Бастауыш мектепте балалардың этностық - мәдени сәйкестілігін қалыптастыру
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Тәрбие жұмысының теориялық аспектілері
1.1 Тәрбиенің жалпы заңдылықтары
1.2 Тәрбиенің басты принциптері
2 Мектепке дайындайтын топтағы мұғалімінің
балалармен жүргізілетін тәрбие жұмысы
2.1 Дайындық тобындағы тәрбие әдістерін
қолдану ерекшеліктері
2.2 Балабақшадағы тәрбиеленушілерді
адамгершілікке тәрбиелеу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тәрбие - халықтың ғасырлар бойы жинақтап іріктеп алған
Тәрбиенің негізгі мақсаты - дені сау, ұлттық сана-сезімі
Балалық шақ бала бойына адамгершіліктің негізін қалайтын кез.
Тәрбиенің сан-салалы күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын күнделікті
Ізеттілік, ізгілік, инабаттылық, әдептілік бір күнде қалыптаса қалатын
Ұрпақтарымызды парасатты да, білікті, мәдениетті де білімді етіп
Адамгершілік тәрбиенің ең жоғарғы түрі - бауырмалдык, бүкіл
Халық бала тәрбиесін құндақта жатқан күннен бастап, ат
Адам бойына жақсы мінез-құлық қасиеттердің сіңісуі тәрбиеге, өскен
"Тәрбиесін тапсам адам болар, оқуын тапсам білім қонар",
Ертеңгі болашағымыз бүгінгі ұрпақ тәрбиесіне тікелей тәуелді. Шәкірттің
Зерттеу жұмысының мақсаты: мектепке дайындайтын топтағы балалармен жүргізілетін
Зерттеу мақсатына сай міндеттер анықталды:
Тәрбие жұмысының теориялық аспектілерін зерттеу;
Тәрбиенің жалпы заңдылықтарына талдау жасау;
Тәрбиенің басты принциптерін ашу;
Тәрбиеші мұғалімінің тәрбие жұмысын көрсету;
Мектепалды мекемелерінде тәрбие әдістерін қолдану ерекшеліктерін зерттеу;
Зерттеу объектісі: мектепалды мекемесіндегі балалармен жүргізілетін тәрбие
Зерттеу әдістері: педагогикалық процесстерді талдау, жүйелеу, ғылымилық негіз.
Зерттеу болжамы: мектепалды мекемелеріндегі тәрбие жұмысын жүргізу ерекшелігін
1 Тәрбие жұмысының теориялық аспектілері
1.1 Тәрбиенің жалпы заңдылықтары
Жалпы заңдылықтардың ықпал аймағы тəрбие процесінің барша жүйесіне
Тəрбие тиімділігі келесі жағдаяттарға тəуелді:-қалыптасқан тəрбиелік қарым-қатынастарға; балаға
- мақсат жəне оған жетуге бағытталған іс-əрекеттер арасындағы
- практика мен тəрбиелік ықпалдар сəйкестігіне. Тəрбие процесіне
- объектив жəне субъектив жағдаяттардың бірлікті əрекетке түсуіне.
Субъектив жағдаяттар құрамы: тəрбиешілер мен тəрбиенушілер, олар арасындағы
- тəрбиеге қосарлана жүретін даму мен оқу процестерінің
- педагогтың тəрбиелік əрекеттерінің сапасына. Біліктілігі кем, көлемі
-тəрбиеленушінің «жан аймағына» жасалған ықпалдардың қарқындылығына. «жан аймағы»
- педагогикалық ықпалдар мен тəрбиеленушілер мүмкіндіктері арасындағы үйлесімге.
Сонымен, тəрбие заңдылықтары тəрбие процесінің жағдаяттары, шарттары мен
1.2 Тәрбиенің басты принциптері
Тəрбие процесінің принциптері (тəрбие принциптері) бұл тəрбие процесінің
Тəрбие процесіне арқау болар принциптер өз алдына жүйеге
Осы жүйедегі гуманистік педагогика принциптері келесідей:
- тұлғалық бағыт принципі;
- тəрбиенің жеке тұлғалық жəне қоғамдық бағыттарының бірлігі
- тəрбиенің өмір, еңбекпен байланыстылық принципі;
- тəрбиеде ұнамды өнегені пайдалану принципі;
- тəрбиелік ықпалдар бірлігі принципі.
Тұлғалық бағыт принципі. Тəрбие процесінде тұлғалық бағыт принципі
Тұлғалық бағыт принципінің тəрбиеші алдына қоятын талаптары:
1) тəрбиеленушілердің жеке темпераменттік ерекшеліктерін, мінез бітістерін, көзқарастарын,
Осы талаптардың бірлікті орындалуы мектеп тəжірибесінде бұрыннан танымал
Тəрбиенің жеке тұлғалық жəне қоғамдық бағыттарының бірлігі принципі.
Бұл принцип бойынша педагогтың барша қызметі өсіп келе
Бұл принципті іске асыру барысында əсіре ұрандаудан, желікпе
Тəрбиенің өмір жəне еңбекпен байланыстық принципі. «Мектеп үшін
Тəрбиені өмірмен байланыстыру принципі педагогтардан екі бағытта белсенді
Аталған принципті іске асыру барысында педагог орындауы тиіс
- қоғам мен адам өміріндегі еңбектің маңызын əр
- материалды жəне рухани дүние өндіруші еңбек адамдарына
-шаршап-жалықпай еңбектену қабілетін дамыту, қоғам жəне өз мүддесі
- қазіргі заман өндірісінің жалпы негіздері жөніндегі ақпараты
- еңбек аясында өз басы мүдделері мен қоғамдық
- қоғамдық игілік жəне табиғат байлықтарына құндылықпен қатынас
- қоғамдық мүлікке байланысты ысырапшылдыққа, жауапкерсіздікке, талан-тараждыққа, табиғат
Тəрбиені өмір жəне еңбекпен ұтымды ұштастыру мақсатында келесі
1. Желең сөз емес, оқушылардың нақты əрі қолынан
2. Өз əрекеттерін жанұя талаптарымен үйлестіре отырып, тəрбиеші
3. Бала, əдетте, қандай да істі орындауға құштар;
4. Дəрістер мен сыныптан тыс тəрбие жұмыстарында өлкетану
5. Ересектермен қатар еңбекке араласуынан балалар қолға алған
6. Бала тəрбие процесінде өз еңбегінің басқа адамдарға,
Тəрбиеде өнеге-үлгіні сүйеніш ету принципі. Егер өз тəрбиеленушісінде
Баланың ұнамды сапалары (жануарларға мейірім, тума қайырымдылық, ықыластылық,
Тəрбиеші қызметі табысты болып, тез əрі ұнамды нəтижеге
1. Тəрбие процесінде дау-дамайға, тəрбиеші мен тəрбиеленуші арасындағы
2. Оқушы қылық-əрекетіндегі тек олқылықтар мен кемшіліктерге ғана
3. Педагогикалық тұрғыдан тəрбиеленушілердің ұнамды қызығулары мен бейімділіктеріне
4. Ұнамды тəрбие аясын (фон) түзу-өнеге пайдалану принципінің
5. Қателіктерінен үздіксіз кері əсерге ұшыраған бала өзіне,
Тəрбиелік ықпалдар бірлігі принципі. Бұл принциптен туындайтын мақсат-бала
Аталған принципті іске асырудың төменде келтірілген ережелері тəрбиешіге
1) Тəрбиеленуші тұлғасы отбасы, жолдас-достары, төңірегіндегі ересек адамдар,
2) Тұлға қалыптастырудағы бас жетекші – отбасы. Өз
3) Тұрмыста осы тəрбиеге байланысты кейде табиғи тəрбиелеуші
4) Кейде тəрбиеші ұжым, қоғамдық ұйымдар пікірлерімен келіспей,
5) Ұштастық пен бірізділік принциптері талаптарына орайлас дəрістерге
6) Тəрбиелік ықпалдары үйелестіру тəсілі – тəрбиеге қатысты
Сонымен, тəрбие принциптері – тəрбие процесінің мазмұнына, əдістеріне,
2 Мектепке дайындайтын топтағы мұғалімінің тәрбие жұмысы
2.1 Дайындық тобындағы тәрбие әдістерін қолдану ерекшеліктері
Тəрбие əдістері –бұл тəрбие көздеген мақсатқа жетудің жолдары,
Əдістер түрі сан-алуан да шексіз көп. Ал оның
Дайындық тобындағы мекемеде тəрбие тəсілі – жалпы
Тəрбие жеке ықпалдарды байқатса, құрал-жабдықтар тəсілдердің жиынтығынан құралады.
Əдіс баламалары өте көп. Олар арасынан мақсаттар мен
Тəрбие əдісі- көп өлшемді құбылыс, оның жүйелесуіне негіз
Тəрбие процесінің жалпы құрылымынан байқағанымыздай, дұрыс ұйымдастырылған тəрбиенің
Мектепалды топтарында наным-сенімге баланы əрқилы əдістермен жеткізу мүмкін.
Мектепалды топтарда өткізілетін этикалық тақырыптағы əңгіме – инабаттық
1) білім көзі; 2) тұлғаның адамгершілік сапаларын басқалардың
Мектепалды топтарындағы оқушылардың әдептілік əңгіме тиімділігі келесі
- əңгіме оқушылардың əлеуметтік тəжірибесіне сəйкес болу қажет.
-əңгіме көрнекілік əдісін бірге қолдану арқылы жүргізіледі (көркемөнер
- əдептілік əңгіме өткізу үшін қолайлы үй-жай, жағдай
Қоршаған жай-жағдайлардың əсемдігі мен ондағы дүние заттары, олардың
- əңгіменің əсері кəсіптік дайындыққа байланысты. Ебедейсіз, дөрекі
- əңгіме мазмұны тыңдаушыларды еліктіруі шарт. Одан алған
Бастауыш сыныпта оқушылардың ұғындыру – тəрбиеленушілерге эмоционал-сөздік
Қандай да ұғымның орнығуы, баланы оған сендіре білуге
Тəрбие тəжірибесінде ұғындыру мен сендіруге қоса үгіттеу əдісіне
Бастауыш сыныпта оқушылардың үгіттеу арқылы кейде оқушыны
Əдептілік сұхбаты - екі тарап өкілдері – тəрбиеші
Бастауыш сыныпта оқушылардың әдептілік сұхбаттары тəрбиеленушілерді өздерін
Тəрбиеленушіні, яғни бастауыш сынып оқушыларының белгілі іс-əрекетті орындатуға
Бастауыш сынып оқушыларының мадақтау – тəрбиеленушілер əрекетіне ұнамды
Қарапайымды бола тұра, мадақтау өте жауапкерлі де іс.
1. Мадақ-марапат сырттай көзге түсіп, əйгілену ниетімен емес,
2. Мадақтау арқылы тəрбиеленушіні басқа балаларға қарсы қойып
3. Мадақ қолдана отырып, кім, не үшін, қаншалықты
4. Əрқандай мадақ жеке тұлғалық ерекшеліктерді ескерумен беріледі.
5. Бүгінгі мектеп тəрбиесіндегі басты міндеттерден жазбау. Мадақтау
Жарыс, бəсеке. Көп бала топтала қалса, сол бойда
Жарыс əдісімен баланың бəсекелестікке деген табиғи қажеттігін жеке
Гуманистік педагогика бастауыш сынып оқушыларының жазалауды да жоққа
Жазалау –келеңсіз қылықтарды шектеп, тежеу үшін, басқалар алдында,
Жазалау əдісінің тиімділігін анықтаушы шарттар төмендегідей:
1. Оқушы «пір» тұтқан абыройлы адам тарапынан болған
2. Бүкіл сыныпқа жаза қолдануға болмайды.
3.Жаза шешімі қабылданса, ол орындалуы шарт.
4.Жаза тиімділігі оның оқушыға түсінімді болып, оны əділ
5. Жазала, бірақ оқушының намысына тиюші болма. Тəрбиеші
6.Жазалау мəселесін шешуде негізінен келеңсіз қылықтарды, болымсыз мінез
7. Жазалау əдісін қолдануға негіз- дау-дамайлы жағдай (ситуация).
8. Жазалау - өте ауыр да əсерлі əдіс.
9. Педагогикалық процестегі жаза – кек алу құралы
10. Жазаның жеке балаға,оны даралығына сай қолдануы –
11. Əрқандай жаза педагогикалық əдептілікті, жас кезеңдері психологиясын,
Субъектив – прагматикалық əдіс негізі – тəрбиесіздік пен
Педагогтар қоғамдық-экономикалық тарығуларды тəрбие мақсатында қолданады. Алдымен олар
Субъектив – прагматикалық əдістің нақты іске асыру жолдары
- тараптар міндеттері анық көрсетіліп, тəрбиеші мен тəрбиеленуші
- тəрбиешілер жəне ата-аналар ортасында келісіммен түзілген жеке
- жеке қызығушылықты арттыру үшін оқушылар қалаулары бойынша
- құқық бұзуға бейімді балалармен тəрбие – сақтандыру
- ең соңғы техникалық құралдар жəне электронды –
- техникалық құралдармен жинақталған сандық жəне сапалық көрсеткіштер
- ұдайы өткізіліп тұратын ойын, жарыс, курстарға байланысты
Бұл əдіс, əзірше еліміз мектептерінде кең өріс ала
2.2 Мектепке дайындайтын топтағы мұғалімінің балалармен
жүргізетін тәрбие жұмысы
Тәрбие мәселесі - күрделі процесс. Тәрбиенің сән-салалы күрделі
Адамгершілік тәрбиенің пайда болуы және онын, ұғымы жөніндегі
Ұлттың рухани корына зор үлес қосып, ұлттық санасын
Қазақтың әйгілі ақыны, әрі педагогі М.Жұмабаев "... жамандықтан
Қорыта келе, дағдарыс уақытында халықты жұмылдыратын, басын біріктіретін,
Бастауыш сынып оқушыларының тəрбие процесінің нəтижелілігі көбіне оған
- нақты адамға оның денсаулығы мен психикалық қалпына,
- адамның жеке басы ерекшеліктерінің орнығу процесін қамтамасыз
- ауытқуға бейім қылық-əрекет қиыншылықтарын жеңуге бағытталған ықпалдасты
- келеңсіз мінез əрекеттеріне бейім жас өспірімге нақты
- баланы басшылықты жетекке алу;
- тəлім-тəрбие мекемесінің педагогикалық қолдау проблемасын өзінің өмірлік
- балалардың өзін-өзі тану шартына айналып, оқу мен
Педагогикалық қолдау – бұл: а) тəрбиеленуші сенімінен шығу;
Педагогикалық қолдау мəні: жайма-шуақ психологиялық жағдай жасау; тұлғаның
Педагогикалық қолдаудың көрініс формалары – жылы лебіз; құлақ
Педагогикалық қолдау 1) тəрбиеленушілердің баршасына бағытталып, оларға деген
Жеке тұлғаға арналған педагогикалық қолдаудың мазмұны – адамды
- субъектив (тұлғалық) «Мен» - кедергілер: өз бетінше
- материалдық кедергілер (отбасының қаржылық жағдайы жəне т.б.).
Бастауыш сыныптарда тəрбие əдістерін таңдау – күрделі проблемалардың
Тəрбиешінің кəсіби қызметтерін орындау барысындағы тəрбие əдістерін таңдауы
Тəрбие əдісін таңдау негізінде тəрбиеші мен тəрбиеленуші арасындағы
Тəрбие əдісін таңдай отырып, тəрбиеші əрбір тəрбиеленушіге өз
2.2 Балабақшадағы тәрбиеленушілерді адамгершілікке тәрбиелеу
Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі - өмір бойы жалғасатын
1-кестеде балабақшада балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастырудың ерекшеліктері көрсетілген.
Кесте 1 – Балабақшада балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастырудың
Әдіснамалық қағидалар атаулары Балабақшада балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру
табиғилық принципі Бес жасқа дейін баланың этностық-мәдени сәйкестілігі
мәденилік принципі Балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру тәрбиеленіп отырған
ұлттық сана-сезім мен этностық сәйкестіліктің арақатынасы Этникалық сәйкестілік
этноәлеуметтік рольдік принципі Бала өз міндетін, жауапкершілігін бірте-бірте
мемлекеттік интеграция және этностық-мәдени сәйкестілік идеясына тәуелділігі Этностық-мәдени
тұқымқуалаушылық, орта және тәрбиенің әсері Бала тәрбиесінің шешуші
әлеуметтену және этностық тәрбие түсініктерінің арақатынасы Әлеуметтену процесі
Зерттеуіміздің мақсатын жүзеге асырудың жолдарын анықтау алгоритміне сәйкес
бастауыш мектепте тәрбие мен оқытудың мазмұны, түрі және
мектеп жасына дейінгі кезеңнің ерекшелігі сол, бұл кезеңде
мектеп жасына дейінгі кезеңге қойылатын аса маңызды талап
балаға бастауыш мектепте педагогикалық үдеріс арқылы қазақстандық рухани
балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыруда мектепке дейінгі ұйымдарға оқу
баланың қоршаған ортамен қарым – қатынас жасауына, әлеуметтену
Балабақшада балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыруға қойылатын талаптарға сәйкес
Кесте 2 - Балабақшада балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастырудың
Компоненттер Өлшемдер Көрсеткіштер
Танымдық Білімдер Баланың ана тілі, ата тегі, төл
Аффективтік Ұмтылысы мен ынтасы Жоғарыда аталған білімдерге қызығушылық,
Мінез-құлықтық Біліктері мен дағдылары Белсенділігін, өз-өзін және басқаларды
2-ші суретке сәйкес, балабақшада балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастырудың
танымдық компоненті (ана тілін үйрету, ата тегі, төл
аффективтік компоненті (өз ұлты мен жалпы адамзаттық құндылықтарына
мінез-құлықтық компоненті (өз-өзін және басқаларды тануға ұмтылысын, ынтасын
Бастауыш мектепте балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастырудың ерекшеліктерін айқындайтын
Балаларға ана тілін үйрету әр ұстаздың, әр ата-ананың
Балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыруға арналған мектепке дейінгі ұйымның
Баланың жеке басының қалыптасуындағы мектепке дейінгі кезең бастауыш
Бағдарлама бес-алты жастағы балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыруға бағытталған.
Көрсетілген өлшемдер этностық-мәдени сәйкестілікті қалыптастыру процесінің нәтижесін анықтауға
Тілдік ортаның белсенділігі (ЭЕМ-ға арналған «Ана тілі» бағдарламасы).
Балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыруда отбасының көмегі, отбасының балалардың
Балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыруда ата-аналармен жұмыс формаларын мектеп
Мектепке дейінгі ұйымның тәрбиешілеріне балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыруға
Сондықтан да бастауыш мектепте балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастырудың
Қорытынды
Зерттеу жұмысы нәтижесінде келесі ой қорытынды жасауға тура
Тəрбие тəжірибесінде ұғындыру мен сендіруге қоса үгіттеу əдісіне
Бастауыш сыныпта оқушылардың үгіттеу арқылы кейде оқушыны
Əдептілік сұхбаты - екі тарап өкілдері – тəрбиеші
Бастауыш сыныпта оқушылардың әдептілік сұхбаттары тəрбиеленушілерді өздерін толғантқан
Сана қалыптастыру əдістері тұлғаның ізгілену тəрбиесінде маңызды
Тұрақты дағдылар мен əдеттер қалыптастыру үшін жаттығуларды мүмкін
Тəрбиелік жағдайлар – арнайы жасалған шарттарға орай тəрбиеленуші
Бастауыш сынып оқушыларының мадақтау – тəрбиеленушілер əрекетіне ұнамды
Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі - өмір бойы жалғасатын
Қолданылған әдбиеттер тізімі
Коменский Я.А.. Ұлы дидактика. -Алматы, 1984.
Бержанов Қ., Мусин С.. Педагогика тарихы. -Алматы, 1984.
Ушинский К.Д. Балаларды тәрбиелеу және оқыту жөніндегі
Жұмабаев М. Педагогика. -Алматы, 1990.
Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. – М.: Педагогика,
Годфруа. Ж. Что такое психология: В 2-х т.
Коваленко В.Г.. Дидактические игры. М. 1990 г.
Самоекина К.. Организационно- обучающие игры. М. 1996.
Жұмабаев М. Педогика. Алматы. 1993
Омарова Р. Шығармашылық - басты мақсат. Алматы, 2008.
Кішібаева Д. Мұғалімнің педагогикалық әдептілігі. Хабаршы, 2003.
Үмбетова А.Қ. Болашақ мұғалімнің шығармашылық белсенділіктерін қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық
Бастауыш сынып оқушыларының байланыстырып сөйлеу дағдысын жетілдіру //
Мәтінмен жұмыс істеу // Бастауыш мектеп. -2001. -№
Сөздік жұмыс // Бастауыш мектеп. -2001. -№ 8.
Сурет бойынша сипаттау мәтінін құрастыру тәсілдері // Бастауыш
Интерактивті оқытудың ойын түріндегі әдісі // Қазақ тілі
Бастауыш мектепте ұжымдық оқыту әдісінің тиімділігі // Білім
3
Мақсаты
Міндеттері
Принциптері
Педагогикалық шарттары
Нәтижесі
Бастауыш мектепте балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру
Бастауыш мектепте балалардың этностық-мәдени сәйкестілікті қалыптастырудың педагогикалық шарттар
Аффективтік компоненті бойынша
Мінез-құлықтық компоненті бойынша
Танымдық компоненті бойынша
өз ұлты мен жалпы адамзаттық құндылықтарына баулу
өз-өзін және басқаларды тануға ұмтылысын, ынтасын дамыту
ана тілін үйрету, ата тегі, төл мәдениеті мен
табиғилық принципі, мәденилік принципі, ұлттық сана-сезім мен этностық-мәдени
Бастауыш мектепте балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру бойынша тәрбиешілерге
«Ана тілі» атты ЭЕМ-ға арналған бағдарлама
Бастауыш мектепте балаларға этностық-мәдени білім беру бағдарламасы
Бастауыш мектепте балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру бойынша
ата-аналармен жұмыс
Жас ерекшелігіне сай этностық-мәдени сәйкестілігі қалыптасқан, ана тілін
Сурет 2 - Бастауыш мектепте балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін
Балабақшадағы және мектепке дайындайтын топтағы мұғалімінің балалармен жүргізілетін тәрбие жұмысы
Мектепке дейінгі мекемелерде балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру
Мектепке дейінгі мекемелердегі оқыту мен тәрбиелеу
Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастырудың педагогикалық шарттар жүйесін теориялық тұрғыда негіздеу
Салт - дәстүрдің ұрпақ тәрбиесіне қосар үлесі
Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың этностық - мәдени дүниетанымын қалыптастыру
Республикасының Заңы тілі
Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың этностық мәдениетін калыптастырудың педагогикалық бағыттарын теориялык тұрғыда негіздеу
Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру
Мектепке дейінгі білім беру жүйесі