Монополиялық бәсеке
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Макро-микроэкономика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫ
Орындаған:
2 курс студентi
( қолы )
Ғылыми жетекшi:
э.ғ.к ., доцент
(қолы,күнi)
Алматы, 2004
ЖОСПАР
КIРIСПЕ ........................................................................................................3
I МОНОПОЛИЯ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСIНIК
Монополия табиғаты мен түралерi ......................................................5
Монополиялық бәсеке және оның басқа рыноктардан ерекшелiгi .10
II МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНДА ФИРМАНЫҢ ҚЫСҚА ЖӘНЕ ҰЗАҚ
2.1 Қысқа мерзiм кезеңiндегi фирма iс-әрекетi .......................................13
2.2 Фирманың монополиялық бәсеке кезiндегi ұзақ мерзiмдi
iс-әрекетi ......................................................................................................15
III ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ .................................................................................................18
3.1 Елiмiздiң экономикасындағы монополиялық бәсекенiң маңыздылығы .............................................................................................18
3.2 Отандық өнеркәсiп салаларындағы жеңiл өнеркәсiп саласының жағдайы
ҚОРЫТЫНДЫ ............................................................................................23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР .............................................................25
КIРIСПЕ
Рынок құрылымы бәрiмiзге белгiлi, ол өте күрделi механизм
Елiмiздiң рыноктық қатынасқа өтуi, ұлттық экономикада жаңа ұғымдар
Жетiлген бәсеке нарығы;
Монополия;
Монополиялық бәсеке;
Олигополия.
Бұлай рынок құрылымдарының жiктелуi фирмалардың нарықтағы санына, олардың
Мұндағы жетiлген бәсекелi рынок рыноктың толық қанды қызмет
Ал рынок құрылымының күнделiктi өмiрде жиi кездесетiн түрi
Мысалы, монополиялық бәсеке рыногы жеңiл және тамақ өнеркәсiбiнде,
Сонымен, монополиялық бәсеке нарығы дегенiмiз – нарықты көп
Бұл тақырыптың өзектiлiгi , шын өмiрде жиi
Сондықтан, мен микроэкономика пәнiнен курстық жұмысымның тақырыбын “Монополиялық
I МОНОПОЛИЯ ЖӘНЕ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСIНIК
1.1 Монополия табиғаты мен түрлерi
Рынок құрылымы фирмалардың саладағы санына, әрбiр фирманың көлемiне,
Рынок құрылымының негiзгi түрлерiне келесiлер жатады:
Жетiлген бәсеке нарығы;
Монополия;
Монополиялық бәсеке;
Олигополия.
Жетiлген бәсеке қалыптасу үшiн ондаған фирмалар әрекет жасап,
Жетiлген бiсекелес нарығы дегенiмiз -
Нарықта өнiм ұсынатын тәуелсiз сатушылар саны көп
Iр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесi
Баға, техология, ықтимал пайда жөнiндегi ақпараттар
Жаңа фирмалардың салаға кiруiне немесе одан шығуына
Бiсекелес фирма нарықтық бағаға әсер ете алмайды,
Р
Р0 D = MR
Q
Сурет- 1- Бәсекелес фирманың сұраныс қисығы
Суреттен көрiп отырғанымыздай өндiрiлген өнiм тұрақты (Q)
Фирманың жалпы не ортақ табысы өндiрiс көлемiнен өндiрушi
Мұндағы: TR – жалпы түсiм;
р – баға;
Q - өнiм көлемi.
Жетiлген бәсекеге қарама-қарсы бәсеке түрi монополия болып табылады.
Берiлген тауарды өндiретiн тек бiр ғана жеке фирма
Егер нарықта жеке өндiрушiнiң монополиялық билiгi орнықса, онда
Бiрақ монополиялы рыноктың жалпы қызмет етуiнiң негiзгi шарты
Өндiрiстiң басты ресурстарын жалғы фирманың иемденуi. Бұл монополияның
Бұған бiр мысал ретiнде АҚШ-тың “Microsft” деген компьюерлiк
Iрi өндiрiстiң басымдығы болуы. Бiр фирманың сол салаға
Мұндай жағдайда сол фирма рыноктағы монополист фирмаға айналады.
Шығындар
АС2
АС1 Орташа жиынтық
шығын (АС)
Q2
Сурет-2 – Монополист фирманың ауқымнан үнемдеуi
Суреттен көретiнiмiз, орташа шығындар қисығы терiс ылдилы көлбеулiк
3. Жеке өндiрушiге мемлекет тарапынан ерекше құқық беру.
Бәсекелесудiң әдiлетсiз жүргiзiлуi, оның негiзгi түрi – демпинг
/ 5, 305 бет /.
Монополиялық бәсеке және оның басқа рыноктардан ерекшелiгi
Рынок құрылымындағы жетiлген бәсеке мен таза монополия нарықтың
Нарықтың осы құрылымы нақты өмiрде жиi кездеседi. Мысалы,
Сонымен, сатушылар өз тауарының бағасына әсер ететiн, бiрақ
Бұл нарықта өндiрушiлер бәсекеге төтеп беру үшiн жарнама
Монополиялық бәсеке қалыптасуы үшiн ондаған фирмалар әрекет жасап,
Мұндағы тауарлар түрлерi көп, сапасы әр қалай, қызмет
тауардың орамы;
жарнаманың әсерi;
қызмет көрсетудiң көп түрлiлiгi;
жөндеуге кепiлдiк беру және жөндеу мерзiмiне қарай /
Монополистiк бәсеке жағдайында рынокқа ену кедергiлерi онша үлкен
лицензия;
патент;
фирма және кәсiпорын белгiлерi;
сауда белгiсi.
Монополиялық бәсеке рыногы қызмет етуi үшiн төмендегiдей ерекшелiктерiмен
нарықта тауарды сатушылар мен сатып алушылар саны өте
өнiмдердiң дифференциясы. Әрбiр фирма өз өнiмдерiнiң бәсекелестерiнен азда
еркiн рынокқа кiрiп-шығу. Яғни, монополиялық бәсеке рыногына кiруге
нарықтағы өнiм көлемi, баға және басқа да жағдайлар
Ендi монополиялық бәсекенiң басқа да рынок құрылымындарынан айырмашылығы
Монополиялық бәсеке рыногының монополиялы рынокпен ұқсастығы жеке фирманың
Монополиялық бәсеке рыногыны жетiлген бәсекелi рынокқа ұқсастығы әрбiр
Баға
Сұраныс
Өнiм көлемi
Сурет- 3 – (а) – Жетiлген бәсекелi рыноктағы
Олигополия мен монополиялық бәсеке бiр-бiрiне қарама-қайшы рынок құрылымдары
II МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНДА ФИРМАНЫҢ ҚЫСҚА ЖӘНЕ ҰЗАҚ
2.1 Қысқа мерзiм кезеңiндегi фирма iс-әрекетi
Монополистiк бәсеке нарығында рынокқа кiрiс ашық болғандықтан кезең
Монополиялық бәсеке нарығында тауарлардың өзiндiк ерекшелiгiнiң болуы, фирманың
MC = MR (2)
Мұндағы, MC – шектi шығын;
MR – шектi түсiм.
Қысқа мерзiмдi кезеңдегi монополиялық бәсекелес фирманың жұмысын талдаған
Бiрiншi жағдайда фирманың шектi шығындары мен шектi түсiмiнiң
Баға MC
ATC
3 А
2 В D
MR
0 2000 литр Өнiм көлемi
Сурет-4 – Монополиялы фирманың пайдасын максималдау шарты
Суреттен көрiп отырғанымыздай, фирманың максималды пайда табу үшiн
Екiншi жағдайда монополиялы бәсекелес фирманың бағасының орташа жалпы
5-шi суреттен көретiнiмiз фирманың шектi шығындары мен шектi
Баға MC ATC
Р0
MR Сұраныс
Зиянды минималдау Өнiм көлемi
Сурет-5 – Монополия бәсекелес фирманың зиянын төмендету жағдайы
2.2 Фирманың монополиялық бәсеке кезiндегi ұзақ мерзiмдi iс-әрекетi
Ұзақ мерзiмдi кезеңде әрбiр монополиялы бәсекелес рыноктағы фирма
Сондықтан бұл кезде фирмалар жаңа өнiмдер шығарып, өзге
P
P1 “0” AC
PC D1
D2
D3
Q1 QC Q
Сурет-6 – Монополиялық бәсекелес фирманың ұзақ мерзiмдегi тепе-теңдiгi
Ұзақ мерзiмдегi тепе-теңдiк ( 0 нүктесi ) тағы
Ұзақ мерзiмдегi тепе-теңдiк нүктесiнiң орташа шығынының ең төменгi
Егер жетiлген бәсеке нарығындағы заңдылықтар монополиялық бәсекеге бекiтiлсе,
Сонымен, ұзақ мерзiмдегi бәсекелi монополсит фирманың жағдайы жетiлген
III ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
Елiмiздiң экономикасындағы монополиялық бәсекенiң маңыздылығы
Елiмiздiң рыноктық экономикаға өтуне байланысты рынок құрылымдары
Экономиканың негiзгi секторы болып саналатын өнеркәсiптi қайта және
Осындай инновациялық-идустриялық жоғары бәсекеқабiлеттi алдынғы қатарлы елдер санатына
Стратегия мақсатындағыдай бәсекелестiкке шыдайтын, импорталмастырушы жеңiл және тамақ
Мұндай инновациясы бар, еркше сапалы өнiмдер өндiретiн салалардың
Осындай өңдеу өнеркәсiбiнiң iшiндегi кезек күттiрмейтiн, қарқынды даму
Отандық өнеркәсiп салаларындағы жеңiл өнеркәсiп саласының жағдайы
Жоғарыда өзiмiз атап өткендей монополиялы бәсеке рыногы көбiнесе
Қазақстан нарығына келiп түсетiн тоқыма және тiгiн өнеркәсiп
Импортталатын тауарлар құрамындағы киiм-кешек, аяқ-киiм, жеңiл көлiктер, медикаменттер,
Сарапшылардың топшылауынша , тоқыма және тiгiн өнеркәсiбiнiң ойдағыдай
Осы салаға мемлекеттiң әсерi салық салу, несие беру
Жалпы жеңiл өнеркәсiптiң тiгiн өнiмдерiн өндiретiн өндiрiстерi шағын
Тоқыма-тiгiн өнеркәсiбiнiң өнiмдiлiгiн арттыру үшiн Үкiметтiк деңгейде келесi
ауыл шаруашылығы өнiмдерiн (мақта, жүн, терi және т.б.)
инвестициялық үрдiстi жандандыру үшiн банк қаржыларын тарту және
сырттан тасылатын қосымша материалдар мен комплект бұйымдарға құннан
құралдарды лизингке алудың жағдайларын қалыптастыру;
импорттық тiгiн және тоқыма бұйымдарына шек қою немесе
Бұл мәселелердiң барлығы уақыт өте келе бiр жүйеге
Осы жұмыстарды қаржыландыру бюджеттен бөлiнген қаражаттардан құралатын, Даму
Әрине, инновация тек ғылыми жаңалықпен ғана емес, оны
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келе, рынок құрылымымен және оның қызмет ету
Сонымен рынок құрылымындағы жетiлген бәсекелi рынок дегенiмiз ондаған
Монополия дегенiмiз белгiлi бiр тауарды немесе қызметтi өндiретiн
Ал моноплиялық бәсекелi рыноктың қызмет етуi жалпы басқа
Екiншiден, ұзақ мерзiмдi кезеңде салаға ену еркiн болғандықтан
Ендi елiмiздегi монополистiк бәсеке рыногына келетiн болсақ отандық
Ал тамақ өнеркәсiбi соңғы бiр-екi жылдағы жағдайы жақсару
Сонымен, монополиялық бәсеке нарығы нақты өмiрдегi жағдайда жиi
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан – 2030. Қазақстан халқына
Есипова
Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – Спб: Питер
Хайман Д.Н. Современная микроэкономика: анализ и применение.
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А. Микроэкономика
Мұхамедиев Б.М. Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы:
Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. – М.:
Максимова В.Ф. Микроэкономика. / Учебник, - Москва.:
Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық
Қошқарбаев Қ. “Алматы қаласындағы тоқыма-тiгiн өнеркәсiбiнiң даму беталысы
Статистический ежегодник. Алматы. – 2003г.
2
Экономикалық пайда
Шығын
Монополиялық бәсеке
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ
Монополиялық бәсеке туралы
Монополиялық бәсеке нарығы
Бәсекенің түрлері
Бәсеке және монополия
МОНОПОЛИЯЛЫҚ БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНДА ФИРМАНЫҢ ҚЫСҚА ЖӘНЕ ҰЗАҚ МЕРЗIМДI IС-ӘРЕКЕТI
Монополия. Монополиялық билік пен бәсеке
Бәсеке - негізгі нарықтың элементі
Монополиялық бәсекелес фирманың қысқа мерзім кезеңіндегі жұмысын талдау