Қазақ жерін иемдену
Жаңа замандағы Қазақстан.
Жоспар:
І. ХУІІІ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстан.
ІІ. Жоңғар шапқыншылығы. Ақтабан шұбырынды оқиғасы.
ІІІ. Қазақстан мен Ресей жаңа заман
ХУІІІ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстан.
Қазақ өлкесінің ХУІІІ ғасырдағы саяси-экономикалық дамуы.
Саяси тарихы.
Қазақ хандығында жүздер арасындағы тұрақты саяси
Солтүстік–батыстан – башқұрттар;
Солтүстіктен – Сібір казактары;
Оңтүстіктен – Қоқан, Хиуа хандықтары;
Шығыстан – Жоңғария;
Оңтүстік-шығыстан – Қытай.
Қазақ жеріне әсіресе қауіп төндіргені –
Қазақ елінің тәуелсіздігін жойып, өзіне бағындыру.
Қазақ жерін иемдену.
ХУІІ ғасырдың соңы ХУІІІ ғасырдың басы-жоңғар
1718 жыл – Аягөз шайқасы.
Қаракерей Қабанбай мен Жауғашар (Шақантай) батырлардың
1722 жылы Цинь императоры Канси қайтыс
1723 жыл – Цеван – Рабдан
Бұл – «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама,
Ұлы жүз және Орта жүздің бірқатар
Орта жүз рулары – Самарқандқа;
Кіші жүз рулары – Ырғыз, Торғай,
Қазақтардың бір бөлігі Тобыл губерниясына қарай
Қазақтардың Орта Азия хандықтыре мен Еділ
«ХУІІІ ғасырдың алғашқы он жылдықтары қазақ
1725 жыл – жоңғарлар Түркістан мен
Бұл Оңтүстік аудандардың елді мекендері мен
Хандар мен сұлтандар осы ауыр күндерде
1726 жыл – «Қалмақ қырылған» шайқасы.
Тарихи маңызы:
- Қазақ халқының әскери, моральдық рухы
- Үш жүзді біріктіргенде жоңғар қаупінен
- Қазақ өлкесінің солтүстік-батысы азат етілді.
- Елдің тәуелсіздігін қалпына келтіру мақсатына
1726 жыл – Ордабасы жиыны. Үш
Нәтижесі:
Әбілхайыр бас қолбасшы болып сайланды.
Жетісуды азат етуге аттануға осы жер
Алатау, Қаратау сілемдерімен қоршалып, шығысы ашық
Қазақ жасақтары жүзді негізде орналастырылды.
1729 жылғы көктем – Аңырақай шайқасы
Тарихи маңызы:
Жоңғарлар Іле өзенінен бойлап, еліне қарай
Кіші жүзбен Орта жүз жерлерінің көп
Қазақ жерін түгелдей азат етуге мүмкіндік
Үш жүздің бірігуінің маңыздылығын көрсетті.
Алайда, Болат ханның қазасынан кейін Әбілхайыр
Әбілхайыр өз әскерін Кіші жүзге қарай
Сәмеке хан өз әскерін Орта жүзге
Осы себептерден Сырдария алқабына шегінген Ұлы
ХУІІІ ғасырдың алғашқы жартысындағы саяси жағдай.
ХУІІІ ғасырдың 30-40 жылдары қазақ халқының
1740 жыл – Иран әміршісі Нәдіршахтың
1741-1742 жылдар – қонтайшы Галдан Церен
1742 жыл – Абылай сұлтан жоңғар
1741-42 жылдары Орта жүз қазақтары Ор
Кіші жүз ханы Әбілхайырдың беделі өсіп,
Ресей үкіметі Әбілхайырдың дара билігінің күшеюіне
1748 жыл – Ұлқияқ және Торғай
Қазыбек бидің баламасымен өткізілген билер соты
ХУІІІ ғасырдың ортасындағы жағдай.
Кіші жүзде Әбілхайырдың қазасынан кейін екі
Оңтүстік-шығыс бөлігінде – Батыр сұлтан.
Солтүстік-батыс бөлігінде – Нұралы хан (Нұрмұхамед-Әли
1755 жыл-башқұрт халқы патша үкіметінің отарлау
Патша әскерінің қуғынына ұшыраған 50 мың
1745 жыл-жоңғар қонтайшысы Галдан Цереннің қайтыс
ХУІІІ ғасырдың 20 жылдары Алтайда патша
ХУІІІ ғасырдың 50 жылдары-патша үкіметі іске
Горькая шебі – Сібір редутынан Омбы
Ертіс шебі – Омбы бекінісінен Кіші
Колыван шебі – Өскемен бекінісінен Кузнецк
Есіл немесе Пресноговск шебі – Звериноголовск
Қамалдар қыспағында қалған қазақтардың көшіп-қонатын жерлері
1747 жыл – патшайым Елизавета Петрова
1755 жылы жоңғар тағына талас нәтижесінде
Әмірсананың қазақ жерін паналауын Маньчжур –
1756 жылғы наурыз – Маньчжур –
1756 жылғы маусым – қолбасшылар Дэ,
Алтайда орналасқан Ресей империясының тау-кен өндірісіне,
1758 жыл – Жоңғария толық талқандалды.
Салдары:
Халқының оннан төрт бөлігі аурудан, қайыршылықтан
Халқының оннан екі бөлігі Ресейге қашты.
Халқының оннан үш бөлігі қаза тапты.
Халқының бір бөлігі қазақ жері арқылы
1758 жыл – Жоңғария дербес мемлекеті
Жоңғар шапқыншылығы. Ақтабан шұбырынды оқиғасы.
Жоңғарлар қайдан шықты? Негізінде монғол тайпаларынан
ХУ ғасырдың орта шенінен бастап Жоңғарларға
1718 жылы Тәуке хан өліп, билік
Жан-жақты әскери дайындығы бар және шабуыл
1723 жылы көктемде Қазақ жерін бет
Қаратаудың басынан көш келеді.
Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді,
Ел-жұртынан айрылған жаман екен,
Қара көзден мөлтілдеп жас келеді.
Мына заман қай заман, бағы заман,
Баяғыдай болсайшы тағы заман.
Атадан ұл, енеден қыз айрылды.
Көздің жасын көл ғылып ағызамын.
Мына заман қай заман, қысқан заман,
Бақыт құсы алаштан ұшқан заман,
Көз аспаннан топырақ пен шаң борады,
Күні суық қаңтардан, қыстан жаман.
Мұнан үш жүз жылға уақыт бұрын
Ақтабан шұбырындыда ауа көшкен жұрттың көптеген
Жаппай босу, аштық, елді, жерді сағыну
ХУІІІ ғасырдағы Қазақ батырлары.
Қанжығалы Бөгенбай Ақшаұлы (1678-1755 жж) –
Қаракерей Қабанбай (Ерасыл) Қожағұлұлы (1703-1781 жж)
Шақшақ ұлы Жәнібек – қолбасшы, мемлекет
Көкіұлы Есет (1667-1749 жж) – қолбасшы,
Хангелдіұлы Райымбек – Ұлы жүздің Албан
Наурызбай Құттымбетұлы (1706-1781 жж) – Ұлы
Қазақстан мен Ресей жаңа заман жағдайында.
Кіші жүздің Ресей империясының құрамына енуі.
Қазақ елінің ауыр сыртқы жағдайын кіші
Қазақтар мен башқұрттардың Қазақ жерін шабуылдауын
Петербург билеушілеріне арқа сүйеп, аға хандыққа
Жайықтың төменгі ағысы, Есіл, Ертіс, Ор
Қазақ жері арқылы өтетін керуен жолдарының
Ханның ең басты мақсаты – жоңғарларға
Әбілхайыр осыған дейін, 1726 жылы Ресей
1730 жыл – Кіші жүз билері
Алайда, хан 1730 жылғы қыркүйекте Петербургке
1731 жылғы 19 ақпан – елшілер
Кіші жүз ақсүйектері мен Әбілхайырдан ант
1731 жылғы 10 қазан – Кіші
Кіші жүздің Хиуа хандығымен, қарақалпақтармен шектесіп
М.Макешеев, И.Завалишин т.б. Әбілхайырдың іс-әрекеттерін тұтасынан
А.И.Левшин бұл бодандықты Әбілқайырдың жеке бас
Кіші жүз Ресей құрамына енгеннен кейін
Орыс үкіметі Қазақ өлкесі жөнінде отаршылдық
Патша үкіметі Жайық бойына бекіністер тұрғызып,
Жаңадан қосылған қазақ жерлеріндегі шептерін нығайту
Ор өзені бойында бекініс тұрғызу.
Орта Азия хандықтарымен керуен саудасын кеңейту.
Қазақ өлкесіндегі табиғат байлықтарын игеру.
Сырдария бойында қала тұрғызып, Өзен флотилиясын
Саяси жағдайдың шиеленісіп кетуіне байланысты экспедиция
Орынбор шекаралық комиссиясының келесі төрағасы И.И.Неплюев
1735-1737 жылдары болған башқұрттардың көтерілістері кезінде
1738 жылғы тамыз – Орынбор комиссиясының
Кіші жүзден 25, Орта жүзден 27
Әбілмәмбет пен Абылай сұлтанның ант беруі
1733-1734 жылдар – Оңтүстік қазақстанның ықпалды
1734 жылғы 10 маусым –императрица
Бірақ бұл жоспардың кейінге ығыстырылуы себептері:
Ұлы жүздің Ресейден алыстығы.
Ресейлік бағыт ұстанған Жолбарыс ханның 1740
Патшалы Ресейдің отаршыл саясаты.
ХУІІІ ғасырдың 50-60-жылдары патша үкіметі Қазақ
Шұрайлы, суы мол жерлерден қазақтарды ығыстыру;
Жерсіз казак-орыстарды осы аймақтарға орналастырыу.
Петербург билеушілерінің арнайы нұсқаулары жарияланды:
1756 жылғы 2 қыркүйек – Жайық
1757 жылғы 24 желтоқсан – Кіші
Ертіс пен Жайық жағаларына мал жаю
Кіші жүздегі Нұралы хан мен Батыр
1757-1758 жылдары Орынбор өлкесін басқарған П.И.Рычков
Ертістің оң жағасындағы шұрайлы жерлерді бекініс
1760 жыл – Еріс өңіріне Ресейдің
1799 жылғы 21 қараша – император
Қазақ-орыс сауда байланыстары.
ХУІІІ ғасырдың ортасында Қазақ өлкесінің саяси
ХУІІІ ғасырдың екінші жартысында қазақ-орыс саудасының
ХУІІІ ғасырдың 60 жылдары – қазақ-орыс
Қазақтардың жиі саудаласатын тауарлары: мал терісі,
1766 жыл – Әбілмәмбет хан Екатерина
1
Жердің өндіріс құралы және жылжымайтын мүлік ретінде ерекшеліктері
Ресейдің Қазақстанды отарлаудағы негізгі кезеңдері мен әдіс-тәсілдері
Қазақстандағы мемлекет қарамағынан алу және жекешелендіру
Абылай хан мемлекет қайраткері және дипломат ретінде
Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының орны
«Жұмақ ананың аяғының астында»
Жер пайдалануларды зерттеу жолдары және әдістері
Ежелгі адам және оның тіршілік етуі
Ибн сина, фирдоуси, қ.жалаири еңбектеріндегі педагогикалық идеялар, тәрбие және еңбек туралы
Табиғатты пайдалану құқығының тәртібі