Маңғыстау облысындағы аймақтық саясатты жүргізу механизмі
Мазмұны
Кіріспе 3
I бөлім. Мемлекеттік аймақтық саясатты іске асырудың теориялық негіздері
Мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізудің маңызы 5
1.2 Мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізу құралдары 10
1.3 Аймақтық саясатты басқарудың шетел тәжірибесіндегі бағдарламалық әдісі мен
II бөлім. Маңғыстау облысындағы аймақтық саясатты жүргізу механизмі 15
2.1 Маңғыстау облысында аймақтық саясаттың негізгі бағыттары 15
2.2 Маңғыстау облысындағы аймақтық саясатты жүзеге асырудағы негізгі мәселелер
III бөлім. ҚР-да аймақтық саясатты жетілдіру жолдары 27
3.1 Қ.Р-да аймақтық саясатты жүргізуде әлеуметтік-экономикалық механизмдерді қолдануды жетілдіру
3.2 ҚР-да аймақтық саясаттың дамуын мемлекеттік реттеу 31
Қорытынды 37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 39
Кіріспе
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ерекше бағыты ретінде қарастырылатын мемлекеттік аймақтық
Курстық жұмыстың мақсаты:
- мемлекеттің біртұтастығын сақтай отырып, аймақтарды одан әрі экономикалық,
- халықтың өмір сүру деңгейін жақсарту;
- аймақты жақсартуға ықпал ететін басымды инвестициялық жобаларды
Аймақтардың біркелкі дамымауы іргелі әлемдік үрдістерге жатады. Әрбір елде
Курстық жұмыстың міндеті:
- аймақтар үшін жағымсыз салдарларды бейтараптандыра отырып,
- өмір сүру деңгейі мен сапасындағы шектен тыс аймақтық
Қазіргі кезеңдегі аймақтық басқарудың тиімділігін арттырудың мемлекеттік стратегиясы ең
I бөлім. Мемлекеттік аймақтық саясатты іске асырудың теориялық негіздері
Мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізудің маңызы
Аймақтық саясаттың мәні мен міндеттері және оларды жүзеге
Экономиканы мемлекеттік реттеудің ерекше бағыты ретінде қарастырылатын аймақтық саясаттың
Нарықтық қатынастарды қалыптастыру барысында жүргізілген реформалар аймақ аралық саралауды
Мұндай тым саралау, әрине, миграцияның күшеюіне, дағдарысты және кедей
шаруашылықтарының құрылымы экспортқа бағытталған;
индустриялық дамыған;
агроөнеркәсіптік;
дағдарыстық;
Сонымен бірге осы топтағы аймақтардың дамуы үшін шешілуі тиіс
экологиялық дағдарыстың терендеу үрдісінің алдын алу;
осы аймақтарда тұратын халықтардың өмір сүру сапасын және деңгейін
қоршаған табиғи ортасы адамдардың денсаулығына өте кауіпті ауылдық аймақтардан,
шетелдік техникалық және гуманитарлық көмектерді тарту және оларды тиімді
Республика аймақтарын мұндай топтастыру басқарудың аймақтық мәселелерін тиімді шешуге
Аймақтардың дағдарыстығының басты белгілері болып табылатындар:
өндіріс қарқынының төмендеуі;
халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі (жан басына шаққандағы табыстың
жұмысбастылыққа қатысты жағымсыз тенденциялардың өрістеуі (жұмыссыздықтың жоғары деңгейі);
демографиялық, экологиялық, әлеуметгік қызметтер көрсету саласындағы проблемалардың күшеюі және
Аймақтардың біркелкі дамымауы іргелі әлемдік үрдістерге жатады. Әрбір елде
Аймақ дамуының кез келген аясындағы дағдарысты жою, бір жағынан
Тәуелсіз мемлекетіміздің аймақтық саясатын жүзеге асыру тиімді басқару жүйесін
1.2 Мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізу құралдары
Макроэкономикалық денгейдегі аймақтың экономикалық саясаты мемлекетпен оның басқару органдары,
Аймақтық саясатты қалыптастырудың негізі мыналар:
1. мемлекеттің
елдің өндіргіш күштерді дамыту мен тиімдірек орналастырудың объективті қажеттілігі.
мемлекеттің аймақтық - экономикалық саясатын қалыптастырудың анықтаушы факторы ретінде
Аймақтық экономиканы реттеудің жалпы мемлекеттік тәсілі, республиканың тұтастай аумағында
жергілікті бюджетке аударылатын төлемдер мөлшерін арттыру мақсатында республикалық бюджет
әр түрлі аймақтардың дамуына арналған ашық жәрдем ақылар;
үкімет деңгейінде аймақтық мәселелерді шешу кезінде әр түрлі аумақтық-шаруашылық
Жоғарғы макроэкономикалық денгейдегі мемлекеттің реттеуші күші төмендегі үш бағытта
Ұйымдастыру - басқару бағытында негізінен аймақтық экономикалық саясатты әзірлеу
Аймақтардың дамуын заң-құқықтық реттеу Конституцияға сәйкес орталық пен аймақтық
Жалпы аймақтық дамуды реттеудің құқықтық негіздері балансталынған ұлттық дамуға
белгілі бір территориядағы көптеген экономикалық субъектілердің қызметіне әсер ететін,
адрестік реттеуіштер мен микро құралдар.
Аймақтық экономикалық саясаттың микроқұралдары аймақтық экономика субъектілер қызметіне тікелей
Макро және микроқұралдар орталық үкімет сияқты, аймақтық органдармен қолданылады.
1.3 Аймақтық саясатты басқарудың шетел тәжірибесіндегі бағдарламалық әдісі мен
Еуроодаққа мүше мемлекеттердің аймақтарды дамытуға қатысты саясатын талдай отырып,
ЕО ішінде экономикалық және әлеуметтік интеграцияның дамуына ықпалын тигізетін
Аймақтық экономикалық кұрылымдарды жетілдіру үшін құрылған ОА міндеттерді бірлесіп
Мемлекет пен аймақтар арасындағы француздық жоспарлық келісімдер. Осы аталған
Батыс Еуропадағы бағдарламалық әдіс және жоспарлау механизмдері:
Жобалау кезеңіңде бекітілген кағидалар негізіңде жасалған жоспарлар
Әр жыл сайын біртұтас ұлттық
¥лттық экономикалық жоспар бірнеше жылға құрылады. Осы
- Құрылымдық қор қағидаларын жасақтау және үйлестіру.Осы шарттардың
- Заңдарын жасақтау және сыртқы ортаның өзгерісін
- жүйесінің заңнамалық негізін
Әр түрлі деңгейдегі билік органдары (ұлттық, аймақтық, жергілікті деңгей),
Сонымен аймақтық саясаттың мақсаттары мен мiндеттерiне сәйкес оның
II бөлім. Маңғыстау облысындағы аймақтық саясатты жүргізу механизмі
2.1 Маңғыстау облысында аймақтық саясаттың негізгі бағыттары
Ағымдағы жылы облысты әлеуметтік-экономикалық дамыту бойынша жұмыс мемлекет басшысының
1. Өнеркәсіп. Есепті кезеңде қолданыстағы бағада 1268,7 млрд. теңгенің
2012 жылы жалпы сметалық құны 64,522 млн. теңге болатын
- «Ақтау пластикалық масса зауытында жол битумдарын өндіру» «Caspi
- «Сұйық дәрілік формалар мен медициналық мақсаттағы бұйымдар шығару
- «Мұнайдан тұратын қалдықтар мен мұнайды қайта өңдеу бойынша
- «Тауарлық-бекіре фермасының құрылысы» «Осетр-Аралды» САС;
- «Жел электр станциясының құрылысы» «DMK-Ko» ЖШС;
- «Бетоннан жасалатын бұйымдар өндірісі» «Рауан и Ко» ЖШС;
- «Резеңке ұнтағынан жабын өндірісін ұйымдастыру» «ИК-Дара» ЖШС;
- «Аммиак, азот қышқылы және аммиак селитра өндірісін тұрақтандыру
- «UHT өңделген сүт және балмұздақ өндірісі бойынша жаңа
- «Газ және суға арналған полиэтилен құбырларын өндіру бойынша
2. Өңірдің ауыл шаруашылығында ағымдағы жылдың қаңтар-шілдесінде 3826,5 млн.
3. Шағын және орта кәсіпкерлік. Осы саладағы шаруашылық жүргізуші
4. Негізгі капиталға инвестиция көлемі. Негізгі капиталға инвестиция көлемі
5. Құрылыс жұмыстары. Құрылыс жұмыстарының көлемі 2012 жылдың қаңтар-шілдесінде
6. Бөлшек сауда. Бөлшек тауар айналымының көлемі есепті кезеңде
7. Тұтыну бағаларының динамикасы. Облыстың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету,
8. Орташа айлық еңбекақы және халықтың орташа жиынтық табысы.
9. Салықтар мен бюджет. Есепті кезеңде мемлекеттік бюджетке 117,2
10. Әлеуметтік салаға арналған шығыстар. Білім беруге арналған шығыстар
11. Жылыту маусымына дайындық. 2011-2012 жылдардағы жылыту маусымы тұрақты
Халықты жұмыспен қамту бөлімі бойынша: жыл басынан бері қалада
Жергілікті бюджеттердің құрылуының қазіргі механизмі Қазақстан Республикасының Конституциясымен, арнайы
2.2 Маңғыстау облысындағы аймақтық саясатты жүзеге асырудағы негізгі мәселелер
Облыстың бәсекеге қабілетті артықшылықтарын есепке ала отырып, облыс
Республикалық бюджет есебінен өңірдің минералды-шикізаттық кешенін іздестіру, барлау және
ҚР Үкіметінің 2011 жылғы 11 қарашадағы № 1321
- «Планшетті компьютерлер, теледидарлар мен мониторлар өндіру бойынша зауыттың
- «Жел электр станциясының (ЖЭС) құрылысы және пайдалануға беру»
- «Каспий Маржаны» демалыс базасын салу», «Каспий Маржаны» ЖШС»,
2012 жылы 17 білім объектісін күрделі жөндеуден өткізуге
Маңғыстау облысының барлық қалалары мен аудандары табиғи газбен қамтамасыз
Барлық қалалар мен аудандарда алдағы жылу маусымына дайындау бойынша
- білім беру объектілерін дайындау – 195
- денсаулық сақтау объектілерін дайындау – 101
- әлеуметтік объектілерді дайындау – 112 бірлік;
- тұрғын үйлерді дайындау – 1296 бірлік;
- қазандықтарын дайындау – 101 бірлік;
- жылу трассаларын жөндеу – 8,79 км;
- су құбырларын және канализациялық желілерді жөндеу
Ағымдағы жылы келесідей объектілер аяқталып, пайдалануға жоспарланып жатыр: 100
Жоғарыда сипатталған әрбір жүйе аймақтағы кәсіпорындар мен ұйымдардың бағдарламаларға
III бөлім. ҚР-да аймақтық саясатты жетілдіру жолдары
3.1 Қ.Р-да аймақтық саясатты жүргізуде әлеуметтік-экономикалық механизмдерді қолдануды жетілдіру
Аймақтық саясат механизмдерін жүзеге асыру, соның ішінде әлеуметтік –экономикалық
Қазақстан Республикасының болашақтағы әлеуметтік-экономикалық өсуі, оның аймақтарының дамуымен байланысты.
аймақ - мемлекет экономикасын тікелей және жанама ресурстары, ғылыми-
бұл жерде ұдайы өндіріс пен еңбек ресурстары, қаржылай
басқару органдарының біріккен әрекеті, территориялық өндірісітің дамуына орындаушы органдардың
аймақтың табиғи құзіретіне жоспарлау , қаржыландыру , несиелеу,
Экономикалық механизмге деген қажеттілік ұдайы өндіріс
Әлеуметтік тұрмыс инфрақұрылымның дамуына кәсіпорын мен бірлестіктердің еңбек
- Кәсіпорын – аймақтың басты экономикалық көзі болып
- облыс, қала, аудандардағы шаруашылық субъектілердің есеп принціпі мен
- жергілікті бюджеттің қалыптасуы кәсіпорын мен ұйымдардың жұмысының тиімділігіне
Ұйымдық құрылым - шаруашылықтың өзін -өзі басқаруы
аймақтың дамуының мүмкін болатын қарқыны, деңгейі мен құрлымдық алға
аймақтың ресурсты патенциалын және әлеуметтік –экономикалық дамуын
арнайы бағдарламаларды дайындауды қажет ететін ғылыми –техникалық, әлеуметтік
табиғи ресурстарды пайдалану бағыттары мен жағымсыз құбылыстардың алдын
Аймақтық деңгейіндегі жоспар алдындағы зерттеулер жүйесінің
өндіріс пен көмекші салалардың, қызмет көрсету, маманданған салалардың өзара
өндірістік қорлар, еңбек, су, жер және басқа да жергілікті
барлық кәсіпорындардың, ұйымдардың және фирмалардың тиімді жұмыс істеуі үшін
аймақтық халқының өмір сүру жағдайын тұрақты түрде жақсарту, олардың
меншік формасына қарамастан барлық кәсіпорындар мен ұйымдардың қоршаған ортаны
Аймақтық комплексті жоспарының негізгі міндеттеріне сәйкес, аймақты жоспарлы
аймақтық өндіргіштік процессінің дамуын білдіретін , өндіргіштік
блок ;
шешуші аймақтық және аймақ аралық мәселелер блогы;
аймақтық әлеуметтік – экономикалық патенциалының даму бағытын сипаттайтын блок;
халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасын, әлеуметтік даму деңгейін
сыртқы экономикалық қызмет , материалды өндіріс саласы тарапынан
Аймақтық әлеуметтік-экономикалық дамуының кешенді жоспарларында кеңейтілген өндірістің
3.2 ҚР-да аймақтық саясаттың дамуын мемлекеттік реттеу
Нарықтық қатынастарға көшу үкіметті аймақтық дамуына жауапкершіліктен босатпайды, бірақ
Бірінші топ: Атырау, Ақтөбе, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Қызылорда,
Екінші топ: Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан
Үшінші топ: Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қостанай, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан,
Төртінші топ: Атырау, Маңғыстау, Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан облыстарының аудандық
Сөйтіп, бірінші топтың аймағы үшін, аймақтық инфрақұрылым (әсіресе көліктік),
Мұндай тәсіл аймақты басқару проблемасын шешуде жемісті болуы мүмкін,
Мемлекеттің аймақтық саясатты қалыптастыру негізінде оңтайландыру мен елдің өндіргіш
Өңірлік саясаттың тұжырымдамасы оны үш кезеңде қарастыруды көздейді.
І кезең – 1998-2000 жж.
1. Өңірлік біршама тәуелсіздігін қамтамасыз етуге тиісті, саяси, экономикалық,
2. Экономикалық тоқыраулық жағдайын және артта қалған өңірлердің әлеуметтік
3. Елдің барлық аумағындағы экономиканы мемлекеттік ынталандырумен кейбір өңірлерді
ІІ кезең – 2001-2010 жж. Шешілетін міндеттердің әрі қарай
1.Еңбек және капиталдың, институционалдық және рыноктық инфроқұрылымның өңірлік және
2. Шағын және орта қалалардағы шаруашылықты қолдау және
3. Артта қалған ауылдар мен селолардың өркендеуі үшін материалдық
ІІІ кезең – 2011-2030 жж.
1. Экономиканың өңірлік кеңістікті құрылымын қалыптастыру. Оның аумақтық ұжымдарын
2. Өндірістік кешеннің ресурстық – шикізаттық теңдестігін қамтамасыз ету,
3. Өңірлер бойынша өмір сүру деңгейі мен сапасының ақталмаған
Осындай жағдайларда дағдарыстан шығудың аймақтық шаралары республиканың стратегиялық және
Аймақтар экономикасын мемлекеттік реттеу - еліміздің және оның жекеленген
Қазақстан үшін аймақтық даму мақсаттары ретінде төмендегілерді атауға болады:
Әрбір аймақтағы халықтың тұрмыс-жағдайының деңгейін теңестіру.
Дағдарыстық аймақтарды құрлымдық қайта құру. Бірінші мақсаттан айырмашылығы теңестіру
Аймақтардың кешенді дамуын жеке аймақтық мақсаттармен ұштастыру.
4. Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету.
Қортындылай келе, біз аймақтық мәселелерді шешуге бағытталған орталық
жалпы мемлекеттік аймақтық саясат тұжырымдамасын біртіндеп іске асыру;
республиканың артта қалган аудандары, тоқыраған шағын және орташа қалалары
жергілікті атқарушы органдарға тапсыру мақсатымен орталық басқару органдардың функциялардың
бюджеттер арасындағы табыстарды бөлудің ұзақ мерзімдік нормативтерінің деңгейін ғылыми
жергілікті табиғи - экономикалық, инфрақұрылымдық және әлеуметтік
Қорытынды
Аймақтардың біркелкі дамымауы іргелі әлемдік үрдістерге жатады. Әрбір елде
Аймақ дамуының кез келген аясындағы дағдарысты жою, бір жағынан
Экономикалық және әлеуметтік құраушыларды тепе-теңдікте дамыта отырып, аймақ дамуындағы
Мемлекет басшысының «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты»
Сонымен, аймақтық саясат - мемлекеттiң елдi тұрақты әлеуметтiк-экономикалық дамытудың
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
«Аймақтың экономикасын басқару» Алматы 2005ж
Маңғыстау облысының статистика басқармасы, 2011 жыл, http://www.mangystau.stat.kz/
Бердалиев К.Б. «Основы управления экономкой Казахстана». Алматы, Экономика, 1998г
Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл
«Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы 2010ж
«ҚР-ның аймақтық саясатының 2002-2006 жылдарға арналған тұжырымдамасы»
ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының
Танкиева. «Жергілікті экономиканы басқару» Алматы-2007ж
Бердалиев К.Б. «Основы управления экономкой Казахстана». Алматы, Экономика, 1998г
Танкиева: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары". "Саясат" Алматы
Серікбол Қондыбай, Маңғыстау географиясы. Маңғыстау мен Үстірттің киелі орындары.
Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық
Курманбаев С.К., Гамарник Г.Н., Султанов О.С., Муниципальный менеджмент: учебное
Изард, Уолтер- Методы регионального анализа - М., 1966г.
Агентство Республики Казахстан по статистике // Статистический бюллетень Министерства
3
Мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізудің маңызы
Аймақтардың экономикалық дамуын мемлекеттік реттеу
Аймақтық өсу теориялары
Аймақтарды басқарудың шетелдік тәжірбиесін пайдалану мәселелері
Батыс Қазақстан өңірлернің инновациялық қызметін талдау
«Қаражанбасмұнай» ААҚ мысалында еңбек ақының есебі
Қазақстанның экономикалық дамуының аймақтық аспектілері
Қазіргі таңда аймақтық саясатты жүргізу мәселелері
НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰРҒЫН ҮЙ САЛАСЫН ЖЕТІЛДІРУДІҢ БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРЫ
Қазақстан Республикасындағы аймақтық саясат