Мұнай - газ саласындағы импортығыстыру саясаты

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 2
1 Импортығыстыру саясатының теориялық және практикалық негіздері 4
1.1 Глобализация және интеграция үрдістеріндегі импортығыстырудың объективті қажеттілігі және
1.2 Жаңа индустриалды елдердегі импортығыстыру саясаты 11
Қазақстан Республикасында импортығыстыру саясатының негізгі бағыттары және жүзеге асыру
2.1 Қазақстанда импортығыстыру стратегиясын ендіру алғышарттары және жағдайлары 21
2.2. Импортығыстыруды мемлекеттік реттеу шаралары 31
3. Мұнай-газ саласындағы импортығыстыру саясаты 39
3.1 Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібі бойынша экономикалық талдау 39
3.2 Мұнай-газ саласындағы импортығыстыру стратегиясын ендіру перспективалары 44
Қорытынды 65
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 67
Кіріспе
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының экономикалық дамуы тұрақты сипатта болып
Қазақстанда қалыптасқан экспортқа бағытталушы шикізат моделі - ішкі сұранысты
Импортығыстыру үрдісі туралы айтып кетер болсақ, бұл ішкі нарықтан
Қазақстан Республикасында импортығыстыру саясаты негізінен ауыл шаруашылығы, тамақ және
Тақырыптың өзектілігі мынада болып отыр. Ғаламдану және интеграция жағдайында
Менің бұл дипломдық жұмысты жазудағы мақсатым - еліміздің
Дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімде импортығыстыру саясатының теориялық жағын негізге ала отырып,
Екінші бөлімде импортығыстыру саясатының негізгі бағыттары мен жүзеге асыру
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының мұнай-газ өнеркәсібіндегі импортығыстыру мәселелері
Қазақстандағы импортығыстыру саясатының ендірілуінде көптеген артықшылықтар мен кемшіліктер бар.
Бұл тақырыпты зерттеу барысында көптеген қызықты мәліметтер алып, мәселенің
1 Импортығыстыру саясатының теориялық және практикалық негіздері
1.1 Глобализация және интеграция үрдістеріндегі импортығыстырудың объективті қажеттілігі және
Импортығыстыру - бұл ішкі нарықтан белгілі бір тауарлар импортын
Импортығыстыру үрдісін түсіндіруші көптеген теориялар бар. Соларды 3 бағытқа
1.Кейнсиандық бағыт - «үлкен итеруші күш» теориясы. Оның өзі
2.Неоклассикалық бағыт - дуальді экономиканың даму стратегиясы. Өкілі Льюис,
3. Периферийлі экономика теориясы. Өкілдері Р.Пребиш, С.Фуртадо, С.Амин. Пребиштің
Алайда көптеген экономистер, сонымен қатар Әлемдік Банк, Халықаралық Валюталық
Біріншіден, глобализация үрдісі бірнеше проблемалар тудырады:
- глобализация артықшылықтарының тең емес бөлінуі;
- тауар және қызметтердің халықаралық нарықта жағымсыз үрдістер
пайда бола қалғанда ұлттық шаруашылықтың зардап шегіу. Мысалы 1997
- ел үкіметінің ұлттық экономиканы бақылау мүмкіндігінен айрылуы және
- иммигранттардың көп келуіне байланысты дамыған елдерде жұмыссыздық деңгейінің
Экономикалық және технологиялық жағынан ел неғұрлым бай болған сайын,
Планетамыздың ең бай 20% халқына әлемдік табыстың 83%-ті келеді,
Кесте 1.
1995 ж. Елдер топтары бойынша жалпы әлемдік өнімнің бөлінуі
Көрсеткіштер Барлығы Табысы жоғары елдерде
жоғары орташа төмен
Жалпы әлемдік өнім, трлн. доллар,% 24
100 19,2
80 3,6
15 1,2
5
Елдер саны 132 24 63 45
Халық,% 100 13,5 31,5 55
Жан басына шаққандағы ЖІӨ, доллар 4300 23200 200 324
Бір жұмысбастыға шаққандағы ЖІӨ, доллар 9700 51318 5714 836
Жан басына шаққандағы тұтыну, доллар 2714 14800 1440 236
Жан басына шаққандағы жалпы инвестициялар, доллар 1470 3650 520
Жан басына шаққандағы экспорт көлемі, доллар 700 3600
Жан басына шаққандағыИИК, доллар 450 2350 250 32
Кесте 1 мәліметтері көрсетіп тұрғандай 24 дамыған елге ЖІӨ-нің
Постиндустриалды елдерде табыстың 1/5 бөлігі экспортқа тәуелді болса, дамушы
Екіншіден, интернационализация және глобализация тұрғысында аймақтану үрдісі жүріп, әр
Глобализация мен аймақтану бір үрдістің нәтижесі болса да жиі-жиі
Көбіне ішінара интеграциялық топтарды постиндустриалды елдер құруға тырысады. Ю.Шишковтің
Интеграциялық топтар қолданатын портекционистік бөгеттер бұл топтарға кірмейтін дамушы
Сонымен бірге ЕО және НАФТА елдері аймақтық мүдделерді қорғауды
Нәтижесінде әлемдік жалпы өнімнің үлкен бөлігі жергілікті қауымдастықтар шегінде
Аймақтық топтар шегіндегі импортығыстыру тәуелділікті төмендетіп, ішкі тұтынымды ғылыми-техникалық
Сонымен қазіргі әлемдік нарық тенденциялары постиндустриалды елдердің глобалды нарықты
Алайда дамушы елдер тиімді интеграциялық топтар құрып, үлгі көрсетіп
Егер ұлттық шаруашылықтардың интеграциялану деңгейіне, жалпы сауда айналысындағы өзара
Тіпті өзара сауда көлемінің өскен жылдардың өзінде ішкі аймақтық
90-шы жылдары экономикалық қарым-қатынас негізі кәсіпорындар арасындағы кооперациондық байланыстар
Кесте 2
2000 жылы ТМД елдерінің ішкі аймақтық сауда қатынастарының
Елдер
Көлемі, млн. доллар %-тік үлесі Көлемі, млн.
бар-лығы ТМД қал-ған елдер ТМД қал-ған ел-дер бар-лығы ТМД
ТМД 146140 29710 116430 20,3 79,7 82205 33525 48680
Армения 300 75 225 25 75 886 165 720
Азербай-
жан 1750 235 1515 13,4 86,6 1390 375 1015
Беларусь 7380 4465 2915 60,5 39,5 8485 6015 2470
Грузия 330 135 195 40,9 59,1 725 250 475
Қазақстан 9140 2340 6800 25,6 74,4 5050 2535 2515
Қырғыз-стан 505 205 300 40,6 59,4 555 300 255
Молдова 470 275 195 58,5 41,5 775 245 530
Ресей Федера-циясы 105200 14600 90600 13,9 86,1 45500 13695
Тәжікстан 780 370 410 47,4 52,6 675 560 115
Түркмен-стан 2700 1500 1200 55,6 44,4 1400 460 940
Украина 14575 4490 10085 30,8 69,2 13955 8025 5930
Өзбекстан 3010 1020 1990 33,9 66,1 2810 900 1910
Қайнар көзі: Іnternatіonal Trade Statіstіcs2001.//http//www.wto.org/statіstіc.
Өз топтары шегінде приоритетті өнімің импортын ығыстыруды ынталандыратын постиндустриалды
Интеграцияның алғашқы платформасы кедендік одақтың құрылуы –аймақтағы импортығыстыру белсенділігін
Сонымен қатар ең гүлденген (Париж ауданы) және ең артта
Ғалымдардың ойынша ЕврАзЭС елдеріндегі дифференциация одан да көп болуы
Қазақстанда 2001 жылы ТМД елдерінен импортталған өнім үлесі 50,2
ТМД және ЕврАзЭС шегінде өнеркәсіптік бірін-бірі толықтырушы механизм әлі
1.2 Жаңа индустриалды елдердегі импортығыстыру саясаты
Азия, Африка және Латын Америкасы елдері саяси тәуелсіздікке қол
Алғашқы 10-15 жылда егемендіктің қалыптасуы болды. Бұл елдер
Барлық елдерде импортығыстыру саясаты 2 фазадан өтті. Бірінші фазасында
Латын Америкасында импортығыстырудың алғашқы фазасы 40-шы жылдары басталды, бұл
Үкімет ішкі төлемқабілетті сұранысты көтеруге бағытталған, тұтыну және ипотекалық
Импортығыстырудың екінші фазасы 1950-1970 жылдары болды.Ол өндірістік сипаттағы тауарлар
Бұл мерзімде Латын Америкасында автокөлік жинайтын, кеме жасаушы, машина
1929-1960 жылдар аралығында импорт ығыстырушы өндірістер Чилиде 50%, Бразилия
Сонымен бірге Латын Америкасында көп көлемде тұтыну тауарларының өндірісі
1) Жергілікті өндірістің жоқтығынан еңбек құралдарына сұраныс жоқ.
2) Халық тұтынатын тауарлар өндірісінің үрдісі төмен капиталсыйымды және
3) Ішкі төлемқабілетті сұраныс тұтыным өнімдеріне келді,сәйкесінше шетел инвестициялары
4) Толық ойластырылмаған кедендік-тарифтік саясат.
Мысалы Бразилияның кедендік саясатын алсақ, олар тұтыным тауарларының
Кесте3
Бразилияға алынып келген кейбір өнеркәсіптік тауарларға салынған кедендік баждар
Тауар атауы Номиналды тариф н/е ақырғы өнімге салынған баж
дизельді моторлар
бульдозерлер
тоңазытқыштар
теледидарлар
радиоқабылдағыштар
автокөліктің шиналары
аккумуляторлар
электровентиляторлар
шыт жейделер
жүн түбіті
шыт көйлектер
Кестеден көріп тұрғанымыздай Бразилия үкіметі кәсіпорында өндірілген өнімнің қосылған
Кесте 4
Мақсатты жұмсалуына байланысты Латын Америкасында өнеркәсіптік тауарлардың өндірісі мен
Елдер тобы барлық өнеркәсіптік өнім аралық сұраныс тауарлары
тұтынушы сұранысы машиналар
ж/е құрал-жабдықтар
1* 2** 3*** 1 2 3 1 2 3
Аргентина, Бразилия,
Мексика 37644 34043 90 14118 12903 91 18723 18272
Колумбия,
Перу,
Уругвай,Чили 8755 7298 83 2661 2228 83 5101 4864
Гватемала, Панама,
Гондурас,
Сальвадор,
Никарагуа 2238 1502 67 597 375 63 1237 1106
Венесуэлла 2938 1641 55 731 468 64 1608 1140
барлығы аймақ бойынша 51626 44484 86 18107 15974 88
*- тұтыну, млн. доллар.
**- соның ішінде өндіріс, млн. доллар.
***- тұтынымдағы ұлттық өндіріс үлесі.
Кесте 4 көрсетіп тұрғандай бұл елдер тұтыну тауарларымен қамтамасыз
Импортығыстырушы өнеркәсіптендіру неолибералдық даму стратегиясына көшуге негіз болды. Сыртқы
Импортқа ең жоғарғы кедендік баждар 1779 жылы Филиппиныда болды:
Бұл елдер де өндірістік тауарлар импортына тәуелді болды. 1960-70
Сөйтіп,өндіріс шығыстарын азайту мақсатында фирмалар біртіндеп импортталатын бөлшектерді өздері
Экспортқа бағытталған өндірістер құрылған импортығыстырудың екінші фазасы басталды.
Сонымен қатар Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріндегі импортығыстырудың ерекшелігі бір мезетте
70-жылдардың екінші жартысында Азия елдері өңдеуші өнеркәсіпті диверсификациялап, жоғары
Имтпортығыстыру және экспортқа бағытталған саясатты жүргізу арқылы Оңтүстік Корея
1.3 Импортығыстыру транзитті елдердің ХЕБ-нде қатысу тиімділігін көтеруші фактор
Посткеңестік елдердің даму жағдайлары олардың экономикалық жүйелері, салалық мамандануы,
Кесте 5.
1990 жылмен салыстырғандағы 2000 жылғы ТМД елдері бойынша негізгі
ЖІӨ Өнеркәсіптік өнімнің жалпы көлемі Ауылшарушылығының жалпы өнімі Жүктер
Азербайджан 59,1
Армения 67,8
Белоруссия 87,9
Грузия 37,8
Казахстан 69,4
Киргизия 66,1
Молдавия 33,7
Россия 64,6
Таджикистан 57,8
Узбекистан 98,7
Украина 43,3
Қайнар көзі: Мацнев Д. Макроэкономика СНГ: десятилетие реформ// Ресейлік
ТМД елдерінің өндіріс құрылымы да біраз деформацияға ұшырады. /18,б.122-124
Осылайша барлық реформалар нәтижесінде экономикасы өтпелі кезеңдегі елдер ХЕБ-нде
Cонымен бірге импортығыстыру стратегиясын қолданған елдер өнеркәсіптендіру мәселесін қарастыпып
Посткеңестік елдердегі қайта өндіру үрдістеріндегі өзгерістер мен сыртқы сауда
Экономикасы өтпелі елдерде экономикалық реформаларды жүзеге асыру кезінде нарық
Либерализацияға көшу өндірісте, несие-ақша саласында жаңа проблемалар тудырды./21/
Нәтижесінде бұл елдерде зкспортқа бағытталған шикізат моделі қалыптасты. Энергетикалық
Біздің ойымызша, жанармай–энергетикалық және минералды ресурстар экспортының көлемің көбеюінен
Қазіргі күнде Қазақстанға қатысты антидемпингтік шаралар қолданылуы жиілеп кетті.
1999 жылы Мексика үкіметі Қазақстаннан болат импортына 33-45%-тік антидемпингтік
2001 жылдың басында АҚШ парламенті Қазақстанның және басқа 11
Қазіргі әлемдік шаруашылық бес деңгейлі технологиялық пирамидадан тұрады:
1) инновациялар және жаңа технологиялар ағымы
2 ) тез жаңартылатын индивидтендірілген өндіріс
3 ) жаппай ірі сериялық өндіріс
4 ) ірі сериялық өндіріске қажетті негізгі ресурстар шығарылымы
5 ) дәстүрлі, баяу жаңартылатын салалар ( аграрлі сектор)
Мемлекет глобалды экономикада қандай деңгей болса, соған байланысты қосымша
Бұл стратегия әлеуметтік мәселелерді шешу тұрғысынан (жұмыс орындарының ашылуы)
Шикізат экспорты қаншалықты дамыса, соншалықты өңдеуші салаларға нұқсан келеді.
1 тонна шикі мұнайды сатудан түскен пайда 20-25 доллар.
1 килограмм техника 50 доллар пайда әкеледі.
1 килограмм авиациялық техниканы өткізуден түсетін пайда 1000 доллар.
Информатика мен электроникада 1 кг ғылым сыйымды өнімнен өткен
Мұндай жағдайда экономиканы өңдеуші салалардың өнімінің экспортын дамытуға немесе
Оңтүстік Шығыс Азия елдері ХЕЮ-не интегрцияланғанда текстиль тауарларын экспорттады.
Сонымен бірге 6-7 жыл бұрын тиімді және қолайлы болып
Аймақта болған модернизация әлеуметтік жағдайды түзеген жоқ. Әрине бұл
Дағдарыстың негізгі себептері тек қаржы-несие саясатында болған жоқ, сонымен
Бізге, әрине техникалық қиын заттарды экспорттау жат нәрсе. Сондықтан
Импортығыстыру саясатын жүзеге асырғанда қай салаларда оның жүргізілуі тиімді
Қазақстанда қолданылуға болатын импортығыстыру механизмі бойынша машина жасау, аграрлы
Берілген салалар өнім көлемін ұлғайтса және өндірісте Отандық үлес
Ұсынылып отырған модельде мемлекеттің ролі үлкен. Мемлекеттік шаралар комплексі
Біріншіден, импортығыстыру жобаларына шетелдік және Отандық инвестицияларды тарту мәселесі
Қазақстан Республикасында импортығыстыру саясатының негізгі бағыттары және жүзеге асыру
2.1 Қазақстанда импортығыстыру стратегиясын ендіру алғышарттары және жағдайлары
Қазіргі кезеңде Қазақстанның экономикалық дамуы біршама тұрақтылығымен сипаталады. Көптеген
1990-1994 жылдар экономикалық құлдырау жылдары болды. Бұл уақыт аралығында
Әлемдік дағдарыс әсерін азайту үшін үкімет экономикадағы құрылымды өзгерістерге
Аталған экономикадағы өсім 1991-1994 жылдардағы өндіріс құлдырауының орнын толтыра
Кесте 6.
Өнеркәсіптік өнім көлеміндегі сала өнімдерінің үлес салмағы(процентте)
1990 1991 1993 1994 1995 1997 1999 2001
өнеркәсіп, барлығы 100 100 100 100 100 100 100
электрэнергетикаы 5,3 5 17,7 18,5 16,1 13,5 7,7 8,8
тау-кен өнеркәсібі, соның ішінде 10,2 7,5 15,4 21,9 25,0
мұнай-газ 4,1 4,4 9,9 13 16,8 17,7 25,9 37,2
көмір 6,1 2,9 5,5 8,9 8,2 9,4 1,9
металл рудаларын өндіру 6,1 5,5 10 11,9 15,1
машина жасау және металл өңдеу 15,9 11 10,2 7,3
химиялық және мұнайхимиялық 6,3 6 3,7 3,7 3,8 2,1
жеңіл өнеркәсіп 15,6 17 5,9 3,8 2,4 2,1 1,6
тамақ өнеркәсібі 15,9 21,2 10,9 9,9 11,2 17,4 15,2
басқада өнеркәсіптік өндірістер 15,2 18,2 13,5 10,6 7,2 7,1
*-қара және түсті металлдар өңделуі бойынша мәліметтерді қоса
**-дайын металл бұйымдары,қара және түсті металлдар өңделуін қоспағанда
Қайнар көзі: ҚР статистика агенствосы
Қазақстан өнеркәсібінің салалық құрылымындағы өзгерістерге (6-ші кесте) назар
Энерго-шикізат салаларына тұтыну деңгейін қолдаушы және мемлекеттік шығындарды қамтамасыз
Кеңес Одағынан мұрагерлікке қалған экономиканың балансталмаған, ауыр құрылымы салааралық
Кесте7
1991-2001 жылдарға өнеркәсіптік өнім өндірісі.
1991 2001 физикалық көлем инедексі, % өнеркәсіптік өндірістің өсуі
көмір, мың.тонна 130382 76306,2 58,5 1,7-ге құлдырау
газ конденсатын қоса алғандағы мұнай, мың. тонна 26591,4 35668,5
табиғи газ, мың. тонна 7885,1 11572,3 146,8 1,6-ға өсу
бензин, мың. тонна 3562,4 1581,1 44,4 2,2-ге құлдырау
керосин, мың. тонна 1110,7 72,9 6,6 15,2-ге құлдырау
мазут, мың. тонна 6066,4 2696,6 44,5 2,2-ге құлдырау
шойын, мың. тонна 4953,2 4010,3* 80,9 1,2-ге құлдырау
қара металл сатылымы, мың. тонна 4721,4 3675,0* 77,9 1,2-ге
болат, мың. тонна 6377,1 4693,9 73,6 1,3-ке құлдырау
өңделген мыс, мың. тонна 331,8 421,8 127,1 1,3-ке өсу
минералды тыңайтқыштар, мың. тонна 1516,1 8,08 0,5 187,6-ға құлдырау
майлағыш заттар мен сабындар, мың. тонна 37,5 11,7* 31,2
өңделген сүт пен қаймақ, мың. тонна 1376,6 47,9 3,5
сары май, мың. тонна 76,0 3,9 5,1 28,7-ге құлдырау
өсімдік майы, мың. тонна 101,4 23,6 23,3 19,5-ке құлдырау
қант, барлығы, мың. тонна 400,9 345,5 86,2 4,3-ке құлдырау
ұн, мың. тонна 2013,9 1028,4 51,0 1,2-ге құлдырау
дәндер, мың. тонна 363,3 10,1 2,8 1,9-ға құлдырау
шалғылар, дана 24219 149* 0,6 35,9-ға құлдырау
тракторлер 34131 544* 1,6 251,0-ге құлдырау
экскаваторлар, дана 618 19* 3,1 62,7-ге құлдырау
трансформаторлар, мың.кВт 1684,0 88,9* 5,3 32,5-ке құлдырау
бульдозерлер, дана 10288 104* 1,0 18,9-ға құлдырау
өртсөндіргіштер, мың. дана 130 23,7* 18,2 98,9-ға құлдырау
кір шуғыш машиналар, мың. дана 391,1 4,6* 1,2 5,5-ке
магнитофондар, дана 130674 20832* 15,9 85,0-ге құлдырау
радиоқабылдағыштар, дана 86253 351* 0,4 6,2-ге құлдырау
*-2000 жылғы мәліметтер
Қайнар көзі: ҚР статистика агенсттілігі
Сонымен қатар кесте 7-ден көріп отырғанымыздай өнеркәсіптік жүйенің құрылымды
Өндірілетін шикізаттың көп бөлігі өңдеуге түспейді және отандық өңдеуші
Қайта өндіріс процесінің деформациясы елдің экономикалық дамуының анықтаушы факторы
Кесте 8
ЖІӨ және сыртқы сауда айналымының ара-қатынасы
Ара-қатынас 1996 1997 1998 1999 2000 2001
ЖІӨ-ге экспорт пен импорт 0,48 0,48 0,44 0,55 0,77
ЖІӨ-ге экспорт 0,28 0,29 0,24 0,33 0,49 0,39
ЖІӨ-ге импорт 0,20 0,19 0,19 0,21 0,27 0,28
Қайнар көзі: ҚР статистика агенствосы
Сонымен бірге сыртқы сауда жүйесіне жаңа басқару механизмін енгізу
Кесте 9
Тауар номенклатурасының бөлімдері бойынша экспорт құрылымы.
тауар атауы экспорт құнының жалпы
1995 1999 2000 2001
бидай және бидай мен арпа қосындысы 4,3
шикі мұнай және газ конденсаты 15,1
рудалар және темір қоспалары 5,0
тас көмір 6,7
жасанды корунд, алюминий оксиді 3,4
өңделген, жартылай өңделген, және ұнтақ күйдегі күміс 0,22
өңделмеген және ұнтақ күйдегі алтын -
темір балқымалары 6,0 3,8
тот баспайтын болат 9,1
өңделген мыс және өңделмеген мыс балқымалары 10,9
өңделмеген мырыш 2,7
Қайнар көзі: ҚР статистика агенствосы
Кесте 9 көрсетіп отырғандай мұнай бағыттылығы күшейіп отыр. Қазақстан
Импорттың тауарлық құрылымы да экономиканың сыртқы нарық коньюнктурасынан тәуелді
Кесте 10
Тауар номенклатурасының бөлімдері бойынша импорттық жеткізілімдердің құрылымы.
Тауар аталуы импорттың жалпы көлеміндегі үлес салмағы, процентте
1995 1999 2000
тамақ өнеркәсібінің өнімдері, ішімдік және жай сусындар, сірке қышқылы,
минералды өнімдер 30,1
химиялық өнеркісіп өнімдері 8,6
пластмасса, каучук, резина өнімдері 3,2
бағалы емес металлдар және одан жасалған өнімдер
жеңіл өнеркәсіп өнімдері -
машиналар, құрал-жабдықтар, электротехника 19,8
жер, әуе, су транспорты және оған тиесілі бөлшектер
оптикалық, фото құрылғылар, сағаттар, музыкалық аспаптар
әр түрлі өнеркәсіптік тауарлар 1,4
Қайнар көзі: ҚР статистика агенствосы
Мұндай жағдай қайта өндіріс жүйесінен өндірістік-инвестициялық кешеннің шыққанын, ал
Нәтитижесінде ұлттық экономика екі бір-бірінен изоляцияланған секторға бөлінді: әлемдік
Өндіруші салалардағы прогресс өңдеуші салаға нұқсан келтіріп, салдары тек
Бұл прогрессті бекітуде инвестициялар маңызды роль атқарады. Өзіміз білетіндей
Кесте 11
Экономикалық қызмет түрлері бойынша Қазақстанға келген тікелей шетелдік инвестициялар
Экономикалық қызмет түрлерінің аталуы
көлемі, млн.долл. жалпы көлемдегі үлес салмағы,
процентте көлемі, млн.долл. жалпы көлемдегі үлес салмағы,
процентте
Қазақстан бойынша барлығы 2752 100,0
Тау-кен өнеркәсібі, соның ішінде 1974
-көмір, лигнит, торф өндірісі 16
-шикі мұнай және газ өндірісі 1958
Өңдеуші өнеркәсіп, соның ішінде 219
-металлургия өнеркәсібі, металл өңдеу 82
-түсті металлургия 71
-қара металлургия 11
-машина және құрал-жабдық өндірісі 6
-ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу 41
-химиялық өнеркәсіп 5
Өндіріс және электрэнергиясын, газ және суды бөлу
Құрылыс 14 0,5
Автокөлік және үй заттарының саудасы,жөнделуі 48
Транспорт және байланыс 95
Қаржы қызметі 30
Қозғалмайтын мүлікпен байланысты операциялар 282
2000 жылдағы инвестициялардың тау-кен кешеніндегі үлесі 71,8% болса, 2001
Тамақ және темекі өнеркәсіптерін қоспағанда, жоғары технологиялық тауарлар және
Осындай жағдай елдегі аймақтар бойынша инвестициялардың бөлінуін талдауда
Керісінше жағдай мұнай аймақтары - Батыс Қазақстан, Атырау, Маңғыстау,
Осылайша өндіруші салалар артықшылықты сипатта қалыптасты. Яғни өнеркәсітік саларға
90-шы жылдары қаржы секторында өсу қарқыны жоғарлады. Алайда өнеркәсіп
Мұндай жағдайдың қалыптасуына үкіметтің қаржы саясаты да әсер етті.
Қазақстанда көптеген жылдар бойы нақты сектормен салыстырғанда мемлекттік бағалы
Мұндай қаржы саясаты гиперинфляция және қаржы тұрақсыздығы кезінде өзекті
Құрылымдық диспропорцияларды бәсеңдету үшін үкімет өнеркәсіптік саясат жүргізді. Оның
Қазақстан экономикасында керісінше ірі қаржы ресурстарын талап ететін, физикалық
2.2. Импортығыстыруды мемлекеттік реттеу шаралары
Импортығыстыру үрдісін мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты -импортығыстыруды жүзеге
Қазақстанның сыртқы саудасындағы трансформациялық қайта құрулар ашық экономикаға көшумен
Алайда, зерттеудің бұл түрі сыртқы саудаға нақты баға бере
ӘСҰ-ның дамыған елдерінің дамушы елдерге қарағанда сауда саясаты
Кесте 12
Қазақстан, Ресей, ӘСҰ-на қатысушы елдердің импорттық тарифтерінің автономдық қойылымдары,
Қазақстан Ресей ӘСҰ елдері
ЕО АҚШ
Орташа номиналды тариф 8,9
Орташа салмақталған тариф 12,5
Қайнар көзі:1. Ставки таможенных пошлин на ввозимые товары //
2.Водянов А.Таможенно-тарифная политика в контексте новых макроэкономических реальностей
Кестеден байқап отырғанымыздай, АҚШ және ЕО елдерінің тарифтері Қазақстан
Нәтижесінде, Қазақстанның сыртқы сауда саясаты ең жақсы жағдайда импортығыстыру
Елде өндірілмейтін өнімге де кедендік баждар қойып тастаған. Компьютерлер
Қазақстан кедендік-тарифтік саясатта, кедендік заңнама мен кедендік басқару жүйесінде
Импортығыстыруға негізделген экономикалық өсімнің негізгі шарттарының бірі соңғы
Орта тап табысының өсуі арзан тауарларға сұранысты жоғарлатады. Ал
Нарықтық экономикалы елдерде табыстың мемлекеттік реттелуі 3 негізгі бағыттан
инфляция өсіміне сәйкес жалақы динамикасын реттеуді заң негізінде бекету.
жұмыс берушілер мен жұмысшылар мүдделерін үйлестіру үрдісіне мемлекеттің араласуы.
әлеуметтік қорғау кепілін беретін мемлекеттің минималды жалақы деңгейін
Соңғы тұтынудың тағы бір құрамдас бөлігі – мемлекеттік тұтыну
Кесте 13
Мемлекеттік сатып алудың негізгі көрсеткіштері (млрд.тенге).
Көрсеткіштер 1999 2000 2001 2002 2003
мемлекеттік сатып-алулулар көлемі 9,0 61,3 91,9 178,8
шетелдік жеткізушілерден мемлекеттік сатып алу көлемі - 5,3
бюджеттік қаржыны үнемдеу 0,21 3,1 4,5
Қайнар көзі: ҚР Қаржы министрлігі
Кесте мәліметтерінен көріп тұрғанымыздай мемлекеттік сатып алу саясаты
Сондықтан мемлекеттік сатып алу тиімді нәтиже беру үшін нағыз
Халық пен кәсіпорындардың төмен табысынан басқа импортығыстырушы өнімдерге ішкі
Кесте 14
Қазақстан республикасында өндірілетін тауарлардың бәсекеқабілеттілігінің деңгейі
Аталуы 1998 1999
ТМД ТМД-дан тыс ТМД ТМД-дан тыс ТМД ТМД-дан тыс
тірі жануарлар ж/е аң өнімдері 0,33 -0,86 -0,13 -0,66
өсімдік өнімдері 0,95 0,24 0,93 0,03 0,91 0,53 0,84
өсімдік ж/е жануарлар майлары -0,92 -1,00
тамақ өнеркәсібінің өнімдері,ішімдік ж/е емес сусындар,сірке қышқылы,темекі -0,49 -0,93
минералды өнімдер 0,35 0,89 0,32 0,93 0,39 0,95 0,34
химиялық өнеркәсіп өнімдері -0,11 -0,37 0,08 -0,09 -0,10 -0,25
пластмасса,каучук,резина өнімдері -0,75 -0,99 -0,75 -0,98 -0,93 -0,98 -0,93
тері өнімдері 0,63 0,86 0,47 0,86 0,51 0,82 0,69
ағаш өнімдері -0,84 -0,98 -0,65 -0,64 -0,78 -0,61 -0,81
қағаз өнімдері -0,85 -0,88 -0,91 -0,77 -0,94 -0,95 -0,87
текстиль өнімдері 0,27 0,15 -0,12 0,14 -0,36 0,33 0,26
аяқ-киім,бас киімдер -0,22 -1,00 0,58 -0,99 -0,37 -1,00 -0,39
бағалы,жартылай бағалы тастар,бижутерия -0,94 0,89 -0,60 0,91 -1,00 0,96
жәй металлдар -0,54 0,79 -0,31 0,81 -0,32 0,82 -0,40
машина,құ-рал-жабдықтар -0,56 -0,96 -0,58 -0,89 -0,72 -0,85 -0,78 -0,90
көлік құралдары -0,78 -0,89 -0,86 -0,96 -0,84 -0,74 -0,89
фотоаппа-раттар,сағаттар,музыкалық аспаптар -0,44 -0,97 -0,60 -0,91 -0,29 -0,89 -0,71
қару-жарақ -0,03 0,88 -0,13 0,97 0,25 0,78 -0,91 -0,89
әр түрлі өнеркәсіп-тік тауарлар -0,79 -1,00 -0,90 -0,98 -0,85
өнер туынды-лары -0,12 0,59 -1,00 -0,27 -1,00 -0,28 -1,00
аралас жүктер 1,00 -1,00
-1,00 -1,00 -1,00
-1,00
Қайнар көзі: ҚР Сауда және индустрия министрлігі
Кестедегі мәліметтер бойынша Қазақстан тауарлары ТМД елдерінен тыс өндірілген
Алайда импортығыстырушы өнімді өндіретін қазақстандық кәсіпорындар ІSO 9000 стандарттарын
Бүгінгі күнде өнімнің сапасын бақылау заңдарында көптеген оқулықтар бар.
2001-2005 жылдарға ҚР Үкіметінің №509 Қаулысымен бекітілген “Сапа” республикалық
Сапаның мемлекеттік стандарттары қайта өңделуі тиіс. Олардың көбісі КСРО
Өнімнің бәсеке қабілеттілігін қалыптастыруда өнімнің бағасы да маңызды роль
Ең арзан, бірақ тиімді емес әдіс импортығыстырушы өнімге сұранысты
Шетелдік компаниялар импортығыстырушы жобаларға қаржы салғысы келмейді деген ой
Кесте15
1997-2001 жылдарға ҚР ШІМ-нің инвестициялық келісімдері бойынша импортығыстырушы жобаларға
Сала атауы Үлес салмағы, процентте
барлығы
минералды шикізатты өңдеу 3,5
машина жасау 5,3
тұрмыстық техника өндірісі 0,9
химиялық өнеркәсіп 4,4
құрылыс материалдарының өндірісі 2,7
тамақ өнеркәсібі 43,4
жеңіл өнеркәсіп 3,5
ораушы материалдар өндірісі 3,5
ағаш өңдеу 5,3
ауыл шаруашылығы 5,3
дәрі өндірісі 1,8
байланыс 4,4
білім беру 0,9
объектілер құрылысы 15,0
Кесте мәліметтері көрсетіп отырғандай, елдің технологиялық деңгейін көтеруде шетел
Қазақстан Республикасының Шетел істер министрлігі 1997-2001 жылдар аралығында кедендік
Кесте 16
Кедендік жеңілдіктер бойынша көрсеткіштер.
Келісімдер жасалған жылдар Кедендік жеңілдіктері бар келісім-шарттар саны Берілген
1997 4 0,4
1998 8 7,2
1999 5 5,5
2000 7 19,6
2001-2002 34 7,2
барлығы 58 39,5
Товар номенклатурасында технологиялар, машиналар және құрал-жабдықтар инвестициялық келісімдер бойынша
Шетел инвестицияларын тартудағы нәтижесіздік жаңа келісім-шарттар бойынша кедендік жеңілдіктерді
3. Мұнай-газ саласындағы импортығыстыру саясаты
3.1 Қазақстанның мұнай-газ өнеркәсібі бойынша экономикалық талдау
Қазақстанда мұнай-газ кешені өнеркәсіптік өндіріс және сыртқы саудадағы
Мұнай өндіру деңгейі теориялық түрде Қазақстан қажеттіліктерін қанағаттандырады. Алайда
Бүгінгі күнде мұнай өндіру деңгейі зерттелген қорлардың 1%-ін алып
Қазіргі күнде Қазақстан баланстық мұнай ресурстары бойынша әлемде 13-ші
Кесте 17
Қазақстанның баланстық мұнай ресурстары бойынша әлемдегі орны.
Елдер Барлық мұнай ресурстарының балансындағы үлес салмағы, %
Барлығы 100%
Сауд Арабиясы 25,8
Ресей 10,1
Ирак 9,8
Кувейт 9,7
Біріккен Араб Эмираттары 8,9
Иран 8,8
Венесуэлла 6,8
Мексика 5,3
Қытай 2,8
АҚШ 2,4
Ливия 2,2
Нигерия 1,7
Қазақстан 1,6
Ирландия 0,9
Алжирия 0,9
Қалғандары 2,3
Қайнар көзі: ҚР Энергетика және табиғи ресурстар министрлігі, 2000
Қазақстан Республикасында мұнай-газ саласы өнеркәсіптік мамандану бойынша төрт салаға
-мұнай өндіруші;
-мұнай өңдеуші;
-газ өндіруші;
-газ өңдеуші.
Мұнай-газ кен-орындары негізінен Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда,
Кесте 18
Қазақстанның ірі кен орындарындағы мұнай мен газ конденсатының үлес
Кен орнының атауы Үлес салмағы, %-те
Барлығы 100
Қарашағанақ 41
Жаңажол 5
Қаламқас 5
Тенгиз 37
Өзен 12
Қайнар көзі: ҚР статистикалық агенттілігі, 2002 ж.
Қазіргі күнде Қазақстанда үш мұнай өңдеуші зауыт бар: Атырау,
2000 жылғы шикі мұнайды өңдеу көлемі 8640,6 мың тонна
2005 жылға дейін көзделген шаралар іске асырылатын болса, өндірістің
Кесте 19
Мұнай өңдеу және мұнай өнімдерін өндірудің болжамбалы көлемдері.
(мың. тонна)
1995 1996 2000 2005
Мұнай өңдеу көлемі 10854 11500 16000 19000
соның ішінде өндіріс
автобензин 2186 2400 3200 3800
жанармай 3303 3700 5100 6100
мазут 3791 4000 5600 6660
Қайнар көзі: Инвестиционные возможности Казахстана // Инвестиция бойынша мемлекеттік
Газ өнеркәсібіне келсек, көптеген кен орындары ұсақ болып табылады.
Кесте 20
Қазақстанда табиғи газды тұтыну динамикасы.
(млн. куб. м)
Облыстар
1992 1993 1994 1995 1996 1998 2000 2005
Қостанай 560 1486 1250 1175 1205 231,9 1600 2000
Ақтөбе 1018 989 890 900 1000 626,4 1500 1800
Батыс-Қазақстан 458 463 444 416 474 284 1000 1300
Атырау 412 472 326 450 450 454 800 1000
Маңғыстау 2245 1896 1535 1785 1825 1000,7 2300 2500
Алматы 919 894 633 782 900 249,9 1200 1500
Жамбыл 2198 1825 1148 1123 1300 81,8 2000 2500
Оңтүстік-Қазақстан 2219 1825 1148 1123 1300 146,5 2000 2500
Солтүстік-Қазақстан 0 0 0 0 0 0 400 800
Көкшетау 0 0 0 0 0 0 400 600
Акмола 0 0 0 0 0 0 350 600
Қарағанды 0 0 0 0 0 9,4 0 1500
Павлодар 0 0 0 0 0 0 0 1000
Семей 0 0 0 0 0
0 700
Шығыс-Қазақстан 0 0 0 0 0 0 0 800
Қызылорда 0 0 0 0 0 0 0 300
Торғай 0 0 0 0 0
400
Талдықорған 0 0 0 0 0
700
Барлығы 13021 11415 8942 10320 10950 3084,6 14850 21400
Қайнар көзі: ҚР Статистикалық агенттігі.
Кестеден көріп тұрғанымыздай газды ең көп тұтынатын Батыс-Қазақстан болып
Қазақстанда 2,3 трлн. куб. м көлемдегі жағар газ 90
Қазіргі күнде Қазақстанда үш газ өңдеуші зауыт бар. Олардың
Қазақ газ өңдеуші зауыты. Маңғыстау облысында орналасқан, қуаттылығы жылына
Тенгиз газ өңдеуші зауыты. Атырау облысында орналасқан, қуаттылығы жылына
Жаңажол газ өңдеуші зауыты. Ақтөбе орналасқан, қуаттылығы жылына 710
Болжам бойынша 2050 жылға таман әлемдегі энергияны тұтынудың жалпы
Мұнай және газ конденсатын экспортымен негізінен біріккен және шетел
Мұнай-газ өнеркәсібінің экономикасын талдаудағы негізгі қорытындылар мынада болып табылады:
- Қазақстандағы мұнай қорының көлемі мен оны өндіру деңгейі
- Мұнай-газ саласы шетел инвестицияларын тартудағы ең тиімді сала;
- Мұнай өңдеуші және газ өңдеуші өнеркәсіптер ішкі қажеттіліктерді
- Қазақстандағы негізгі мұнай аймағы Каспий өңірі болып табылады;
- Сыртқы энергетикалық тәуелділікті төмендету үшін өндірілген мұнай мен
3.2 Мұнай-газ саласындағы импортығыстыру стратегиясын ендіру перспективалары
Қазақстан мемлекеті мұнайгаз жобаларында қазақстандық үлестің көбеюіне келесі негізгі
Біріншіден, елдің экономикалық дамуы үшін үлкен мультипликативтік әсер береді,
Екіншіден, жұмысбастылық бойынша да артықшылықтар болады, себебі ұлттық компаниялар
Үшіншіден, мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдер көбееді, себебі шетел компанияларына
Импортығыстыру саясатына көшу мынадай нәтижелерді береді:
- ұлттық экономиканың қарқынды өсуі;
- оның шикізат бағытынан ауысуы;
жаңа жоғары тиімді өндірістердің дамуы;
мемлекетте экспорттық және валюталық түсімдердің ұлғаюы;
отандық өндірушілер мүдделерінің қорғалуы;
табиғи байлықтарды пайдаланудан берімділікті жоғарлату.
Мұнай-газ өндірісіндегі импортығыстыру қажеттілігі мына мәселелерден туындап отыр:
- ірі инвестициялық жобаларды дайындау және жүзеге асыру
- мұнай-газ өндірісіндегі негізінен импорттық құрал-жабдықтардың пайдаланылуы
- теңізде жүзбе мұнай мұнараларын құру
- импорттық ерітпелердің пайдаланылуы
- шетел мамандарын пайдалану.
- авариялардың көптігінен мұнай мен газ тасымалындағы үлкен
- ел ішінде өндіруге жағдай бола тұра, импорттық құбырлар
- ел ішінде танкерлік флоттың, қызмет көрсету базасының және
- геофизикалық жұмыстар нарығының үлкен үлесі шетел компанияларының
- қызмет етуші кәспорындарды маркетинг функцияларының нашар дамуы
- телекоммуникациялық қызметтердің нашар дамуы
- мұнайды өңдеудегі төмен сапалылық , шықкан өнімнің төмен
- мұнай өнімдерін қайта өндеудің дамымағандығы
- ішкі нарықта ақшыл мұнай, май өнімдерінің шетелдік үлесте
- мұнайгаз өндіру және оның өңделу мен өткізілуіндегі технологиялық
- ірі диаметрлі мұнай кұбырлары өндірісің жоқтығы
Мұнай-газ саласындағы импортығыстырудың негізгі көрсеткіштері:
Мұнайгаз саласындағы машина жасауды дамытушы компаниялар бағдарламасы” 5
Бағдарламаны іске асыру барысында компаниялар импортығыстыру өндірісінде жеткілікті тәжірибе
2003 жылы 7 айда қазақстандық үлестің құны 963,2 млн.
Қазақстандық қатысу үлесін ұлғайту бағдарламасы бойынша 2002-2003 жылдары қазақстандық
Алайда қазақстандық қатысу үлесінің динамикасы тұрақты емес.2003 жылы қазақстандық
2004 жылдан Қарашағандық жоба бойынша қазақстандық үлес 45,1%-тен 38,5%-ке,
“КазМұнайгаз” Ұлттық компаниясына келсек, олар 100%-ке қазақстандық қатысумен қаржыландырылады.
Мұнай-газ жобаларында қазақстандық қатысу үлесі дамуының ағымдағы
“КазМұнайгаз” жобалары.
2002 жылы отандық тауарөндірушілерден сатып алынған мұнай-газ құрал-жабдықтары, қосымша
2003 жылдың бірінші жартысына өнімді жеткізу бойынша компанияның
Компания бұрғылау жұмыстарын ұлғайтқысы келетіндігін, ал бұрғылау құрылғылары 15
2003 жылдың соңында республикамыздың машина жасаушы зауыттарында мұнай-газ жабдықтары
Кесте 21
“КазМұнайгаз” Ұлттық Компаниясының “2002-2003 жылдарға ҚР зауыттарында мұнайгаз құрал-жабдықтарының
Кәсіпорын-дар Өнім атауы 2002 жылы игеру жоспа-ры, бірлік Іс
“АЗТМ” ААҚ-мы Алматы
“ЗИКСТО ААҚ-мы Петропавл
Цемент тасығыш
АНР
АРОК 1
1
1
1 1
1 “Өзенмұнайгаз” 2003 жылдың 1 тоқса-нында жеткізіл-ген
“ПЗТМ” ААҚ-мы
Петорпавл Трактор шассиіне 40 тонна көтергіш агрегат
Автомо-биль шассиіне 50 тонна көтергіш агрегат
Үшплун-жерлі 50МПа насосты цемент-теуші агрегат 1
1
1 2
20
1 “Ембімұнайгаз”
“Өзенмұнайгаз”
“Ембімұнайгаз”
ААҚ “Өскемен арматурлы зауыты” 35,70 МПа-ға фонтан-ды арматура
Бағанды бастиекті 21 МПа-ға фонтан-ды арматура 1
1 -
5 “Харрикейн- Құмкөл” игеру саты-сында
ААҚ “Метал-лист” Орал НКТ-ға арналған муфта-лар 100 3000
2002 жылы «Ембімұнайгаз» және «Өзенмұнайгаз» ААҚ-дары насосты- компрессорлық құбырларды
Кесте 22
« КазМұнайГазң Ұлттық Компаниясының өз жобаларына отандық тауарөндірушілерден 2003
Жұмыстар мен қызметтер атауы Жасалған келісім-шарттар сомасы Орындалған
Тауар,құрал-жабдықтар жеткізілуіне келісім-шарттар 99714
Жұмыстар орындалуына келісім-шарттар 228086 100282
Қызмет көрсету бойынша келісім-шарттар 45426
Барлығы 373227 188649
Кесте 23
«КазМұнайГаз» компаниясының машина жасау өнеркәсібінің өнімін сатып алуы
№ Аталуы
1 Мобильді бұрғылау құрылғысы МБҚ-125
«ПЗТМңААҚ
Петропавл
1 5 3
2 АПРС-40 көтергіші
8 3 3
3 ПАП-50 көтергіші
- - 2
4 ПТП-40 көтергіші
6 3 2
5 ПАП-60 көтергіші
- 2 2
6 ППУ1600/100 жылжымалы бу құрылғылары
3 3 5
7 ЦА-320 (цементтеуші агрегат )
5 3 3
8 Кен орындарын зерттеуші лабораториялар
4 3 3
9 АЦ-10 (автоцистерналар)
- 5 10
10 Ыстық мұнаймен өңдеуші агрегат
- 2 4
11 9Т Насосы
- 7 10
12 Штангілік насостар «Мұнаймашң Петропавл «АЗНОңААҚ-мы Ақтөбе 5044 3500
13 Сутасығыштар
«ЗИКСТОң
ААҚ-мы
Петропавл
- - 1
14 Құбыртасығыштар
5 1 3
15 Штангітасығыштар
- 1 1
16 Цементараластырғыш
- 1 1
17 Цементтасығыш
- 1 1
18 АНР агрегаты
2 1 2
19 АРОК агрегаты
2 1 2
20 Фонтанды арматура
21 Бағаналы бастиектер «АЗТМң ААҚ-мы
Алматы
50 40 60
22 Бұрғыштар,кері клапандар
350 300 350
23 Станоктар-тербелгіштер
150 150 150
24 НБ-125,50 насостары
40 57 60
25 Қуат трансформаторлары «КТЗңААҚ-мы
Кентау 30 30 30
26 Станцияастылары
15 15 15
27 НКТ-73*5,5үшін муфталар «Металлистң
ААҚ-мы
Орал 40000 40000 50000
28 v1000-20000м3 резервуарлары «Имстальконң
ААҚ-мы
Алматы 6 3 5
“ КазМұнайГаз” ұлттық компаниясының импорталмастыру саясатын тәжірибе жүзінде іске
ҚР-ның машина жасау зауыттарында мұнайгаз құралдарының жаңа
Мұнай өндіруші еншілес ұйымдарда өзіндік машина жасау потенциалын кұру
- “ПЗТМ” зауытында бұрғылау құрылғысын орналастыру
- Бұрғылау құрылғыларының өндіріcінде Қазақстанның үлесін 20%-тен 80%-ке
- Мұнайгаз кұралдарын, техникалық паркті жаңарту
- Отандық өндірушілерді қорғау мәселесі бойынша зауыт басшыларымен кездесу
Кесте 24
Қазақстан зауыттарымен 2004-2006 жылдарға мұнай-газ құрал-жабдықтарын жаңа
№ Аталуы Дайындаушы зауыт Өндірісті игеру бойынша парнерлер
мың.
долл.
1 Мобилді бұрғылау қондырғысы (модерниза-цияланған түрі) «ПЗТМң
ААҚ-мы
Петропавл “Bentec”
Германия 3 12000
2 60 тонналық бұрғылау қондырғысы
өзбетімен 3 750
3 бұрандалы насостар
Ресей 100 1400
4 жоғары қысымды фитингтер «ЗИКСТОң ААҚ-мы
Петропавл Ресей 4000 800
5 жылжымалы қондырғы «МұнаймашңААҚ-мы Ресей 5 250
6 Насосты штангілер 19,22,25 «АЗНОң
Ақтөбе Ресей 30000 900
7 Модулді ғимараттар «Имстальконң ААҚ-мы өзбетімен
8 Орталықтан-дырылған насостар «АЗТМң Алматы
9 Штангіайн-алдырғыш
өзбетімен 80 400
10 Мұнайды қыздырушы пештер «Металлистң
11 3-100кВт электрдвига-телдер «ОМЗңОрал Ресей 500 1500
12 Жоғары қысымды фонтанды арматура «УКАЗң
13 Жоғары қысымды тежегіш арматура
Ресей 300 600
14 Шыныплас-тикалық құбырлар 100-200 мм. «АЗСТңАқтау future Pіpe Group
15 Электрбалқымалы құбырлар «Испат Карметң Іspat Group 60000тон
Барлығы
689000
2004-2006 жылдарға мұнай өндіруші кәсіпорындардың отандық өнімді сатып алу
2010 жылға дейінгі компанияның еншілес кәсіпорындарының ірі диаметрлі (530-1420мм)
2004-2010 жылдарға өндіріске шыны пластикалық
құбырларды ендіру жоспары
Қарашаған жобасы.
Қазіргі күнде “Қарашаған жобасы бойынша 2002-2003 жылдарға қазақстандық үлесті
Жеткізушілердің дамытылуы үшін КИО жоспарының негізінде 2 фазаға
Фаза 1 – техникалық қолдау бағдарламасы, оның ішінде:
талаптар консолидациясы
спецификациялар стандартизациясы
- жеткізушілерді оқыту
Фаза 2 - жеткізушілерді қаржылық қолдау
Бірінші фазаның мәні тауарлар мен қызметтерге талап етілетін
2003 жылдың 9-шы шілдесінде КИО Қазақстан Петролеум Ассоциациясының импоралмастыру
10-шы шілдеде КИО Астанада ҚР Өнеркәсіп және
Қазіргі кезде КИО 2004-2005 жылдарға контрактілік жоспар дайындауда.
Солтүстік-Каспий жобасы.
Жобада (1998-2003ж.ж) 2002 жылды қоспағанда қазақстандық фактілік қатысудың динамикалық
Бұл жылы қазақстандық қатысу үлесінің азаюы 2002
Ең пессимистік болжау бойынша қазақстандық компаниялар 1,2 млрд.долларға,
Біріккен жобаларда қазақстандық қатысуды ұлғайту үшін Аджип ККО компаниясы
Тенгизшевройл (ТШО) қазақстандық компаниялардан тауарлар мен қызметтерді сатып алу
Нәтижесінде бұл ТШО-ға өз қаржысын үнемдеуге және Қазақстан Республикасының
2001 жылдың қаңтарында ЖББ кұрамында Қазақстан Республикасынан Жеткізілімдерді Дамыту
Қазіргі кезде импортығыстырудыдың дамытылуын бірқатар шешілмеген проблемалар тежеп отыр.
Бұған алдымен мына проблемалар жатады:
- Қазақстандық өнімнің сапасы;
-Кәcіпорындардың қанағаттандырмайтын қаржы-экономикалық жағдайы
- жоғарғы бағалар
Мұнай-газ жобаларында қазақстандық қатысуды жоғарлату проблемасы алдымен
- қазақстандық тауарлар мен қызметтердің техникалық стандарттарға сай келмеуі
- Сапаны, маркетингті, жобаларды басқару жүйелерінің жеткіліксіз деңгейі;
- Клиенттерге қызмет көрсету саласы бойынша тәжірибенің жеткіліксіздігі;
- Халықаралық ірі мұнай-газ проектілерінде жұмыс тәжірибесі бар қазақстандық
- қазақстандық кәсіпорындарда теңіз шельфінде кұрылыс және қызмет
Сонымен қатар қазақстанстандық тауарлар мен қызметтердің бәсекекабілеттілігінің өсіміне қазақстандық
- қазақстандық кәсіпорындарда тұрақты және рентабелдік жұмысты камтамасыз етуге
- отандык кәсіпорындардың төменгі деңгейдегі капитализациясы (айналым капиталынын төменгі
Отандық өндірушілердің бағалык бәсекеқабілеттілігінің көтерілуіне кедергі болып отырған олардың
Қазақстандық кәсіпорындар өнімдерінің өзіндік құнының жоғарлылығы. Көптеген отандық
ҚҚС пен кедендік баждарды пайдалану қазақстандық кәсіпорындардың бағалық көрсеткіш
жаңа өнім түрлерін игеруде өнім құнының жоғары болуы, қазақстандық
Аталған проблемаларды шешу тәсілдері:
Қазақстандық өнімнің сапасы.
Сериясы 9000 ІSO стандарттарына сай келетін сапа менеджментінің жүйесін
Кәсіпорындардың қаржы-экономикалық жағдайы.
Импорталмастыру бағдарламасының жасалуына алғашқы бірнеше жылға және ұзақ мерзімді
Біріншіден, контрактілік агенттік ірі контрактілерді иелену үшін қазақстандық жеткізушілерді
Екіншіден, біріккен кәсіпорындардың құрылуын қолдау керек, ұсақ өндірушілерді консорциумдарға
Үшіншіден, отандық өндірушілердің шетел компанияларымен ұзақ мерзімді
Өнімнің өзіндік кұны түсу үшін ішкі мамандануды, өндіріс кооперациясы
Отандық кәсіпорындардың жаңа өнім шығарылуын ынталандыру үшін тендерлік процедуралар
Импорталмастыру саясатынан белсенді инвестициялық саясатқа көшу.
Импорталмастыру саясаты өздігінен пассивті саясат, ол артта қалушы сипатта
Қазақстанның мұнайгаз саласында күтілетін қарқынды өсім жағдайында
Жобаларда Қазақстанның қатысу үлесін үлкейту үшін белсенді инвестициялық саясаттың
(қазақстандық үлестің инвестициялық артықшылықтары)+
(компаниялық үлесті өсірудін стратегиялық мүдделері)+ (мемлекеттің қаржы институттарына салалық
Бұл орайда ең жоғарғы стратегиялық артықшылық келесі бір-бірімен байланысты
1 Мұнай мен газ өндірісінде ұлттық компания үлесін
2 Инвестициялық ынталандыру. Ұлттық қорды толтырудың орнына
Сонымен қатар тұрақтандыру функциясына жеткілікті түсімдермен қамтамасыз етілген Ұлттық
Қорытынды
Импортығыстыру саясатының теориялық-экономикалық негіздемесі оның қолднылуы мен жүзеге асырылуын
Импортығыстыру – бұл белгілі бір тауарларды ішкі нарықтан оларды
Дамушы елдер экономикасын дамытудың альтернативті жолдарын іздей отырып, көптеген
Теориялық зерттеулер нәтижелері дамушы елдердің импортығыстыруды жүзеге асыру барысында
Глобализация үрдісінің негативті салдары дамушы және транзитті елдерге экспорттық
Қазақстанда қалыптасқан экспортқа бағытталушы шикізат моделі экономиканы сыртқы нарық
Мұнай-газ саласы экономиканың маңызды секторы болғандықтан, мұндағы импортығыстыру:
Біріншіден, елдің экономикалық дамуы үшін үлкен мультипликативтік әсер береді,
Екіншіден, жұмысбастылық бойынша да артықшылықтар болады, себебі ұлттық компаниялар
Үшіншіден, мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдер көбееді, себебі шетел компанияларына
Сонымен қорыта келгенде Қазақсатндағы импортығыстырудың артықшылықтары мен кемшіліктерін атап
Артықшылықтары:
-мемлекеттің әкімшілік шаралар көмегімен импорттық операцияларды реттеу мүмкіндігі;
- тоқтап қалған өндірістердің және технологиялық үрдістердің қалпына келтірілуі;
- өндіріс көлемін ұлғайту арқылы экономикалық өсім қарқынын жоғарлату;
- аз шығындылық. Тоқтап қалған өндірістерді қайта қалпына клтіру
- жаңа жұмыс орындарының пайда болуы;
- әлеуметтік мәселелердің шешілуі.
Кемшіліктері:
- импортығыстыруды ынталандырудың экономикалық әдістеріне назар аударылмау;
- нақты белгіленген импортығыстыру саясатының болмауы;
- импортығыстыру тиімділігін анықтаудағы дұрыс емес методология;
- импортығыстырушы өнімдердің технологиялық деңгейінің төмендігі;
- мемлекет жағынан да, жеке инвесторлар жағынан да жеткіліксіз
Аталған артықшылықтар пайдаланылып, кемшіліктер жойылса, Қазақстандағы импортығыстыру саясаты нәтижелі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Авсенев М.М. Теории экономического роста развивающихся стран. – Москва:
Аскаров Т. Кому вершки, а кому корешки.// Деловое обозрение
Белоусов А. Р. Системный кризис как вызов российскому обществу//
Ворожейкина Т. Внешний фактор индустриялизации Мексики и Бразилии// Мировая
Денисов Г. А., Каменецкий М. И., Остапенко В. В.
Дронов Р. Стратегия импортозамещения// Экономист. – 2000. - №10.
Есентугелов А. Путь Казахстана к рынку был долгим, но
Иноземцев В. Л. Расколотая цивилизация: Научное издание. – Москва:
Кукеева Ф. Трансатлантичесие экономические отношения в условиях глобализации// http://www.arc.freenet.kz/
Киреев А. Международная экономика. В 2-х частях. – Ч.1
Лаврентьев В.Н. Новые индустриальные страны Азии: перестройка промышленной структуры.
Лялин В.А. Структурные изменения в экономике развивающихся стран. –
Мацнев Д. Макроэкономика СНГ: десятилетие реформ// Российский экономический журнал.
Мухамедиев Б., Бордоусов О. Внешняя торговля Республики Казахстан за
Московская модель промышленной политики// Экономист. – 1998. - №11.
Основные направления промышленной политики на 1999-2003 жж. – Астана.
Опыт экономических реформ в развивающихся странах// Под редакцией Эльянова
Павленко Ф., Новицкий В. Тенденции структурных изменений и промышленная
Приложение к постановлению Правительства Республики Казахстан от 29 маусым
Промышленная политика: выбор пути развития на ближайшие два года.//
Ситарян С. Актуальные проблемы развития внешнеэкономических связей России// Общество
Сотников А. Некоторые проблемы внутрирегиональной торговли СНГ// Мировая экономика
Статистический ежегодник Казахстана. – Алматы, 1999. – 298 б.
Соединенные Штаты Америки//http:/www.geo.da.ru
Стоит ли продавать свое первородство за чечевичную похлебку? Или
Шишков Ю. Интеграционные процессы на пороге XXІ века. Почему
Эльянов А. Развивающиеся страны накануне третьего тысячилетия: тенденции и
Эльянов А. Глобализация и расслоение развивающихся стран// Мировая экономика
http://www.nafta.org
http://www.kazstat.asdc.kz
http://www.kazmunaіgas.kz
1
21
Отандық жеткізушілердің бәсеке қабілетсіздігі
Сапа мәселесі МЕСТ ИСО
Қанағаттандырылмаған қаржы-экономикалық жағдай
Жоғары бағалар
Төменгі сапа
Жоғарғы сапа
Инвестициялык мәселелер
Стандарттар сәйкестілігінң техникалық мәселесі
Біріккен кәсіпорын жобалық
Баға және технологиялар трансферті
Тауарлар стандартизацияларын қолдау
Қайта құрылу, біріктіру консорциумдар
Жеткізуші кәсіпорындар
N
...
2
1
Контрактілік агенттік
Материалдар, қорлар, Машиналар, құрал жабдықтар,
Мамандар жұмыстар және қызмет көрсету
Дерек қор
Ашық портал
портал
Тапсырыс беруші кәсіпоырндар
Казакстандык компаниялардык каржы институттарынын конcорциумдардын катысу улесi
N
...
2
1
Жобалар
Оператор

Ұқсас жұмыстар

Глобализация және интеграция үрдістеріндегі бүкіл әлемдік экономика және Қазақстан

Энергетикалық ресурстардың дамуындағы мемлекеттің рөлі

ЕврАзЭҚ мемлекеттерінің транзиттік қуатының негізгі проблемалары және даму болашағы

XXI ғасыр басындағы Қазақстан-АҚШ өзара ынтымақтастығына энергетикалық әлеуеттің ықпалы және мәні

Қытайдың энергетикалық сыртқы саясаты

Мұнай газ өндіру саласындағы инвестициялық саясат

«Қазмұнайгаз» ақ кадрлық қызметін талдау

Электр энергетикасы саласын дамыту

Сыртқы экономика