Интеллект теориялары
Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................................2
І–тарау. Жеткіншектік шақтағы интелектілік даму ерекшеліктерін зерттеудің ғылыми-практикалық негіздері.
І.1. Жеткіншектік шақта дамудың психологиялық ерекшеліктері ....................4
І.2. Жеткіншектік шақтағы интеллектілік дамудың жалпы сипаттамасы.......14
ІІ–тарау. Жеткіншектік шақта интеллектілік дамудың зерттеу психодиагностикасы
ІІ.1. Интеллектін зерттеудегі ШТУР әдістемесі.................................................31
ІІ.2. Психодиагностикалық зерттеу нәтижелері.................................................43
Қорытынды..........................................................................................................47
Әдебиеттер тізімі.................................................................................................50
Қосымшалар........................................................................................................52
Кіріспе.
Тақырыптың көкейтестілігі: тұлғалық даму проблемасы қоғамның өзекті мәселелерінің бірі.
Жеткіншектік шақтағы интеллектілік дамудың теориясының негізгі әлі де болса
К. Левин, М.А.Холодная, Г.С:Салливен, Р.Стеренберг, Л.Полани зерттеулерінде дәлелденген /1,2,3,4,/.
Осы теориялық зерттеудегі негізге ала отырып ғылыми зерттеу жұмысының
Жеткіншектік шақта интеллектілік дамудың психологиялық ерекшеліктерін ашу, оны теориялық
Анықталған мақсатқа байланысты зерттеу жұмысының міндеттері:
1.Психология ғылымындағы интеллектілік мәселесі теориясына жан-жақты талдау жасау.
2.Жеткіншектік шақты интеллектілік дамудың мәні мен ерекшеліктерін ашу.
3. Интеллектілік дамудың психологиялық ерекшеліктерінің мүмкіндіктерін қарастыру.
Зерттеу болжамы: жеткіншектік шақта интеллектік даму ерекшеліктері осы жаста
Ғылыми ізденіс жұмысында алдыңғы қатарлы теориялар қарастырылып, талдау жасалды.
Жеткіншектік шақта интеллектік даму мәселесі ары қарай зерттелетін мәселелердің
Зерттеу пәні: Жеткіншектік шақта интеллектік даму ерекшеліктері.
Зерттеу әдістері: проблема төңірегіндегі ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге шолу, талдау жасау,
Зерттеу объектісі: 14-15 жас аралығындағы жеткіншектер.
Зерттеу әдісі ретінде: проблема төңірегіндегі ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге шолу, талдау
Дипломдық жұмыс құрылым: Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қолданылған әдебиеттер
І–тарау. Жеткіншектік шақтағы интелектілік даму ерекшеліктерін зерттеудің ғылыми-практикалық негіздері.
І.1. Жеткіншектік шақтағы дамудың психологиялық ерекшеліктері.
Жеткіншектік шақ мәселелері психология ғылымы тарихында кең дамыған проблемалардың
Жаңа әлеуметтік құбылыс – дамудың жеткіншектік кезеңіне алғаш назар
Дамудың жеткіншектік феноменің түсіндіре келе, С. Холл Э.Геккелдің «биогенетикалық
Кейінгі кезде жеткіншектік шақтың теориктектері социогенетикалық даму моделінен бас
Дағдарыс түсінігі С.Холлдың концепсиясының ең үлкен жетістіктері екенін айта
Көрнекті кеңес психологы Л.С.Выготский дағдарыстың даму түсінігін басқаша береді.
Жеткіншектік дағдарыстың теориялық моделдері батыс психологиясының басты бағыттарында көрсетілген.
Л.С.Выготский Арнольд Гезеллдің «педология раннего возраста» кітабының алғы сөзінде
Сонымен қатар, Р.Бенедикттің жүйелендірілген қызықты фактілері жас ерекшелік психологиясы
«Орта факторлары» түсінігіне К.Левин басқаша мазмұн берді. Ол жеткіншектік
Жеткіншектік кезең географиялық мағына ретінде баланың өмірлік кеңістігінің кеңеюі,
Жеткіншек жеке тұлғаның маргиналды жағдайында болады (бұл термин әлеуметтануда
Біздің алдымызда алаң теориясының күшті өзара әрекеттестік метофорасы терминінде
К.Левин жасерекшелік психологиясының ең басты проблемасы дамудағы жаңа пайда
Осы уақытта К.Левин жеткіншектік шақ психологиясына қатысты проблемаларды көтерді.
Л.Айзенберг өз теориясында индивидуалды даму кезеңдерінің арасындағы функцияналдық байланысты
Э.Шпрангердің теориясы маңызды орынға ие болды. Э.Шпрангер өз теориясында
Э.Шпрангер жеткіншектік кезең жасөспірім кезеңнің ішінде деп қарастырды және
Э.Шпрангердің теориялық көзқарасын Ш.Бюллер нақтылады. Ол жасөспірімдік кезеңнің екі
Психоаналитикалқы бағытта әлеуметтік ортаның факторлары ішкі жанұялық қатынасқа келіп
Ж.Ж.Руссо және С.Холлмен салыстырғанда психоаналитиктердің айырмашылығы олар жеткіншектік өзгерістерді
Психоаналитиктер жеткіншектік кезеңдегі жыныстық өзгерістерді алдымен объектінің өзгерістерімен байланыстырады.
Барлық көрсетілген бағыттың дамуын түсіндіру үшін эволюциялық модель толығымен
Даму берілген қажеттіліктің туындау процесіне келіп тіреліп, жас ерекшелік
Индивид қылығының динамикасы екі тенденция – жеке тұлғааралық қатынасын
Қорытындылай келе, жеткіншектік даму жыныстық даму арықылы (А.Фрейд), ересектермен,
60-80 жылдары бірқатар эмиприкалық зеттеулер жүргізуде жеткіншектік шақты сәтті
1.2. Жеткіншектік шақтағы интеллектілік дамудың жалпы сипаттамасы.
Интеллект өзгеріске ұшырайды: өмір сүру жолында тапсырмаларды шешу қабілеті
Бір-бірінен тәуелсіз түрде осындай қорытындыға Я.А.Пономарев, Ж.Пиаже, Л.Терстоун, Н.Рейли
Жалпы интеллектуалдық қабілеттердің дамуы тек қана жасқа емес, сонымен
Мектептік шақта интеллектінің дамуы баланың ішкі мотивациясының жоғары жетістіктерге
Осы интеллектінің дамуы туралы көптеген ғалымдар өз теорияларын ұсынған.
«Интеллект» термині өзінің ғылыми мағынасына қарамастан, күнделікті және әйгілі
Интеллектінің негізгі критерийі өзбетіндік шынайылық ретінде оның қылықты реттеу
Л.Полани: «Интеллект – білімді бейімдейтін қабілеттердің ішінен біреуіне жатады»
Ж.Пиаженің айтуы бойынша интеллектінің толығымен дамуы индивидтің ортамен «теңдігіне»
Психологтар үшін интеллект шынайылық ретінде болса, ал химиктер үшін
Вербалды интеллект (сөз қоры, шеберлік, оқығанын түсіне білу біліктілігі);
Мәселелерді шешу қабілеттілігі;
Кәсіби интеллект (қойылған мақсаттарға жету біліктілігі).
80-ші жылдың аяғы мен 90-шы жылдың басында Р.Стернбергтің интеллект
«Интеллектінің иерархиялық моделі» деп аталатын модель интеллект және менталды
Р.Стернтерг ақпараттарды қайта өңдеуге жауап беретін интеллектінің үш компонентін
1. Метакомпонент – бұл ақпараттарды қайта өңдеудегі нақыт процестерді
2. Орындаушы комплненттер – бұл иерархияның өте төмен деңгейдегі
3. Бейімдеу компоненті үшін метакомпонент және орындаушы компонент жасайтын
Р.Стернберг оларға а) таңдамалы кодтауды; б) таңдамалы үйлестіруді және
Міндеттерді шешу барысында компоненттер келісе отырып жұмыс істейді: яғни,
Р.Стернбергтің концепциясында метакомпонент деңгейі негізгі және маңызды болып сипатталған.
Р.Стернберг өз теориясында «интеллект» түсінігіне анықтама беріп, интеллектуалды қылықтың
Р.Стернбергтің соңынан М.А.Холодная интеллектінің базалы қасиеттерін көрсетті:
1. Деңгейлік қасиет, процестердің негізінде жатқан әрекет презентациясымен (сенсорлық
2. Үйлесімді қасиет, әртүрлі байланыстар мен қатынастардың қалыптасу мен
3. Процессуалды қасиет, қарапайым ақпараттық процестердің деңгейіне дейін интеллектуалды
4. Реттеуші қасиет, интеллектіні тиімді басқару және психикалық белсенділікті
Ресейлік психологияда жалпы қабілет ретіндегі интеллектінің маңызды концепциялары көп
«Менталды тәжірибе» теориясы терминінде интеллектіні сипаттайтын негізгі түсініктердің сәйкестілігі.
Интеллектуалды жеке тұлғаның қасиеті
Менталды репрезентациясы
Менталды кеңістік
Менталды құрылым
1-кесте.
Когнитивті бағыттың мәні интеллект редукциясындағы бөлек танымдық процестерінің қасиеттеріне
Интеллект құрылымының психологиялық моделі
Осыдан когнитивті операция және бейімделген білім құрылымының қасиеттері көрінетін
М.А.Холоднаяның анықтамасы мынадай: «интеллект өзінің онтологиялық мәртебесі бойынша –
«Менталды тәжірибе» түсінігінің мазмұны көбіне «кристалданған интеллект» Р.Кэттел бойынша
М.А.Холодная интеллект құрылымына когнитивті тәжірибе, метакогнитивті тәжірибе және интеллектуалды
Когнитивті тәжірибенің құрылымна ақпаратты кодтау қабілеті, психикалық құрылымның түсініктілігі,
Ал, интеллектуалды қабілеттер өз құрамына:
Конвергентті қабілет – интеллект терминінің тар мағынасында (деңгейлік қасиет,
Креативтілік (үстіртіндік, өзіндік-сонылық, қабылдағыштық, метофоршылық);
Үйрету (имплицитті және эксплицитті);
Танымдық стильдер (когнитивті, интеллектуалды, эпистемологиялық) жатқызды /26/.
Интеллект теориялары. Интеллект-теоретиктер көп нәрседе бір-бірімен келіспейді, дегенмен олар
Имплицитті теориялар. Бұл теорияларды жақтаушылар адамдарға интеллект түсінігін
практикалық мәселелерді шеше білу қабілеті;
вербалды қабілетті;
әлеуметтік компоненттілікті түсінген.
Дегенмен, бұл тұрмыстық көзқараста белгілі бір шектеулер бар. Олардың
Имплицитті теориялардың шектері, сонымен қатар, мәдени дәстүрлермен байланысты. әртүрлі
жалпы когнитивті фактор;
жеке аралық интеллект;
жеке ішілік интеллект;
интеллектуалды өзін-өзі бағалау;
интеллектуалды өзін-өзі жою.
Ю.Чен интеллект туралы Қытай ойларын негіздейтін үш факторды көрсетті:
- вербалды пайымдауға қабілеттілігі;
- вербалсыз пайымдауға қабілеттілігі;
- механикалық ес.
Басқа зерттеушілер – Джилл және Китс «интеллект» деп –
Интеллект әртүрлі мәдениет шегінде бірдей, бірақ ол әртүрліше қабылданады.
Эксплицитті теориялар. Интеллектінің эксплициттік теориялары – бұл психологтардың
Психометрикалық бағыт. ХХ ғасырдың басындағы интеллект теорияларының бірі –
Адамзат интеллектісі табиғатының ең ерте теориясын, сонымен бірге факторлық
Томсон альтернативті интерпретация ұсынды. Ол Спирменнің «генералды фактор даралық
Терстоун, Томсон секілді Спирменнің генералды фактор жөніндегі болжамын қабылдады,
Дж.Гилфорд қандай да бір ортақ фактордың болуын мойындаудан бас
Интеллектінің кең таралған факторлық сипаттамасы – иерархиялық болып табылады.
Биологиялық бағыт. Егер психометрикалық бағыт индивидтердің ақыл-ой қабілеттері
Ең әсер еткіш теорияларының бірін Гебб ұсынған. Ол интеллектінің
Биологиялық теориялардың кейбір жақтаушылары интеллектісі аз адамдарға қарағанда интеллектуалдылар
Көптеген әйгілі биологиялық бағыттардың бірі интеллект және мидың белсенділігі
Интеллектіні зерттеуде көптеген әртүрлі биологиялық бағыт бар. Олар ми
Когнитивті бағыт. Бұл бағыт биологиялық бағытты толықтырады. Когнитивті бағытпен
Бұл бағыт психометрикалық бағыт сияқты танудың негізгі үш принципін
Сонымен, интеллектілік даму теорияларына ғылыми талдау жасай келе, оның
Адамның когнитивті мінездемесінің диагностикасы интеллект түсінігімен дәстүрлі байланысты. «Интеллект»
Интеллектті оқуға қабілетті ретінде қарастыру;
Интеллектті абстрактылы символдар және қатынастар арқылы әрекеттену қабілеттілігі ретінде
Интеллектті қоршаған ортаға бейімделу қабілеті ретінде қарастыру.
Интеллектінің оқуға қабілеттілік ретінде қарастырған қазіргі психологтар интеллектінің көрсеткіштері
Абстрактылы қатынас пен символдарды операциялайтын қабілет ретіндегі интеллектінің тағы
Көп уақыт бойына жаңа жағдайға, шарттарға бейімделу қабілеттілігі ретінде
Психикалық іс-әрекет қарастырған кейінгі зерттеулерде қайтадан интеллектіліктің бейімделу функциясы
Интеллект құрылысын жасауға ұмтылыс, алғашында интеллектіні «микартасының» бейнесі ретінде
Бұл теория өзінің алғашқы кезінде кез келген интеллектуалдық іс-әрекет
Кейбір психологтар когнитивті факторларды жүйелеуге тырысты. Бұны жасаған алғашқылардың
Спирмендік q-фактор арқылы вербалды білім берумен практикум
Өзінің интеллектуалдылық қабілетінің құрылысын жасаған тағы бір психолог-американдық Дж.Гилфорд.
Бірінші өлшем – қабілеттілітке қатысты ақыл-ой операциясының түрі. Дж.Гилфорд
Екінші өлшем-мазмұн-материал не ақпараттық табиғатын сипаттайды. Осылардың негізінде әрекет
Үшінші өлшем - өнім немесе форманы сипаттайды. Бұнда информация
Дж.Гилфордтың моделіне сәйкес әрбір қабілеттілік үш өлшемнің әрқайсысы бойынша
Тек Дж.Гилфордтың ғана теориясы сынға ұшырығын жоқ. Интеллектінің барлық
Көптеген психологтардың пікір бойынша біздің ғасырымыздың басында интеллектуалдылық тест
Жоғарыда айтылғандардың басқа жағы интеллектінің табиғи, тумыс қасиеттері деп
Психологиялық және диагностикалық зерттеуді жүргізу барысында IQ астарында жасырын
Сөйтіп көптеген психологтаринттелікті қабілеттілік немесе қабілеттілік тіркестері деп түсінді
Психологтардың бір бөлігі дәстүр бойынша интеллектуалдылық тесттердің көмегімен
Қазіргі уақытта психологтардың көбі интеллектуалдылық тесттер кейбір интеллектуалдылық дағдылардың
Неміс психологтары мектеп үлгілерімен қатысты интеллектуалдылық тесттер қолданады. Ал
Сонымен, инттеллектілік даму теорияларына ғылыми талдау жасай келе, оның
Тұжырым.
Жас даму психологиясы саласында жеткіншектік шақта интеллектілік даму ерекшеліктері
Жеткіншектік шақта даму психологиялық ерекшеліктері туралы теориялардың аясы кең.
Көп уақыт бойына жаңа жағдайда, шарттарға бейімделу қабілеттілігі ретінде
Интеллектте анықтама беруді алғаш рет қолға алып талпынған Р.Стернберг
Ресейлік психологияда жалпы қабілет ретіндегі интеллектінің маңызды концепцияларының бірі
ІІ-тарау. Жеткіншектік шақта интеллектілік дамуды зерттеу психодиагностикасы
ІІ.1. Интеллектілік зерттеудегі ШТУР әдістемесі.
Қазіргі қоғамда, әлеуметтік ортада тұлғаның интеллектуалды даму деңгейі өзекті
Бұл тесттер мектептегі жеткіншектік және жас өмірінің ақыл-ой деңгейін
Тапсырма. «1-хабардар болу» - 8 минут беріледі.
Тапсырма. «2-хабардар болу» - 4 минут беріледі.
Тапсырма. «Аналогия» - 10 минут беріледі.
Тапсырма. Топтастыру» - 7 минут
Тапсырма.» Жалпылау» - 8 минут
Тапсырма. «Сандық қатарлар» - 7 минут уақыт беріледі.
Нұсқау: «Сізге қоршаған ортадағы заттарды және құбылыстарды салыстыруға, жалпылауға,
Тесттің нәтижесін шығару.
Әрбір субтестегі дұрыс жауаптарды тектестіріп шығу.
№5 субтестің жауаптарын ұпайлар бойынша белгілейді.
2. ұпай – тапсырманы нақты дұрыс таба алса.
1. ұпай – дұрыс жауапқа ұқсас болса.
0. ұпай – дұрыс жауаптан алшақ болса.
3. Ьарлық тапсырма бойынша ұпайдың қосындысын қосу.
4. Топтағы әрбір мүшелердің деңгейлері салыстырылады және барлық әрбір
5. Тесттің нәтижесін сапалы тұрғыдан талдау жасау келесідегідей болып
Үшінші субтест бойынша: а) функционалды байланысы бар, қарама-қайшылықты себеп-салдары
б) логикалық байланыспен объективті құрылған;
в) тесттің мазмұны мектептегі пәндер бойынша қарастырылған;
Төртінші субтест бойынша: а) тапсырма мазмұны жағынан жеңіл орындауға
б) тапсырмада дәл және абстрактылы түсініктемелер беріледі, аңғарып отырмаса
Бесінші субтест бойынша: а) нақты белгілерді жалпылауға негізделген;
б) тапсырманы топтастыру барысында абстактылы түсініктемелерге жүктеледі.
№1 субтестке сипаттама және мысал.
Тапсырмадағы сөйлемдер сұрақ-сауал негізінде беріледі. Сұрақтың жауабын төмендегі 5
а) жағдай; б) ерлік; в) өмірбаян; г) жазушы.
1. Адамның есімі мен тегінің бас әріппен жазылуы қалай
а) вензель; б) инициал; в) автограф; г) индекс; д)
2. Баяндама, дәріс және кітаптың қысқаша мазмұнының жазылуы қалай
а) азат жол; б) цитата; в) рубрика;
3. Қоғамға және табиғатқа деген көзқарас жүйесі қалай аталады?
а) арман; б) баға; в) дүниетаным;
4. «Ізгілікті» деген сөзге мағынасы жағынан сәйкес келетін сөзді
а) қоғамдық; б) адамгершілік; в) кәсіпқой;
5. Жануарлар мен өсімдіктердің ең күшті тегін шығару туралы
а) бионика; б) химия; в) селекция;
6. «Демократия» деген сөзге мағыналас ұғым қалай аталады?
а) анархия; б) абсолютизм; в) халықтың билеуі;
7. Адамдардың өмірімен іс-әрекетіне қатысты заңдылықтар жиынтығын қалай атаймыз?
а) резолюция; б) қаулы қабылдау; в) дәстүр;
8. «Екі жүзділік» деген сөзіне қарама-қарсы сөз қалай аталады?
а) шынайылық; б) қарама-қайшылықты; в) алдамшы;
9. Егер екі жақты айтыс түсінушілікпен аяқталса қалай аталады?
а) коспромисс; б) қарым-қатынас; в) бірігу; г)
10. Қоршаған ортаға қызығушылығы және белсенділігі болмаған жағдайда қалай
а) рационалды; б) пассивті; в) сергектік; г) қатал;
11. Түсінігі кең және жан-жаұты есебіне түгел адамды қалай
а)интеллегентті; б)тәжірибелі; в)білім өрісі кең, білімдарлық; г) талант;
12. Этика нені оқытады?
а) психика; б) мораль; в) табиғат; г)қоғам; д)
13. «Ұқсастық» ұғымына қарама-қарсы сөзді тап?
а) бірдейлік; б)дара; в)сендіру; г)әртүрлі; д)шектелген.
14. Өркениет дегеніміз не?
а)формация; б)ежелгі; в)өндірістік; г)мәдениет; д)қарым-қатынас.
15. Оппозиция деген не?
а)қарама-қарсы әрекет жасау; б) келісім; в) пікір айту;
16. Дамуға қарсы тұратын адамдарды қалай атайды?
а) демократ; б) радикал; в)консерватор; г) либерал; д)
17. «Басымдылық» сөзіне ұқсасын тап?
а)ойлап шығару; б)идея; в)таңдау; г)алғашқы; д)басқару.
18. Коалиция деген не?
а)конкуренция; б)саясат; в)қастық; г)жарылу; д)бірігу.
19. «Альтруизм» сөзіне мағыналас сөзді тап:
а)адам сүйгіштік; б)өзарақатынас; в)сыпайылық; г)эгоизм; д)адамгершілік.
20. Құқыққа тең келуге заңдылықтан тәуелділігін босату деген не?
а)заң; б)эмиграция; в)үндеу хат; г)әрекет; д)эмансипация.
№ 2 тапсырмаға сипаттама және мысал.
Бланкінің сол жағына жазылған сөзге ұсынылып отырған 4 варианттың
1. Прогрессивті: а)интеллектуалды; б)алға ұмтылу; в) алғыр; г)артта
2. Жоққа шығару: а) жаздыру; б)кейінге қалдыру; в)хабарлау;
3. Идеал: а) фантазия; б)болашақ; в)даналық; г)жетілу.
4. Аргумент: а) дәлелдеме; б)келісу; в)дауласу; г) фраза.
5. Аңыз: а)ежелгі; б)шығармашылық; в)мұрагерлік; г)ғылым.
6. Имансыздық: а)тұрақтылық; б)қиыншылық; в)жағымсыз; г)рухсыздық.
7. Талдау: а) дәлелдеме; б)талқылау; в)сын; г)икемділік.
8. Үлгі: а) көшірме; б) түр; в)құрылым; г)кескін.
9. Қадам: а) созылмалы; б)ұсыну; в)аттам;
10. Әлеуметтік: а) қабылданған; б) еркіндік; в)жоспарланған; г)қоғамдық.
11. Ақиқат: а)шындық; б)жасыру; в)итермелеу; г) салыстыру.
12. Аграрлы: а) жергілікті; б)шаруашылық; в)жер өңдеуші;
13. Экспорт: а)сату; б)тауар; в)алып шығу; г) сауда.
14. Тиімді: а) қажетті; б)әрекетті; в)шешім; г)ерекше.
15. Радикалды: а)тұрақтылығы; б)жауапты; в)соңғы; г)артта қалушы.
16. Жағымсыз: а)сәттілік; б)өтірікші; в)теріс әрекет жасаушы;
г) аңғарымсыздық.
17. Мораль: а) этика; б)даму; в)қабілет; г)құқық.
18. Зерттеу: а)жұмыс жасау; б)бақылау; в)танып білу; г)жоспарлау.
19. Субъективті: а)қысқаша; б)қоғамдық; в)жекелік; г) жасырын.
20. Әсерленгіш: а)ақындық; б)сезімтал; в)қуанышты; г)түсініксіз.
№ 3 тапсырмаға сипаттама және мысал.
Сізге үш қатар сөз беріледі. Мағынасына сәйкес төртінші сөзді
1. Етістік-отыру – зат есім....
а)өзгерту; б)бейнелеу; в) қолдану; г)отырғыш; д)жазу.
2. Фигура-үшбұрыш-заттың күйі....
а)сұйықтық; б)қозғалыс; в) температура; г)су; д)молекула.
3. Жылу-тіршілік көзі-оттегі.....
а)газ; б)су; в) өсімдік; г)даму; д)демалу.
4. Раушан-гүл-капиталисттер....
а)эксплуатация; б)жұмысшы; в) политиктер; г)класс; д)фабрика.
5. Салқын-ыстық-қозғалыс.....
а)инерция; б)тынышьық; в) молекула; г)ауа; д)өзараәрекеттестік.
6. Қосынды-сумма-барлығы....
а)еселеу; б)бөлгіш; в) нәтиде; г)көбейту; д)сан.
7. Реттік-сандық-етістік....
а)кету; б)әрекет; в) қатысу; г)сөз құрамы; д)жіктеу.
8. Өсімдік-сабақ-жасуша....
а)ядро; б)хромосома; в) ақуыз; г)фермент; д)бөліну.
9. Найзағай-жарық-құбылыс.....
а)тас; б)қозғалыс; в) ауыр күші; г)салмақ; д)жер.
10. Өлең-поэзия-әңгіме.....
а)кітап; б)жазушы; в) повест; г)сөйлем; д)проза.
11. Солтүстік-оңтүстік-жауын-шашын......
а)шөлейт; б)полюс; в) жаңбыр; г)құрғақшылық; д)климат.
12. Алғашқы қауымдық құрылыс- құл иеленушілік-Құл иеленушілік.....
а)социализм; б)капитализм; в) құл иеленушілер; г)мемлекет; д)фоедализм.
13. Тау-биіктік-климат....
а)салқындық; б)температура; в)табиғат; г)географиялық кеңдік; д)өсімдік.
14. Старт-финиш-пролог....
а)текст аталуы; б)кіріспе; в)абзац; г)әрекет; д)эпилог.
15. Соғыс-өлім-жекеменшік....
а)феодалдар; б)капитализм; в) теңсіздік; г)құлдар; д)шаруалар.
16. Диаметр-радиус-дөңгелек.....
а)доға; б)сигмент; в)кесінді; г)сызық; д)шеңбер.
17. Колумб-саяхаттанушы-жер сілкіну.....
а)алғашқы ашқан адам; б)тау құрылымы; в)жауын-шашын; г)құрбан;
18. Папортник-спора-қайың.....
а)шишка; б)ине; в)өсімдік; г)тұқым; д)шырша.
19. Ауа қысымының төмендеуі-жауын-шашын-антициклон.....
а)ашық ауа райы; б)циклон; в)климат; г)ылғалдық; д)ауа
20. Құл иеленушілер-буржуазиялар-құлдар.....
а)құл иеленушілік қоғам; б)буржуазия; в)құл иеленушілік; г)жалданбалы жұмысшылар;
21. Балға-қағу-генератор....
а)бірігу; б)өндіру; в)қосылу; г)өзгерту; д)қыздыру.
22. Тіктөртбұрыш-тегіс-куб....
а)кеңістік; б)қабырға; в)биіктік; г)үшбұрыш; д)бір жағы.
23. Эпителий-ұлпа-Аорта....
а)жүрек; б)ішкі мүше; в)артерия; г)қантамыр; д)қан.
24. Байлық-кедейлік-құлиеленушілік.....
а)билікке бағынушы; б)жеке еркіндік; в)теңсіздік; г)жеке меншік;
25. Роман-тарау-өлең....
а)поэма; б)рифма; в)жол; г)ритм; д)жанр.
№ 4 тапсырмаға сипаттама және мысал.
Бес сөз беріледі, төртеуі ортақ бір мағынаны білдіреді, біреуі
а)приставка; б)предлог; в)суффикс; г)жалғау; д)түбір.
2. а)тік сызық; б)ромб; в)тіктөртбұрыш; г)квадрат;
3. а)параллель; б)карта; в)мередиан; г)эквадор; д)полюс.
4. а)очерк; б)роман; в)әңгіме ; г)сюжет; д)повесть.
5. а)құл иеленуші; б)құл; в)шаруа; г)жұмысшы; д)қолөнерші.
6. а)үшбұрыш; б)кесінді; в)ұзындық ; г)квадрат; д)шеңбер.
7. а)пролог; б)кульминация; в)ақпарат; г)түйін; д)эпилог.
8. а)әдебиет; б)ғылым; в)живопись ; г)сәулет өнері;
9. а)аорта; б)қантамыр; в)жүрек; г)артерий; д)капиляр.
10. а)сипаттама; б)салыстыру; в)мінездеме; г)ертегі;
11. а)пейзаж; б)мозайка; в)икона ; г)фреска; д)кисть.
12. а)цитоплазма; б)қоректену; в)өсім; г)тітіркенушілік; д)көбею.
13. а)жаңбыр; б)қар; в)жауын-шашын; г)шық; д)бұршақ.
14. а)жылдамдық; б)тербеліс; в)күш; г)салмақ; д)тығыздық.
15. а)тауар; б)қала; в)ярмарка; г)табиғи шаруашылық; д)ақша.
16. а)Куба; б)Жапония; в)Вьетнам; г)Ұлыбритания; д)Исландия.
17. а)мақал; б)өлең; в)поэма; г)әңгіме; д)повесть.
18. а)барометр; б)флюгер; в)термометр; г)компас; д)оземут.
19. а)көмірқышқыл; б)жарық; в)су; г)крахмал; д)хлорофил.
20. а)ұзындық; б)метр; в)салмақ; г)көлем; д)жылдамдық.
№ 5 тапсырмаға сипаттама және мысал.
Екі сөздің ішінен ортақ жалпы сөзді тап. Мысалы: шырша-қарағай-тікенекті
Ертегі-болған аңыз;
атом-молекула;
ботаника-зоология;
мозайка-икона;
ампер-вольт;
жүрек-артерия;
Копенгаген-Манагуа;
феодализм-капитализм;
шыдамдылық-батылдылық;
канал-плотина;
қосынды-нәтиже;
майлар-ақуыз;
ашық-жауын-шашын;
газ-сұйықтық;
ғылым-өнер;
цунами-ураган;
классицизм-реализм.
№ 6 тапсырмаға сипаттама және мысал.
Бұл тапсырмада белгілі бір ереже бойынша орналасқан сандар қатарын
6,9,12,15,18,21...
9,1,7,1,5,1,...
2,3,5,6,8,9,...
10,12,9,11,8,10,...
1,3,6,8,16,18,....
3,4,6,9,13,18,...
15,13,16,12,17,11,...
1,2,4,8,18,32,...
1,2,5,10,17,26,...
1,4,9,16,25,36,....
1,2,6,15,31,56,....
31,24,18,13,9,6,...
174,171,57,54,18,15,....
54,19,18,14,6,9,....
301,294,49,44,11,8,..;
Жалпы тапсырмалар бойынша дұрыс жауаптар (кілт)
№ №1 тапсырма №2 тапсырма №3 тапсырма №4 тапсырма
1 Б Б Г Б 24
2 Д Б А А 3
3 В Г Д Б 11
4 Б А Г Г 7
5 В В Б А 36
6 В Г В В 24
7 Г Б Б В 18
8 А Г А Б 64
9 А Б В В 37
10 Б Г Д Г 49
11 В А Г Д 92
12 Б В Д А 4
13 Г В Б В 5
14 Г Б Д Б 2
15 А А В Г 4
16 В В А В
17 Д А Д А
18 Д Г Г Д
19 А В А Г
20 Д Б Г Б
21
Б
22
А
23
В
24
Б
25
В
№5 тапсырма жауабы:
Халық ауыз шығармашылығы.
Заттың ұсақ бөлшегі.
Биология – тірі табиғат туралы ғылым.
Сурет салу өнері.
Электр өлшемінің бірлігі.
Қан айналым жүйесі: қан айналым мүшесі.
Астаналар.
Қоғамдық құрылым, әлеуметтік экономикалық формация.
Мінездің жағымжы қасиеттері.
Жасанды су құбыры, су құбыры.
Математикалық есептің нәтижесі.
Органикалық зат.
Атмосфералық құбылыс: ауа райының құбылысы.
Зат күйі.
Мәдениет.
Стихиялық апат.
Өнер бағыттары, көркемдік стиль.
ІІ. 2. Психодиагностикалық зерттеу нәтижелері.
9 «а» сыныбы оқушыларына жүргізілген ШТУР әдістемесінің нәтижелері.
№ Оқушының аты-жөні №1 №2 №3 №4 №5 №6
1 Аликулова Жанар 9 7 5 11 9 15
2 Алланиязова Жамал 12 14 11 13 12 14
3 Ахметов Қайсар 16 12 22 10 8 10
4 Балтасова Жанна 13 10 10 8 10 12
5 Баянов Олжас 10 16 11 14 8 15
6 Бегимов Нұржан 8 7 4 5 9 10
7 Жанпейісов Арман 15 11 19 8 6 11
8 Еришев Арай 12 16 11 18 8 12
9 Жұмағұлова Нұрлан 13 12 12 10 12 10
10 Ибрашев Әділбек 8 11 9 9 6 15
11 Қадырқұлов Мирас 6 9 11 10 10 13
12 Қалабаева Алма 11 16 8 12 11 9
13 Қоразов Нұрхан 15 11 20 10 60 14
14 Құрманбаев Нұрбек 8 9 7 13 12 13
15 Мусин Даурен 16 10 14 11 9 11
16 Низамутдинов Самат 9 9 7 6 11 13
17 Оқшантаев Есен 11 12 9 9 10 12
18 Омаров Ануар 13 9 5 7 8 13
19 Оралбаева Гүлнұр 7 6 11 7 10 14
20 Тектіғұлов Надырбек 8 9 9 12 6 11
67-60 – орташа;
59-50 – төмен;
49-37 - өте төмен.
9 «б» сыныбы оқушыларына жүргізілген ШТУР әдістемесі нәтижелері.
№ Оқушының аты-жөні №1 №2 №3 №4 №5 №6
1 Айтмағанбетов Қ. 10 14 10 10 10 15
2 Алмағанбетова Г. 15 13 14 10 13 15
3 Алиева И. 13 14 10 13 13 12
4 Базарбаева Д. 9 10 11 10 10 10
5 Байдаулетов А. 13 12 19 16 5 15
6 Батыралиев Е. 18 13 16 17 8 11
7 Байтасов А. 17 12 10 18 12 15
8 Бектұрғанов А. 11 12 22 12 8 15
9 Габдуллина А. 17 14 16 10 6 10
10 Есказина Ж. 10 15 9 8 10 13
11 Естілеуова Д. 10 11 16 14 8 15
12 Жұбаниязова Қ. 11 9 12 16 10 15
13 Жолаев С. 12 11 9 9 10 12
14 Загретдинов Қ. 20 11 15 10 6 14
15 Ихласова А. 14 8 21 7 10 15
16 Исаев Ж. 10 10 10 10 10 11
17 Ильшибеков Б. 11 8 13 17 6 12
18 Қалимағамбетова А. 18 12 16 13 8 15
19 Қарасаев Е. 14 16 10 12 9 13
20 Қайырланова Ж. 9 11 16 12 8 11
77-68 – жоғары;
65-62 – орташа;
59-51 – төмен.
ШТУР әдістемесі Алматы қаласыында №31 жалпы білім беретін орта
9 «а» сынып оқушыларының ең жоғарғы көрсеткіші 67 пайыз
Осы 9 «а» және 9 «б» сыныптарда жүргізілген ШТУР
Пирсон бойынша корреляция коэффициенті төмендегідей формуламен есептелініп шығарылды:
Мұндағы N – таңдау көлемі, ∑ - барлық мәндердің
№
Х Ү Х Ү ХҮ
1 56 69 -8,1 -4,5 65,61 20,25 36,45
2 76 80 11,9 6,5 141,61 45,25 77,35
3 78 75 13,9 1,5 193,21 2,25 20,85
4 63 60 -1,1 -13,5 1,21 182,25 14,85
5 74 90 9,9 16,5 98,01 272,25 163,35
6 43 83 -21,1 9,5 445,21 90,25 -114,95
7 70 84 5,9 10,5 34,81 110,25 61,95
8 77 80 12,9 6,5 166,41 42,25 83,85
9 69 73 4,9 -0,5 24,01 0,25 -2,45
10 58 65 -6,1 -8,5 37,21 72,25 51,85
11 59 74 -5,1 0,5 26,01 0,25 -2,25
12 67 73 2,9 -0,5 8,41 0,25 -1,45
13 76 63 11,9 -10,5 141,61 110,25 124,95
14 62 76 -2,1 2,5 4,41 6,25 -5,25
15 71 75 6,9 1,5 47,61 2,25 10,35
16 55 61 -9,1 -12,5 82,81 156,25 113,75
17 63 67 -1,1 -6,5 1,21 42,25 7,15
18 55 82 -9,1 8,5 82,81 72,25 -77,35
19 55 74 -9,1 0,5 82,81 0,25 -4,55
20 55 67 -9,1 6,5 82,81 42,25 59,15
=1282 =1471
∑=1767,8 ∑=1267 ∑=367,4
М=64,1 М=73,5
Қорытынды.
Бұл дипломдық жұмыста жеткіншектік шақта интеллектілік дамудың психологиялық ерекшеліктері
Жеткіншектік шақ мәселелері психология ғылымы тарихында кең тараған проблемалардың
Жеткіншектік шақ мәселелерінің психологиялық табиғатын білу үшін атақты кеңес
Жеткіншек шақта дамудың психологиялық ерекшеліктері туралы теориялардың аясы кең.
«Интеллект» термині өзінің ғылыми мағынасына қарамастан, әйгілі шексіз талдауларға
Р.Стернбергтің соңынан М.А.Холодная интеллектінің базалық қасиеттерін көрсетті:
1) деңгейлік қасиет, процестердің негізінде жатқан әрекет презентациясымен (сенсорлық
2) үйлесімді қасиет, әртүрлі байланыстар мен қатынастардың қалыптасу мен
3) процессуалды қасиет, қарапайым ақпараттық процестердің деңгейіне дейін интеллектуалды
4) реттеуші қасиет, интеллектіні тиімді басқару және психикалық белсенділікті
М.А.Холоднаяның анықтамасы мынадай: «интеллект өзінің онтологиялық мәртебесі бойынша –
М.А.Холодная интеллект құрылымына когнитивті тәжірибе, метакогнитивті тәжірибе және интеллектуалды
Когнитивті тәжірибенің құрылымына ақпаратты кодтау қабілеті, психикалық құрылымның түсініктілігі,
Жеткіншектік шақтағы интеллектілік дамудың жалпы сипаттамасын қарастыруда интеллект теорияларын
Жеткіншектік шақтағы интеллектілік даму ерекшеліктері мәселесіне теориялық талдау жасай
Жеткіншектік шақта әрбір жеткіншек бойынан интеллектілік дамудың психологиялық ерекшеліктерін
Қазіргі таңда жеткіншектік шақта интеллектілік даму көрнекті психологтар жасаған
Бұлардың теориялық негіздемесі мен қызметі өзінше қалыптасу бағытында болады,
Бұл жұмыстың теориялық терең мазмұны, ғылыми-практикалық мәні мәселенің өзектілігін,
Жеткіншектік шақта интеллектілік дамудың психологиялық ерекшеліктерін ашу, оны теориялық
Әдебиеттер тізімі:
Анастази А. Психологическое тестирование. – М., 1982.
Айзенк Г. Узнай свой собственный коэффициент интеллекта. – М.,
Бурлачук Л.Ф., Морозов С.М. Словарь-справочник по психологической диагностике. –
Голубева Э.А. Способности и индивидуальность. – М., 1993.
Дружинин В.Н. Психология общих способностей. – СПб., 2002.
Елисеев О.П. Практикум по психологии личности. – СПб., 2001.
Психология современного подростка. / под ред. Д.И.Фельдштейна. – М.,
Пиаже Ж. Психология интеллекта // Избранные психологические труды. –
Пономарева Я.А. Психология творчества. – М., 1976.
Психологическая диагностика. /под ред. К.М.Гурьевича, Е.М.Борисова. – Моква-Воронеж, 2001.
Практикум по общей, экспериментальной и прикладной психологии /
Развитие и диагностика способностей / под ред. В.Н.Дружинин, В.Д.Шадриков.
Стернберг Р.Д. Триархическая теория интеллекта // Иностранная психология, 1996.
Стернберг Р., Дж. Хедланд и др. Практический интеллект. –
Смирнова Н.Л. Исследование имплицитных концепций интеллекта. – М., 1993.
Столяренко Л.Д. Основы психологии. - Ростов-на-Дону, 2001.
Талызина Н.Ф., Карпов Ю.В. Психодиагностика интеллекта. – М., 1996.
Терминологиялық сөздік. – Алматы, 2000.
Холодная М.А. Существует ли интеллект как психическая реальность? //
Холодная М.А. Когнитивные стили как проявление своеобразия индивидуального интеллекта.
Холодная М.А. Психология интеллекта. – Москва-Томск, 1996.
Хъелл Л., Зиглер Д. Теории личности. Спб., 1997.
Шадриков В.Д. Способности, одаренность, талант. // Развитие и диагностика
Шевандрин Н.И. Психодиагностика, коррекция и развитие личности. -
Қосымша №1.
Жауап парағы.
Аты-жөні – Байдаулетов Аслан.
Жасы – 14. Жынысы – ер бала. Сыныбы –
1 Б+ Б+ Г+ А- Әдебиет 0 24+
2 Д+ Б+ А+ Б- Заттардың ұсақ бөлшегі 2
3 В+ В- А- Б+ Пән аты 0 11+
4 В- А+ Г+ Г- Сурет салу 0 7+
5 В+ В+ Б+ В- Бірліктер 1 36+
6 В+ Г+ В+ В+ Адам мүшесі 0 24+
7 А- Г- Б+ В+ Қала аттары 0 18+
8 Б- Г+ Д- Б+ Құрылыс 2 64+
9 Б- В- Б- Б- Қасиеттер 0 34+
10 В- Г+ Д+ Г+ Құрал 0 49+
11 Г- А+ Д- Д+ Амалдар 0 92+
12 Д- Д- Д+ А+ Зат 0 4+
13 Г+ В+ А- В+ Жауын 0 5+
14 Г+ А- Д+ Б+ Зат түрлері 0 2+
15 А+ А+ В+ Г+ Сала түрі 0 4+
16 В+ В+ А+ В+ Құбылыс 0
17 Д+ Д- Г- А+
18 Д+ Г+ Г+ Д+
19 А+ В+ А+ А-
20 Д+ Б+ Г+ Б+
21
Б+
22
А+
23
В+
24
Б+
25
В+
Қосымша № 2.
Жауап парағы.
Аты-жөні – Базарбаева Динара.
Жасы – 14. Жынысы – қыз бала. Сыныбы –
1 А- Б+ А- Б+ Ауыз әдебиеті 1 24+
2 Д+ Б+ Д- А+ Заттардың бөлшегі 1 3+
3 Б- Д- Д+ В- Пәндер 0 12-
4 В- Б- Г+ Д- Туынды 0 8-
5 В+ В+ Б+ А+ Өлшем бірліктер 1
6 В+ Г+ В+ В+ - 24+
7 Д- В- Б+ Б- Қан айналым 1 18+
8 Г- Д- А+ А- Қалалар 0 64+
9 А+ Б+ А- Г- Қоғамдық құрылыс 1 34+
10 Б+ Г+ Б- Г+ Мінез 1 48+
11 В+ А+ Б- В- Құбырлар 1 94+
12 Б+ В+ Д+ В- Амал 0 4+
13 Д- Б- Б+ В+ Заттар 1 6-
14 Д- В- В- А- Ауа райы 0 2+
15 Б- Б- Д- Г+ Заттың күйі 2 4+
16 Б- В+ Б- В+ -
17 Д+ А+ В- А+ Ауа райы 0
18 Д+ Д- Г+ Д+
19 Б- Б- Б- В-
20 Г- А- Г+ А-
21
В-
22
Б-
23
Б-
24
В-
25
В+
Қосымша № 3.
Жауап парағы.
Аты-жөні – Ахметов Қайсар.
Жасы – 14. Жынысы – ер бала. Сыныбы –
1 А- Б+ Г+ Б+ Шығармалар 1 24+
2 Д+ Б+ А+ А+ Заттың бөлшегі 1 3+
3 В+ Д- Д+ В- Пән аты 0
4 Б+ Б- Г+ Д- Өнер түрі 0 8-
5 В+ В+ Б+ А+ Өлшем бірлік 1
6 В+ Г+ В+ В+ Мүше 0 24+
7 Д- В- Б+ Б- Қалалар 0 18+
8 Г- Д-- А+ А- Қоғамдық құрылыс 1 64+
9 А+ Б+ В+ Г- Адам қасиеті 0 34+
10 Б+ Г+ Д+ Г+ Құбыр 1 48+
11 В+ А+ Г+ В- Амал 0 94-
12 Б+ В+ Д+ В- Органикалық зат 2 4+
13 Г+ В+ Б+ В+ Ауа райы 0 6-
14 Г+ В- Д+ А- Зат күйі 1 2+
15 Б- Б- В+ Г+ Салалар 0 4+
16 Б- В+ А+ В+ Құбылыс 0
17 Д+ А+ В- А+ Өнер 0
18 Д+ Д- Г+ Д+
19 А+ Б- А+ В-
20 Д+ Б+ Г+ А-
21
В-
22
А+
23
Б-
24
Б+
25
В+
Қосымша № 4.
Жауап парағы.
Аты-жөні – Бигемов Нұржан.
Жасы – 14. Жынысы – ер бала. Сыныбы –
1 Б+ Б+ А- Б+ Әдебиет 0 24+
2 В+ А- Г- А+ Зат бөлшегі 1 5-
3 Б- Д- Б- В- Ғылым салалары 0
4 А- Б- А- Д- Сурет салу өнері 2
5 В+ В+ Д- Б- Өлшем бірлік 1
6 А- А- Г- Г- Қан айналым жүйесі 2
7 Д- В- А- Б- Қалалар 0 18+
8 Г- Д- Г- А- Құрылыс 0 64+
9 А+ Б+ Б- Г- Адамның мінезі 0 34+
10 Б+ Г+ А- Г+ Құралдар 0 48+
11 В+ А+ Д- В- Амал 0 94+
12 Г- Б- Д+ В- Заттар 1 4+
13 Д- А- Б+ В+ Ауа райы 0 5+
14 В- В- Г- А- Заттың күйі 1 2+
15 А+ Б- Г- Г+ - 4+
16 Б- В+ Б- А- Құйын 0
17 Д+ Д- В- Б- Көркем өнер 0
18 Г- Д- Г+ В-
19 Б- Б- Д- В-
20 А- Б+ Б- А-
21
В-
22
А+
23
Б-
24
А-
25
А-
55
Архетиптік құрылым
Когнитивті схемалар
Ақпаратты кодтау тәсілдері
Семантикалық құрылым
Түсініктік психикалық құрылым
Метокогнитивті хабардарлық
Ерікті интеллектуалды қадағалау
Еріксіз интеллектуалды қадағалау
Ашық танымдық позиция
Ақылға икемдеу
Сендіру
Қалау
Қабылдағыштық, метафоралылық
Интеллектінің процессуалды қасиеті
Эпистемологиялық стиль
Эксплициттік
Өзіндік,
сонылық
Интеллектінің үйлесімді
қасиеті
Интеллектуалды стиль
Имплициттік
Үстіртін
Интеллектінің деңгейлік
қасиеті
Когнитивті
стиль
Креативтілік
Конвергентті қабілеттер
Үйрету
Танымдық стильдер
Жасөспірімдердің жеке басының психологиялық-педагогикалық диагностикасы
Жеткіншектік шақта дамудың психологиялық ерекшеліктері
Конгинивті психологияның бастауы
Интеллектіні психогенетикалық зерттеу жайлы ақпарат
Жан Пиаженің өмір жолы
Дамудың биогенетикалық теориялары
Білім беру социологиясы туралы
Білім беру әлеуметтануы туралы
Интеллект дамуы
Жеке тұлға туралы жалпы түсінік