Дене дайындығы
Мазмұны
Кіріспе......................................................................................... 3
І-тарау. ОЙЫННЫҢ СИПАТЫ
1.1. Ойын туралы заманауй көзқарастар......................................... 6
1.2. Әлемдік баскетбол тенденциясы............................................... 9
ІІ-тарау. СПОРТ МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ ЖҰМЫСТАРДЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Балалармен жұмыс істеудің ұйымдастырылған түрлері……. 12
2.2. Балалар мен жасөспірімдер тобымен жұмыс жасау ерекшеліктері..............................................................................
13
2.3. Балалардың, жасөспірімдер мен жігіттердің жас-жыныстық жалпы сипаттамасы....................................................................
14
2.4. Алғашқы дайындық.................................................................... 14
2.5. Оқу-жаттықтыру топтарындағы дайындық............................. 16
2.6. Спорттық жетілдіру топтарындағы дайындық........................ 18
2.7. Баскетболшыларды дайындау жүйесіндегі іріктеу................. 19
ІІІ-тарау. ЖАТТЫҚТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ НЕГІЗДЕРІ
3.1. Жаттықтырудың мақсаты мен міндеттері................................ 26
3.2. Спорт жаттықтыруының әдістері.............................................. 26
3.3. Дене дайындығы......................................................................... 30
3.4. Әдістік дайындық....................................................................... 38
3.5. Тәсілдік дайындық...................................................................... 39
3.6. Ойын дайындығы....................................................................... 44
3.7. Жарыс дайындығы...................................................................... 46
3.8. Психологиялық дайындық......................................................... 47
ІV-тарау. Оқыту әдістемесі
4.1. Баскетболды оқыту әдістемесінің жалпы сипаттамасы.......... 49
4.2. Әдісті үйрету .............................................................................. 50
4.3. Оқытудың дидактикалық принциптері..................................... 52
ҚОРЫТЫНДЫ................................................................................ 60
Әдебиеттер тізімі........................................................................ 61
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Студенттердің оқытушымен бірлескен, жұмысы теориялық
Практикалық сабақтарда студенттер ойынның әдістері мен тәсілдерін орындау
Жаттықтыру және үйрету әдістемесінен, тактика мен техника негіздерінен
Оқу практикасы студенттердің жоғарғы оқу орнында оқыған кездерінің
Кәсіби-педагогикалық дағдылар барлық оқу сабақтарының процесінде, сондай-ақ ұйымдастыру-педагогикалық
Спорттық шеберлігін арттыру сабағында студенттер өздерінің спорттық дайындығын
Өзіндік жұмыс кезінде студенттер бағдарламалық материалды оқулықтардан, оқу
Сонымен қатар олар курстық жұмыспен үй тапсырмаларын орындайды
Студенттерді баскетбол ойынының техникасына, тактикасына, терминология мәселесіне, баскетболшылардың
Студенттерінің оқу процесі баскетболдың даму тарихын зерттеуге бағытталған,
Зерттелу деңгейі. Оқу барысында студенттер мамандандыру бойынша дайындалған
Болашақ мамандарды дене мәдениеті мен спорт бойынша теориялық
Сонымен қатар студенттер оқу барысында жарыстар мен сабақтарға
Студенттердің үлгерімін есепке алу, жоғарғы оқу орны белгілеген
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дене мәдениеті және спорт
Жұмыстың тапсырмалары:
- Спорттық машықтанудың ілімі, әдістемесі мен тәжірибесі бойынша
- Баскетболдан оқыту әдістемесінде және баскетбол ойынының техникалық
- Қауіпсіздік техникасының ережелерімен және спорттық құрылыстарды, спортшының
- Әртүрлі ойын жүйесі мен ойын сәттері кезінде,
- Оқу-жаттығу үрдісін ұйымдастыру және жоспарлау бойынша біліктілікті
- Студенттерді әртүрлі жастағы топтармен жұмыс істеуге ауызша
- Спорттың дайындықты басқару, бақылаудың әдістемелік негіздері және
Оқу барысында баскетбол саласындағы болашақ маманға мынадай біліктіліктер
1. Баскетболшыларды дайындаудағы спорттық машықтанудың ілімдік, әдістемелік және
2. Дене жүктемелеріне бейімделу және жекелей ерекшеліктерін ескере
3. Жарыс ережесін білу, төрешілік ету дағдыларын игеру.
4. Баскетбол ойынының техника-тактикалық тәсілдерін игеру және төртінші
5. Әртүрлі спорттық дәрежедегі спортшылар үшін машықтану процесін
6. Команданы басқару, ғылыми-зерттеу жұмыстарына байланысты және спорттық
Зерттеу объектісі. Бағдарлама студенттердің баскетбол командаларының спорттық жаттығуын,
Баскетболдан оқу жұмыстары дәрістер, семинарлар, әдістемелік және тәжірибелік
Ақпараттық және мәселелік дәрістерде баскетболдың даму тарихы, оның
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден,
І-тарау. ОЙЫННЫҢ СИПАТЫ
1.1. Ойын туралы заманауй көзқарастар
Баскетбол ұжымдық ойын. Ойын 28х15м көлемдегі алаңда, 5
Ойын мақсаты – қарсылас шығыршығына көп мөлшерде доп
Баскетбол ойынындағы соңғы нәтиже өте айрықша.
соңғы нәтижеде үлкен сандық көрсеткіш (орта есеппен бір
аралық нәтижелердің өзгеру жиілігі (орта есеппен әрбір 30
тең нәтижесінің болмауы, яғни сайыстың тең шешілуі мүмкін
Табысқа жету үшін барлық команда мүшелерінің әрекетінің үйлесімділігі,
Командадағы әрбір ойыншының әрекеті олардың алатын орнына қарай
орталық ойыншы – бойы ұзын, дене бітімі шымыр,
шеткі шабуылшы – бұл ең алдымен ұзын бой,
қорғаушы өте шапшаң, қозғалғыш және төзімді, танығыш әрі
Ойыншыларды қызметі бойынша бөлу – ойын әрекетінің негізгі
Ойын әрекетінің нәтижелігі мидың уақытқа шапшаң жауап беру
Командалар өз ойларын жасырын ұстанып және сонымен бір
Баскетболшылардың ойын әрекетінің табыстылығын анықтайтын психофизиологиялық қызметті бағалау
Допты торға салу үшін қарсыласының қарсылығын бағындыру
1-кесте. Ойын нәтижелілігінің негізгі көрсеткіштері
(бір ойынға орта есептен)
Ойын
көрсет-
кіштері
жынысы Жалпы нәтижелілігі (ұпайлар) Ойынның доптық дәл түсуі
өз қалқаны Қарсылас қалқаны
Ерлер әйелдер
Ойындағы баскетболшының әрекеті тек жекелеген қорғау мен шабуыл
Әрбір ойыншы тек шабуылдап қана қоймай, сондай-ақ өз
Жарыстарға қатысқанда баскетболшы үлкен жұмыс атқарады да, 5000-7000м
Соңғы кезде ойын біршама қарқын алды. Бұл алдымен
Ойын әрекетін қуатпен қамтамасыз ету аралас сипатта болатыны
Ағзаның қызметтік жағдайының маңызды көрсеткіші жүрек-қан тамырлар жүйесі.
Жаттықтыру жүктемесінің көлемі ойыншының орындаған кез-келген жаттығуының оның
Жаттықтыру жүктемесінің деңгейі бойынша типтік жаттығуларды топтастыру қуатпен
2-кесте. Жаттықтыру мен жарыс қимылдарының қуатпен
қамтылу көрсеткіштері
Жаттығудағы ЖЖЖ (соқ/мин) Жүктеме көлемі Қуатпен қамтылу сипаты
140-қа дейін Кіші Аэробты Қолына келтіруші 20
140-160 Орташа Аэробты-анаэробты Жеткен даму деңгейін ұстап тұрушы
160-180 Үлкен Анаэробты гликолитикалық Дене сапалары мен жұмыс
180-нен жоғары Шектеуге жақын Анаэробтық -алактатты Арнайы төзімділік
180-210 (ойын жаттығулары, ойындар) Ең жоғарғы Аралас Жетістігін
Бір ойында спортшы 2-5 кг салмақ жоғалтады. Жынысы
Егер ойыншылардың жүйке жүйесіне үлкен қысым түсуі мен
1.2. Әлемдік баскетбол тенденциясы
Соңғы жылдардағы халықаралық жарыстарда жүргізілген бақылаулар сараптамасы осы
олимпиада ойындарында, әлем және Еуропа чемпионаттарында жоғарғы орындарды
жарыс әрекетінің дене және психикалық қысымын біршама көтеру;
шабуыл ойындарында да, сондай-ақ қорғаныста да белсенді шабуыл
шабуылдағы дара шеберліктің шапшаң өсуі, ол амалдар мен
қорғаныстағы ойынның әсерлілігі мен сапасын арттыру ең алдымен
қорғанушы команданың қорғанысты жүзеге асыруға доп үшін немесе
қорғаушының шабуылшымен жылдамдық-күш әдістерін одан ары жетілдіруі, қауіпсіздену
дайындық операцияларын аяқтау жоғарғы жылдамдық пен жоғарғы шапшаңдықта
ойластырылған айла-шарғылық ойынды ойын алаңы ендігімен және барлық
алдын-ала білетін айла-шарғының өте қатаң түрлері мен схемасын
орталық және шеткі шабуылшылардың ойын айласының ауқымын дұрыс
жоғарғы топтағы ойыншылардың жеке қабілеттері мен атлеттік сапаларын,
жақсы атлетикалық дайындыққа негізделген ойыншылардың жылдамдық-күш төзімділігін қызметтік
экстремальды жарыс жағдайларында жауапты шешім қабылдауға өзіндік қабілеті
күшті команда ойыншыларының сондай-ақ артқы сызық ойыншыларының орташа
Қорғаныс пен шабуылдағы үмітті сәттер де назар аудартады.
үлкен жылдамдықта және тығыз бақылау жағдайында доп беруді,
алыс және өте алыс қашықтықтан секіріп, дәл доп
қысқарған қашықтыққа тең қорғаныс әрекеттері;
түрлі өрнекті қимылдармен шабуыл әдістерінің бағытын, мазмұнын және
қарсыласының дербес қателіктері есебінен қалқаннан торға айлалы шабуылмен
қорғаныстағы ұзын бойлы ойыншының дер кезінде және шапшаң
допты кезеңдеп көз бақылауынан жоғалтумен прессингте (бетпе-бет) допсыз
допты аз сермеу құлашымен бүкіл алаң арқылы бір
ойынның қимыл дағдыларының ырғағы мен екпінін мәжбүрлемей, еркін
мергенге қарсы күрестің сәтті амалдары – алға созылған
қалқанға бетімен тұрып орындалатын шабуыл және ойнатқыш әдістерді
II -тарау. СПОРТ МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ ЖҰМЫСТАРДЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Балалармен жұмыс істеудің ұйымдастырылған түрлері
Ғылымға сүйенсек, 7-8 жастан бастап-ақ баскетболмен шұғылдануға болады.
Мектептегі спорт жұмыстары мектеп ұжымының секциялары мен алғашқы
БЖСМ, БЖОРДМСМ, ЖСШМ, мамандандырылған мектеп-интернаттар-бұлар жоғары дәрежелі
оқушылардың жан-жақты дене дайындығы мен денсаулығын нығайтуға, үйлесімді
жоғары дәрежелі командалар мен құрама командаларға резервтер дайындау;
оқушыларды рухани төзімді, ерік-жігерлі, тәртіпті етіп тәрбиелеу;
қоғамдық инструкторлар тәрбиелеу;
ЕОҚ+мөлшерін орындауға дайындық.
БЖМ, БЖОРДМСМ, арнайы мектеп-интернаттарын белгіленген тәртіп бойынша министрлік
БЖОРДМСМ бастапқы дайындық топтары бүкіл оқушылардың 31,7%-н
Алғашқы дайындық топтары 10-13 жастағы, оқу-жаттықтыру - 12-16
Алғашқы дайындық топтарында жұмысты ұйымдастырудың негізгі принциптері әмбебаптық
Оқушылардың жасы мен тәжірибесіне қарай дайындықтың түрлеріне уақытты
БЖСМ оқу бағдарламасында 3-кесте дайындық түрлері бойынша уақытты
Дайындық түрлері Топтарына қарай уақытты бөлу
Бастапқы дайындық Оқу-жаттықтыру Спорттық жетілдіру
Ілімдік
Жалпы дене
Арнайы дене
Әдістік
Тәсілдік
Интегралдық
Инструкторлық
Және төрешілік тәжірибе емтихандары мен сынақтары
Баскетболшыларды көпжылдық дайындау түзу жүйені көрсетеді, ол оқу
2.2. Балалар мен жасөспірімдер тобымен жұмыс жасау ерекшеліктері
Жас баскетболшыларды дайындауда өскелең ағзаның физиологиялық ерекшеліктері мен
Негізгі дағды мен білікті қалыптастырумен сәйкестендіріп, дене және
Мына жағдайларды ескеру қажет:
Жасына қарай бала ағзасы өзгеріп отырады. Бұл өзгерістер
Бала ағзасының дамуы үздіксіз әрі әрқалыпта жүреді. Белгілі
Балалардың дене сапаларының даму қарқыны мен басқа да
Қимылдың әрбір түрінде ұлдар мен қыздардың жас ерекшелігі
Әрбір ағза жеке дамитынын есте ұстаған жөн. Күнтізбелік,
2.3. Балалардың, жасөспірімдер мен жігіттердің жас-жыныстық
жалпы сипаттамасы
Жас-жыныстық ерекшеліктері есебі жұмыс әдістері мен құралдарын таңдауға
Адамның туылған сәтінен бастап, оның биологиялық толысуына дейін
Дене сапасын тәрбиелеуге арналған биологиялық алғы-шарттар бір мезгілде
Сондықтан да БЖСМ баскетболшысының дайындығы осы бағдарламада келтірілген
2.4. Алғашқы дайындық
Бұл топтардағы жұмыстың негізгі принциптері - оқушыларды жан-жақты
Денсаулықты нығайту дене дамуына, жан-жақты дене дайындығына «Сөреге
Ойын дағдыларын табысты меңгеру үшін қажетті арнайы сапаларды
Тірек-қимыл жүйесін нығайту;
Ауысу мен тұрыстық, допты қағып алу, беру, жүргізу,
Қорғаныс пен шабуылдағы тәсілдік қимылдарға бастапқы оқыту.
дайындық түрлері бойынша мөлшерлік талаптарды орындау;
Мини-баскетбол ережелері мен баскетболға қатысуға тұрақты қызығушылығына сай
Баскетболмен шұғылдануға қабілетті балаларды алғашқы іріктеу.
Осы міндеттерге сәйкес жоспарлау құжаттарын жасауда оқу мерзімін
Алғашқы дайындық бағдарламасының нгегізгі бағыты - оқушылар. Ол
Бірінші жылдағы дене дайындығы баланы жан-жақты дамытуға негізделген,
Бұл кезеңде жүргізілген жұмыстар сауықтыру бағытында жүргізіліп, сымбатты
Дайындық құралдарын таңдағанда ең бастысы оның ағзаға жан-жақты
Балаларды әдістік дайындаудың негізгі міндеттері негізгі әдістік амалдарды
Әдістік дайындық негізінде- өтілген әдістерді ауысудың түрлі әдістерімен
Тәсілдік дайындықтың негізгі міндеттері - үйренген әдістік амалдармен
Мұнда зейінді, жағдайды көзбен есте сақтау; уақыт пен
Тек арнайы жаттығуларды емес, қозғалыс ойындарын да кең
Бұл сатыдағы ойын дайындығының міндеті - жас баскетболшылардың
Алғашқы дайындық топтарындағы оқытудың екінші жылы біріншісінің қисынды
Үйренген тәсілдік іс-әрекетттермен әдісьік дағды қоры едәуір артады.
2.5. Оқу-жаттықтыру топтарындағы дайындық
Оқу-жаттықтыру топтарындағы жұмыстың негізгі принцптері - дайындықтың ойын
Бұл кезеңдегі дайындық міндеттері:
Оқушылардың денсаулығын нығайту мен ағзасын шынықтыру, жалпы дене
Әдіс пен тәсілді жетілдіруге қажетті арнайы қабілетті дамыту.
Әдіс пен тәсілдің негіздерін жақсы меңгеру.
Әрбір оқушының командадағы ойын қызметін анықтау, осы
Жаттықтыру сабақтарын жарыс тәртібіне жақындату командалық қимыл тәсілдерінің
Күнделік жүргізу, ойынды жазып жүру жүйесіне алынған мәліметтерді
Баскетболдан жарыс ұйымдастыру мен өткізу дағдыларын игеру.
Дайындық түрлері бойынша мөлшерлік талаптар мен спорт дәрежесінің
Жалпы дене дайындығының көлемін азайту нәтижесінде оқу-жаттықтыру топтарында
Бұл кезеңдегі дене дайындығы 10-11 жастағы балаларды дайындаудан
Негізінен арнайы дене сапаларын қалыптастыруға көңіл аударылады. Бұл
Жасөспірімдерге күш жаттығуларын жүктегенде абай болу керек.
Әсіресе бұл жастағы қыздардың дене дайындығы әдісіне басты
Бұл жастағы қыздарға жаттықтыру барысын қарқынды ету дұрыс
Орталық жүйке жүйесі процесінің белсендірілуі, көптеген жүйке талшықтарының
Әдіспен жұмыс жасағанда қимыл дәл әрі әсерлі болғанына
Жылдамдық әдісімен жұмыс істеуге назар аудару керек. Салу
Тәсілдік дайындық міндеттері:
үйренген әдіс амалдарына негізделген жеке тәсіл қорын кеңейту;
екі және үш адамдық, командалық өзара әрекет дағдысын
ойын қызметінің ерекшелігіне үйрену, талдауға деген қабілеттілігін дамыту
Оқушыларда дербес тәсілдік ойлау дағдысын қалыптастыру арнайы тәсілдік
Командалық қимыл дағдыларын меңгеру команданы ойнатуға көмектесуі тиіс.
Оқу-жаттықтыру топтарындағы ойын дайндығы мақсатты бағытты сипатта болады.
2.6. Спорттық жетілдіру топтарындағы дайындық
Бұл топтардағы оқу-жаттықтыру жұмыстарының басты принципі-мамандандырылған дайындық, оның
Бұл жастағы балалармен жұмыстың негізгі бағыты дене мүмкіндіктерін,
а) арнайы сапаларды жетілдіру мен дене дайындығы құралдарын
ә) түрлі амалдарды үйлестірумен, әдістерді жеке ерекшелігіне лайықты
б) жарыс жағдайы мен қарсыласының тәртібіне қарай өзара
в) ойын қызметін бекіту мен оны орындауды қамтамасыз
г) түрлі ауқымдарды жарыстарға жүйелі қатысу нәтижесінде ойын
ғ) әдіс пен тәсілдік өзара әрекет әсерлігін арттыру;
д) жасөспірімдерді жоғары дәрежелі командаларға қойлатын талаптарға өткізу.
Сабақ 12-15 адамнан құрылған топтарға жүргізіледі. Мына әдістер
Жаттықтыру сабақтарында міндетті түрде жүктеменің екі түрі қолданылады:
Бұл кезеңде ойын дайындығы үлкен орын алады. Атлеттік
Бұл сатыда да жылдамдық жаттығуларына мән беріледі. Төзімділікке
Әдістік дайындыққа жылдамдық әдісін меңгеруге назар аударылады. Әдісті
қимыл құрылымын жетілдіру үшін бірдей жағдайда амалдарды немесе
жағдай демалыс үзілістерімен алдын ала шартталған өзгермелі жағдайда
сол сияқты, бірақ жағдай күрт өзгереді;
қарсы әрекеттің өсуінде барынша тиімді шешім қабылдауды қамтамасыз
түрлі қызметтік және психологиялық жағдайларда амалдар мен өзара
Тәсілдік дайындықтың негізгі міндеттері:
шағын топтарда және командада тәсілдік өзара әрекетті шапшаң
оларды ойынды жүргізудің таңдаған жүйесі мен оның түрлеріне
ортақ тәсілдік жоспарды іске асыру барысында бастама көтеруді
Бұл топтағы сабақтарда негізгі салмақ ойын дайындығына түседі.
Спорттық жетілдіру топтары үшін жылдық айналымдағы дайындық түрлері
2.7. Баскетболшыларды дайындау жүйесіндегі іріктеу
Жаңадан келіп, шебер болғанға дейін мықты баскетболшылар 6-9
Спортшылар дайындығының ұзақтығы мен спорт жетістіктерінің өсу деңгейі
Спорттық іріктеу ұйымдастыру-әдістемелік іс-шаралар жүйесін қарастырады, оған педагогиклық,
Осыған сәйкес төмендегіше маңызды жүлгелерді бөліп қарастырады:
спорттық бағдар (дарынды балаларды табу, оларға баскетболмен айналысуға
баскетболдағы спорттық жетілдіруге қабілеттілігі мен болашағын анықтау;
жоғары нәтижеге жетуге қабілетті команданы топтау мен ұжымды
Сонымен іріктеуді аталған спорт түрі ерекшеліктеріне адамның қабілет
Потенциалдық спорт мүмкіндіктерін анықтау үшін баскетболдағы жоғары нәтижелерді
Үлгі сипаттамасы
Команда құрамының, команда ойыншыларының үлгі сипаттамасы, олрадың қызметіне
Мысал ретінде КСРО біріншілігіне төрт жылдық айналымда бірінші
Ойынның үлгі көрсеткіштері
Көрсеткіштер 1984ж. КСРО чемпионаты 1985/86 жылға 1987/88 жылға
Ойын әрекетінің әсерлілік коэффициенті.
Шығыршыққа шабуыл (саны)
Жалпы нәтиже (ұпай)
Ойыннан доп салу (%)
Қашықтықтан доп салу (%)
Айып добын салу (%)
Қалқаннан кері ұшқан допты алу (сан)
Допты ұстап қалу (ұрылған лақтыруларды қосқанда)
Голдық доп беру (саны)
Дене және әдіс дайындығының 5-кесте көрсеткіштері
(тест бойынша)
Көрсеткіштер 1984 ж. үздігі 1985/86 жылғы 1987/88 жылғы
6 м-ге жұлқыну шапшаңдығы (с)
20 м-ге жұлқыну шапшаңдығы (с)
Арнайы жұмыс қабіледі: қайталамалы жүргізу 2х40 м/мин
Қалқанның биік нүктесіне қол жеткізіп секіру
Орнынан (см), екпінмен 3,5 м (см), купер тесті
Түрлі қашықтықтағы нүктелерден шығыршыққа доп салу (4,5 мин.
Айып добын салу (екінші кеткенге дейін дәл түсіру
Қорғаушы қарсылас команданың көшбасшысын (диспетчерін, мергенін) қорғаныстың кез-келген
Оның психикалық тұрақтылық деңгейі мына мәліметтермен сипатталады:
реакция шапшаңдығы - 159,3мс,
антиципация реакциясының шапшаңдығы - 53,4мс
таңдау реакциясының шапшаңдығы - 14,9мс
тежегіш дифференциясының реакция шапшаңдығы - 15,8мс.
Іріктеу сипаттары мен әдістері
Іріктеуде үш сипатқа сүйенеді: бейімділігі, дарындылығы мен қабілеттілігі.
Бейімділік - бұл туа біткен және өмірдің алғашқы
Дарындылық бұл жеке тұлғаның сапалары мен қасиеттер кешені,
Қабілеттілік қимыл немесе операцияға қабілетімен, яғни білігі мен
Іріктеу әдістемесі баскетболшының морфологиялық белгілері, қызметтік, қимылдық және
Іріктеуді ұйымдастыруда бүкіл дайындық сатысы барысында бақылау нәтижелері
Тұрақты белгілер қатарына антропометрия, дене жұмыс қабілетінің көрсеткіштері
6-кесте. Баскетбол сабақтары үшін балалардың өсуін бағалау
(ВНИИФК әзірлемесі бойынша)
Жасы Бой көрсеткіштері (см)
Ортадан төмен Орташа Ортадан жоғары
Қыздар
9
10 137 және төмен
143- төмен
153- төмен
160- төмен 138-144 145 және жоғары
153-тен жоғары
163-тен жоғары
196-дан жоғары
Ұлдар
138-ден төмен
143-тен төмен
154-тен төмен
158-ден төмен
145-тен жоғары
155-тен жоғары
163-тен жоғары
170-тен жоғары
7-кесте. Жас баскетболшылардың жалпы дене дайындығының көрсеткіштері (м.с.
Тест 10 12 14 16
20 м-ге жүгіру (с) орнынан (с.м. Абалаков бойынша)
Орнынан ұзындыққа секіру (см)
Екпінмен ұзындыққа секіру (см)
Салмақты тығыздалған допты итеру -3кг (м)
60м-ге жүгіру (с)
Спорттық іріктеуді баскетболшыны бастаушыдан жоғары дәрежелі спортшыға дейінгі
1-сурет. Команданың спортттық табысының талдауы
Дайындығын талдау тек үшінші сатыда ғана, жүргізіледі. Бұдан
Команданы топтастыру
Командаға үміткерлердің болашағы олардың аталған дайындық сатысында команда
Бұл жұмыста жаттықтырушы үшін ең бастысы - білікті
денсаулық жағдайы;
қызмет жағдайы;
арнайы дене дайындығы;
әдіс-тәсілдік дайындық;
психологиялық дайындық;
ойын дайындығы.
Жаттықтырушы ойыншының дайындық деңгейі туралы соңғы баға қойғанда,
Бұндай бағалау мен оның сипаттары жалпылама түрде 8-кестеде
8-кесте. Профилактикалық жазбаның үлгілік түрі
Апталық циклдың нөмірі мен күні 1 2
Жаттықтыру күні
Жаттықтыру нөмірі
Жаттықтыруды ұйымдастыру түрі
Қарқыны
Ескерту: Қарқындылықтың шартты белгілері; Ж-жоғары; Б-биік; О-орташа жаттықтыруды
Команданы іріктеу мен топтау осы сандық көрсеткіштер мен
III-тарау. ЖАТТЫҚТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ НЕГІЗДЕРІ
3.1. Жаттықтырудың мақсаты мен міндеттері
Спортшыны даярлау барысында ойынды жарыс деңгейінде жүргізуге қажетті
Баскетболшының спорт жаттықтыруы барысында түрлі міндеттер атқарылады және
жоғары ерік және рухани сапаларын тәрбиелеу;
арнайы сапаларды жан-жақты дамытып, тәрбиелеу;
ағзаның қызмет мүмкіндіктерін арттыру;
заманауй әдістерді, икемді тәсілді және ойын стратегиясын меңгеру;
дайындық жүйесін ғылыми негізде басқаруға арналған білімді игеру.
Спорт жаттықтыруының барлық құралдары жарыстық және дайындық болып
3.2. Спорт жаттықтыруының әдістері
Тең мөлшерлі әдіс жаттығуды теңкөлемді ырғақта үздіксіз ұзақ
Жаттықтырудың ауыспалы әдісі түрлі қарқындағы жүктемелерді кезектестіруді қарастырады.
Қайталау әдісі жүктеменің мазмұнын, көлемі мен сипатын сақтап,
Баскетболшылардың күш қабілетін тәрбиелеуде «бас тартқанға дейін» жаттығуларын
Барынша күш салу әдісі баскетболшы екі-үш реттен артық
Қайталау әдісінің тағы бір түрі қайталау - үзілісті
Интервалдық әдіс қайталау арасында жаттығу ұзақтығы мен демалыс
Ойын әдісі жарыс жағдайын бөлшектей үлгілеуге көмектеседі. Оны
Жарыс әдісі - бұл арнайы ұйымдастырылған сайыс, бұнда
Көмекші әсерлер әдісі дене сапалары мен қимыл дағдыларын
Көмекші әсерлер әдісін баскетболшыларды дайындаудың арнайы және жарыс
Айналымдық жаттықтыру - бұл сабақты ұйымдастыру түрі, оның
«Бекетті» бірізді ауыстыру ретімен орындалатын дене жаттығулары кешенді
Топтық сабақтарға есептелген, ол спорттың ойын түрлеріне ерекше
Баскетболшының жан-жақты даму негізінде жұмыс қабілетін арттыру. Жаттығулар
Кешенді жаттығулар жүктемесін қатаң бақылау. Ол жұмыс қабілетін
5) Жарыс деңгейіне жететін немесе
6) Жүктемені жеке мөлшерлеудің үлкен мүмкіндіктері (әрбір
7) Баскетбол ерекшелігіне барынша жақындық. Бұл үшін
түрлі міндеттері мен құралдары бар «бекеттерді»
баскетболшының күш, жылдамдық - күш дайындығын, ептілігін
Бұл үшін айналымдық жаттығудың
2-сурет. Айналымдық жаттықтырудың бірінші нұсқасы – тең мөлшерлі.
Теңмөлшерлі айналымдық жаттықтыру нұсқасы (2- сурет).
Айналым міндеті: жылдамдық - күш сапасының тұрақтылығын
Әдістері мен олардың үйлесімі: тең мөлшерлі
Жұмыс қарқындылығы орташа «Бекеттегі» жұмыс уақыты - 2-
«Бекеттер» арасында демалыс жоқ.
Айналым саны -2.
Айналым арасындағы демалыс 1 - 1,5 мин.
Пульстің төменгі жиілігі: 150 - 165 соқ/
«Бекеттердегі» жұмыс мазмұны:
Тығыздалған допты беру.
Тығыздалған допты ұстап, қорғанысқа көшу.
Лақтырылған допты қағып алып, кедергіден секіріп,
Екі допты жүргізу.
Допты лақтырып (тығыздалған доп та болады), жартылай
Допты бергеннен кейін қарсы қимылмен
3-сурет. Айналымдық жаттықтырудың екінші нұсқасы-интервалдық
Интервалды айналымдық жаттықтыру нұсқасы (3 - сурет)
Айналымның міндеті: әдіс тұрақтылығын арттыру, дәлдік пен жылдамдық
Әдістері: интервалдық.
Жұмыс қарқыны : жоғары.
«Бекеттегі» жұмыс уақыты: 1,5 минутқа дейін.
«Бекеттер» арасындағы демалыс: 40- 60с.
Айналым саны - 2.
Шеңбер арасындағы демалыс - 3 минутқа дейін.
Пульстің жоғарғы жиілігі: 180 соқ/ мин.
«Бекеттегі» жаттығу мазмұны:
Допты жүргізумен үзілісті жүгіру.
Допты қалқанға соғу топтамасы.
Доп беретін әріптесімен 1:1 өту.
Доп салу.
Бағанды айналып өтіп доп салу.
Екі доппен үштікке доп беру.
Баскетболшыларды дайындау басқа да спортшыларды
3.3. Дене дайындығы
Заманауй баскетбол - бұл жоғары қимыл
Дене дайындығының міндеті - денсаулықты жан -
Дене дайындығы міндеттері дене тәрбиесі жүйесінің
Даму деңгейін арттыру мен ағзаның қызмет
(қызметтік дайындық).
Дене сапаларын тәрбиелеу (күщ, шапшаңдық, төзімділік
Бұл міндеттерді шешу жалпы және арнайы
Жалпы дене дайындығы баскетболшының жаң -
Арнайы дене дайындығы баскетболшының қимыл қабілеттерін қалыптастыруда
Баскетболшының дене дайындығының жоғары емес деңгейі
Жалпы және арнайы дене дайындығы
Баскетболшының қызмет мүмкіндіктері оның дене дайындығының негізін
Жұмыс қабілеті ең алдымен ағзаның биохимиялық табиғаты
Күшті тәрбиелеу. Заманауй атлетикалық баскетбол ойыншылардың күш қабілетіне
Бұлшықет күштерін көрсету шарттары мен сипатына қарай өзіндік
Бұлшықет күшінің маңызды түрі аз
«Абсолюттік» және «қатыстық» күш ұғымы бар. Абсолюттік
Қатыстық күші=
Баскетболшының қимыл әрекетін қамтамасыз ететін бұлшықет
Қысым көлемі бұлшықеттің физикалық қызметімен, қимыл
Баскетболшының күш қабілетін тәрбиелеу мына бағытта
бұлшықеттің абсолюттік деңгейін ұстап тұру мен дамыту;
ең қысқа мерзімде күшті барынша көрсету;
жұмыс күшін қимылдың белгілі бір бөлігінде шоғырландыра білуді
бір қимылдан келесі қимылға көшуде жоғарғы күш көрсету
Ағзаға әсері бойынша күшті дамытатын барлық
Штангамен және де басқа тартулармен жаттықтығуларды мақсатты
жылдамдық - күш қабілетін дамыту үшін жоғары
өз күші қабілетін дамыту үшін шектіктен 70-85 %-ға
күш төзімділігін дамыту үшін орташа екпінде « бас
Жаттықтыру әс - тәжірибесінде жарылғыш күшті дамыту
Баскетболшылардың кешенді жылдамдық - күш қасиеттерінің
Секіргіштікті көрсетудің ерекше қасиеттері мыналар:
секірудің шапшаңдығы мен дер кезінде орындалуы;
тік қалыпта орнынан немесе қысқа үдеуден секіруді
қолды жоғары көтеріп, секіруді орындау;
күш сынасу жағдайында, секіруді бірнеше рет қайталау (топтама
өз денесін тірексіз жағдайда басқару;
қону дәлдігі және кенеттен басқа қимылдарға дайын
Баскетболшыларда секіргіштікті дамытудың негізгі құралдары орнынан және қысқа
Күш жаттықтыруын жеке жоспарлағанда түрлі рольдегі ойыншыларда
Шапшаңдықты дамыту (жылдамдық қабілеті) шапшаңдықты дене сапасы
Спортшының жай реакциясы - бұл алдын ала
Ойында әдетте шапшаңдықтың барлық түрлерін кешенді көрсету
Жылдамдық қабілеті доп салуда: доп беруді, жүгіруді
Күрделі реакцияларды тәрбиелеу үшін қозғалмалы затқа (доп, әріптесі),
Жоғары қимыл жиілігімен орындау соңына қарай шаршаған соң
Сөрелік екпін мен қашықтық жылдамдығының жылдамдығы баскетболдағы
Баскетболдағы шапшаңдықты тәрбиелеудің негізгі құралдары шектеулі немесе
жеңілдетілген жағдайларда жаттығулар орындау ( қиғаш
қиын және қарапайым жағдайларда жаттығуларды
екпіндеп жүгіру, көшбасшының ( әріптестің) ізінен жүгіру;
жаттығуларды орындау уақыты шарттарына шектеу
Төзімділікті тәрбиелеу. Заманауй баскетбол үшін жоғары
Баскетболшы үшін жалпы және арнайы төзімділіктің де
Алайда ұзақ уақыттық көлемді жұмыс
Оттегіні тұтынуды жоғарғы деңгейге көтеру;
Жеткен деңгейін тұрақтандыру қабілетін дамыту;
тыныс алу процесстерін шапшаңдығын ең жоғарғы
Баскетболшының ойындағы қызмет қабілетін көрсету ерекшеліктері аэробтық
Жаттығу қарқындылығын анықтау үшін жүрек жиырылу жылдамдығының
Төзімділікті дамытуға арналған жаттығуларды жаттықтыруға ендіргенде
Бұл ең алдымен сабақты тиімді құруға
жүктеме мен демалыстың дұрыс үйлесуі;
жаттықтыру құралдары мен әдістерінің өзгергіштігі;
жоғары жүктемелі сабақ өткен күннен кейінгі
жаттығуды белсенді демалыс пен тынығу үшін негізгі
толық тығу жағдайында әлсіз демалыс ( тиісіншіе,
түрлі жағдайларда жаттықтыру өткізу( стадионда.т.б.);
жақсы тұрмыс жағдайын қамтамасыз ету және кері
тиімді тамақтануды, дәрумен қабылдауды, массажды, су процедураларын,
Ептілікті тәрбиелеу. Ептілік деп күрделі дәлдіктегі қимылды
Ептілік- кешенді сапа, онда күш пен шапшаңдықтың жоғары
Жаңа әдістік амалдарды меңгеру барысында қимыл
Баскетболдағы ептілікті көрсету ерекшелігін ескере отырып,
Тез өзгеретін ойын жағдайларында ептілікті дамыту
- акробатикалық секіру - кедергіден аунап өту, қысқа
- қолына тығыздалған допты ұстап, шалқалай жату
Бұндай жаттығуларды команданың кедергіні бағындыруға кеткен уақытын тіркеп
Бұл жаттығуларды пайдаланудың негізгі әдістері - қайталау -
Иілгіштікті тәрбиелеу және тыныға білу. «Иілгіштік» ұғымы
Баскетболшының иілгіштігін дамытудың негізгі міндеттері бұл
Иілгіштікке арналған жаттығуларды пайдалануда басты әдіс -
Тыныға білуді меңгеру үшін орындалуында алаңға
Ойын әрекеттерін қамтамасыз ететін бұлшықеттің негізгі топтарын
қолдың түрлі бастапқы қалыптарында білезікті сілкілеу;
тұлғаны оңға және солға бұрып, қолды еркін
бір орынында секіру немесе қолды еркін түсіріп
дене салмағын кезегімен бір аяқтан келесісіне түсіру, еркін
санды, екі қолмен түсіру және көтеру (балтыр
еркін аяқты еркін тербелтіп, бір аяқпен орынында секіру;
қол еркін түсілген, тұлғаны алға иіп, тынықтыра сілку.
Тыныға білуді жетілдіру үшін психореттеуші жаттықтыру табысты қолданылады.
3.4. Әдістік дайындық
Ойынның заманауй деңгейі әдістік дайындық бағытын анықтайды.
1) Заманауй баскетболдың баршаға ортақ ойын
2) Әдістерді бір - бірімен кез - келген
3) Ойында жиі қолданылатын бірақ оларды үлкен әсерлі
4) Әдістерді үнемі жетілдіріп, оларды орындалуындағы ортақ сәйкестікті
Жаттықтыру барысы өсеклең қарсы әреет жағдайында
Барынша қысқа мерзімде тиімді әдістерді меңгеру
Көпжылдық жаттықтыру процесін шартты түрде
әдісті бастапқы қою;
оны тұрақтандыру мен жетілдіру;
жоғары спорт шеберлігіне жету.
Әдісті қоюды жан - жақты дене дайындығы тәрізді
Бұл сатыдағы негізгі міндет - әдіс қою, яғни
ойын талаптарына сай жүргізуді, лақтыру мен секіруді пайдалану;
негізгі әдістерді орындауға қажетті қимыл дағдыларын меңгеру;
үйренген қимылдарды баскетболшының көпсалалы қимылдарының негізін құрайтын
үйренген әдістерін ойынға қолданып үйрену.
Негізгі қимылдарды тез меңгеру педагогикалық міндеттерді қою
Оқу барысында оқушыларды әдісті қарапайым ойында
3.5. Тәсілдік дайындық
Баскетболшылардың тәсілдік дайындығы спорт жекпе - жегін жүргізу
Тәсілдік дайындық үшін ілімдік негіз қалау барысында
Баскетболшыға нақты жарысқа қатысуындағы, тәсілдік жоспарды (немесе
Бұндай жоспар құруда спортшы спорт күресін жүргізудің құралдары,
Тәсілдік дайындықта өзара байланысты әдістемелік төрт
Оқушыларда күрделі такциялар шапшаңдығын, зейінділікті, бағдарлауды, танымдылықты,
Шабуыл мен қорғаныстағы командалық қимылдардың негізгі
Оқушыларда өз күштерін мүмкіндіктерін, сыртқы әсерлер мен
Матч барысында қабілеттерді дамыту бір командалық
Егер алғашқы екі міндет ойын тәсілдерін меңгерудің
Күрделі реакцияларға шапшаңдықты, уақытты сезінуін, бағдарлауын, тануын
ойыншылар қандай да бір қимылын тез
доптар санын, заттық бағдарлар мен шектеулердің (уақыт
әріптесінің қимыл сипатына қарай баскетболшы орынын ауыстырып, жүгіру
шартты қарсыласының сылбыр және белсенді қарсылығын
Қосымша жағдайлар мен күрделендірулер әдіс амалдарының негізі
Жеке әрекеттерді меңгеру және солар арқылы
Қорғаушы бақылауынан босап, бос орынға шығу.
Допты қағып алу және беру амалдарын пайдалану.
Жүргізу мен алдап өтуді пайдалану.
Әдістер мен финттерді алаңдағы таңдаған орына қарай үйлестіріп
Қорғаныстағы жеке қимылдарды меңгеру шабуылдағы жеке
Топтық іс - әрекеттерді меңгеру және солар арқылы
«Допты бер де, шық » - екі ойыншының
«Үшбұрыш »түрінде үш ойыншынын өзара іс -
Тосқауыл (Ішкі және сыртқы)
Бір әріптесіне жалғастыра доп беру
«Үштік»
Ауысу
«Кіші сегіздік»
«Айқаса шығу»
Қозғалыстағы тосқауыл
«Екі еселенген тосқауыл» және «екі ойыншыға жалғастыра
Ойыншыларды орналастырудың қарапайым схемалары мен
Оқушылар іс - қимылдың және өзара іс-
Шабуыл мен қорғаныстағы екі - үш ойыншының
Командалық іс -қимылды меңгеру және солар арқылы жетілдіру.
Командалық іс - қимылдардың тәсілдік жүйесін меңгеруді кезеңдері
Тәсілдік жүйені игеру баскетболшылардың ойын қызметін мамандандырумен
Әрбір оқушы кем дегенде жаттықтырудың бір жарым
Тұрыстық шабуыл жүйесің меңгергенде мынаны үйренеді:
ойыншылдарды бастапқы тұрыстарға жоспарлап қоюмен және
жүрістен екі немесе үш ойыншының типтік
үйренген тәсілдік, айла - шарғыларды ерекше белгілермен
кері ұшқан доп үшін белсенді күрес
Тұрыстық шабуылдың кез - келген жүйесін меңгеру
Тәсілдік айла - шарғыларды меңгеру өте
1) айла - шарғыға қатысатын ойыншылар
2) Жаттығуға шабуылшыларды ауысусыз және сақтандырусыз
3) Қорғаушылар айла - шарғының үйренген барлық түрін
4) Үйренген айла - шарғыларын алаңның бір
Соңында баскетболшының тәсілдік дайындығының негізгі міндеттерін шешуге көмектесетін
Жаттықтырудың міндеттері:
1) Әрбір жаңа жаттығудың мақсаты мен
2) Ойыншылар жаттығуды тез, дұрыс, барын салып,
3) Тәсілді жетілтіруге арналған жаттығулар құрылымы
4) Шартты қарсылас қарсылығы мен жарыс
5) Жаттығуларда шабуыл мен қорғанысты жетілдірудің міндеттерін
6) Сабақтағы жаттығуларды ұйымдастыру мен олардың
7) Ойыншылар жақсы меңгеріп, түсініп, жақсы көретін
8) Аса күрделі жатығуларды қолданбау керек.
9) Жаттығу немесе ойын барысында ескертуді
10) Жаттығуларды орындағанда жұмыс қабілетінің, қозғалғыштығының және
11) Сабақ жоспарын қатаң ұстану, уақыт шегінен
12) Орындалған жаттығулардың көлемі мен қарқындылығының
3.6. Ойын дайындығы
Ойын дайындығы баскетболшылардың спорттық дайындығының интегралдық
Ойын дайындығының міндеттері:
1) Күшті бөлу іскерлігін жетілдіру, ол
2) Жеке іс - қимылдар мен командадағы
3) Меңгерген тәсілдік жүйені, айла - шарғы мен
Ойын дайындығын басқару үшін бақылау тапсырмаларын орындағанда ойын
Ойын дайындығының ықпалын көтеру үшін әдістемелік
1) Оқу тапсырмасына ойынды жүргізудің таңдаған
2) Оқу ойынын болашақ басты қарсыласының
3) Жалпы командалық ойын тапсырмасын шешуге
4) Команданың негізгі құрамына алған тәсілдік
5) Алдын ала келісілген белгі бойынша бір
6) Оқушылар үшін күтпеген жерден, тез ауысуды
7) Финалдық күшті қолдану. Бұл амал оқушыларда
8) Ойынға тыныққан ойыншыларды кіргізіп отыру.
9) Оқушылардың қысқарған және ұзарған ойын ережелері
Кез - келген оқу ойыны барысында жаттықтырушы
Бұндай ойындарда баскетболшыларға қойылатын негізгі талаптар:
белсенді болу, бұның астарында қарсыласымен тәсілдік
уақыт тар болып, мәлімет шектеулі болған жағдайда
ойлы тәуекелге бел буып кенеттен, шешімтал және
кез - келген жағдайда тәсілдік ойлаудың айқындылығы
қарсыласының жігерін жасайтын, бастаманы өз қолына
қарсыласына өз мүмкіндіктері мен ішкі ойы туралы қате
қарсыласына ол үшін қолайсыз ойын сипаты мен іс
жеке іс - қимылдарын жалпы командалық ойын жүргізумен
3.7. Жарыс дайындығы
Күрес қиын жағдайларда жүргізілетін жарысқа команданың
Жарыс дайындығы үлкен маңызға ие болады. Жарыс жағдайында
Дайындық жетістігі көбінесе жарыстық тәжірибеге
Жарыс дайындығы команданың жылдың негізгі жарысына
Жарыс дайындығының жалпы көлемі команданың дәрежесіне
Жылдық айналымда мысалы КСРО біріншілігіне қатысатын
Дәрежесі сәл төмен командаларда жарыс дайындығының
3.8. Психологиялық дайындық
Спортшының психологиялық дайндығы спортшының жалпы (жыл
Жалпы психологиялық дайындық міндеттеріне спортшының жеке
Психологиялық дайындық барысында әрбір ойыншы мен
Жаттықтырушы спортшыларда тілтабысқыштық, жолдастарын құрметтеу, жаттықтырушысын құрметтеу,
Дайындық барысында және жарыстарда ерік
Психологиялық дайындық барысында тұрғын - жайы, жаттықтыру
Спортшыларды жарысқа психологиялық тұрғыдан дайындағанда
Спортшының жүйке психикалық қалпына келуін басқару
Жүйке - психикалық қалпына келу сөз арқылы демалыс,
Психо- педагогикалық ықпалдардың құралдары мен әдістері баскетболшылардың жыл
Спортшы ағзасындағы жүйке - психика процестерінің жүру ерекшеліктері
Баскетболшының қимылдың кеңістік - уақыт белгілері дәл бағалауы
Ойын белсенді қарсылық көрсетуде және жағдайдың үнемі ауысуында
Ойлау процесінің шапшаңдығы-баскетболдағы тәсілдік ойлау ерекшелігінің маңызды түрі.
қажет болған жағдайда ойын жағдайының барлық сипаттамасын сол
жағдайды өзгерту мүмкіндігі есебінен қажеттігінде;
ұзақ уақыт көңіл күйге қысым түскен жағдайда шешім
Сонымен, спорттық іс - қимыл әсерлігі тәуелді болатын
IV-тарау. ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
4.1. Баскетболды оқыту әдістемесінің жалпы сипаттамасы
Баскетболдағы оқыту процесі оқушыны білімге, білік пен дағдыға,
Оқыту міндеттерін шешу оқушыларды оқытылатын материалдарды түсіну, оның
Білімнің ықпалы - оларды қолданып, соның негізінде жаңа
Оқытуда тек дене мен рухани сапалар ғана емес,
Қимыл дағдыларын меңгеру мынадай қимылды меңгеру деңгейін ұсынады,
Белгілі болғандай дағдының негізінде түзілуі үшін оларды белгіленген
Білік - бұл қажетті қимылды таңдағанда саналы әрекет
Оқыту мерзімін қысқарту үшін жеке элементтерді дербес үйренетіндей
Ойын әдістеріне оқыту барысында тек биомеханикалық көзқарас тұрғысынан
Шабуыл әдісінің амалдарын қорғанысқа қарағанда ертерек үйретеді. Олар
Қимыл дағдыларын қалыптастыру барысында оқытудың белгілі бір кезеңіне
бастапқы білікті қалыптастыру, онда баскетболшы негізгі қимылдарды меңгереді,
қимыл жүйесін нақтылау;
дағдыны жетілдіру.
Әрбір сатыда педагогикалық міндеттерді бірізді қою өте маңызды.
қимыл орындайтын бастапқы қалыпты меңгеру;
бұл қимылдарда дененің қандай бөліктері қатысатынын білу және
қимылдарды қолайлы екпінде тиімді құлаш бойынша орындау;
сақтау мен оның бөліктерін меңгеру;
қимылды жетілдіруге кірісу;
Амалдарды үйлестіруде негізінен бір әдістен соң екінші әдіс
Әдістер бірізді емес бір уақытпен үйлесетін қимыл әрекеттерін
Ойын тәсілін мңгергенде мақсат қояды:
жағдайға қарай үйренген әдістерін пайдалануға және басқа
оған тиімді қимылдауға мүмкіндік беретін келесі ойыншы үшін
Әдістің немесе тәсілдік өзара әрекеттің кез-келген амалын үйренгенде
4.2. Әдісті үйрету
Әдіспен танысу. Ол әдіс туралы бейне тудырудан басталады.
оқушының үйренген әдісі, оның қимыл тәжірибесінде бар сезінулер
үйренетін әдісі туралы оның ойындағы орны мен маңызы,
дұрыс қимылдар мен оның бірізділігі туралы көру және
Бұл міндеттер көрнекі-құралдар және түсіндіру әдістері және жаттығуды
Үйренген материалдарының сипаты мен оқыту міндеттеріне қарай кинограммалар,
Жеңілдетілген арнайы жасақталған жағдайда әдісті үйрену
Бұл оқыту кезеңінің басты міндеті - қимыл әрекетінің
Оқушылар:
әдіс құрылымын меңгеру;
орындардың алғашқы сәттерінде туындайтын артық қимылдарды жойып, қысымды
кездескен қателіктерді жоюға тиіс.
Ойыншылардың назары бастапқы қалыптан біртіндеп негізгі топтарға сосын
Жағдайды жеңілдету әдістері әрқашан да нақты және өтілетін
Тәсілді үйренгенде жағдай жеңілдетілуі мүмкін, яғни әріптестерінің санын
Күрделенген жағдайда әдісті жетілдіру. Қимылдың негізгі құрылымы меңгерілген
әдісті орындау түрлерін үйренуі;
жағдайды бағдарлап, оны бағалауға үйренуі;
қарсы әрекет жағдайында әдісті орындауы (шартты және шартсыз)
Жағдайды түрлі жолдармен күрделендіреді: назар аударатын ықпалдар қосады,
Ойында әдісті бекіту. Әдісті ойыннан тыс жеке орындай
Бұл сатыда мына міндеттер шешілуі тиіс:
дағдыны бекітіп, оны кенеттен туындаған жағдайда қолдана білу;
әдістің өзгергіштігі мен қозғалғыштығын жетілдіру;
әдісті кенеттен туындаған қарсы әрекет барысында орындау;
әдісті орындаудың жеке үлгісін жетілдіру;
әдісті ойында еркін қолдану.
Бұл сатыдағы жаттығулар жарыстық сипатта болуы тиіс. Әдісті
4.3. Оқытудың дидактикалық принциптері
Оқытудың табысы мен оның ұзақтығы оқыту процессін құруға
Ғылымилық, жүйелілік және бірізділік принциптері. Қазіргі кездегі ойынның
Ғылымилық принципі оқыту материалын таңдағанда ойын дамуының тенденцияларына,
Ойынның өз қисыны мен өз құрылысы бар, оған
Сабақ саны жаттықтыру жасы мен жынысына қарай тиімді
Ғылымилық принципін орындау үшін мыналар қажет:
замануй ойын талаптарын ескеріп, оқытуға арналған материалдарды мұқият
қайталау сабақтары жүйесінде дұрыс үйлестіруге мүмкіндік беретін материалды
материалды оқыту үшін таңдағанда - негізгіден қосымшаға, ал
дайындықтың барлық жақтарын біртіндеп қамтитын жоспар бойынша сабақ
оқыту міндеттерін орындау үшін таңдалған нақты материалды ескеру,
кезеңімен жұмысты бағалау.
Танымдық пен белсенділік принциптері. Оқытуға деген шығармашылық көзқарас
Жаттығуларды саралау және қимыл міндеттерінің шешілу әдістерін ой
Алайда, егер оқушы тапсырманы жақсы түсініп, бірақ оны
Осы принцип талаптарына сәйкес сабақтар оқушыларда танымдық, шығармашылық
Жаттығуларды саралау ойыншылардың тәсілдік ойлауын дамытуға, тсілдік мінез-құлық
Мұнда:
сабақ барысында оқушының танымдық белсенділігін дамытуға жағдай тудыру;
жалпылауға үйрету мен ойын жағдайының белгілерін жекелей қарастыру;
белсенді әрекеттер мен нақты шешімдер таңдауын қолдау;
шығармашылық ойлануын, қимыл түрлерін зерттеудегі дербестігін тәрбиелеу;
жағдайды оған өзі қатысуымен талдай білу қабілетін тәрбиелеу;
спорт жаттықтыруының әдістемесінің негіздерін жетілдіру;
жұмысты талдау мен дайындық жоспарын жасауға қатыстыру;
дербестігін қолдап, қоғамдық жұмыстарға төрешілердің және жаттықтырушының көмекшісі
жаттықтырушымен және дәрігермен тығыз байланыста жаттықтыру күнделігін жүргізуге
Танымалдық пен белсенділік принциптері оқушыға оқу-жаттықтыру процесінің
Көрнекілік принципі. Сезіне қабылдау-танымның бірінші тобы. Алған әсері
Дұрыс таңдалған оқу көрнекі құралдары ойын жағдайында туындайтын
Бұл принципті іс-тәжірибеде іске асыру құралдары:
көрсетудің алуан түрлері;
бейнелген салыстыру арқылы әңгімелеу;
көрнекі құралдар қолдану;
оқушылардың зейінін ең жауапты сәтке аударуға мүмкіндік беретін
сәйкес тапсырмалары бар жарыстар мен жаттықтыруларды көрсету;
ойынның ойын сәттерін талдау үшін макет мақмасын пайдалану;
қарсылас ойынын талдап, ойынға жоспар құру.
Тұлғаландыру мен мүмкіндік принциптері. Оқушы алдына қойылған міндет
Бұл принциптерді іске асыру дайындықтың жекелеген жақтарын талдап
Талаптар біртіндеп өсіп, оқушының мүмкіндіктерінен, олардың дайындығы мен
Оқушы жеңіл атқаратын жеңіл жаттығулар дамуды тежейді.
Бұл принцип таным барысында көп қырынан көрінетін жеке
Баскетболдағы іс-әрекеттің командалық сипаты есеп пен арнайы жеке
Бұл принципті іске асыру құралдары:
денсаулық жағдайы, жалпы және арнайы дайындығының деңгейі, қимыл
команданы топтастыру;
оқу-жаттықтыру процесін ұйымдастыру;
дайындықтың барлық түрін ақыл-ойын жоспарлау;
жеке ерекшеліктерін зерттеу, ойындағы рөлін анықтап, ойыншы шешуі
жарыс деғгейі мен қарсыласын таңдаудағы жан-жақтылық.
Дамыту мен бекіту принциптері. Оқыған материалдарын бекітпейінше алға
Өтілген материал бекітілуі тиіс, оқушылар оны бұзушы ықпалдарға
Оқыту принциптері өзара байланысты және өзара шарттасқан, ол
Ғылыми - зерттеу жұмыстарын жүргізген кезде зерттеудің түрлі
1. Материалистік диалектика әдісі. Олар марксистік диалектикаға сүйеніп,
2. Ғылымның кең шеңберіне тән ортақ әдістер:
логикалық (талдау, жинақтау, индукция, дедукция, т.б.);
бақылау;
сауалнама.
3. Спортқа жақын ғылымдарда пайдаланылатын жеке әдістер (үлгілеу,
4. Арнайы әдістер мен әдістемелер (хронометрлеу, қимылды талдауды
Аталған әдіс топтары өзара байланысты. Жалпы әдістемелік негізінде
Қандай да бір мәселені зерттеу әдістемесі кешенді әдістерді
Антропометрия - дене дамуын зерттеу әдісі, баскетбол үшін
Гониометрия - оның көмегімен буындардың қозғалғыштығы мен ондағы
Полидинамометрия - оның көмегімен бұлшықет топтарының күштік мүмкіндіктерінің
Бұл баскетболшы бұлшықетінің күшін анықтау әдістері. Доп беруді
Ойыншылардың жылдамдық сапасын анықтау үшін секундомер қолданады (хронометр,
Баскетболшының ептілігін, икемділігін, төзімділігі мен басқа да сапаларын
Арнайы жұмыста ағзадағы қызметтік өзгерістер туралы қосымша мәліметтерді
Ойынның әдісі мен тәсілдік зерттеуде кешенді әдістері пайдаланылады,
Электрография әдісі бұлшықет биоөрістен тіркеуге мүмкіндік береді. Олар
Баскетболшыларды тәсілдік дайындау, ойыншыларды топтау мен олардың командадағы
Жұмыста қандай әдіс қолданбасын, тәжірибе жүзінде алынған материал
Зерттеу әдістерін таңдау жұмыс міндеттерінен әрбір нақты жағдайларда
тиімді және барынша жан - жақты ғылыми материал
сенімді әрі түсінікті (көп дүркін зерттеулер, жеке нәтижелер,
үнемді;
қарапайым және қауіпсіз;
ғылыми сиымды (құбылыстың ақиқат жағдайын сипаттауға көмектесетін көп
педагогика көптеген әдістер ішінде мына әдістер кең қолданылады.
Бақылау әдісі. Спорттағы педагогикалық бақылау - бұл табиғи
Педагогикалық бақылау - бұл ғылыми ақпарат алудың басты
бақылау міндеттері мен жоспарын анықтау;
бақылау нысанын таңдау;
бақылауды жүргізу әдісін анықтау;
алынған мәліметтерді талдау әдісін анықтау.
Баскетболдағы бақылау былай жіктеледі:
1) Оқу барысын ұйымдастыру түрлері мен нысаны бойынша
2)Ғылыми жұмыстың ұзақтығы бойынша (ұзақ, қысқа және дискретті
3) Бақылау нәтижелерін тіркеу әдістері бойынша (бейнелеу, аспаптық,
4) Бақылау нәтижелерін жазу әдісі мен түрлері бойынша
Спорттық жаттықтыру іс - тәжірибесінде бақылауды жүргізу үшін
Мысал ретінде баскетболшының жарыс қимылын шабуылда да қорғаныста
Минутка картасы
Спортқа техникалық құралдар ендірумен байланысты қазіргі кезде педагогикалық
Тәжірибе әдісі. Спорттағы педагогикалық бақылау ғылыми дәйектер алу
Тәжірибе - педагогикалық бақылауға қарағанда терең әрі тиімді
бақыланған құбылысты кез - келген жағдайда бірнеше рет
жеке түрде бақылау мүмкін емес құбылыстар мен процестерді
бұрын жүргізілген зерттеулерді сондай жағдай тудырып тексеру.
Зертханалық әдіс педагогикалық тәжірибе жүргізуден ерекшеленеді, ол сыналушының
Тәжірибе жүргізу үшін мыналар қажет:
1. Жұмыстық болжамын дұрыс қалыптастырып, дұрыс міндеттер қою
2. Уақыт пен күшті аз шығындап, ақпарат алу
3. Зерттеудің әрбір элементінің мазмұны мен бірізділігін бөлшектеп
4. Зерттелетін процеске жүйелі бақылау жүргізу. Дәйектерді дәл
5. Өзінің зертеу мәліметтерін бұрынғы зерттеулермен салыстыру. Анықталған
6. Тәжірибе барысында алынған нәтижелерге сыни тұрғыдан қарау.
Бұған қоса, тәжірибе жүргізгенде зерттеушілердің біртектес тобын таңдап
Бақылау сынақтары немесе тест алу баскетболшылары даярлау іс-тәжірибесіне
Баскетболшының іс-қимыл әрекеті дене мүмкіндіктерінің кешенді пайда болуымен
Тестті орындауда дәл математикалық өрнектеу мүмкіндігі мен статистикалық
Орындау шартының тұрақтылығы мен өзгермеуі;
Тесті орындау жағдайын ойынға, нақты ойын жағдайын және
Тесттің қойылған міндетке жақындығы, тест көрсеткіші мен соған
Ойыншы мүмкіндігін барынша көрсетуге жағдай жасау;
Тесті орындау қорытындысын толық талдау.
Тіркеу әдісі мен алынған мәліметтерді сараптау. Зерттелген мәселе
Аяқтаушы саты сәйкес математикалық-статистикалық әдістерді пайдаланып, статистикалық материалды
ҚОРЫТЫНДЫ
Жеке тұлғаның дене мәдениеті – оның ішінде баскетбол
Баскетбол ойыны жекеден тұлғаның жалпыға қарай ұласатын мәдениетінің
Жастардың дене тәрбиесінің көрсеткіштерін қалыптастырудың жоғары деңгейі болып,
Ойын әрекетін қалыптастырудың негізгі әдістеріне педагогикалық жүйенің негізгі
Жеке тұлғаның дене мәдениетін қалыптастыру, денсаулықты нығайтуға бағытталған
Әдебиеттер тізімі:
Я.Г.Аблов. Врачебные наблюделия за бескетболистами: Институттың
Э.И.Адашкявичене. Баскетбол для дошкольников: Өзінін тәжірибесінен. -М.: Просвещение,
Баскетбол: Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы /
Баскетбол: Дене тәрбиесі институтына арналған / Ю.И.Львов.,
Би Клер жене Нортон Кен. Упражнение в баскетбол.
Вуден, Джон Р. Современный баскетбол/ ағылш.тіл.ауд.Е.Р.Яхонтева. - М.:
И.А.Горбашев., Г.Р.Амренова. Подбор упражнении
И.Т.Горбашев. Баскетбол в вузе. Оқу
Давыдов М.А Судейство в баскетболе.: М: ФиС, 1983.
Л.В.Костикова. Методика ведения научно-исследовательской работы по баскетболу: Әдістемелік
Б.Коузи., Ф.Пауэр. Баскетбол концепции и анализ /ағылш.тіл.ауд. Е.Р.Яхонтева.
В.В.Кузин,, С.А.Полиевской. Баскетбол: Оқудың бастапқы
Официальные правила баскетбола для мужчин и женщин. М.:
К.В.Суетнов. Обучение школьников игре в баскетбол: Оқу құралы.
Юный баскетболист: Жаттықтырушылар үшін оқу құралы / ағылш.тіл.ауд./
Гандбол. Справочник /сост. Н. П. Клусов/. М: 1982.
Зотов В.П., Кондратьев А.И. Моделирование подготовки гандболистов высокой
Ивахин Е.И. Ручной мяч. /Лечебное пособие для секций
Игнатьев В.Я. Гандбол пособие для ИФК. М: ФиС,
Клусов Н.П. Ручной мяч в школе. Пособие для
Клусов Н. П. Тактика гандбола. М.: ФиС, 1980.
Кудрнцкий В. Н. Гандбол. Минск: «Белорусе», 1977.
Спортивные игры и методика преподавания. Учебник для ИФК
Латышкевич Л. А., Турчнп И.Е.,
Теория и методика гандбола. Программа
Программа для ДЮСШ
Правила соревнований по гандболу. М.: ФиС, 1995.
Бриль М. С. отбор в спортивных играх. М.:
Волков В. М., Филин В. П. Спортивный отбор.
Гандбол. Программа для групп начальной подготовки ДЮСШ. М.:
Гандбол. Поурочная программа для учебно-тренировочных групп и групп
3
Дене дайындығы
Студенттердің кәсіптік - қолданбалы дене дайындығында айналма жаттығу әдісін қолдану әдістемесі
Гигиеналық дене шынықтыру
Студенттердің КҚДД ұйымдастыру және формасы
Допты алып жүру
Жарыс кезіндегі боксшының психологиялық дайындығын шыңдау
ДЕНЕ ТӘРБИЕСІНІҢ ЖҮЙЕСІ ТУРАЛЫ
Балалар және жасөспірімдердің дене тәрбиесіндегі шаңғы спортының орны
Шаңғы спортының шығу тарихы
Кәсіби - қолданбалы дене дайындығы