Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктері
Мазмұны
1 Тарау. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі мекен ұғымын білдіретін
Салыстырмалы анализ және тілдік интерференция
1.2 Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктері.
1.3.Қазақ тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктері
2 Тарау ағылшын тілінің мекен ұғымынбілдіретін тілдік бірліктерін
қазақ топтарында оқытудың әдістемесі.
2.1. Қазақ топтарында ағылшын тілінің мекен етістігі жүйесін
оқыту әдістемесінің теориялық негіздері.
2.2. Ағылшын тілінің мекенұғымынбілдіретін тілдік бірліктерін игерудің
қиындықтарына байланысты әдістемелік типология мен қателер
мәселесі.
2.3. Ана тілі және шет тілі интерференцияларын жоюға аргналған
жаттығулар.
3Тарау Ағылшын тілінің мекен ұғымынбілдіретін тілдік бірліктерін
қазақ топтарында оқытудың эксперименталды тәжірибелік
сипаттамасы.
3.1. Эксперименталды тәжірибелік оқытудың сипатамасы,эксперимент алды тексеру
3.2. Тәжірибелік оқытуды ұйымдастыру.
3.3. Тәжірибелік оқыту, оның нәтижелері.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер
Қосымша.
ЖОСПАР
1 Тарау. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі мекен ұғымын білдіретін
тілдік бірліктерді салыстырмалы түрде зерттеу. 3
1.2 Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктері. 10
1.3.Қазақ тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктері. 19
2 Тарау Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін
2.1. Қазақ топтарында ағылшын тілінің мекен етістігі жүйесін оқыту
2.3.Ана тілі және шет тілі интерференцияларын жоюға арналған 32
жаттығулар 32
3 Тарау Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктерін
Қорытынды 47
Қолданылған әдебиеттер тізімі 48
1 Тарау. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі мекен ұғымын білдіретін
тілдік бірліктерді салыстырмалы түрде зерттеу
Салыстырмалы анализ және тілдік интерференция.
Шет тілінде оытуды тиімділігін арттыру және ол тілді игеру
Салыстырмалы анализге тән тілдік тасымал, шет тілін игерудегі ана
Жалпы шет тілін оқытудағы ана тілінің рөлі мәселесі
Шет тілін оқыту кезінде ана тілі шет тілімен байланысқа
Бүгінгі таңда елімізде жүргізіліп жатқан тілдік саясат бойынша қос
Түрлі тілдердегі интерференция түрлерін сипаттайтын көптеген ғалымдардың еңбектерімен таныса
Психологиялық көзқарас бойынша, адамның кез – келген басқа іс
Аталған механизмдердің қалыптасуында оқыту процессі маңызды рөл атқарады. Ал
Жоғарыда айтып кеткендей психологияда қалыптасқан бұл заңдылықтар адамның кез
В. Корнев интерференцияның келесідей түрлерін атап өткен: "тілдік, графикалық,
Шет тілін игерудің бастапқы кезеңінде оқушылар сөзінде фонетикалық, лексика
Тіл мен сөйлеудің этнолингвистикалық және елтану сияқты копонентттерінің өзектілігіне
А.А Залевская интерференцияның тағы бір ерекше түрін атайды. Ол
Мысалға:
Кей кезде дағды интерференциясының орнына оқушылардың ана тілінде баламасы
Салысытырылып отырған тілдердегі тілдік бірліктердің қолданысына байланысты кейбір тыйымдар
Кей кезде шет тілінде сөйлеу барысында оқушылар тіл байлықтарының
Тараудың басында айтып кеткендей түрлі тілдердегі интерференция мәселесі
Қазіргі кезде интерференция мәселесі көбінесе келесдей екі бағытта қарастырылып
Біз өз жұмысымызда қазақ студенттерінің ағылшын тілінде сөйлеу кезінде
Біздің зерттеу жұмысымыз үшін интерференцияның тіл ішілік және тіл
Сондықтан да интерференцияны анықтау мақсатында ана тілі мен шет
Интерференция туралы қалыптасқан пікірлер және түрлі ғалымдардің интерференция құбылысына
Бұл анықтамалар интерференция құбылысының ана тілінің шет тіліне
Тілдердің бір–біріне әсері ұғымына байланысты осы құбылыстарды білдіру үшін
Субстрат, суперстрат және адстрат туралы айтқан кезде тіл қарым
Ал осы тілдердің бір–біріне әсері ұғымына байланысты келесідей екі
В.Ю.Розенцвейг тілдердің қарым–қатынасы негізінде пайда болатын семантикалық өзгерістерді үнемі
1.2 Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктері.
Кеңістік және уақыт ұғымдары ертеден бері философиялық және ғылыми
Кеңістік пен уақыт категориялары материяның тіршілік етуінің жалпы формасы
Кеңістік жалпы және айрықша қасиеттерге ие болады. Оның жалпы
Кеңістік сондай–ақ қисындылық, жалғасушылық, үздіксіздік қасиеттеріне ие, бұл қасиеттер
Кеңістік ұғымының тарих бойында адам ойында, санасында қалыптасуы заттардың
Танымның материялық түрі адам үшін оның өзіндік Менінен тыс
Психологтар сонымен қатар адамның кеңістікті көру анализаторының көмегінсіз де
"Кеңістік" семантикалық жүйесіне жататын лексикалық сәйкестіктерді қарастырған кезде оларды
Бұл класификация бойынша тілдегі сөздік бірліктер екі үлкен категория
Егер К.Бюллеррдің классификациясы туралы айтатын болсақ, ол ғалымның екі
К. Бюллер өз жұмысында сөздерге мағына ұсына отырып, ол
"Кеңістік семантикалық жүйесін құрайтын ұғымдар қарастырылып отырған тілдік бірліктер
Мекен ұғымын білдірудің дейксистік жолы дейксис теориясына негізделген.
Дейксис мәселесін текст төңірегінде қарастырудың сөздің экстралингвистикалық қызметін толықтай
Заттардың кеңістіктегі орны да, қозғалысы да дейксистік жолмен беріле
Кеңістік ұғымын бідірудің дейксистік жолы деп біз ззаттың белгілі
Мекен ұғымын білдіретін негізгі дейксистік қбылыстарды келесідей топтарға бөлуге
қос мағыналы сөздер (объектіге де субъектіге де байланысты мағына
объектіні сілтейтін сын есімдер (атрибутивті бірліктер)
кеййбір зат есімдер
сөз тіркестері
Мағынасы жағынан субъективті де, объективті де бағыттарды ұстанатын, яғни
Объективті референтті ситуациялардың орталықтарына бағытталған үстеулер: ahead, back, down,
Мекен ұғымын білдіретін үстеулердің ерекше тобын
Ал қазақ тілі аглютинативті тілдер
Объективке сілтейтін сын есімдер үнемі дексисті
Сонымен қатар кеңістік ұғымын дексистік жолмен білдіру
in the distance – far away
қашық жерде - алыста
қол асты – жақын жерде
Кеңістік ұғымын білдірудің аталған дексистік жолдарының
Лексикалық бірлік түрі Қолданыс жиілігі Пайыз Қарастырған сөздер саны
Үстеу
Етістік
Сын
Зат есім 75
84
35
88 8,9
42,8
14
34,3 14
67
45
42
1052
5135
1677
4107
Бұл кестеден көріп отырғандай кеңістік дексисін білдіретін
Біздің зертеу жұмысымызда етістіктер тобы, оның үшінде
- Біріншіден, ағылшын және қазақ тілдеріндегі кеңістікте орналасу
Екіншіден, ағылшын және қазақ тілдеріндегі тілдік
Үшіншіден, етістіктердің деиксистік категориямен байланысын қарастырып кеңістік
Ағылшын және қазақ тілдерінің жалпы кеңістікте
Етістік топтарының жалпы сипаттамасына көшпес бұрын олармен
Адамның саналы әрекетінен тыс өз беттерімен пайда болатын
А) жер бедері, жер бетінің кейбір бөліктері,
Беткі қабаты жазық болып келетін субъектілер тобына valley,
Сыртқы қабаты бұдырлы болып келетін субъетілер тобына жататындары
Жыра ретінде сипатталатын субъектілерге lowland, hollow, ravine, gully, canyon,
Таулы қыратардың қатарына жататын субъектілерге
Б) Табиғи сулы қыраттар: lake, pond,
Сулы тасқындар да осы топқа жатады. River, stream, brook,
Сонымен қатар лингвистикалық зерттеулер жүргізгенде сулы тасқындар үнемі қозғалыста
В) Өсімдіктер мен жерден өсіп шығатын
Ұсақ өсімдіктерді біз қарастыатын ситуацияда субъектілер тобына
Г) Жер бетінің толығымен өсімдіктер алып жатқан
Адамның қолымен жасалатын субъектілер:
А) City, village, street etc. - Қала, қыстақ,
Б) Road, track, path, route, way, pass, passage etc.
В) Адамның қолымен жасалатын сулы тоғандар: canal, channel
Г) Фундаменттік сипатқа ие тұрған жерінің негізгі
Аталған субъектілерді білдіретін тілдіек бірліктер ерекше топологиялық қасетке ие
Кеңістікте орналасу мағынасын білдіретін етістіктердің семантикалық классификациясы
1. Бақылаушы тұрғысынан :
1. бақылаушының алдында ашық кеңістік
бақылаушының алдында пайдаболу/ жоқ болып кету:
а) пайда болу, көзге көріну
б) басқа объектінің қасында ерекшеленіп тұру
в) көзден таса болып тұру
2.Кеңістікке толығымен еніп тұру:
Кеңістікке басы не соңының енуі
Кеңістікке ене тұрып ондағы басқа объектілермен шекаралас болу:
А) ашық шекара
Б) ашық / жабық шекара
С) жабық шекара
Басқа объектінің шетіне шығып тұру:
А) төменгі сол жақ шет
Б) басқа объектінің шекарасына еніп тұру
С) жоғарғы шет
Биіктікке қатысты орналасу:
а) тігінен
б) жоғарғы шек / шетке ұмтылу
Әр – түрлі бағыттарда орналасу:
а) көп бұрылыстарға ие болу : қисықтық + қайталанып
б) орналасқандағы бастапқы нүктелердің түрлі бағыттарға беттелуі
с) орналасқандағы соңғы нүктелердің түрлі бағыттарға беттелуі
Бұрылыстың болуы:
а) кеңістіктегі тік және көлденең бағыт
б) түзу сызыққа қатысты бағыт
Осы классификациядан көріп отырғандай ағылшын және қазақ тілдеріндегі мекен
Бақылаушы алдындағы ашық кеңістік мағынасын білдіретін етістіктер. Олар жоғарыда
Табиғи, статикалық объектінің адамның назарына іліну, көз алдында көріну
Статикалық объектінің кеңістіктен жалпы орын алуын басқа объектілермен қатар
1. Шек – ұғымын беретін қосымша компоненті бар, жалпыжалпы
2.Жалпы мағынасы кеңістікте орналасқандағы басқы шет, соңғы шет болып
3. Кеңістіктен орын ала тұрып басқа объектілермен шекараласу мағынасын
а) басыңқы семантикалық компоненті бекітілмеген / ашық шекара ұғымын
б) жалпы мағынасы кеңістікте орналаса тұрып, басқа объектілермен
в) жалпы мағынасы кеңістікте орналаса тұрып, басқа объектілермен шекаралас
4. Кеңістікте тарала отырып, басқа объектілердің шетіне шығып тұру
а) қосымша семантикалық мағынасы астыңғы шек / сол жақ
б) кеңістікте орналасқан кезде бір шеті екінші ір объектінің
5. Кеңістікте биіктік тұрғысынан орналасу мағынасын беретін етістіктер тобы:
а) басыңқы семантикалық компоненті тік / тігінен орналасу ұғымын
б) басыңқы семантикалық компоненті биіктік ұғымына сілтейтін етістіктер тобы.
Соңғы лексикалық топтың шеңбері қосымша семантикалық компоненті жоғарғы шек
6. Кеңістікте түрлі бағыттарда орналасу мағынасын білдіретін етістіктер тобы.
а) Кеңістікте оналасқанда бұрылыстармен сипатталу ұғымын беретін етістіктер
Қымша семантикалық компоненті түзу сызықа қатысы тұрғысынан сипатталатын етістіктер
2)Қосымша семантикалық компоненті көлденең / тік бағытқа қатысты орналасу
б) Кеңістікте орналаса тұрып, көптеген бұрылыстарға ие болу ұғымын
1) қисықтық + қайталанып отыру + кесте компоненті
2) негізгі компоненті қисықтық, қосымша компоненті пішін болып табылатын
Қосымша семантикалық компоненті кеңістікте оналасқан объектінің түрлі бағыттардағы
Қосымша семантикалық компоненті кеңістікте оналасқан объектінің түрлі бағыттардағы соңғы
1.3.Қазақ тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктері.
Мекен ұғымынің түрлі тілдердегі берілу жолдары әр тілдің тілдік
Мекен және кеңістікте орналасу ұғымдары қазақ тілінде келесідей жолдармен
А) Зат есім арқылы. Қазақ тілінде зат есім
Әуе мекені ұғымын білдіретін зат есімдер:
Аспан, онда кездесетін объектілердің атаулары (әлем, күн, жұлдыз т.б.)
Ғарыштық атаулар (ұшақ, жер серігі, әуе кеме т.б.)
Жер беті мекені ұғымын білдіретін зат есімдер:
а) Ауа кеңістігіне байланысты қолданылатын зат есімдер (көк аспан,
ә) Сулы кеңістіктердің түрлерін білдіретін мекен атаулары (мұхит, теңіз,
б) жер беті кеңістігі:
Континент атаулары (Азия, Америка, Европа т.б.)
Ашық кеңістік атаулары (егістік, шалғын, дала т.б.)
Ландшафт түрлерін білдіретін аатулар (орман, тау, жайлау т.б.)
Елді мекендерді білідретін зат есімдер (қала, ауыл, ықшам ауыл
Ел қоныстанған ірі жерлі мекендер, қалалар атаулары (Бонн, Париж,
Объектінің оналсқан нақты орын немесе мекен (жол, шоссе, көше
Тұрғын үй немесе адам қоныстанатын кеңістік, мекен атаулаары (үй,
Өндірістер мен оқу орындар ғимараттарының атаулары (университтет, мектеп, фабрика,
Ғимаратқа қатысты шағын мекен немесе объектінің кеңістіктегі орны (есік,
Объектінің орналасуы мүмкін үй жихаздары т.б. (үстел, орындық, төсек,
Дене мүшесі мен киім атаулары (бас, қол, аяқ көйлек,
Ағаштар мен өсімдіктердің атаулары (ағаш, гүл, қарағай, емен т.б.)
Осы сөз топтары негізгі мекен ұғымын білдіреді, алайда бұлардың
Б) Мекен және кеңістікте орналасу ұғымдарының сын есім арқылы
Қазіргі қазақ тіліндегі кеңістікте көлденеңінен және тігінен орналасқан зататрды
Кеңістіктегі нүктелердің қатар орналасуына байланысты ұғымды білдіретін тілдегі мекен
Бірлік өлшемді мекен ұғымын білдіретін сын есімдер. Қазақ тілінде
Қос өлшемді мекен ұғымын білдіретін сын есімдер. Заттың кеңістікте
Үштік өлшемді мекен ұғымын білдіретін сын есімдер. Қарастырылып отырған
Қазақ тілінде сын есімдер жеке тұрған күйлерінде мекен ұғымын
В) Мекен ұғымының үстеу арқылы берілуі. Қазақ тілінде кеңістіктегі
Г) Кеңістіктегі мекен ұғымын білдірудің лексика – грамматикалық
Қазақ тілінде мекен ұғымын білдіретін лексика – грамматикалық бірліктерге
Көмекші есімдер мен септеуліктер түркі тілдерінде әлі де толық
Көмекші есімдер граматикалық форма арқылы айқындалады.
Көмекші есімдер атау септігінде тұрған толық мағыналы есім сөздермен
Көмекші есімдер септік мағынасын толықтыра отырып, септік жалғауы арқылы
Көмекші есімдер өз бетерімен жеке сөздер ретінде де қолданыла
Септеуліктер болса жеке сөз ретінде қолданыла алмайды да тек
Көмекші есімдер: аст, үст, алд, арт, бет, іш, сырт,
Септеуліктер: таман, қарай, ілгері, дейін, кейін, шейін, қарсы, арқылы,
Аралас мәнді көмекші есімдер : орта, ара, аралық, бас,
Аталған тілдік бірліктердің барлығы көлденең және тік кеңістіктердегі түрлі
Көлденең кеңістіктегі мекен ұғымы, оның ішінде затың ашық кеңістіктегі
Заттың жер, су және ауа сияқты кеңістіктегі түрлі орындары
Заттың немесе адамның ориентирге жақын қашықтықта орналасуы жатыс септігінде
Ориентирге қатысты қашықтық ұғымы тілде оны сан жағынан сипаттайтын
Бір жер мен екінші жердің арасындағы қашықтық ұғымы тілде
Кей кезде аталған қашықтық ұғымын білдіру үшін ұзындық өлшемі
Заттың кеңістіктегі орнының ориентирге қатысы тұрғысынан қарағанда оның беткі
Мекен ұғымы заттың кеңістіктен алатын орнының көлем жағынан ерекшеленетін
Заттың кеңістіктегі басқа заттан кейін орналасқандағы орны жатыс септігінде
Бір заттың екінші затқа қатысты орны оны қоршаған кеңістікте
Заттың кеңістіктегі ұзын сызыққа қатысты орнытілде жатыс септігінде тұрған
Жалпы кеңістіктеегі бір заттың басқа затқа, субъектіге қатысты орны
Жеке сөз ретінде өзінің лексикалық мағынасын сақтай отырып, барлық
Мысалға: іш, орта, алд сөздері
Көмекші есімдер ретінде мекен ұғымын беретін бағыныңқы сөздің мағынасын
Айқындап, толықтыра түседі.
Мысалы: үйдің қасында, бөлменің ішінде, қораның артында т.б. мекен
Д) Статикалық мекен ұғымының синтаксистік тілдік бірліктердің көмегімен
Бұл жерде айта кететін мәселе егер де құрмалас сәйлем
Е) Кеңістіктегі мекен ұғымының етістік арқылы берілуі.
Қазақ тілінің етістіктері заттың кеңістіктегі онымен қатар, оның қозғалысын
Ашық / жабық кеңістікте орналасу ұғымын білдіретін етістіктер мекндену,
Объектінің қалпы мен жағдайын білдіретін етістіктер: отыру, тұру, жату,
Семантикалық құрылымында белгілі бір жерде оналасу семасы бар етістіктер:
Аталған етістіктердің әр қайсысы өз бетімен қолданысқа түсіп, объектінің
Жалпы статикалық мекен ұғымы қазіргі қазақ тілінде таза лексикалық,
2 Тарау Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін
2.1. Қазақ топтарында ағылшын тілінің мекен етістігі жүйесін оқыту
Бүгінгі күнгі психолингвистикалық әдебиеттерде бойынша көптеген ғалымдар адамнің сөйлеу
Бірінші деңгей – мотив туғызушы деңгей, адамның ауызша қарым
Ал екінші - аналитикалы-синтетеикалық деңгейде адамның өз ойын
Үшінші – орындаушылық деңгейде болса, тікелей сөйлеу әрекетінің өзі
Ана тілінде сөйлеу әрекетінің жүзеге асырылуы барысында сөйлеу
Көптеген психологтардың пікірлерінше шет тілінде сөйлеу қабілетін қалыптастыру проблемасы
Психолингвистиккалық көзқарастар бойынша, ана тілінің кодынан шет тілі кодына
Жоғарыда айтып кеткендей мұндай анализ ана тілінде қалыптасқан сөйлеу
Осындай салыстырмалы анализ нәтижелері бойынша біз қазақ топтарында оқитын
Кез келген басқа тілдік бірліктерді үйрету кезіндегідей шет тілінің
Шет тілін үйрету барысында ана тіліне сүйене отырудың қажет
Сонымен біздің ойымызша, ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік
Түрлі халықтардың өмірлік шындықты тілде түрліше жолдармен білдіретіндері белгілі
Шет тілін оқытудың бастапқы сатысында бала ол тілде сөйлегендей
Шет тілін оқытқанда қандай да грамматикалық құбылыстардың көбінесе формасына
Соңғы жылдары жарық көрген бірталай еңбектерге көз жүгіртсек П.Я.Гальпериннің
а) ана тілінің тежеуші әсерін жояды.
ә ) оқушылардың шет тілінің тілдік құбылыстарын жүйе ретінде
б) түрлі жаттығулардың көмегімен шет тілінің бірліктері мен құрылымдарын
Гальперин бойынша кез – келген ойлау іс - әрекеті
Іс - әрекеттің негізгі ерекшеліктеріне Гальпериннің психология мектебі келесідей
Бірінші ориентирлік негіз толық емес, ориентирлер айқын, оқушылаардың өз
Екінші ориентирлік негіз толық, ориентирлер оқушыларға айқын, дайын күйінде
Үшінші оиентирлік негіз жалпы мағынаға ие және ең тиімдісі,
Бұл ориентирлік негіз бірталай объктілер классына тиімді, оқушылар оны
Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін тілідік бірліктерін игерудің қиындықтарына
Шет тілін оқыту барысында біз ана тілінің ережелер жүйесін
Жоғарыда айтылған қазақ студенттерінің ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін
Екі тілге де ортақ мекендік ұғымының болуын, ол үғымның
Қарастырылып отырған тілдердегі мекен ұғымының берілу жолдарының түрліше болуы
Ағылшын тіліндегі мекен ұғымын білдіретін етістіктердің мағыналар көлемінің қазақ
Ағылшын етістігінің толық мағыналық құрылымын айқындап, мекен ұғымын білдіретін
Бұл сатылардың әр – қайсысы қатал ерекшеленетін, басқаларынан тәуелсіз
Әдістемелік тұрғыдан қарастыратын болсақ ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін
Зерттеу. Оқытушының бақылауымен оқушылар біршама сөйлемдерді қарастырып, өз бақылаулары
Түсіндіру. Оқытушы оқушылардың түйіндеген ережелерімен оқулықтағы ережелерді байланыстырып, салыстыра
Қолдану. Оқушылар жаңадан игерген құрылымдар мен материалды қарым –
Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктерін қолдану дағдысын
Ағылшын тіліндегі мекен ұғымын білдіретін семаларды қазақ тілдіндегілермен салыстыра
Мекен семаларының аталған тілдердегі берілу жолдарының ерекшеліктерін құрылымдық үлгі
Тіларалық семантикалық интерференцияның алдын алу мақсатында ағылшын тілінің мекен
Тілішілік семантикалық интерференцияның алдын алу үшін ағылшын тілінің мекен
Бұл этапта оқушылардың іс- әрекеті ориентирлер жүйесін айқындауға бағытталады.Оқытушының
Екінші этап – жаттығулар этапы, мұнда оқушылар саналы анализден
Сөйтіп біз зерттеліп отырған лингвистикалық материалды әдістемелік мақсатта іс
Ағылшын тілінің қарастырылып отырған лексика – грамматикалық материалын қазақ
2.3.Ана тілі және шет тілі интерференцияларын жоюға арналған
жаттығулар
Әдістемелік әдебиеттерге қаррасақ жаттығулар типологиясының негізі болып татбылатын критерийлер
Дайындвқ жаттығуларын орындау барысында тілдік материалды игеру және бекіту
Матпериалдың теориялық анализі бойынша тіларалық, тілішілік және аралас интерференциялардың
Құрылымдық деңгейдегі тіларалық интерференцияны жоюға арналған жаттығулар
Семантикалдық деңгейдегі интерференцияны, оның ішінде дифференциалды қасиеттерді толық дифференциялай
Тілішілік инрте ферецияны жеңуге арналған жаттығулар
Аралас интерференцияны жеңуге арнрналған жаттығулар. Интеррференцияның бұл түрін жеңу
Синонимдес және көп мағыналы тілдік бірліктермен жүйелі – жалпыламалы
Дайындық жаттығулары
1.1. Құрылымдық деңгейдегі тіларалық интерферецияны жеңуге арналған жаттығулар:
а) Мекен етістіктерін қажетті жерге қой.
1) When the warm sun in spring, the buds
comes, come
2) She in one of a long row of
lived
3) How would you like to awake listening for
lie, come
ә) Мекен етістігімен есімді қажеті жерге қой.
1) You on the end everything around you is
live, earth
2) One morning she was out in the back
put, wall
3) “And so you`d you” he went on …
lived, country, river, garden
б) Қазақтіліндегі баламасын қолдана отырып сөйлемді аяқта.
Now, Digory, wouldn`t you like to
далаға шығып бақшада ойнау
It is woderful how much exploring you can do
үлкен үйде немесе бірнеше үйлер қатарында
In the roof there were little chuuncs of light
тесіктердің арасынан
Семантикалық деңгейдегі тіларалық иннтерференцияны жоюға арналған
а) Дифференциалды қасиеттерді шамадан тыс дифференциялауға жол бермеу үшін
1 “тұру” мекен етістігі бар тіркестердің әр сөйлемдегі мағынасына
1) Атасынан қалған қобыз керегеде ілулі тұр.
2) Бала сасқалақтап босағада тұрып қалды.
3) Терезеден қарағанда көлдің жағасы көрініп тұр.
4) Таулар арасынан ну орманның шеті шығып тұр.
5)Сен іздеп жүрген кітап сөренің шетінде тұр.
Дифференциялды қасиеттерді “толық дифференциялай алмауға” байланысты орын алатын
а) Берілген етістікпен тіркесе алатын сәйкес есім сөзді таңда.
1) Then his head suddenly came out into the
ashore
2) He was standing by the edge of a
pool ,
3) There were no birds, no insects, no anymals,
wind
After Digory had looked at the wood for a
neck
5) And it was a fat guinea – pig,
grass
ә) Сөйлемді сәйкес етістіктің тіркесімен айақта (баламасы қазақ тілінде
1) Neither of them much liked the idea of
бассейнге секіру
2) Then if it does , will change
Мистер Кеттлеридің бөлмесіне қайта оралғанша
3) But before he became quite real Polly shouted
away like a dream, and the gren light above
бастары судан көрініп жағаға шықты
4) At any rate, then they had both put
судың жағасына қайтып келді
5) Then suddenly they felt that they were …
жұмсақ бірдеменің үстінде тұрды
б) Мағынасы бойынша сай келетін етістікті таңда
1)All the light was green light that … through
came
2) But as soon as they seemed to be
getting
3) Down and down they … first thrown darkness
spread
4) They were standing on a flat paved surface
sit
5) She had brought up bits of old packing
pour
Тіларалық иннтерференцияны жоюға арналған жаттығулар (етістіктің мағыналық
а) Синонимдес етстіктердің ішінен мағынасы бойынша сәйкес келетін етістікті
1) “We mustn`t make a sound” said Polly as
Climbed
2) They decided they would have to … into
Come out
3) She says “Don`t worry the boy, Andrew” or
Come, play
4) He didn`t seem … standing on anything, or
To be
5) If we once … in to it we
Hand
ә) Әр сөз тіркесінің мекен ұғымының қай түрін білдіретінін
мағыналық қасиет) көрсет
to come out of the tunnel
to get into the building
to stand on a surface
t o rise all around
to be at the bottom
Жаттығуды орындау үлгісі:
come out (кеңістікте шеті ғана шығып тұру); stand on
б) Диалог құрастыр
Диалог 1
- Hello! Is that nice? I hope you enjoy
Oh, yes, very. Thanks.
……………………………………… .
Thank you.
Диалог 2
- Oh, dear call your little brother, please.
……………………………………. .
Well, let him …………………….. .
He says he won`t until you agree to play
Oh, no. I can`t do that. I`m too old
Диалог 3
– I`ve got to ………………………… .
What for?
To meet a friend of mine. How do I
Catch a bus. It`s the quickest way I
Диалог 4
- What`s the matter with you?
I`m not feeling very well tday.
Do you have a headache?
Yes, and a sore throat, too.
Well, in yhat case you`d better …….. .
Oh, yes i`ll have to.
Диалог 5
– Your things are ……….. .
Well, what about it?
Just tidy them up.
I`ll think about it.
How about doing it now?
Well … if you insist … .
В)Келесі мекен және қозғалыс етістіктерін қолданып монолог құрастыр.
Appear, vanish,emerge,streatch,border, extend, stand out, overhang, tower, figurate, turn,
3 Тарау Ағылшын тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктерін
Эксперименталды тәжірибелік оқытудың сипатамасы, эксперимент алды тексеру.
Жоғарыда айтылғандай біздің зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаттарының бірі ағылшын
Алдыңғы тарауларда біз ағылшын және қазақ тілдерінің мекен және
Ағылшын және қазақ тілдерінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктерін
Айқындалған қателердің шынында да сөйлеу барысында жиі кездесетінін анықтау
Бірініші міндет бойынша (салыстырмалды анализ нәтижесінде пайда болуы мүмкін
1) Тіларалық интерференция (қазақ – ағылшын тілдері), құрылымдық және
2) Аралас интерфенция, яғни интерференцияның себебі тіларалық та, тілішілік
Тілішілік интерференция (ағылшын - ағылшын тілі), қатенің пайда болу
Эксперимент барысында интерференцияның осы түрлерінің тәжірибеде расында да кездесу
Негізінен интерференция ана тілі мен шет тілінің тілдік жүйеклеріндегі
Бұл жағдайда салыстырмалы зерттеудің мақсаты қарастырылып отырған тілдердің лексика
Мысалы сөздікте ағылшын тілінің “Go” етістігінің келесідей мағыналары ұсынылады:
жүру (адам)
қозғалыс (көлік)
қозғалыс (адамның көлікпен жүріп -тұруы)
бір жерге кету немесе жолға аттану
қозғалыста болу (түрлі механизмдер туралы)
Ал қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігінде сәйкес “жүру” етістігінің келесідей
1) жүру (адам)
2) қозғалыс (көлік)
3) қозғалыс (адамның көлікпен)
4) жолға аттану
5) қозғалыста болу (механизм туралы)
6) ойындағы жүріс (шахмат, дойбы)
7) біреумен кездесіп жүру (встречаться в см. дружить)
8) көмекші іетістік
9) көлік айдау
10) сабақ, жиналыс жүргізу
Сөйтіп “Go” және “Жүру” етістіктерінің семалар саны сәйкес келмейді.
Етіс-тік-тер Жүру
Адам Қозға-лыс
Көлік Қозға-лыс
Адам
көлік-пен Жол-ға ат-тану Қозғалыста
болу механизм Бір жерге бару Жүруойын-дағы Көмекші етіс-тік Біреумен
GO +
Жүру +
Осындай матрицаның көмегімен интерференцияның кенздесуі мүмкін жағғдайды алдын –
He usually goes by car.
This bus goes to Scotland.
Every week – end we go to the cinema.
That clock goes right.
Mother asked her little children to go a bit
He often goes there wih the girl.
Эксперинент нәтижесі келесідей:
Бірінші сөйлемді аударғанда информанттардың 20( ағылшын етістігінің транзитивтігін жеткізе
Екінші сөйлемді аударғанда ағылшын тілінің “go” етістігін біршама студенттер
Үшінші сөйлемде информанттардың 50( ғана “go” етістігінің дұрыс баламасын
Төртінші сөйлем студенттер үшін оңай болып ықты. Олардың 90(
Бесінші сөйлемде “go” және “жүру” етістіктерінің семамлары сәйкес келетіндіктен
Алтыншы сөйлемді аударғанда информанттардың 65( “go” етістігінің осы сөйлемдегі
Келесі кестеде барлық ағылшын сөйлемдерінің студенттердің берген қазақ тіліндегі
Тапсырма 1
Ағылшын сөйлемі Қазақ тіліндегі аудармасы Аударма саны ( Аударма
He usually goes by car. Ол көбінесе көлікпен жүреді.
Ол көбінесе көлікпен барады. 18
2 90
10 0
10
This bus goes to Scotland. Автобус Шотландияға жүреді.
Автобус Шотландияға барады. 6
14 30
70 0
0
Every week – end we go to the cinema.
Олар әр демалыс сайын кинотеатр жақта қыдырады.
Олар әр демалыста кинотеатр маңында серуендейді.
- 10
2
4
4 50
10
20
20
60
That clock goes right. Ан 18
2 90
10 10
Mother asked her little children to go a bit
He often goes there wih the girl Ол онда
Ол сол қызбен жүреді.
Ол онда сол қызға барады.
- 13
3
2
2 65
15
10
10
35
Осыған қарап лексика – граматикалық интерференцияның пайда болуына сәйкес
Жоғарыда келтірілген тапсырма біздің болжаған қателер түрлерінің тәжірибеде шын
Сондай–ақ қосымша тапсырма ретінде тапсырманың басқа да тест жүргізілді:
Тест “Тіркелген ауызша сөйлеу әрекеті” Бұл тапсырма студенттердің мекен
Мазмұндамаларының басында студенттер көп қате жібнрген жоқ, сондықтан тіркелген
Сема (мағына) Сөйлем Дұрыс етістік Қате етістік
Үлкен кеңістікті алып жату, сем.комп.шек His army streatched along
5
// -// -//- //- //- //- //- //-
4
Табиғи статикалық объектінің бақылаушының көз алдында пайда болуы дег.
8
// -//- //- //- //- // - // -
6
Қорытынды
Бұл жұмыста ағылшын және қазақ тiлдерiнiң мекен ұғымын бiлдiретiн
Тiлдiк материалдың анализi бақылаушының рөлiн анықтап, оның сөйлеу барысындағы
Бақылаушы сферасына қатысты етiстiктер.
Статикалық объектiлердiң кеңiстiкте орналасу ерекшелiктерi мен қасиеттерiн сипаттайтын нтiстiктер.
Сонымен қатар аталған етiстiк топтарының арасындағы байланыстар да көрсетiлген.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Залевская А.А. Медведева И.Л. Психолингвистические проблемы учебного двуязычия. Тверь,
Щерба Л. Б. Обучение иностранным языкам. Общие проблемы методики.
Карлинский А. Е. Принципы, приемы и методы лингвистических исследований.
Амандыкова С.Х. Лексика – семантическая интерференция в казахской речи
Корнев В. Языковая интерференция как лингво – методическая поблема
Залевская А.А. Контрастивный анализ // Введение в психолингвистику.
Деви Б. пратима. К проблеме учета лингвострановедческой интерференций в
Залевская А.А. Вопросы теорий овладения вторым языком в психолингвистическом
Вайнрайх У. Одноязычие и многоязычие // Новое в лингвистике.
Розенцвейг В. Ю. Интерференция и грамматические категорий. В сб.
Карлинский А.Е. Основы теорий взаимодействия языков. А.: Ғылы, 1990.
Дмитриев Н.К. Строй тюркских языков. М., Изд. вост. лит.,
Ровдо И.С. Межъязыковые омонимия в условиях русско – белорусского
Сулейменова Б.Н. Леғксико – семантическая интерференция в сфере многозначных
Исабеков С.Е. О роли внутри – и междуязыкого сопоставления
Гез Н.И. методика обучения иностранным языкам. – М.: Высш.
Бейнешова Ш.Б. Жалпы бiлiм беретiн мектепте немiс тiлi лексикасының
Әбдiғали С. А. Немiс тiлiн оқыту негiздерi. Алматы., 1992.
Михайлов М.М. Двуязычие (принципы и проблемы). – Чебоксары: Чувашиздат.
Розенцвейг В. Ю. Основные вопросы теорий языковых контактов //
Ахундов М.Д. пространство и время в физическом познаний. М.:
Рейхенбах Д. Философия в пространстве и во времени. –
Гуревич С.К. Категортя средневековой культуры. М., 1972 – 247с.
Raport7 The locative alternative. 1975.- 321c.
Лурия Пространство и время // Новые идеи в математике.Язык
Полтавец И.Д. Лингводидактический аспект изучения семантической и функциональной особенности
Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. М. – Л., 1948
Джолдашбеков А. Немецкие предлоги и их функциональные соответствия в
Баскаков Н. А. Историко – типологическая характеристика структуры тюткских
Магистрант Дүйсембаева Алманың «Ағылшын және қазақ тiлдерiндегi мекен ұғымын
Пiкiр
Аталған курстық жұмыста бүгiнгi күнi шет тiлдерiн оқыту саласында
табылатын мәселелердiң бiрi қарастырылған.
Жұмыстың бiрiншi бөлiмiнде шет тiлiн оқыту барысындағы ана тiлiнiң
тiлдiк интерференция мәселелерi қарастырылған.
Жұмыстың екiншi бөлiмiнде ағылшын тiлiнiң статикалық мекен ұғымын бiлдiретiн
тiлдiк бiрлiктердi жан – жақты қарастырған.
Келесi бөлiмде қазақ тiлiнiң сәйкес тiлдiк бiрлiктерi сипатталып, аталған
мекен ұғымын бiлдiретiн тiлдiк бiрлiктерiне салыстырмалы түрде анализ жүргiзiлген.
Жалпы жұмыс өте мазмұнды орындалған. Жұмыстың тақырыбы аталған бөлiмдерде
толықтай ашылған.
Магистрант өзiнiң алдына қойған мақсаттарды толықтай жүзеге асыра алған.
Ғылыми жетекшiсi
П.ғ.к., профессор
Магистрант Дүйсембаева Алманың «Ағылшын және қазақ тiлдерiндегi мекен ұғымын
Рецензия
« Ағылшын және қазақ тiлiдерiнiң мекен ұғымын бiлдiретiн
Жұмыс кiрiспеден, үш бөлiмнен және қорытындыдан тұрады. Бұл бөлiмдерде
Жұмыстың барысында магистрант қажеттi әдебиетпен жұмыс iстеу және тiлдiк
Курстық жұмысқа жоғары баға беруге болады.
Немiс тiлiн оқыту кафедрасының
меңгерушiсi П.ғ.к., профессор
Қазақ тілінің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктері
Аударманың грамматикалық ерекшеліктері
Реалияның аудармасы
Аудармадағы грамматикалық сәйкестік
Aғылшын және қaзaқ тілдеріндегі келер шaқ
Қазақ тіліндегі өлшем бірліктеріне қатысты лексикалық қабат
Ақ және қара түр - түс атауларының тұлғалық дамуы
Аударма теориясы - сұрақ-жауап түрінде
Ағылшын тіліндегі қажеттілік пен міндеттілікті білдіру құралдары
НАҚ ОСЫ ШАҚ СУБКАТЕГОРИЯСЫНЫҢ СЕМАНТИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ