Ілеспе аударма
Мазмұны
Кіріспе…………………………………………………………………………………………….3
Бөлім І. Ауызша аударманың түсінігі мен түрлері……………...……………………….….5
1.1 Аударма - тілдік және мәдениетаралық қарым - қатынас
1.2 Ауызша аударманың түсінігі……………………………………………………………..…..8
1.3 Ілеспе аударма……………………………………………………………………………...…10
1.4 Кезекті аударма…………………………………………………………………………….....14
Бөлім ІІ. Ауызша аударма процесінде кездесетін қиыншылықтар……………………...17
Бөлім III. Аудармашылардың ауызша аударманы жүзеге асыру кезінде туындайтын
Қорытынды……………………………………………………………………………………...25
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі…………………………………………………………...…26
Кiрiспе
Жұмыстың жалпы сипаты. Әлемдік экономиканың өсуіне байланысты кәсіпкерлер, мемлекеттік
Қызмет көрсету саласының биiк дамытуы аудармашының сапалы қызметтерiмен пайдалануға
Аударма өзге тілдегі мәтінді (жай сөзден бастап романға дейін
Аудармашы қандай сапаға ие болуы керек? Аудармашы қызметінің бір
Жұмыстың мақсаты. Курстық жұмыстың мақсаты ауызша аударманы жүзеге асыру
Жұмыстың міндеті. Қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін келесі нақты
ауызша аударманың ерекшеліктері, ұғымы және оның түрлерін сипаттау: ілеспе
ауызша аударманы жүзеге асыруда туындайтын типтік қателерді түзету мақсатында
ауызша аударманы жүзеге асырудағы аудармашылардың жіберетін қателіктерін түзету әдістерін
Зерттеу жұмысының материалдары. Іс барысында әр түрлі тіл мамандарының
Зерттеу әдістері. Бұл жұмыста салыстырмалы талдау әдісі (ауызша
Зерттеу жұмысының пәні. Жұмыстың пәні ауызша аударманы жүзеге асырудағы
Жұмыстың теориялық маңыздылығы аудармашылық тәжірибеде пайда болатын өзгерістерді және
Курстық жұмыста аударма облысы және сол ғылымның теориялық жұмысы
Жақсы аударма немесе жақсы аудармашы жауап беруі тиіс талаптардың
Бұл жұмыста аудару тәсілдерін сипаттау, оның түрлерін толығырақ қарастыру,
Жұмыстың практикалық маңыздылығы оның нәтижелері ауызша аударманың тәжірибесінде қолданылуы
Жұмыстың құрылымы. Бұл жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және
Бөлім І
Ауызша аударманың түсінігі мен түрлері
1.1 Аударма - тілдік және мәдениетаралық қарым - қатынас
Аударма-адам қызметінің байырғы түрлерінің бірі. Адамзат тарихында бір-бірінен тілінің
Аударма-күрделі көп қырлы құбылыс. Оның жекелеген аспектілері түрлі ғылыми
Аударма-халықтың рухани қызметінің, мәдени өмірінің бір саласы, халықтардың арасында
Әлемдік әдебиетпен әлемдік өркениеттегі таңдаулы мәдениет қазыналардың бірін-бірі байыту
Ұлттық мәдениетті өркендетудің, әлемдік әдебиет нұсқаларымен, көршілес, туыстас халықтар
“Аударма” – көпмағыналы сөз. Ол, біріншіден, бір тілді екінші
А.В Федоров аударманы түпнұсқасымен қатысты, екі тіл ерекшеліктерімен байланысты,
Аудармаға байланысты, басты екі жайт бар:
1.Аударманың мақсаты – бастапқы түпнұсқа тілін білмейтін оқырманды/тыңдарманды өзге
2. Аударма дегеннің өзі – басқа тілдің құралдарымен бейнелегенді
Аударма мынадай тұстарда қолданылады.
1. диалектіден оның әдеби тіліне;
2. әдеби тілден оның диалектісіне (негізінен, жазбаша түрде емес,
3. бір диалектіден екінші бір әдеби тілге (керісінше болуы
4. бір тілден екінші бір тілге;
5. туыстас тілдер арасында;
6. тегі бөлек тілдердің арасында;
7. көне дәуір тілінен жаңа дәуір тіліне аударудың адамзат
Аудармада да, тіл сияқты, “адамдар қарым-қатынастың аса маңызды құралы”.
Аударманың ең жиі талап етілетін түрлерінің бірі-ауызша аударма.
Ауызша аударма-түпнұсқа мен оның аудармасы тіркелмеген нысанда аудару процесінде
Аудармашының түпнұсқаны акустикалық нысанда (есту арқылы) қабылдап, оны ауызша
Кезекті аударма- бұл ауызша дәйекті аудару тәсілі. Аудармашы шешеннің
Кезекті аударманың қарабайыр нұсқасын желілік деп атауға болады және
Сөйлеушінің сөздері әрқашан қысқа бола бермейді. Осындай жағдайларда жазу
Аудармашы үшін аса күрделі тұстарды, сондай-ақ цифрларды, күндерді, есімдер
Ауызша аударма-аудару үшін аудармашыға қажетті сөйлеушінің сөздерін үзіліспен аудару.
Кезекті аударма-оны тыңдағаннан кейін мәтінді ауызша аудару. Кезекті аударманы
Алайда кезекті аударманың өз кемшіліктері де бар. Біріншіден, өте
Ілеспе аударма-ауызша аударманың ерекше түрі. Бұл ретте аудармашы сөйлеушінің
Сөйлеушіге аудармашының аударып үлгеруі үшін мағыналық топтар арасында үзіліс
Ілеспе аударма-аударманың барлық түрлерінің ең күрделісі және қиыны да,
Аударма қандай қоғамдық қажеттілікті өтейді дейтін сұрауға көп ойланбай-ақ
Аударманың қоғамдығы қызмет аясын кеңейту мақсатында, коммуникативтік ықпалын күшейту
Тілдік дәнекерлік дегеніміз-әр тілді коммуниканттардың екі тілді білетін тілдік
Тілдік дәнекерлік қай–қайсысы болсын өзіне тән ерекше қоғамдық қажеттілікті
Аударманы тілдік дәнекерліктің басқа түрлерімен салыстыра отырып, іс жүзінде
1.2 Ауызша аударманың түсінігі
Ауызша аударма- аударманың түпнұсқаны ауызша аударуын айтамыз. Ауызша аударманың
Синхрондық аударма дегеніміз – аудармашы түпнұсқаның сөзін тыңдай отырып,
Ауызша аудармада аудармашы берілген оратордың сөзін кішігірім сегменттерін аударумен
Ауызша аудармада аудармашы қарым-қатынасқа түсушілер мен тілдік байланыспен жұмыс
Аудармашы ауызша айтылған ойдың дұрыс айтылуын, дұрыс темпін не
Кез-келген тілдік қарым-қатынаста ақпараттың берілуі бір ғана бағытта өтіледі:
Ауызша аударманы оқытуда үш басты бағытқа негізделеді. Зерттеудің бірінші
Ауызша аударма теориясы аудармашының басқа да қасиеттерін оқытып үйретеді.
Ауызша аударманың орталық аспектісіне аударманың ерекше түрі ретінде жазбаша
Синхрондық аудармада мәтіннің көлемі аударылатын бөліктің ұзақтығына байланысты. Синхрондық
Бұл тәсілдерді пайдаланудың өзіндік себептері бар. Біріншіден, оратордың жылдам
Сөйлемді қысқарту ауызша аудармада оңай шаруалардан емес. Мұнда тек
Кейде айтылған ойда бірін-бірі толықтырып тұратын элементтер кездеседі, осы
Аудармада ақпаратты қысқарту уақыттық өрісті сипаттайды. Ол оратордың
Ауызша аударманың басты бөлігі – аудармада баламалықты оқытып-үйрету. Ауызша
Сонымен қатар аудармада қате мынадай түрлерге бөлінеді: жеке сөзді
Айтылған аударманың 2 түрлі классификациясы бір-біріне мүлдем сәйкес келмейді.
1.3 Ілеспе аударма
Ілеспе аударма – халықаралық конференцияда аудиториядан оқшаулаған кабинада отырып,
Ілеспе аударма – бұл оратордың сөзінен кейін аударылатын ауызша
Аударманың бұл түрін (simultaneous translation ) кейде аудармашы мамандығының
Ілеспе аударма технологиясын қолданып презентациялар, форумдар, семинарлар, конференциялар сияқты
Бұл күрделі қызметті іске асыра алатын не? Әдетте біз
Аударманың бұл түріне тән бірқатар ерекшеліктер мен қиындықтар бар,
Ілеспе аударма ауызша аударманың ішіндегі ең жауаптысы және оның
Ілеспе аудармашының бойында болуы керек қабілеттер мен қасиеттер
табиғи психологиялық және физиологиялық ерекшеліктер адамның өзі үйрену, іздену
Бойын жию, зейінін бір нәрсеге ғана аудару қабілеті;
Өзі атқармақшы бірнеше міндетке назарын бір мезгілде бөле алу
Реакциясының жылдамдығы;
Тез сөйлеуі;
Дыбыстарды анық айтуы, тілінің мүкіс болмауы;
Психологиялық және физиологиялық тұрғыдан төзімділігі және т.б. Ой-өрісінің кең
Екі тілде таза сөйлеуі;
Сөздік қорының мол болуы;
Дикциясының жақсы болуы;
Аударатын тілдің кез келген құрылымдағы сөйлемдерін жеңіл қабылдауы және
Аударатын тілдің сөз орамдарын және фразеологиялық тіркестерін білуі;
Тапқырлығы, қысылтаяң тұстарда жол таба білуі;
Командада жұмыс істей алуы және т.б.
Ілеспе аударманың шетелде пайда болу тарихы бостондық радиоинженер Гордон
Ілеспе аударманың Қазақстанда пайда болуы туралы айтқанда ұлттық театрлардағы
Еңбекте ілеспе және жазбаша аудармашының жұмыстары сараланып қаралады. Кезінде
1) Жазбаша аудармашының қолында түпнұсқа мәтін тұтастай болады, бұл
2) Жазбаша аударма мен ілеспе аударма жасау аудармашыға эмоциялық
3) Жазбаша мәтін мен ақпаратты қабылдау кезеңдерінің ерекшеліктері бар.
4) Жазбаша аударма қалыпты жұмыс жағдайында атқарылатындықтан, мәтін біртұтас
5) Жазбаша аудармашы, ресми құжаттарды аударуға байланысты шұғыл жағдайларды
Осындай қиындықтарға қарамастан, аударманың екі түрінде де аударма
Аудармадағы баламалылық – осы саламен бірге жасасып келе жатқан
Кейде арамызда мінездері сәйкес келмейтін адамдар да болады.
(2) That's a pretty thing to say.
Ұялсаңшы!
Бірінші мысалда қарым-қатынас мақсаты басқа мағынамен берілді, бұл айтылған
Екінші мысалда қарым-қатынас мақсаты айтушының сезімін білдіріп тұр. Осы
Ілеспе аударма сапалы болуы үшін аудармашы аударма жасау тәсілдерін
Ілеспе аударманы қағазға қарап отырып аударуды жүзеге асыру тәсілі
Міндетті қиындататын факторлар: Басы артық паузалар, қайталаулар жасамай бір
Міндетті жеңілдететін факторлар: Түпнұсқаның келесі бөлшегін көріп отыру мүмкіндігі;
Қажетті машықтар: Аударма тіліне тез ауыса білу, дайын баламаларды
Аралық аудармашының көмегімен «сатылап» ілеспе аударма жасауды жүзеге асыру
Міндетті қиындататын факторлар: Аралық аудармашының сөйлеу ерекшеліктері (сөйлеу қарқынының
Міндетті жеңілдететін факторлар: Ғылыми лексиканың ауызекі лексикаға айналуы; Қатысушылардың
Қажетті машықтар: Ауызша сөйленетін сөзді жақсы түсіну; Аралық аудармашының
Ілеспе аударманы ешқандай дайындықсыз, қағазда жазылған мәтінсіз жүзеге асыру
Міндетті қиындататын факторлар: Шешеннің баяндаманы тым жылдам оқуы;
Міндетті жеңілдететін факторлар: Қатысушылардың басым бөлігі шешенді түпнұсқа тілде
Қажетті машықтар: Реакцияның жылдамдығы; Аударманы айту мен келесі сөйлемді
Ілеспе аударма мәтіндік материалдардың берілуін тұспалдайды. Ілеспе аударманың жетістігі
Ілеспе аударма пайда болғанға дейін халықаралық қатынастардағы тіларалық коммуникация
Кезекті және ілеспе аударма жасау жақсы аудармашы болумен қатар
Кезекті аударма мен ілеспе аударманың орындалуында да, аудармашы организміне
Кезекті аударма мен ілеспе аударманың түрлері
Кезекті аударманың түрлері Ілеспе аударманың түрлері
Бір жақты кезекті аударма – сөз сөйлеушінің сөзін бір
Екі жақты кезекті аударма – сөз сөйлеушінің сөзін бір
Фразалық кезекті аударма – сөйлеушінің сөзін оның әр сөйлемі
Абзацтық-фразалық кезекті аударма – сөйлеушінің сөзін оның белгілі бір
Тақырыптық кезекті аударма –белгілі бір тақырыпты баяндайтын мәтін аяқталған
1.4 Кезекті аударма
Ауызша аударма кезекті, яғни сөйлеушінің сөзінен кейін немесе оның
Кезекті аударма дегеніміз сөйлеушінің өз ойы аяқталғаннан кейін, аудармашының
Мемлекеттік қызметкерлер қарама-қайшылыққа қарамастан мықты жұмысшы бірлестігін ұйымдастырып саяси
Тез жазу әдістерін меңгеру бастапқы кезеңде қосымша қиындықтар туғызғанымен,
Ереже бойынша, диалогиялық мәтіннің аудармасында (әңгімелер, келіссөздер және т.б.)
Абзацты-фразалық аудармада (phrasal interpreting) аудармашы қысқаша фразалар немесе сөйлемдер
Абзацты-фразалық аударма екі жақты аударманың ең кең тараған түрі
Абзацты-фразалық аударма аудармашыдан алғыр ес, жеделділік, кез-келген жағдайда тез
Келіссөздер, интервью, әңгімелердің кезекті аудармасы (жазбасыз) аудармашының шапшаң жазуын
Жауапты келіссөздер, политикалық, экономика-қаржылық, заңды және басқа да сұрақтар
Кезекті аударма түбегейлі адекваттылық пен дәлдікке қол жеткізуіне жағдай
Сонымен, жазбалы екіжақты аударма ауызша аударманың ішіндегі күрделі түрлерінің
Кино және видео аударма-ауызша аударманың бұл түрі аса күрделі
болып табылады. Көркемөнердің жалпы түсінігін төмендетпеу, автордың ниетін, диалогтердің
Бөлім ІІ
Ауызша аударма процесінде кездесетін қиыншылықтар
Тiл аралық коммуникацияның кең таралған тәжiрибесi, жеке алғанда, аудармашы
Ауызша аударманың арнайы теориясының шегінде аудармашы сөзінің басқа да
Аудармашының мәтіні ырғақсыздау, синхронды аудармашы түсінікті мәтінді тезірек айтуға
Ауызша аударма теориясының маңызды бөлімдері аударманың әр түрлі үлгілеріне
Алып тастаулар:
кішігірім жеке сөздердің, көбіне теңеулердің алып тастаулары;
аудармашы мәтіннің кейбір бөліктерін түсінбеуіне байланысты маңызды және көлемді
аударма процесінде мәтіннің құрылымының өзгеруіне байланысты мәтіннің бір бөлігін
аударманың оратор сөзінен артта қалушылығына байланысты мәтіннің мағыналы бір
Қосылулар қосылған мол элементтердің сипаты бойынша топтастырылады: жеке анықтауыштар,
Ауызша аударманың сапасын бағалау кезінде өзара байланыстың ауызша формасы
аударылатын мәтін көлемі мен күрделілік дәрежесіне белгілі бір шектеулік
Негізінде, көркем әдебиет шығармалары ауызша аударылмағаныменен, бұл шығармалардан алынған
Ресми баяндамалардың, хабарламалардың немесе сөз сөйлеулердің аудармасы үшін, құжаттың
Аударма ісі бойынша көптеген мамандар кәсіби жарамдылық сапаларының ішінен
Байланыс, яғни басқа адамдармен қарым-қатынаста болу талпынысы кез-келген адамға
Соғыстан кейінгі жылдарда ілеспе аудармашылардың халықаралық ұйымдары мен жеке
Бұл, біздің ел үшін, Батыстағы форумдардың көпшілігі үшін де,
Негізінен, мәжілістерде алты кабиналар жұмыс iстеуi керек, бірақ олардың
Мұндай жүйеде (ал бұл көптеген ірі халықаралық ұйымдарда жұмыс
Аудармашылар өз жұмысын кабинадан екеуі бір уақытта шықпайтындай етіп
Синхронисттер сөйлеушілердің дауысын құлаққап арқылы тыңдайды. Көбі өз дауысын
Мұндай шиеленіскен жағдайда жұмыс істеуі үшін аудармашыға тиімділігін арттыратын
Бірақ ең маңыздысы-бұл, ендігі болатын мәжіліс үшін қажетті барлық
Аудармашылардың жұмыс барысында жіберілген қателіктерін дұрыстау үлкен халықаралық ұйымдарда
Сірә, ең қиын рөл синхронисттің үлесіне тиеді, себебі оған
Аудармашылар жұмыс істейтін мекемелерде өз-өзін ұстау ережесі мен ортақ
оған хат жазған жөн болады; әйтпесе, ол құлаққапты шешуіне
Будкадағы өзін-өзі ұстау ережелері-жазбаша мәтіндерді қолдану мәселесі секілді, аудармашы
Әрдайым формада бола білу, әрбір ауыстырылатын сөйлемге тез реакция
Синхронисттің жұмыс жағдайлары психологиялық қатынаста тiптi жеңiл емес. Кез-келген
синхронистке екі рөлді атқаруына тура келеді, ол-ақпаратты қабылдаушы және
Аударма-механикалық қызметтің бір түрі және кез-келген бірнеше жүз сөзді
Өзімен-өзі бөлектенуінің сезімі аудармашының ақыл-ойына қарамастан, оның психикасына өз
Аудармашыға тигізетін келесі психологиялық қысым-оның жіберетін қателіктерінде. Маңызды келіссөздер
Аудару дегеніміз-ең алдымен түсіну дейді. Ал түсініп аудару үшін
Синхронисттің тағы бір күрделі де маңызды міндеттерінің бірі-ол, сөйлеушінің
Сөйлеу компрессиясы, материалдарды қосу немесе алып тастау, синекдоха мен
Бүткіл аударма процесі сияқты, оның жеке сөйлемдері де-тыңдау және
Жоғарыда айтып кеткенімізге сүйене отырып, ілеспе аудармашыны әзірлеу процесі
Бөлім ІІІ
Аудармашылардың ауызша аударманы жүзеге асыру кезінде туындайтын қателіктерін дұрыстау
Жоғарыда айтылғандай, ілеспе аударма дегеніміз-аудармашының оратор сөзін тыңдай отырып,
Кезекті аударма дегеніміз-бұл, оратор өз сөзін түгел немесе оның
Түпнұсқаны қабылдаудың және мәтінді құрудың ауызша немесе жазбаша формасы
Ауызша және жазбаша аударманың айырмашылығы уақыт тапшылығында. Жазбаша аудару
Ауызша және жазбаша аударманың маңызды айырмашылығы да осында, аударманың
Ауызша және жазбаша аударма тіларалық байланыс қатысушыларына да байланысты.
Аудармашылардың ауызша аударманы жүзеге асыру кезінде туындайтын қателіктерін дұрыстау
1. Аудармашының түпнұсқа мәтінді бұрмалап аудару қателігі. Мұндай қателіктер
Мысалы, ағылшынша «I was, indeed, out of concern for
«БҰҰ азық-түлік және ауылшаруашылық ұйымы бүткіл әлемнің азық тұтынушылары
2. Түпнұсқаның мағынасын түгелдей бұрмаламай, тек оның жеке бөліктерінен
Аудармашы түпнұсқадағы жылдың көпше түрде айтылған формасына мән бермеген,
3. Түпнұсқаның мағынасын бұрмаламай, аударма мәтінінің сапасын төмендететін қателіктер.
Бұл сөйлемнің аудармасына көптеген өзгертулер жасауға болады. Ең алдымен,
4. Аударма тілінің міндетті нормаларының сақталмау қателігі, бұл қателіктер
Жазбаша аудармаға қарағанда ауызша аудармада жағдай қиындай түседі, себебі
а) айтқан сөзін қайталайды, және
б) аудармашы бұл қателіктің делегат жағынан кеткендігін түсіндіреді, және
Аудармашының енгізген «делегат айтқандай» түсініктемесі жазбаша аудармадағыдай ескерту қызметін
Қорытынды
Сонымен, айтқанымыздай, ілеспе аударма дегеніміз оратордың сөзі аудармашыға құлаққаптар
Кезекті аударма-оратор сөзінің бір бөлігін немесе түгел сөз сөйлеуін
Ауызша аударма кезінде аудармашы коммуникантпен тікелей сөздік қатынаста болады,
Кез-келген сөздік қатынас (соның ішінде тіларалық) ақпарат алмасудың тек
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Алексеева И.С. Профессиональный тренинг переводчика. М.: 2000, 271с.
2. Арнольд И.В. Стилистика: Современный английский язык. М, 2002,
3. Бреус Е.В. Основы теории и практики перевода с
4. Виссон Л. Синхронный перевод, М., 1998, 276 с.
5. Гореликова С.Н. Природа термина и некоторые особенности терминообразования
6. Казакова Т.А. Практические основы перевода. Спб.: 2001, 211
7. Комиссаров В. Н Современное переводоведение. Учебное пособие. М:
8. Комиссаров В.Н. Лингвистика перевода.- М., 1980, - 207с.
9. Комиссаров В.Н. Теория перевода, М.: 1990, 250 с.
10. Комиссаров В. Н. Теория перевода. - М.: Высшая
11. Миньяр-Белоручев Р.К. Методика обучения переводу на слух. -
12. Миньяр-Белоручев Р.К. Последовательный перевод: теория и методы обучения.
13. Миньяр-Белоручев Р.К. Пособие по устному переводу (Записи в
14. Семенец О.Е.. Панасьев А.Н. Практический курс устного перевода:
15. Чужакин А.П., Палажченко П.Н. Мир перевода. М.: 2000,
16. В.Н. Комиссаров, «Современное переводоведение» - М.: ЭТС. 2001
17. Климзо Б.Н. «Ещё раз о проблеме уточнения автора
18. Ланчиков В.К. Ошибки без кавычек. \\ «Думать вслух».
19. Шимиряев А.Ф. «Синхронный перевод» - М., Наука 1979.
20. Чернов В.Г. «Основы синхронного перевода» - М., 1987
6
Ілеспе аударманың түрлері
Жазбаша аударма
Ауызша аударманың түсінігі
Аударманың жасалу түрлері
Аударма түрлері
САЯСИ КӨШБАСШЫЛАРДЫҢ СӨЙЛЕГЕН СӨЗДЕРІНДЕГІ ІЛЕСПЕ АУДАРМА ПРОЦЕСІНДЕГІ ҚАТЕЛЕР
Ілеспе аударманың қолданылуы
Ауызша аударма
Аударманың түрлері. Аударма мәдениетаралық қарым-қатынас құралы
Ілеспе аудармашының міндеттері