Қазақтар орыстар украйындар қазақтар орыстар украйындар
Мазмұны
беті
Кіріспе .......................................................................................................... 3
I-тарау Этникалық қарым-қатынас туралы мәселелер...............................8
1.1 Қарым-қатынас ұғымы, маңызы, ролі...............................................
1.2 Адамда этникалық сана-сезімнің қалыптасуының
психологиялық проблемалары.......................................................... 16
1.3 Этникалық өзіндік сана-сезімнің күнделікті .
қарым-қатынасқа әсері....................................................................... 23
II-тарау Этникалық қарым-қатынасты зерттеу.........................................34
2.1 Жұмыстың мақсаты, пәні, объектісі..................................................
2.2 Зерттеу әдісіне сипаттама.................................................................... 37
III-тарау Зерттеліну жұмысына алынған әр түрлі ұлттардың өз ұлтын
басқа ұлттарды бағалау ерекшеліктері
3.1 Қазақ ұлт өкілдерінің өзін-өзін және басқа ұлттардың
психологиялық ерекшеліктерін бағалау......................................... 41
3.2 Орыс және украин ұлттарының өзін-өзі бағалау және
қазақтарға психологиялық сипаттамасы......................................... 43
3.3 Ұлттардың өзін-өзі және басқа ұлттарға психологиялық
сипаттамасын салыстырмалық түрде негіздері.............................. 49
Қорытынды ................................................................................................ 52
Қолданылған әдебиеттер .......................................................................... 55
Қосымшалар ............................................................................................... 57
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда еліміздің егеменді ел болғалы ғылым,
Қазақстан Республикасының мемлекеттік болмысын қалыптастыру, оның егемендігін нығайтып, ұлттық
Жастарды ұлттардың психологиялық ерекшеліктерінің негізінде қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру мәселесі
Қарым-қатынас – білім мен біліктілік, дағды және адамның ішкі
Адамның қарым-қатынасына ұлттық ерекшеліктердің әсер етулерін зерттеуге арналған және
Бүгінгі таңда бұл проблемаға философтар, психологтар, педагогтар ерекше мән
Мемлекетіміздегі әр түрлі ұлт өкілдері өздерін бір тұтас халық
Зерттеудің нысаны - әр түрлі ұлт өкілдерінің қарым-қатынас ерекшеліктері.
Зерттеу пәні - қарым-қатынас барысында ұлттардың психология-
Зерттеудің мақсаты - қарым-қатынас процесінде әр түрлі ұлттардың
Зерттеу міндеттері:
Ұлтаралық қарым-қатынастың этникалық
сипаттама беру.
Ақтөбе қаласында тұратын әр түрлі ұлт өкілдеріне психологиялық сауалнама
Әртүрлі ұлт өкілдерінде қалыптасқан психологиялық қасиеттерді салыстырмалы түрде тәржімелеу.
Әрбір ұлттың өзін-өзі және басқа ұлттарды бағалау негізінде қалыптасқан
Зерттеудің ғылыми болжамы: психологиялық ерекшеліктерді нығайтуға жағдай туғызған кезде
Зерттеудің жетекші идеясы: Әр түрлі ұлттардың өзін-өзі және басқа
Зерттеу әдістері: зерттеліп отырған мәселеге байланысты философиялық, педагогикалық, психологиялық
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде мәселенің теориялық негіздері, зерттелу деңгейі қарастырылады, жұмыстың
Екінші кезеңде Ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып қарым-қатынасты ұйымдастырудың тиімділігі
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Этникалық қарым-қатынас мәселелерінің, теориялық негіздері анықталды.
2. Этникалық өзіндік сана-сезімнің күнделікті қарым-қатынасқа әсерінің психологиялық проблемалары
3. Ұлттардың психологиялық қасиеттерін анықтауға мүмкіншілік беретін сауалнамалар құрастырылып
Жұмыстың теориялық маңыздылығы:
- Этникалық өзіндік сана-сезім, этникалық қарым-қатынас психологиялық тұрғыдан
- Қарым-қатынас, ұлттық ерекшелік, ұлттық сана ұғымдарының мазмұны
- Адам баласында этникалық сананың қалыптасуының кейбір теориялық
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
- Психологиялық қасиеттерді анықтауға арналған әдістемелерді тақырыпқа сәйкес өңдеу;
- Жүргізілген ұлт өкілдеріне жүргізілген сауалнама нәтижесін өңдеу
- Ұлттардың өзін-өзі және басқа ұлттарға психологиялық мінездемесін
Ғылыми жобаның құрылымы: Ғылыми жоба кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, объектісі, пәні, мақсаты, міндеті, ғылыми болжамы,
“Этникалық қарым-қатынас туралы мәселелер“ атты бірінші тарауда Қарым-қатынас ұғымы,
“Этникалық қарым-қатынасты зерттеу“ атты екінші тарауда Жұмыстың мақсаты, пәні,
“Зерттеліну жұмысына алынған әр түрлі ұлттардың өз ұлтын басқа
Қорытындыда ғылыми болжамды дәлелдейтін зерттеудің нәтижелері мен тұжырымдар мазмұндалады.
I Этникалық қарым-қатынас туралы мәселелер
1.1 Қарым-қатынас ұғымы, маңызы, ролі
Осы еңбекте қарым-қатынас, баға беру және адамды адам қабылдау
Алайда, еңбекті жазу нәтижесінде этносаралық диссонанс құбылысын зерттеуге ыңғай
Қарым-қатынас, іс-әрекет, сана, жеке адам сияқты т.б. категориялардың қатарында
Қарым-қатынас процесі кезінде әрбір жеке адам өзін ерекше түрде,
Жалпы қарым-қатынас ұғымы - бұл іс-әрекет, сана және адам
Бұл қарым-қатынаста субъект ерекше формада өз бетінше белсенді қатысады.
Адам - бұл әлеуметтік мән, оның өмірі мен дамуы
Қарым-қатынас ұғымы туралы көптеген зерттеуші ғалымдар өз пікірлерін ұсынған
Жеке адамның әлеуметтенуі өзінің қоғамына тиесілі мәдени құндылықтар, өзара
Қарым-қатынас деп – екі немесе одан да көп адамның
Бөгде адамға бір нәрсені хабарлағанда, нұсқау бергенде немесе сұрақтар
Адамзаттың қоғамымен адамдардың қарым-қатынасының дамуы - диалектикалық күрделі процесс.
“Жалпы ойдың пайда болуы немесе бір ойдан екінші бір
М.М.Сужиковтың пікірінше «Адамдар бүкіл өмірінде өзге адамдармен қатынасу
Әлеуметтік психологияда қабылдау мен қарым-қатынас ұғымын бірдей етіп қарастырмайды.
Қарым-қатынас туралы ой-пікірлерді қарастыратын, болсақ негізгі құрал тіл, оны
Жан-жақты, мәдениетті тұлғаны кемелдендіруші сананың бірі мемлекетте Қазақстан Республикасының
Қоғамдық-әлеуметтік жағдайларға байланысты бір ортаға түскен адамдардың бірі екіншісінен
Қарым-қатынас - бұл екі (немесе бірнеше) адамның өзара бір-біріне
Кімде-кім қарым-қатынасты тек жәй ғана қатынас емес, ол өзара
Қарым-қатынас барысында адамдардар бір-бірін қажетсінуініңде өз мәні бар-ол адамгершілік
Психологиядағы трансакциялық талдау бағыты қарым-қатынасты үш позицияға бөледі: Бала,
Адамдар арасындағы үйлесімді қатынастар өмірде сирек кездеседі, сондықтан мұндай
Жеке адамдар аралық қарым- қатынас толық қалыптасып, орныққаннан кейін
Жеке адамдар арасындағы қарым-қатынастар өте нәзік те үзілгіш келеді,
1.2 Адамда этникалық сана-сезімнің қалыптасуының психологиялық проблемалары
Заман болмысының жас ұрпақтың өнеге тұтар өзіндік ұлттық тәлім-тәрбиесі
Адамның іс-әрекеті қашанда қоғамдық әлеуметтік тарихи мәнге ие. Саналылық,
Адамның жан қуаттарының дамып жетілуі, ойдағыдай өмір сүруі үшін
Адам зердесі әрдайым аса талғампаз және белгілі-бір дәрежеде өзімшіл
Бірақ өткенді марапаттауға, теңгермешілікті әлеуметтік әділеттіліктің жоғары көрінісі ретінде
кемшіліктер, бұрмалаушылықтар, болғандығын ескере отырып, жіберілген қателіктерді орындамауға тырысуымыз
«Этнос» дегеніміз - уақыт және кеңістік бойынша дараланатын тарихи
Этнос қалыптасуы бұл территорияның бірлігінен, бірігу арқылы ара қарым-қатынаста
“Этнос” ұғымын біздің қоғам тануымызда интернанационалдықпен салыстырғанда кейінге қалдырып
Біздің санамызда мына бір нәрсе ұмытылмауы тиіс, яғни адам
өзгерістердің негізі. Әр адам кез-келген бір ұлттың мүшесі сондықтан
Ұлт ұлттық сана, ұлтаралық келісім ұғымдары әрбір отандасымыздың көкейінде
Психолог-талдаушы әрі антрополог Х.Штайнның пікірі бойынша этностықтың тамыры табиғаты
Түрік халықтарынаң айтуы бойынша дұрыс өмір сүру ата-бабаларымыздың жинақталған
Діни әдет-ғұрыптарға өте ертеден қалыптасқан түрлі ырым-сырым, наным-сенімдермен бірге
Адам баласы шыр етіп жерге түскеннен бастап қартайып дүниеден
“Халқым қандай десең, салтымнан сынап біл” демекші, салт-дәстүрден этностың
Сөз жоқ мәдениетаралық білім беру жүйесіне көшу аздаған уақыттың
Мәдени бостандықтар мен негізгі хұқықтарды қамтамасыз ету туралы, қазақстан
Бұл түрғыдан Л.Н.Гумилев ұлттардың өз ара қатынасты ойлап шығарған
Этникалық сана-сезімнің оянуына, қалыптасуына КСРО-ның кезінде аса қандай мүмкіншілік,
Ұлттық психологияның құрылымдық күрделі элементтерінің бірі-ұлттық сана сезім. Ұлттық
Осы жерде айта кететін мәселе жалпы “ұлт” деген ұғымының
Ұлттық мұраттың ұлылығы бесік тәрбиесінен басталса. Сөйтіп, бертін ол
Ұлттың сана-сезімінің қалыптасуына рухани, мәдени шығармалар үлкен роль атқарады.
Тегі түрік болып келетін американдық психолог-талдаушы В.Волкан мырзаның «Ортақ
1.3 Этникалық өзіндік сана-сезімнің күнделікті қарым-қатынасқа әсері
Қазіргі әлеуметтік психология ғылымында қоғамдық сана, “ұлттық сана”, “таптық
Мұндай категорияларды ескермегенде, “ұлттық сана” мен “ұлттың санасы” деген
Қоғамдық сана ұғымының негізін құрылымына қарай саралауға көшейік.
Макротоптар /таптар, ұлттар т.б./.
Микротоптар /еңбек коллективтері/.
Мегатоптар /әлемдік сипат тенденциясын таситын қауымдастықтар, ұйымдар, қоғамдар, халықаралық
Субмикроқауымдастықтар /түрлі келісімдер, «ақылмен тілтабысушылар»/.
Ұлттық рухани элементті «ұлттық мінездің нышандарымен, ұлттық
психологиямен шектелмейді, идеология жағын қамтымайды»-деген Г.Е.Глерзманның пікірін әділ сынай
Ұлттың келешегін, оның экономикалық өрлеу мен әлеуметтік пргресске қол
Ал «өзіндік сана» деп отырғанымыз - индивидтің өзі қайталанбас
Этникалық өзіндік сананы анықтай отырып енді индивидтің өз ұлтына
Қазіргі ұлт қатынастары туралы философиялық әдебиеттерде ұлттық психологияның құрылымдық
Сонымен әр бір тап өздерінің өндіргіш күштеріне, қатынасына лайықты
Әр бір ұлттың жұмысшы табының мүдделері, жалпыадамзаттық және ұлттық
Ұлттық мүдделер арман, үміт, тілек, идея, мақсат т.б. формаларда
Этностың қалыптасып, оның одан әрі сақталуы үшін, сол этностың
Түркі әлеміндегі қазақ халқының қалыптасуына негіз болған этногенетикалық туыстықтың
Білімпаз мәдениетті болу үшін тілдік сана қажет. Ана тілін,
әуенін санаға құюға мүмкіндік береді емес пе?. Бұл тілдік
Сондықтан да азаттық құндылықтарға, әлемдік мәдениетке құштарланғанда табан тірер
Анасының әлдиімен айтылған бесік жыры- жас сәбидің құлағына шалынатын
Сонымен бірге әрбір тұлға тарихи санамен қатар географиялық санамен,
Әрбір халықтың ұлттылық қасиетті толық иемденуі, яғни бұл құбылысқа
Сонымен ұлттық бір жағынан әлеуметтік-этникалық даму сатылырының заңды көрінісі,
Ұлтжандылық халықтың ішкі халықтық психологиясынан туындайтын құбылыс.Ол жеке адамның
Ұлтшылдық құбылысы әлеуметтік шындықта екі түрлі көрініс береді. Олар
Саяси-идеологиялық ұлтшылдық - үлкен саяси-әлеуметтік топтар мен қауымдастықтардың (партия,
Тұрмыстық ұлтшылдық - бұл күнделікті өмірдегі жекелеген адамдар-дың ұйымдаспаған
Дүниежүзі халықтарының әртүрлі жағрапиялық жағдайда тұрғаны, бірінің мейілінше іскер,
қазақстандық деңгей бар деп түсінеміз. Солардың қайсысы қандай жағрапиялық
Әлемдік деңгей дегеніміз адамзат арам-мақсатының көк күмбезіне бекітілген нысанасы
Ұлтаралық қатынастар мәдениеті - кең ұғым. Ол біріншіден, адамның
«Бізге алдымен керегі - экономикалық дербестік. Экономикалық дербестік жоқ
Гумилевтың және басқа да евразиялылардың ой-пікіріне сүйенер болсақ, климаты
Басты проблема, ертеңіміздің негізі бүгінде қалауға қатысты мемлекеттік стратегиялық
Жоғарыдағы пікірлердің жаны барлығына ұлтымыздың басым көпшілігі мекендейтін ауылдық
Біздердің шығыстық менталдық қаситтеріміздің басқа да шығыстармен салыстырғанда номадтық
Ұлтына, нәсіліне, діни сеніміне қарамастан қазақтар мен басқа да
Әрбір ұлттың өз ерекшелігі бар. Сондықтан ұлттық қатынасты жан-жақты
II Ұлттардың өзара қарым-қатынасын зерттеу және
2.1 Жұмыстың мақсаты, пәні, объектісі
Ұлттың психологиялық құрылымдық күрделі элементтерінің бірі - ұлттық сана-сезім.
Біздің мақсатымыз: - әр түрлі ұлттардың арасында қалыптасқан өз
Этнопсихологиялық зерттеулерде этнос өкілдерінің құнды бағдарларын, тарихын сипаттайтын халық
Этнопсихологиялық зерттеудің осы ерекшелігін шетел авторлары Х.П. Дейнер және
Жеке дара әдістердің ішіне - бақылау, пікір талас, сауалнама
Біздің ойымызша, этносаралық диссонансты зерттеуде Қ. Е. Семеновтың
Автор бұл әдістерді өте кең көлемде түсіндіретіндігін есте сақтау
1. Бақылау
2. Құжатты зерттеу
3. Саулнама жүргізу
4. Кәсіби әлеуметтік-психологиялық әдістер (социаметрия, адамның тәжірибелік және топтық
5. Тестер.
6. Эксперимент.
Біздің жұмысымыздың негізгі міндеті - әр түрлі ұлттың
Ұлттардың бір- біріне және өз- өзіне баға беруінің нәтижесінде
Психоәлеуметтік дәлділіктің қалыптасуында әлеуметтік қоғамдастықтардың тарихи дәстүрлері үлкен роль
Жұмыстың негізгі мақсатына байланысты біз алдымызға мынадай зерттеу міндеттерін
Ұлттардың қарым қатынасының этникалық негіздеріне теориялық сипаттама беру.
Психологиялық зерттеу әдістеріммен Ақтөбе қаласында тұратын қазақ, орыс, украин
Әр түрлі ұлттардың қалыптасқан қарым қатынас негіздеріне психологиялық тұрғыдан
Әрбір ұлттардың өзін- өзі және басқа ұлттарды бағалау негінде
Сауалнамаға Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетінің шет тілі факультетінің
Сауалнамаға қатысқан келесі ұлт- украиндер. Орыс ұлтымен сәйкестендіріліп барлығы
Осы соңғы алынып отырған орыс және украиын ұлттарының өкілдері
Алға қойылған мақсатқа жету үшін және гипотезаны дәлелдеу бағытымен
1. Қажетті атқарылған зерттеулерді анықтаумен қатар оларды тану.
2. Зерттеу әдістерінің теореялық негізін қарастыру және жүйелендіру.
3. Зерттеу жұмыстарын атқару қортындылау және талдау
2.2 Зерттеу әдісіне сипаттама
Алдымызға қойылған жұмыстың мақсатын жүзеге асыруға мынадай психологиялық зерттеу
1.Әлеуметтік психологиялық сауалнама.
2.Жеке адамға топтың беретін сипаттамасының әдістемесі.
Әлеуметтік психологиялық сауалнаманың сұрақтарын ұлтаралық қарым-қатынасты зерттеуге бейімдеп құрдық.
Мысалы сауалнама сұрақтарына қоғамның демографиялық хал-ахуалы ескеріле отырып өзге
Тәжірибелік әдістеме - адамның топтық бағалануы әдісі (ГОК) негізінде
ГОЛ методикасын әлеуметтік -психологиялық зерттеулерде әр түрлі өзгерістер (модификация)
ГОЛ - объектілердің тепе-теңдігін сақтай отырып, этнопсихологиялық зерттеудегі
Тұлғаның биполярлық бағаны жүзеге асыратындығы оның қатынастарының екі жақтылығын
Биполярлық баға тұлғаның оның перцептуалдық ортасына түсетін «мағынасы өзгелердің»
Осы әдіске алынған қасиеттер Р. Кэттелдің 16 факторлы тұлғалық
Осылардың үшеуіне, жүргізудің құрылымы мен арнайылығын қарастырмай-ақ мыналарға
Континент-талдау немесе құжаттардың сапалық талдауы- бұл зерттеу кезеңіндеріне дейін
Әдіс мағынасы зерттелетін материалдың бірліктерін жүйеге келтіріген түрде белгілеу,
Әлеуметтік психологияда алынған мағлұматтарды талдау негізінен төмендегідей салаларда кездеседі:
1. Мәлімет берушілердің (коммуникаторлар, авторлар) әлеуметтік психологияның ерекшеліктерін талдау
2. Хабарлама мазмұнында келтірілген нақты әлеуметтік-психологиялық жағдайларды зерттеу
Коммуникативтік міндет қоғамдық проблемаларды шешуге және белгілі бір бағыттарға,
Ұлтаралық қарым-қатынастың технологиясы толық шешілмей коммуникативті міндеттердің орындалу сатысы
ІІІ Зерттеліну жұмысына алынған әр түрлі
3.1 Қазақ ұлты өкілдерінің өзін-өзі және басқа ұлттардың
Адамның биполярлық бағаны жүзеге асыратындығы оның қатынастарының
Бірінші дәрежеде ең айқын көрінетін қасиеттер 100%-85% аралығын көрсетеді:
Екінші дәрежеде көрінетін қасиеттер 85%-60% аралығын қамтиды. Қазақ ұлты
Ал украин ұлт өкілдерінен жақсы көрінетін қасиеттер мыналар: ашушаңдық,
Үшінші дәрежеде күнделікті өмір сүру барысындағы қарапайым қасиеттер тобы
Орыс ұлтының күнделікті өмірде байқалатын қасиеттері төмендегіше анықталды: қаталдық
Сонымен ойды қорыта келіп айтатын болсақ, облысымыздағы негізгі ұлт
Бүгінгі Қазақстандық қоғамда құндылықтар бағыты қатарында ұлтжандылық, отаншылдық сезімдер,
Болашақ ұрпақты кәсіби еңбекке даярлау үрдісінде бұл құндылықтарды түсінуі,
3.2 Орыс және украин ұлттарының өзін-өзі бағалауы және қазақтарға
Қазіргі кезеңде қоғамдық үрдісте ұлттық негізді дамытуға, мәдениетті, тіл
Болашақ ұрпақты тәрбиелеудегі басым идея - өзін ең алдымен
“Қазақстан Республикасының этникалық мәдени білім беру тұжырымдамасында” мынадай міндеттер
- жан-жақты мәдениетті тұлғаны тәрбиелеу;
- тұлғаның өзіндік төл мәдениетіне сай болуына және өзге
- көп тілді жеке адамды қалыптастыру: ана тілінде еркін
Болашақ ұрпаққа ұлттық психология идеяларын негізге ала отырып, тұлғалардың
1) ұлттық діни-мәдени мұра (наным - сенімдері);
2) қазақы төл мәдени қазына (ауыз әдебиеті, ұлттық тарих,
3) ұлттық тәлім-тәрбие
4) ұлттық мемлекеттік дәстүрлер т.б.
Өз тарихы мәдениеті бар түрлі ұлттар мен халықтардың бір
Енді осы ұлттардың өкілдеріне жүргізілген сауаланаманың қорытындысы түсінікті болу
Бірінші дәрежеге ең аң айқын көрінетін қасиеттер 100%-85% аралығын
Екінші дәреже жақсы байқалатын қасиеттер 84%-60% аралығын қамтиды.
Үшінші дәреже күнделікті өмірде көрінетін қасиеттер 59%-30% аралығын қамтиды.
Бірінші, екінші дәрежелі қасиеттерді жалпы ұлттардың психологиясына тән қасиеттер
Өзін-өзі бағалау барысында қасиеттердің мынадай топтарын бірінші дәрежелі қасиеттерге
Енді екінші дәрежелі қасиеттер деп орыс ұлтының өкілдері өз
Сонымен қатар жиі қарым-қатынас жасап жүрген қазақ ұлт өкілдерінде
Орыс ұлтының бағалауы бойынша қазақ ұлты қандай қасиеттерін күнделікті
Сонымен енді зерттелінуші объектіміздің бірі-украин ұлтының өз-өзіне және қазақ
Ой тоғытатын болсақ, дүниежүзі халықтарын біріңғай іскер, дәулетті,
Ұлтаралық қарым-қатынасқа ұлттар өкілдерінің психологиялық ерекшеліктері әсер етеді және
Біздің жұмысымыздың барысында ұлттардың арасындағы бағалы құндылықтарын төмендегідей
Берілген ұлт өкілдерінің қайсысымен:
а) жиі қатынас жасайсыз ба?
б) қатынас жасауға болады деп есептейсіз бе ?
90 пайызы қазақтармен, орыстармен, украиндармен жиі қатынас жасаймыз десе,
Біздің тақырыбымыз этнопсихологияға қатысты болғандықтан, мына бір қасиетке көңіл
Ұлттық тәрбие нышандарын оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану қажеттігі күннен-күнге, жылдан-жылға
3.3 Ұлттардың өзін-өзі және басқа ұлттарға психологиялық сипаттамасын
Біздің негізгі жұмысымыздың мақсаты - ұлттардың арасындағы бағалы құндылықтарын
Еліміздегі ұлттық мәдени орталықтар республикада болып жатқан оқиғаларға жаңа
Л.Фестингер бойынша жеке адам ішкі сәйкестікке ұмтылады. Оның ішкі
Ұлттық дәстүрдің жолдастарын ұстаушылдық, көпшілдік, жайдарылық, діншілдік, жомарттық, қарапайымдылық
Жүргізілген сауланаманың нәтижесі бойынша әрбір ұлт өкілі этникалық ұқсастықпен,
Қазақ ұлт өкілдері өз ұлтына қоғамдық ортадағы ұстамдылығын
Біздің тақырыбымыз этнопсихология пәніне қатысты болғандықтан мына бір
Орыс халқының салт-дәстүрлерін зерттей келе және басқа халықтардың салт-дәстүрлерімен
Қорытынды
Қазақстанның әлеуметтік мәдени дамуы күрделі де қарама-қайшылықты процесс. Себебі
Облысымыздағы негізгі ұлт болып табылатын қазақ одан кейінгі яғни
Этникалық дәлме-дәлділік (ұқсастық) жеке адамның психоәлеуметтік ұқсастығы болып табылады.
Этникалық дәлме-дәлдік тұлғаның өзіндік санасының дамуына, өзіне баға беруі
Бұл жұмысты жалпы ұлтаралық қарым-қатынасты нығайтуға,
жақсартуға пайдалануға болады.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында әлем қауымдастығының басқа да елдеріндегідей
Қазіргі заман психологиясын жан-жақты, әр тарапта дамуды қажет
Мемлекеттегі қоғам саясатының қалыптасуы әрдайым ұлттық дүниетаным негізіне
Зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер мынадай қорытынды жасауға мүмкіндік
- Этникалық сананы зерттеу, жүйелеу, ұлттық қарым-қатынастың қалыптасып дамуына
- қазақ халқының ұлттық ерекшеліктері жеке тұлға қалыптастырудағы тағылымдық
- ұлттық психология арқылы болашақ ұрпақты қоғам сұранысына сай
Жүргізілген зерттеу нәтижелері бірқатар ұсыныстар жасауға мүмкіндік берді:
- Ұлттық психология идеяларына негізделген тәрбиелік, өзара қарым-қатынас тәлімін
- Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру проблемасы бойынша әдістемелік
- Өз ұлтыңның дінін, ана тілін, тарихын, құрметтеу мен
- Ұлтаралық қарым-қатынастың ынтымақтастығын нығайту үшін көп ұлтты мемлекеттің
- Рухани ахуалды жақсарту үшін әр түрлі бағытта орындалған
Зерттеу проблемасы күрделі болғандықтан, оның барлық қырларын түбегейлі шешіп,
Қолданылған әдебиеттер
«Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы» // Қазақстан мектебі
Байбурин А.Г. Этнические аспекты изучения троительных форм
поведения и традиционная культура.// Советская этнография. №2 – 1985.
Левитов Н.Д. Психология характера. -М.,1969. - с.18
Каган М.С. Мир общения: проблемы межсубъектных отношений.
М.:Политиздат, 1988 – с.149
Абдильдин Ж., Нысанбаев А. Социокультурный выбор модели
образования // №12 – Мысль, 1993. с.58-62
Сужиков М.М., Сапаргалиев Г.С. Некоторые философско-правовые
проблемы совершенствования культуры межнациональных отношений. Алма-ата : Наука, 1989.
Кішібеков Д.Ю. «Философия» Алматы: Ғылым, 1999.– 200 б.
Буева Л.П. Человек, деятельности и общения. М.; Мысль, 1978.
с.216
Леонтьев А.Ф. Проблема общения в психологии // В кн:
общения в психологии - М.:Политиздат, 1977. - с.304
Ломов. Б. Ф. Проблема общение в психалогии 11 В
общения в психологии- М.: Наука, 1981. - с.280
11 Паригин. Б. Д. Основы социально- психологичекой теории.
12 Ананьев Б.Г. Человек
13 Бодалев А.А. Личность
14 Кон И.С. Этнография детства. Традиционные формы
15 Рубинштейн С.А. Проблемы
16 Выготский Л.С. Избранные психологические
17 Байкин Ф.Р. Культура общения - структурный
18 Немов Р.С. Психология. В
19 Общая психология. Сост. Рогов Е.И. - М.:
20 Петрорвский А.В., Ярошевский М.Г. Чувства,
21 Аймонтас Б.Б. Общая психология: Схемы -
22 Андреева Б.Г. Социальная психология. Т.1-М.,
23 О языках в Республике Кзахстан : Закон
24 Смирнова Н.М. Интелегенткое сознание как
25 Афанасьев. Человек как система и система деятельности
26 Гумилев М.Н. Иванов К.П. Этнические прцессы: два
27 Наурызбай Н.
28 Наурыз - «Жаңғырғын салт-дәстүрлер».
29 Кенжалин Ж. Шындықты шырақ етіп ұстаңыз.
30 Джандильдин Н.Д. Природа национальной психологии. - Алма-Ата
31 Прановская Р.М. Элименты практической психологии.- Л., 1991.-
32 Руско-кзахский словарь 1-2 том (психология).
33 Абдрахманов А., Жарықбаев Қ. Психологиялық орысша-қазақша сөздік.
Қосымша-1
Көпшілдік
Ұлттар Қазақ орыс украиын
Қазақ 94 92 94
Орыс 58 96 88
украйын 47 93 87
Ұстамдылық
Ұлттар Қазақ орыс Украиын
Қазақ 54 37 59
Орыс 22 57 42
Украйын 47 33 52
Төмен интеллект
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 44 67 59
Орыс 65 64 51
украйын 69 58 62
Эмоциналдылық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын зақ419257 Орыс 54 42 39
украйын 34 93 47
Діншілдік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 93 85 67
Орыс 58 80 61
украйын 61 74 58
Қосымша 2
Еңбек сүйгіштік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 76 47 62
Орыс 78 62 61
украйын 46 69 63
Ырымды сақтаушылық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 75 68 51
Орыс 64 65 67
украйын 97 58 61
Іскерлік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 48 64 56 Орыс566375 украйын 32 65 56
Бос қуанушылық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 63 47 50
Орыс 55 72 54
украйын 44 52 52
Сенімділік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 53 45 62
Орыс 60 63 58
украйын 49 58 55
Қосымша 3
Байсалдылық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 96 46 62
Орыс 92 89 72
украйын 64 54 57
Ер жүректік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 85 68 61 Орыс756572 украйын 97 68 69
Сенгіштік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 82 38 73
Орыс 68 49 75
украйын 74 56 56
Сөзшеңдік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 92 77 50
Орыс 65 72 54
украйын 74 62 52
Ұлт дәстүрдің жолдарын ұстаушылдық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 85 45 32
Орыс 60 63 44
украйын 59 58 55
Қосымша 4
Қызғанбаушылық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 52 69 62 Орыс636572 украйын 64 54 57
Индивидуализм
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 53 68 61
Орыс 34 65 62
украйын 28 68 59
Қулық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 40 58 53
Орыс 58 49 65
украйын 44 56 46
Дінге сенбеушілік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 32 47 40
Орыс 25 42 54
украйын 34 56 42
Сөзге сараңдық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 22 35 42
Орыс 40 23 44 украйын392855
Қосымша 5
Адамгершілік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 73 69 62
Орыс 83 65 72
украйын 84 64 67
Күдіктілік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 83 68 61
Орыс 74 65 62
украйын 68 78 69
Жалғандық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 47 48 33
Орыс 58 49 45
украйын 44 36 36
Прогрессшілдік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 57 47 50
Орыс 65 62 64 украйын545652
Көнгішдік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 76 55 62
Орыс 80 63 54
украйын 79 58 65
Қосымша 6
Қорқақтық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 55 59 52
Орыс 53 45 62
украйын 34 38 47
Көңілділік
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 75 68 61
Орыс 74 65 62
украйын 78 78 69
Қаталдық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 51 68 53
Орыс 48 59 45 украйын445666
Коллективизм
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 55 67 60
Орыс 62 52 54
украйын 64 66 52
Салақтық
Ұлттар Қазақ Орыс Украиын
Қазақ 53 55 42
Орыс 50 43 34
украйын 49 58 45
Қосымша 7
Анкетаның келесі сұрақтарына жауап
беруіңізді сұраймыз.
Сіздің жасыңыз: _________________
Жынысыңыз: ____________________
Мамандығыңыз: ___________________________________________
Кәсібіңіз: _________________________________________________
Ұлтыңыз: ________________________
Ата-анаңыздың ұлты:
Анаңыз: ________________________
Әкеңіздің: ______________________
Сіздің отбасыңызда өзге ұлт өкілдері бар ма? /бар болса
___________________________________________________________
Сіз жоғарыда берілген ұлт өкілдерімен неке құруға болады деп
Қандай жағдайларда осы ұлт өкілдерімен сіз қандай жағдайда қарым-қатынаста
А) іскерлік (оқуда, жұмыста)
Б) Достықта
В) т.б.____________________________
10. Жоғарыда берілген қайсы ұлт өкілдерімен:______________________
а) жие қатынас жасайсыз:
б) қатынас жасауға болады деп есептейсіз:
11. Берілген мінез ерекшеліктерінің қайсысын сіз жағымды деп есептейсіз
12. Берілген мінез ерекшеліктерінің қайсысын сіз ұнатпайсыз (нөмірлеп көрсетіңіз):
Қосымша 8
Ответьте, пожалуйста, на вопросы следующей анкеты.
Ваш возраст: ____________________________________________________________
Пол: ___________________________________________________________________
Образование: ___________________________________________________________
Специальность: _________________________________________________________
Национальность: ________________________________________________________
Национальность родителей: _______________________________________________
Матери: ________________________________________________________________
Отец: __________________________________________________________________
Есть ли в Вашей семье представители другой национальности: /если
Считаете ли Вы возможным брак с представителем другой национальности:
С представителями каких национальностей /из числа перечисленных/ Вам приходилось
А) деловые /учеба, работа/
Б) дружеские.
В) какие-ливо другие
10. С представителями какой ндциональности /из числа перечисленных/
Вы общаетесь чаше всего; ________________________________________________
Предпочитаете общаться ; ________________________________________________
11. Какие из перечисленных выше черт характера. Вы считаете
_____________________________________________________________________________
12. Какие из перечисленных выше черт характера Вы считаете
_____________________________________________________________________________
Қосымша 9
Алдыңызда жеке адамға тән қасиеттер тізімі
берілген. Берілген ұлттардың бойында көрінетін
қасиеттерді 10-баллдық жүйеде бағалаңыз:
бұл адамдардың тобында мүлдем байқалмайтын
қасиеттер;
10- бұл адамдар тобында анық байқалатын қасиеттер.
Мінез қасиеттерқасиеттері
1. Көпшілдік
2.Әдепсіздік
3.Жомарттылық
4. Әбігерлік
5. Еңбексүйгіштік
6. Ер жүректік
7. Баяулық
8. Кекшіл еместік
9. Жеңіл ойлылық
10. Қарапайымдылық
11. Жайдарылық
12. Мақтаншақтық
13. Қызғанбаушылық
14. Мұқияттылық
15. Іскерлік
16. Әдептілік
17. Кекшілдік
18. дүния шашқыштық
19. қорқақтық
20. Көңілділік
21. Қаталдық
22. Жоғары интеллктілі
23. сенгіштік
24. Қырсықтық
25. Бос қуанушылық
26 Сараңдық
27 Жалқаулық
28. Тез әсерленушілік
29. Дінге сенбеушілік30. 30.Адамгершілік
31. Ашушаңдылық
32. Ақ көңілділік
33. Түйықтық
34. Дөрекілік
35. Коллективизм
36. Сөзшеңдік
37. Күдіктілік
38. Жалғандық
39. Ұстамдылық
40. Салақтық
41. Ұқыптылық
42. Парасаттылық
43. Байсалдылық
44. Төменгі интелектілі
45. Прогрессшілділік
46. Сыйспаушылыдық
47. Діншілдік
48. Ұлттық дәстүрдің жолын ұстаушылдық
49. Индивидуализм
50. Сөзге сараңдық
51. Қулық
52. Көнгіштік
53. Абайл амаушылық
54. Қызғаншақтық
55. Сыпайлылық
56. Өзінің көңіл-күйін ұстамшылдық
57. Шыншылдық
58. Керітарпалылық
Қазақтар орыстар украйындар
қазақтар орыстар украйындар
Қосымша 10
Перед Вами список черт характера человек. Необходимо
оценить перечисленные национальности по степени
выраженности у их представителей /в общем / данных черт
10-ти бальной шкале :
0-отсутствие данной черты у оцениваемой совекупности людей:
10-максимальная выраженность черты у национальной группы.
Черты характера Н
казахи русские украинцы
1. общительность
2. бестакность
3. щедрость
4. суетливость
5. трудолюбие
6. мужество
7. медлительность
8. незлопамятность
9. легкомыслие
10. скромность
11. живчивость
12. хвастливость
13. независтливость
14. аккуратность
15. деловитость
16. тактияность
17. злопамятность
18. мрачность
19. расточительность
20. трусость
21. веселость
22. жестокость
23. высокий интелект
24. доверчивость
25. упрямство
26. праздность
27. космополитизм
28. скупость
29. лень
30. эмоциональность
31. атеизм
32. гумонность
33. вспыльчовость
34. замкнутость
35. грубость
36. коллективизм
37. разговорчивость
38. подозрительность
39. лживость
40. сдержанность
41. неряшливость
42. бережливость
43. рассудительность
44. серьезность
45. низкий интеллект
46. прогрессивность
47. неуживчивость
48. религиозность
49. приверженность националь-ным традициям
50. индивидуализм
51. молчаливость
52. хитрость
53. сговорчивость
54. безрассудство
55. завистливость
56. деликатность
57. сдержанность /эмоциональная/
58. правдивость
59. консервативность
2
Молдовия
Солтүстік Жоңғар туристік ауданы
Ұлы Отан соғысы жылдарындағы депортация
Этникалық қарым - қатынас туралы мәселелер
ХХ ғасырдың 30-40 жылдарындағы Депортация
Қорғалатын аумақтары мен экологиялық жағдайы
Тарихи этнодемографиялық жағдайын, халқымыздың ұлттық құрамының даму тарихын айқындау
Ресей империясының құрамындағы Қазақстанның этникалық келбетінің қалыптасуы
Қазақстан Республикасының демографиялық ахуалының зерттелуі
Қазақстан – көпұлтты мемлекет