Өнім өндірудің көлемі жалпы, тауарлық және таза өнім көрсеткіштерімен,
Өнімнің өндірілуі мен өткізілуін талдаудың негізгі міндеттеріне сондай-ақ жоспардың
Кәсіпорынның шаруашылық қызметіне қызмет көрсету және өнімді таратудан түскен
Осы факторларды тарату жолдарының сипаты мен деңгейі кәсіпорын дамуының
өндірісті ресурстық қамтамасыз ету факторлары (ғимарат, оқу құрал жабдықтары).
кәсіпорынның техникалық дамуын экономикасының деңгейін қаматмасыз ету факторлары (ҒТП,
коммерциялық теңділіктерді қамтамасыз ету факторлары. Бұл топтар арасында айқындалып
Есеп берудің талдаған кезде пайдаланылатын маңызды-маңызды формалары мыналар: жылдық
Нормативтік таза, тауарлық (жалпы) және өткізілген өнім жөніндегі жоспардың
Іс жүзінде нормативтік таза өнім көлемінің мұның алдындағы жылмен
Кәсіпорынның пайдасы өндірістің тиімділігін сипаттайтын қорытынды көрсеткіш болып табылады.
Баланстық пайда дегеніміз кәсіпорынның негізгі және қосалқы қызметінің өнімін
Пайданы талдауда басты-басты негіз болатындар «Есепті жыл ішінде өнім
Пайда шамасына ықпал жасайтын факторлардың бірі - өндірістен тыс
“Отау құрылыс” ЖШС-ның 2007 жылға қарағанда 2008 жылда кәсіпорынның
Кәсіпорынның басшылығы өзінің қызметін басымдық бағыты - өндірген өнімнің
Өндірілген өнім жоғаруы, сұраныс жақсы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын жоғары
Кесте 4 - 2005-2007 ж. «Отау құрылыс» ЖШС-нің
Көрсеткіштер 2006
мың тг 2007 мың тг 2008 мың тг Өсу
2006 ж. салыс-тырғанда, %
2007 2008
1. Тауарлы өнімнің көлемі (ҚҚС-сыз) 90825 115347 138962 127,3
2. Сатылған өнім көлемі (ҚҚС-сыз) 87957 114761 140118 130,5
3. Негізгі өндірістік қорлардың ортажылдық құны 38226 36793 37047
4. Қайтарым қоры 2,38 3,14 3,75 131,9 157,9
5. Айналымдағы құралдардың құны 269497 34396 39703 117,0 135,0
6. Айналымдағы құралдардың айналымы 3,1 3,4 3,5 109,6 113,0
7. ППП саны 269 296 311 109,8 115,5
8. Еңбек өтімділігі 337,0 389,8 446,4 115,7 132,5
9. Еңбек бойынша төлем қоры 6247 7909 9469 126,7
10. Баланстық пайда 9724 13756 20677 141,0 212,0
11. Жалпы рентабельділік 14,3 19,3 26,9 135,0 188,0
12. Тауарлы өнімнің өзіндік құны 82832 101851 117423 123,0
13. Материалдық шығындар 58894 71092 80199 120,7 136,2
14. Тауарлы өнімнің 1 тг шығыны 0-91,2 0-88,3 0-84,5
Бірінші және екінші кестеде кейінгі 3 жыл бойынша «Отау
Өсу қарқыны көрсеткіштері тек қана даму бағытында көрсетілмейді, ол
Кесте 5 - «Отау құрылыс» ЖШС-де ТЭК жұмысының негізгі
Көрсеткіштер Өлшемі Көрсеткіштер мағынасы
2006 ж. 2007 ж. 2008 ж.
Тауарлы өнім мың теңге 110891 121923 138962
Өсу қарқыны 2005 ж % 100,0 109,9 125,3
Өсу қарқыны 2006 ж %
100,0 114,0
Сатылған өнім мың теңге 107390 120386 140118
Өсу қарқыны 2005 ж % 100,0 108,6 126,4
Өсу қарқыны 2006 ж %
100,0 116,4
Тауарлы өнімнің өзіндік құны мың теңге 97266 104562 117423
Өсу қарқыны 2005 ж % 100,0 107,5 120,7
Өсу қарқыны 2006 ж %
100,0 112,3
Кәсіпорын қызметі көрсеткіштерінің өзгерісін графикалық кестеден көруге болады (сурет
Сурет 5- ТӨ, СӨ динамикасы және ТӨ-нің өзіндік құны
Бірінші кезекте өндіру және өнімді сату көрсеткіштерін қараймыз. Тауарлық
Салғастырылған бағада көрсеткіштерді салыстырғанда тауарлы және сатылған өнімнің өсуі
4-ші суретте көрсеткіштердің өсу қарқынының динамикасы көрсетілген, ол негізгі
Қаралған кезеңде айналым құралдарының құны 1,3 есе өсті және
Сурет 6- АҚ, НҚ және қайтарым қорының динамикасы
Материалдық шығындар және шығарылатын өнімнің өзіндік құны айтарлықтай өсті.
Сурет 7- «Отау құрылыс» ЖШС-те 1 теңге тауарлы өнімнің
өзіндік құн және материалдық шығын динамикасы
Кейінгі жылы кәсіпорын жұмыстарының жақсарғанын айту қажет, жыл сайын
Нарықтық экономиканың түбегейлі проблемаларының арасында қазіргі кезеңде өндірістің рентабельділігін
Рентабельділіктің екі түрлі мәні бар: абсолюттік мәні кәсіпорындардың белгілі
Жалпы рентабельділік көрсеткішін есептеуге тікелей қатысатын пайда және өндірістік
мұнда Р – жалпы рентабельділік;
Пб – баланстық пайда;
Ф – негізгі өндірістік қорлардың және банк кредиттемеген нормаланатын
Кәсіпорын үшін жекелеген бұйымдардың рентабельділігін талдаудың да айрықша маңызы
2.3 «Отау құрылыс » ЖШС-нің қаржылық жағдайын талдау
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытынды кезеңі оның қаржылық жағдайын
Өндірістік-шаруашылық процесте шикізаттарды, материалдарды және басқа да тауарлық-материалдық игіліктерді
Қаржылық жағдайын талдауға керекті негізгі мәліметтер бухгалтерлік баланста, сондай-ақ
Кәсіпорынның қаржылық нәтижелері оның өндірістік және шаруашылық қызметінің қорытындыларына
Осы мәліметтерге жүгініп отырып “Отау құрылыс” ЖШС-нің қаржылық жағдайын
Кесте 6 - «Отау құрылыс» ЖШС-тің негізгі қызметтен алынатын
№ Шаруашылық операцияның мазмұны Соммасы
(мың.теңге) Дебет Кредит
1 2 3 4 5
1 Дайын өнімді (тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден түсетін табыс
431 701
2 Сатылған өнім, істеген жұмыс, көрсеткен қызмет үшін сатып
еншілес серіктестік және бірігіп бақыланатын заңды тұлғалардың берешегінің соммасы;
жұмыскерлердің және басқа адамдардың берешегінің соммасы
4000
1000
500
301,302
303
321,322,
323
333,334
701
Кесте 6 жалғасы
3 Жыл соңында: негізгі қызмет табысының бар-лық табыстың өсуіне
сатылған дайын өнімнің, істеген жұмыстың, көрсетілген қызметтін нақты өзіндік
5500
3000
701
571
571
801
4 Сатып алушылар берешегінің соммасына бартерлік айырбас жасау
1000
334
701
5 Жыл аяғында бартер бойынша табыс пен шығынның соммасы
өнімнің нақты өзіндік құнына, жұмыс, қызмет
1000
800
701
571
571
801
6 ҚҚС-мен сатылған тауар үшін табыс соммасына
2700
441,451
702
7 Алынған табыс ҚҚС соммасына 450 811 633
8 Жыл аяғында: табыс соммасы жиынтық табыстың өсуіне есептен
Сату шығындары жиынтық табыстын азаюына есептен шығарылады: ҚҚС-соммасына;
тауарлардың нақты өзіндік құны
2700
450
2000
702
571
571
571
811
802
9 Құрылыс-монтаж, жобалау, зерттеу және геологиялық барлау жұмыстары бойынша
5000
301,302
303,304
703
10 Жыл аяғында табыс және шығын есебінің жиынтық табысқа
құрылыс-монтаж жұмыстары жасауында нақты өзіндік құн сомасы
15000
13000
703
571
571
803
11 Жүк және жолаушылар тасымалдаудан табыс сомасы, ҚҚС-сіз
22000 301-303,
334-431,
441,451
704
12 Жыл аяғында: табыс сомасына;
жүк және жолаушылар тасымалдау қызмет көрсету нақты өзіндік құн
20000 704
571 571
804
13 Негізгі құралдар жалынан түскен пайыз сомасы
3500 332
705
14 Жал төлемінің сомасына, негізгі құралдар жалы бойынша
5000
334
705
15 Жыл аяғында: жал төлемінің сомасына; жалмен байланысты қызметтің
4000 705
571 571
805
16 Табыс соммасына, алдағы кезең есебіне алынған
15000
611
701-709
17 Дайын өнімнің сату бағасына, ҚҚС-сіз 7500 621,622 701,702
Негізгі қызмет табысының аналитикалық есебі.
«Отау құрылыс» ЖШС-нда сатылған өнімнің аналитикалық есебі жеке және
1-ші бағыт – сатылған өнімнің түрі бойынша, тауардың тобы
2-ші бағыт – сату үлгісі бойынша;
3-ші бағыт – территориялық белгісі бойынша.
Жалпы бұл ақпарат өнімнің ең табысты түрінің және өнімді
Кесте 7 - № 1-ПР (электрөлшеуіш) ведомосі теңге
Сату мерзімі Түсі Дебет (бағасы) Кредит
(түсім) Жалпы түсімнің
бөлігі, (%) Пайда
«+», «-» Саны, дана.
10.01.04 6005 8827,5 10335 3,5 1507,5 53
12.01.03 6005 6765 7995 2,1 1230 41
... .... .....
Барлығы қантар айы
Ай сайынғы мәліметтер әр ведомость бойынша жалпы кестеде жиналады,
Кесте 8 - № 1-С (ПР) ведомосі (мың. теңге
Аталуы Саны Өзіндік құны Түсім Пайда
«+», «-» Рентабель-
ділік Жалпы түсімнің
бөлігі, (%)
Жалпы түсім х 1062 1167 105 х 100
Электрөлшеуіш 37 шт. 708 777 69 9,74 66,58
250 шт. 296 325 29 9,8 27,58
Тегіс 287 шт. 58 65 7 12,1 5,57
Әрбір кәсіпорында жоспардың орындалуын үнемі тексеріп отырмайынша, қол жеткен
3 НЕГІЗГІ ҚОРДЫ БАСҚАРУДЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Негізгі қорды жаңартудың тиімділігі
Негізгі қорды жаңарту және қайта өндеу тұрақты шығындануды
Амортизациялық саясат кәсіпорынның негізгі қорын жаңарту мүмкіншіліктерін кеңейтуде өте
Амортизациялық саясаттың мақсаты – шаруашылық субъекттілердің негізгі
Амортизациялық саясат, басқа саясаттардай, өзінің стратегиясы және тактикасына ие.
Макродеңгейде амортизациялық саясат негізгі қорды жаңарту дәрежесіне әсер ететін
Микродеңгейде амортизациялық саясат мемлекет белгілеген амортизациялық аударымдардың ұстанымдары, әдістері
Амортизациялық аударымдардың тиімділігін арттыру үшін амортизациялық саясат екі бағытта
Бірінші механизм амортизациялық аударым әдістерін өзгерту, негізгі капиталдың шығыс/кіріс
Сурет 8 – Амортизациялық саясаттың макро және микродеңгейдегі байланыстары
Амортизация әдістерінің ең тиімдісі, шетелдік тәжірибеге сүйенгенде (американдық жылдамдатылған
Қазақстан Республикасында негізгі қордың тозу дәрежесі жыл сайын өсіп,
Сурет 9 – ҚР негізгі қордың тозу дәрежесі
Негізгі қордың тозуы әсіресе көмір өңдірісінде (60,5%), түрлі түсті
Бұл статистикалық органдармен дайындалған көрсеткіштер негізгі қордың қалыпты қызметі
Бірақ қазақстандық жағдайға қарағанда, шетелдік тәжірибеде кең қолданылатын әдістер
Кәсіпорындардағы негізгі қордың түрлерінің өзгеруі оның белсенді бөлігінің артуында
Амортизация процессінің дамуының екінші жұмылдыру механизмі инвестицияның тиімді пайдаланылуының
Негізгі капиталға инвестицияларға үйлер мен ғимараттарға; машиналар мен жабдықтарға;
Негізгі капиталда инвестициялар жаңа құрылысты, техника жағдайын жаңартуды, өндірісті
Кесте 9 - Инвестицияның жаңарту және технологиялық жағдайларының динамикасы
жылдар
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
НҚ инвестициялар; барлығы, % 100 100 100 100 100
Жаңарту
Әрекеттегі өндірісті жаңарту 22,0 28,2 25,7 20,1 21,9 16,4
Әрекеттегі кәсіпорындарды кеңейту 3,9 17,5 15,1 3,0 3,7 2,4
Жаңа құрылыс 67,8 49,0 58,0 74,8 56,9 68,5 -
Әрекеттегі жұмыс күшін қалпында ұстау 2,3 4,0 0,7 1,3
Осы бағыттардағы объектілердің құрылысы 4,0 1,3 0,5 0,8 1,0
Технологиялық деңгей
Құрылыс-монтажды жұмыстар 26,9 26,7 38,2 44,4 43,2' 47,3 52,8
Технологиялық жабдықтар 37,5 39,9 31,9 27,1 24,4 26,9 32,2
Басқа күрделі шығындар 35,6 33,4 29,9 28,5 32,4 5!8
Ескерту – ҚР Статистика Агенттігі мәліметтерінен құрастырған
Кестеден көрінетіні, инвестициялардың жаңарту деңгейінде жаңа құрылысқа қаражаттың 68,5%
Технологиялық деңгейдегі өзгерістер құрылыс-монтажды жұмыстардың бөлігінің 2002 жылы 26,9%-дан
Бұдан келесі қорытынды жасауға болады: жаңарту деңгейінде инвестициялық қаражаттардың
Қазақстан Республикасының статистикалық агенттігі мәліметтеріне қарасақ, 2007 жылмен салыстырғанда
Жаңа объектілерді іске қосумен қатар, құрылысы аяқталмаған және тоқтап
2008 жылы республика бойынша тұтастай алғанда материалдық өндіріс саласындағы
2008 жылы негізгі капиталға инвестициялардың негізгі көздері шетелдік инвестициялар
Жоғарыда айтылғандай, өндірістің тиімділігін арттырып, кәсіпорынның ең басты мақсатына
Кесте 10 - Қаржыландыру көздері бойынша негізгі капиталға
2008 ж. 2007 ж. қорытындыға,
%-бен
млрд. теңге қорытындыға %-бен
Барлығы 147309,6 100,0 100,0
ондағы мыналар есебінен:
бюджет қаражаты: 10925,3 7,4 4,6
республикалық бюджет 8138,9 5,5 3,0
жергілікті бюджет 2786,4 1,9 1,6
кәсіпорындар мен ұйымдар қаражаты 94732,5 64,3 53,0
шетелдік инвестициялар 29625,4 20,1 36,9
қарыз қаражаты 12026,4 8,2 5,5
Шаруашылық субъектілердің арасындағы қарым-қатынастарды Легостаева өзінің жұмысында қарастырғандай, амортизациялық
Сурет 10 – Амортизация жүйесі
Бұл суретте курсивпен белгіленгені – Қазақстанда қолданылмайтың амортизация жүйесінің
Қазақстандағы негізгі қорды жаңартудың тиімді бөлігі ретінде амортизациялық жүйені
амортизация салық тәртібінде атқарылатындықтан кәсіпорынның пайдасын қайта бөлу арқылы
экономиканы, инвестициялық процесстерді басқару құралы ретінде қолданылмай, ұлттық мәселелерді
негізгі капиталдың жедел инвестициялық жаңартуын ынталандырудың орнына, оның максималды
шығу коэффициенті төмен болғандықтан, негізгі капиталдың қайта қалпына келтіруді
амортизациялық төлемдер сатылған өнімнің пайдасымен бірге кәсіпорынның есеп шотына
амортизация қаражаттарын кәсіпорын өз қалауынша жұмсау салдарынан мақсатты пайдаланылуы
Аталған жұмыста экономиканың тиімділігінің өсуіне әсер ететін амортизациялық
Сурет 11 – Қазақстанның амортизациялық қорының ЖІӨ-дағы динамикасының 2009-2012
Сонымен, инвестициялар - кез келген өңірдің экономикалық дамуының негізі
Республика экономикасының басты мәселесі инвестициялық қызметтің белсенділігін арттыру болып
3.2 Бірфакторлы модель жүйесінде негізгі қорды қайта бағалау
Нарықтың үнемі өзгеріп отыратын конъюнктурасы, кәсіпорынның өндірісі пен өнімді
Фирманың бәсекеге қабілеттілігі оның факторлары мен ресурстарын басқарудың нәтижелері
Экономикалық өсудің негізгі ресурстарына еңбек, жер, капитал ұғымдары жатады.
Экономиканы тиімді басқару мақсатымен экономикалық өсу универсалды модельдер құрастырылған.
Домар моделінде инвестициялар тек қана табыстың емес, сонымен бірге
Макроэкономикалық тепе-теңдіктің басты теңестіруі - өнім мен табыстың өсуінің
Бұл Домардың моделі бірфакторлы болып есептеледі, себебі бұнда экономикалық
Енді осы экономикалық өсудің бірфакторлы модель жүйесіне сүйеніп негізгі
Yt = Et * Kt,
мұнда Yt – ұлттық табыс,
Et – қорқайтарымдылық
Kt – t жыл бойындағы өндірістік қордың көлемі.
Болжамы: әрбір көрсеткіш геометриялық прогрессияда өзгереді:
Yt = Yo* ( 1+ y ) ^t
(Yt = Et * Kt = Yo* ( 1
(y = e + k + ek ,
мұнда k – негізгі өндірістік қордың ортажылдық өсу
e – қорқайтарымдылықтың ортажылдық өзгеру деңгейі;
ke - кіші көлемі (
Сондықтан, ұлттық табыстың ортажылдық өсу деңгейін сипаттау үшін k
Негізгі өндірістік қордың өсу мүмкіндігін бағалау келесі формуламен жүргізіледі:
Y = C + A ,
мұнда C – тұтыну қоры
A – қорландыру, негізгі өндірістік қордың өсуінің қайнар
A = f (Y)
негізгі қордың ілгері өзгерісін ұлттық табыс өзгерісі арқылы анықтауға
(Y = Et(*( Kt
(Yt/Yt = Et(*(Kt/Yt ( (
At/Yt (өндірістік қорландыру мөлшерін ұлттық табыс негізінде) а
y = E(*a ,
яғни, ұлттық табыстың өсу қарқыны қорланыру мөлшері және оның
Қорыта келгенде, негізгі қордың өзгерісі тұтыну мен қорландыруға бөліп
Қорқайтарымдылықтың өзгерісін анықтау:
Қорқайтарымдылықтың өзгерісіне әсерін тигізетін факторлар:
Структуралық фактор. Өндірістік немесе жергілікті негізгі өндірістік қорлардың структурасы
I / (X,
мұнда I – инвестициялар;
(X – инвестицияны пайдаланудан қамтамасыз етілген өнімнің өсімі
Негізгі қордың экстенсивті және интенсивті толу деңгейі. Экстенсивті толтыру
Калм = Nжұм / N1смен.жұм,
Бұл көрсеткіштін неғұрлым көбеюі, соғұрлым жақсырақ болып есептеледі. Интенсивті
Негізгі өндірістік қорлардың орнын өтеу рөлі. Қолмен жасалынатын жұмысты
Ғылыми-техникалық прогресс – қорқайтарымдылықтың деңгейін жоғарылатудың ең негізгі факторы
Сонымен бірфакторлы модель жүйесі негізгі қорлардың ұзақ уақытта өсу
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның алатын орны өз алдына
Тұрақты экономикалық өсімнің қазіргі заманғы типін қалыптастырудың негізгі әлемдік
Ал елдің экономикасының өзі осындай кәсіпорындардан құралады. Яғни осындай
Жоғары көрсеткішті қор қайтарымынан шығарылған басқа да өнім
Сайып келе, келесі тұжырымдамалар мен қорытындыларды ұсынуға болады:
Бүкіл әлемнің экономикалық әдебиетінде «инновация» ұғымы әлеуетті ғылыми-техникалық прогрестің
Инновациялық қызмет – бұл нарықта өткізілетін жетілдірілген өнім, тәжірибелік
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің қызметтің тиімді дамуы шетел тәжірибесін инновациялық
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің қызметін белсендіру үшін қолданбалы ҒЗТКӘ-ді
Қазақстанда жеке кәсіпкерлікпен, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің қызметтің дамуы мен
Инновациялық жобаның тиімділігін анықтау үшін кешенді сараптама жүргізіледі. Бұл
Әлемдік өркендеудің алдыңғы елулігіне ену – кемел келешектің маңызды
Жалпы кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын төмендету жолдары мына жағдайларда
Есептеу бөлімінде кәсіпорын тиімділігін арттырып кәсіпорынға түскен пайданы есептедік.
Дипломдық жұмыстың тақырыбын қарастыру барысында келесі қорытындыларға келдік:
Негізгі қорлар - өндіріс процесіне бірнеше рет қатысатын, өзінің
Өндірістік негізгі қордың құрылымы қоғам арасында салынатын қаражат салмағының
Негізгі қордың көлемі, құрал деңгейі және оның өсу қарқыны
Негізгі қорды бағалау көрсеткіштерін жақсарту ғылыми-техникалық прогресс, негізгі қорлардың
Қорыта айтқанда негізгі қордың тиімділігін көтеру үшін: олардың жүктелу
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері. – Алматы: Экономика,
Бейсенова М. Кәсіпорын экономикасы. - /М.Бейсенова, А.Садықбеков, Алматы, Ғылым,
Горфинкель В.Я., Швандар В.А. Экономика предприятия. – Москва 2000.
Дорнбуш Р. Макроэкономика. – Алматы, Білім, 1997. – 310
Жалпы экономикалық теория. Оқулық. /Ө.Қ.Шаденов, Б.А.Жүнісов, Ұ.С.Байжомартов, Б.И.Комягин. –
Жолдасбаева Г.Ө. Кәсіпорын экономикасы. Оқу құралы. – Алматы, Экономика,
Жүнісов Б., Байжомартов У., Мамбетов Ү. Нарықтық
Исаева Г.К. Нарықтық қатынастар жағдайындағы агроқұрылымдарда шаруашылықты жүргізудің экономикалық
Кәсіпорындар мен бірлестіктердің шаруашылық жұмыстарына талдау. – Алматы: Мектеп,
Қуатова Д.Я. Кәсіпорын экономикасы. Практикум. – Алматы, Экономика, 2006.
Мамыров Н.Қ. Микроэкономика. Оқу құралы. – А., Экономика, 2000.
Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы: Тәжірибе сабағына арналған оқу құралы.
Оразалин К.Ж., Жантасов М.М. Орысша-қазақша қазіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме
Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері. – Алматы, 2002. –
Сахариев С. Жаңа кезең – экономикалық теориясы. Оқулық. Алматы:
Сәбден О. Шағын кәсіпкерлікті басқару. – А., Білім, 2002.
Сүндетұлы Ж. Әлеуметтік-экономикалық дамуды болжау және жоспарлау. – А.,
Тұрғанбаев М.Ә. Нарықтық қатынастарға өту жағдайында ауыл шаруашылығы өндірісін
Экономика: кәсіпкерлік, бизнес негіздері. – Шымкент, 2003. – 281
Экономикалық теория: Оқу құралы /Я.Ә.Әубәкіров, Б.Б.Байжұмаев, Ф.Н.Жақыпова, Т.П.Табеев.
Экономика предприятия. Учебник - /Семенов В.М., Баев И.А. и
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі.- 318 б.
Қазақстан Республикасының Ғылыми-техникалық ақпараттың ұлттық орталығы мен АҚШ-тың Ұлттық
Сафронова Н.А. Экономика организации (предприятия): Учебник, 2-е изд., перераб.
Фатхутдинов Р.А. Инновационный менеджмент: Учебник для вузов. – М.:
Ковалев Г.Д. Основы инновационного менеджмента: Учебник для вузов/ под
Куатбаева Г.К., Сапарова С, Доланбаева Р.М. Мировой опыт создания
Гохберг Л., Кузнецова И. Инновационные процессы: тенденции и проблемы//
Шевченко И.В., Александрова Е.Н. Инновационная экономика: вопросы теории и
2007 жылға арналған «Инновациялар және бәсекеге қабілеттілікті жоғарылатуды дамыту»
Кенжегузин М., Барлыбаева Н. Финансово-экономические условия активизации инновационной деятельности//
ҚР Білім және ғылым министрлігінің отырысына дайындалған «Қазақстан Республикасында
Раманқұлов Е. Биотехнология: бүгін және ертең// Егемен Қазақстан. –
Қосымша А
Негізгі қордың саналық және сапалық жағдайының микро және макроэкономикалық
Қосымша Б
Амортизациялық қордың құрылу мен таратылуы
2
НЕГІЗГІ ҚОРЛАР
Өндірістік негізгі қор (негізгі құрал-жабдықтар)
Өндірістік емес негізгі қор (өндірістік емес активтер)
Үйлер (тұрғын үйлерден басқа)
Ғимараттар
Қондырғылар
Жұмыс машиналары, жабдықтар
Шаруашылық және өндіріс инвентарлары
Өнімді, асыл тұқымды мал түрлері
Көпжылдық өсімдіктер
Жұмыс машиналары, жабдықтар
Энергетикалық құпал-жабдықтар
Информациондық құралдар
Басқадай негізгі қорлар
түрлері
=
ТоЗ(С1)
Бқ - Ққ
Бқ
х 100%
=
ТоЗ(С2)
Өн2 - Өн1
Өн2
х 100%
=
Ма
НҚб.қ. – Ж+Б
НҚб.қ.*tа
х 100%
= 20%.
=
Ан =
моральдық тозу
жыл
В
А
АВ
АА
Ан
бірқалыпты әдіс
0 1
шоғырланымдық
Қ
Бастапқы құн
Құн
Дайын өнімнің құны
ΔАі
Амортизациялық аударымдар
= х
Ққ
Жө
Нқ
Қорқайтарымдылықты анықтайтын себепкер шарттар
Әрекеттегі және жаңадан салынған кәсіпорындарың техникалық жағдайын қайта құру
Құрал-жабдықтардың алмастыру коэффициентін жоғарылату
Уақыт және күш көрсеткіштерін жақсарту
Қолмен жасалатын жұмыстарды техникалық тәсілге ауыстыру
Жаңадан енгізілген және қайта құрылған кәсіпорындарда құралдардың бірлік көрсеткіштерінің
Жаңадан енгізілген жабдықтарды жедел меңгеру
=
Қс
Нқ
Жө
х 100%
=
Кинт
Өн
Өм
айналым құралдары
қайтарым қоры
негізгі қорлар
2005 2006
Амортизациялық саясаттың негізгі элементтері
Негізгі капиталды пайдалану мерзімін экономикалық тиімділігін зерттеу
негізгі капиталды бағалау және қайта бағалау
Амортизация ауда- рымда тиімді тәсіл-дерді қолданылу
Негізгі капиталды пайдалану мерзімін анықтау
Амортизацияны есептеу тәсілдерін дәйектеп таңдау
Амортизация ауда- рымдарын мақсатты пайдаланылуына жағдай жасау
Амортизация ауда- рымдарын мақсатты пайдаланылуын
қамтамасыз ету
салық саясаты арқы-лы негізгі капитал-дың жаңарту про-цессін ынталандыру
Негізгі қордың тозуын төмендету
Мемлекеттік амор-тизациялық саяса-тының мониторингі
Негізгі қорды жаңартудың тиімді түрлерін таңдау
Салық төлемдерін оңтайлы ету
Амортизация саяса-тын методикалық басқару
МАКРОДЕҢГЕЙ
МИКРОДЕҢГЕЙ
тозу дәрежесі, %
Бөліктер элементтері
АМОРТИЗАЦИЯ ЖҮЙЕСІ
Бөліктері
Амортизация
есептеу
Амортизация
жинақтау
Амортизация
пайдалану
Амортизация
мөлшері
Амортизация
әдістері
Амортизациялық
қор
Бақылау
тәсілдері
Сыртқы ықпалының факторы
Дайын өнімге сұраныс
Кәсіпорын жұмыскер-лері
Қаржы ресурстары
Өндіріс процессі
Ғылыми-зерттеу қоғам
Бәсекелес-тер
Негізгі
қор
Экономика- лық өсу қарқыны
Экономика- лық өсу қарқыны
Маркетинг
Жинақталған капитал
Займ мен процентті қайтару
КӘСІПОРЫН
БАНК
АМОРТИЗАЦИЯЛЫҚ ҚОР
ДЕПОЗИТ
Амортиз. аударым
ЖАБДЫҚТАР
ЖАБДЫҚТАР
Негізгі қорды алу заемы
КОРПОРАТИВТІК БАСШЫ
Депозитті қайтару
Негізгі қорлардың амортизациясын анықтау әдістері және олардың кәсіпорынның негізгі капиталын жаңартудағы ролі
Кәсіпорынның негізгі капиталының пайдалануын талдау
Кәсіпорынның амортизациялық саясатының қалыптасуының негіздері
Кәсіпорынның амортизациялық саясатының мәні мен мазмұны
Кәсіпорынның негізгі қорлары
Кәсіпорынның негізгі қоры
Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары - еңбек құралдарының құндық көрінісі
Негізгі қор кәсіпорынның негізгі капиталы
Негізгі өндірістік қорларды бағалау әдістері
КӘСІПОРЫННЫҢ НЕГІЗГІ КАПИТАЛЫ