Инфляцияға қарсы саясат шаралары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т. РЫСҚҰЛОВ атындағы ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Қаржы»
К У Р С Ж
ТАҚЫРЫБЫ: Қаржы және инфляция: өзара байланысы
өзара іс-әрекеті
Тексерген: Ақпанов Айдос
Орындаған: Бердіқұлов Шыңғыс
Тобы: «Қаржы және есеп» 204 «А»
Алматы, 2006 ж.
Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................3-4
Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық мәні........................5-7
1.1 Инфляцияның шығу тарихы.............................................................5
1.2 Инфляцияның экономикалық мәні .................................................6-7
2. Инфляцияның қаржымен өзара байланысы.....................................9-23
2.1 Инфляцияның деңгейін өлшеу..........................................................9-14
2.2 Инфляцияға қарсы саясат шаралары................................................14-19
2.3 Қазіргі Қазақстан экономикасындағы инфляция............................19-23
Қорытынды..............................................................................................24
Қолданылған әдебиеттер........................................................................25
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу
Қаржы – қоғамдық өнімді жасау мен пайдалану арасындағы
Қаржы – жалпы ішкі өнім мен ұлттық табысты
Қаржының мәні, іс-әрекет механизмі және рөлі оның функцияларынан
Қазіргі уақытта қаржының бөлгіштік және ұдайы өндірістік тәрізді
Бақылау функциясы қаржының бөлгіштік функциясынан туындайды және жиынтық
Бақылау функциясы қаржылық бақылауда – жалпы ішкі өнімді
Бақылау сандық түрде қаржы ресурстарының қозғалысы арқылы жиынтық
Қаржының бақылау функциясының экономикалық мағынасы кәсіпорынның, фирманың шаруашылық-қаржы
Қаржы мәселесі жөніндегі заңнамалардың бұлжымастан сақталуын, мемлекеттік бюджет,
Қаржының бақылау функциясын жүзеге асырудың нысаны қаржылық тәтіп
Қаржының бақылау функциясы қаржы органдарының сан қырлы қызметі
Мен курстық жұмысты осы тақырыпқа жазуымның себебі нарық
1. Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық мәні
1.1 Инфляцияның шығу тарихы
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп
“Инфляция” термині (латынның inflatio сөзінен шыққан – кебіну,
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы – тауар айналымының
Инфляция – ақша жүйесінің дағдарысты жай-күйі.
Ақшаның құнсыздануына мына факторлар себепші болады:
айналысқа артық ақшаның шығарылуы;
қолайсыз төлем балансы;
үкіметке сенімнің жоғалуы.
Ұзақ уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс деп санай
Инфляцияның көріну нысандары:
- Бірқалыпты емес өсуі, мұның өзі ақшаның құнсыздануына,
- ұлттық ақша бірлігінің шетелдік ақша бірлігіне
бағамының төмендеуі;
ұлттық ақша бірлігінде көрінетін алтынның бағасының көтерілуі.
1.2 Инфляцияның экономикалық мәні
Бүгіндегі инфляция бағаның өсуі нәтижесіндегі ақшаның сатып алу
Инфляцияның ішкі және сыртқы факторларын (себептерін) айыра білу
Дүниежүзілік құрылымдық дағдарыстар (шикізат, энергетика, валюта дағдарыстары), басқа
Сөйтіп, көпфакторлы процесс ретіндегі инфляция – бұл ақша
Инфляцияның іс-әрекетін қаржы проблемаларымен байланыстырып отыру қажет, өйткені
- белгілі бір салық нысандары мен әдістерін қолдану;
- инфляциялық сипаттағы шараларды мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландырудың
- мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабудың әдістері;
- мемлекетік берешектің көлемі.
Нарықтық экономика кезінде қаржы инфляциялық процеске бірқатар факторлар
Бірінші фактор – мемлекет шығыстарының өсуі, бұл ерекше
Екінші фактор – табысқа (пайдаға) салынатын салықтың көбеюі.
Үшінші фактор – бюджеттердің ұзақ уақытты тапшылықтары (өндірістік
Инфляция қаржы қатынатарын да өзгерістерге ұшыратады.
Бірінішіден, нифляция тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуі салдарынан
Екіншіден, инфляция қаржы ресурстарын құнсыздандырады және салық түсімдерін
Үшіншіден, инфляциялық процесс мемлекеттің берешегі проблемаларын шиеленістіреді.
Сөйтіп, қаржы мен инфляция өзара тәуелді болып келеді.
2. Инфляцияның қаржымен өзара байланысы
2.1 Инфляцияның деңгейін өлшеу
Инфляцияны бағалау және өлшеу үшін бағалар индексінің көрсеткіші
Инфляция қарқыны =
Қазақстанда тұтыну тауарларының бағасы мен қызметтер көрсетудің тарифтері
Дүниежүзілік практикада егер инфляцияның қарқыны жарты жыл ішінде
Инфляциялық процестің қуаттылығын бағалауды және инфляцияның түрлерін мынандай
бағалар өсуінің қарқыны бойынша:
баяу – баға жылына 10 пайыз өскенде; бұл
өршімелі – баға 100 пайыз шегінде өскенде; ақшаның
әсіре – баға жүздеген пайызға өскенде; баға мен
бағалар өсуінің теңгерімділік дәрежесі бойынша:
теңдестірілген және теңдестірілмеген инфляция; теңдестірілген инфляция кезінде әртүрлі
болжаулық (болжап айтушылық) дәрежесіне қарай:
күтілген, болжамды және күтілмеген;
шығу немесе пайда болу орнына қарай:
импортталынған және экспортталынған;
сондай-ақ дамудың әркелкілігімен сипатталатын сатылы, баға шамалы өскен
Практикада инфляцияның екі типін бөледі: сұраным инфляциясы (тұтынушылар
Бірінші жағдайда ол заңды және жеке тұлғалардың ақша
Екінші жағдайда кәсіпорындардың еңбекке ақы төлеуге, кредиттер бойынша
Нақты экономикалық өмірде инфляцияның бұл түрлері және оларға
Нарықтық экономиканың механизмі – бәсеке мен тиімсіз кәсіпорындардың
Монополияландырылған экономикада бұл механизм әрекет етпейді, өйткені өндіруші-кәсіпорынның
Инфляция сыртқы экономикалық қызмет тарапынан арандатылуы мүмкін, бұл
банк пассивтері артады, мұның өзі оларға несие операцияларын
Экспортталатын инфляция тауарлар мен қызметтер көрсетуге экспорттық бағаның
Жалпы инфляцияның себептері базистік қатынастардың қарама-қайшылықтарынан, экономикадағы үйлесімсіздіктен
Инфляцияның көріну нысаны – ақшаның құнсыздануы мен өнімге,
Инфляцияның табиғаты ақшаның онымен салыстырмалы тұлғаланатын тауар
Инфляцияға өндірістік сфераға, халықтың көптеген жігінің материалдық
Инфляцияның классикалық көзі – мемлекеттік бюджет тапшылығы Қазақстан
Инфляцияның дамуына инфляциялық нәтижені тудырған жаңа салықтарды –
көбейту сияқты қаржыны және әлеуметтік шараларды асығыс жүргізу
Инфляцияның дамуының қосымша факторы пайдаланылатын кредиттер бойынша пайыздарды
Айтылған факторлар өндіріс шығындарын - өндірушілер инвестициясын арандатушы
2.2 Инфляцияға қарсы саясат шаралары
Инфляцияның өрістеп, күшеюі, экономикалық және әлеуметтік қарама-қайшылықтарды асқындырып
Инфляция кезінде мемлекет іс-қимылының екі нұсқасы болады:
1)бейімделу саясатын жүргізу немесе инфляцияға бейімделу;бұл кезде табыстарды,
2)инфляцияны төмендету немесе басу жөнінде инфляцияға қарсы шаралардың
Инфляцияны жою жөніндегі шаралардың кешені қоғамның іс-әрекет етуінің
Сұраным инфляциясын
Инфляцияға қарсы саясат – инфляциямен күреске бағытталған экономиканы
Дефляциялық саясат – мемлекеттің шығындарын азайту,кредит үшін пайыздық
Кірістер саясаты – бағаға және жалақыға оларды толықтай
Инфляцияға қарсы саясат ақшалай ұсынымды шектеудің әр түрлі
1. Орталық банктің нақты ақша эмиссиясын қысқарту арқылы
2. Барлық кредит ресурстарын қымбаттау және оларға қол
3. Кредит мультипликаторын қысу және коммерциялық банктердің
4. Орталық банктің коммерциялық
5. Сондай мақсаттарда Орталық банктің кредиттерін тікелей қысқарту.
Инфляцияға қарсы фискалдық саясат салықтарды көбейту, мемлекеттің шығыстарын
Салық саясаты инфляция жағдайында екі өзара байланысты, бірақ
қайшылықты міндеттерді шешуі тиіс:
біріншіден, мемлекеттік бюджеттің теңдестігіне жету және тапшылығын жою
екіншіден, экономиканың бастапқы буындарында - өндіріс пен айырбас
Инфляцияға қарсы салық саясаты жанама салық салуда
Сондықтан инфляция кезінде тұтынуға салық салуға акцентпен
Мемлекеттің шығыстарын қысқарту бұл процесті бюджет
Жалпы мемлекеттік және жергілікті деңгейлердің бюджет шығыстары
тіркелген кірістері бар қызметкерлерді қорғау жөніндегі
Бюджет шығыстарын шектеуге мыналар арқылы жетуге болады:
а) тура әдістермен –шектеумен (рестрикциялармен), яғни заңнамалық актілер
ә) секвестрлеу әдісімен – барлық шығыстарды әр түрлі
б) қолда бар кірістердің деңгейін бақылаумен;
в) мемлекеттік бюджет тапшылығының деңгейін шектеумен.
Кез келген жағдайда шығыстарды қысқарту дамудың көптеген ұлттық
Мыналардың нәтижесінде инфляцияның екінші типін – шығындардың(өндіруші инфляцияның)
1) жалақыны көбейту;
2) ұйымдық сипаттағы себептер бойынша шаруашылық механизмінің бұзылуына
3) шикізат және энергетикалық ресурстар иелерінің инфляциялық тосулары,
Өндіріс шығындарымен байланысты болатын инфляцияны жою өзара байланысты
Біріншіден, еңбек өнімділігінің уәждемелік ынталандырмаларын, оның тиімді нәтижелеріне
Сауда-делдалдық сфераға қарағанда өндірістік сфераның басымдығын қамтамасыз ету
Инфляцияны жеңіп шығу жөніндегі шаралар жүйесіндегі қажетті элемент
Шаруашылық жүргізуші субъектілерінің экономикалық жауапкершілігі механизмін жасау болып
Бәсеке механизмін жасау монополияға қарсы шараларды жүргізумен,меншіктің түрлі
Инфляцияға ықпал етудің ең түбегейлі құралы экономиканы мемлекеттік
Жалақыны реттеу бастапқы (қол жеткен) деңгейден еңбек өнімділігінің
Сыртқы экономикалық қызметті қамтып көрсететін төлем балансы тарапынан
Төлем балансының ағымдағы тапшылығын қысқартуға жалпы импортталатын тауарлар
Сөйтіп инфляциямен күрестің негізгі нысандары ақша реформалары және
Ақша реформасы – ақша айналысын ретке келтіру және
Өршімелі инфляция кезінде бірқатар елдер пайдаланған инфляциямен күрестің
2.3 Қазіргі Қазақстан экономикасындағы инфляция
Тұтыну бағалары
2005 жылғы 4-тоқсанда өткен тоқсанмен салыстырғанда тұтыну нарығында
2005 жылғы 4-тоқсанда азық-түлік тауарларына бағаның өсуі 3,2%
2005 жылғы 4-тоқсанда халыққа ақылы қызмет көрсету бағалары
Тұтастай алғанда 2005 жылғы инфляция жылдық көрсетуде (2004
2-график. Инфляция жəне оның құрамдас бөліктерінің динамикасы (өткен
2005 жылғы 4-тоқсанда тұтыну бағаларының динамикасы, жыл бойы
Бірнеше жылдар бойы тұтыну бағаларының динамикасына қысым көрсететін
2005 жылғы 4-тоқсанда 2004 жылғы 4-тоқсанмен салыстырғанда халықтың
2005 жылғы қазан-желтоқсанда 2004 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда
2005 жылы инвестициялық сұраныс та жоғары қарқынмен өсті,
Тұтыну жəне инвестициялық сұраныс банктердің кредиттік ресурстарына қол
Экономиканы кредиттеуді кеңейту жəне шетел валютасының едəуір келуі
Белсенді кредиттік саясатқа, банктердің жоғары өтімділігіне, сондай-ақ елге
2005 жылы тұтастай алғанда ақша базасы 14,7% көбейді,
2005 жылғы инфляция деңгейінің көтерілуіне əсер еткен фактор
Осы кезеңге тəн емес жанар-жағармай материалдарының арзандауы инфляцияға
Сонымен, 2005 жылғы 4-тоқсанда бензинге жəне басқа жанар-жағармай
Өнеркəсіптік өндірістегі бағалар
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректері бойынша 2005 жылғы
2005 жылғы қазан-желтоқсанда тау-кен өндіру өнеркəсібі кəсіпорындарының
2005 жылғы 4-тоқсанда өңдеу өнеркəсібіндегі бағалардың өткен кезеңдегі
Электр энергиясын, газды жəне суды өндіру мен бөлудің
2005 жылы (2004 жылғы желтоқсанға 2005 жылғы желтоқсан)
Ауыл шаруашылығындағы бағалар
Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің деректері бойынша 2005 жылғы
Өсімдік шаруашылығы өнімі бағаларының динамикасы дəнді дақылдарға бағаның
Мал шаруашылығы өнімдеріне де бағалар маусымдық факторлардың əсерімен
2005 жылдың қорытындылары бойынша тұтастай алғанда ауыл шаруашылығы
ІІІ. Қорытынды
2005 жылғы 4-тоқсанда өткен тоқсанмен салыстырғанда сауал жүргізілген
2005 жылғы 3-тоқсанмен салыстырғанда 2005 жылғы 4-тоқсанда дайын
2005 жылғы 4-тоқсанда (3-тоқсанмен салыстырғанда) шикізат жəне материалдар
Пайдаланылған әдебиеттер
Ілиясов Қ.Қ. Құлпыбаев С. «Қаржы», Алматы 2003.
Құлпыбаев С., Баязитова Ш., Баязитова А. «Қаржы теориясы».
Мельников В.Д., Ілиясов К.К. «Финансы». Учебник для вузов.
Дюсенбаев К.Ш. «Анализ финансового положения предприятия». Учебное пособие.
Бюджет жүйесі туралы. Қазақстан Республикасының заңы. Астана: 2001.
Заяц Н.Е., Фисенко М.К., Бондарь Т.Е. «Теория финансов».
«Финансы» Учебник для вузов. Под ред. М.В. Романовского.
«Финансы. Денежное обращение. Кредит». Учебник для вузов. Под
2
Ақша инфляциясы
Мемлекетің инфляцияға қарсы саясаты
Инфляция мәні
ҚР –ның инфляцияға қарсы саясаты
Қазақстандағы инфляциялық жағдай
Инфляцияның экономикалық әулеметтік салдары. Инфляцияға қарсы мемлекеттік саясат
Антиинфляциялық саясат және оның Қазақстандағы ерекшеліктері
Филлипс қисығы
Инфляцияның экономикалық әлеуметтік салдары
Инфляцияның экономикалық әулеметтік салдары