Тергеу әрекетін жүргізуді және тергеуші
Тақырыбы: «Тергеу іс-әрекетінің ерекшеліктерінің ғылыми теориялық аспектілері»
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ......................................................................................................... ...2
І тарау
Тергеу іс- әрекеттеріндегі психологиялық
1.1. Тергеу іс- әрекеттеріндегі тінту
1.2.Куәгерлер мен жәбірленушілерден жауап алу
1.3. Күдіктілер және айыптаушылармен жауап
ІІ тарау.
Бетпе - бет кездесу , тану психологиясының
2.1.Бетпе – бет және тану
2.2. Тергеушінің психологиялық ерекшеліктерін анықтаудың
2.3. Тергеу қызметкерлерінің кәсіби шеберлігін
3. Қорытынды.............................................................................................. 57
4. Қолданылған әдебиеттер тізімі............................................................ 60
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі
Мемлекетіміз қазіргі таңда тергеу қызметкерлеріне
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Тергеу органдарының кәсіби іс -
Тергеуші болу үшін , арнайы табиғи
Ал В.Ф.Конн тергеуші қызметіндегілер адамгершілік
Біздің тәуелсіз жас мемлекетіміз жаңа,
Тергеу органдары қызметкерлері жеке
Тергеуші жеке тұлғасының қалыптасуы
Психикалық заңдылықтарды білу, оны оперативті
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты
Тергеу әрекетін жүргізуді және тергеуші
1. Құқық психологиясы, яғни тергеушінің жеке
2. Тергеушінің кәсіптік іс - әрекеті
3. Тергеушінің, құқық органдары қызметкерлерінің
Дипломдық зерттеу жұмысының ғылыми болжамы:
Тергеушінің кәсіптік іс-әрекетінің тиімді жүзеге асуы, оның жеке
-құқық қорғау органдарының қызметкерлерінің кәсіби шеберлігі олардың қызмет
-құқық қорғаушыларының кәсіптік біліктілігінің дәрежесі олардың жас ерекшелігіне
Зерттеу объектісі: құқық қорғау органдары қызметкерлері мен тергеушілердің
Зерттеу пәні: тергеу процесін жүргізудегі және жалпы құқық
Дипломдық зерттеу жұмысының әдіснамалық негізі: тергеу іс-әрекетінің және
Құқық психологиясына қатысты еңбектердің авторы С.Ж. Пралиева т.б.
Диплом жұмысының теориялық маңыздылығы: тергеу іс-әрекеті; тергеушінің жеке
-тергеуші бақылампаздығының жоғары деңгейі оның жеке басының инварианты
Дипломдық зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
- тергеу іс-әрекеттерінің және тергеушінің жеке психологиялық ерекшеліктерін
- аталған проблемаға қатысты тергеушінің психологиялық ерекшеліктерін айқындайтын
I тарау
Тергеу іс-әрекеттеріндегі психологиялық ерекшеліктердің ғылыми теориялық аспектілері.
1.1 Тергеу іс-әрекеттеріндегі тінту процессі мен тұтқындардың психологиялық
Қазіргі психология ғылымының жағдайын біршама даму үстінде деп
Психология ілімінің түп-төркінін білмейінше, психологияның құрылымы мен бағытын,
Тергеу ісінің мақсаты – негізгі әлеуметтік құндылықтарды қорғау,
Алдын ала тексеру – бұл белгілі бір мақсатқа
Тергеушіге керек қасиеттің бірі – оның оқиғаның даму
Тергеуді жоспарлау құрылымының негізгі элементтері:
а) өз версиясын ұсыну;
ә) тергеудің жалпы стратегиясын анықтау;
б) тергеу әрекеттері жүйесін және оған қатысты адамдарды
в) жекелеген тергеу әрекеттерінің тактикалық ерекшеліктері мен тактикалық
г) тергеу қорытындысына сын көзбен қарау.
Тергеушінің кәсіби біліктілігі тергеу аппаратын жинақтағанда, жеке тергеу
Тергеу әрекеттері мен өндірісін құру ісі қылмыс кердің,
Тергеу әрекетінің мақсаты – негізгі әлеуметтік құндылықтарды құқықтық
Алдын ала тергеу – бұл бұрын болған оқиғаны
Тергеуші әрекетінің психологиялық құрылысының негізгі ерекшелігі оның болған
Дәлірек айтсақ, алдын ала тергеуде болған оқиға үлгісін
Тергеуші әрекетінде жинақталған криминалдық білім мен тәжірибе керекті
Осыған байланысты ойша деректердің өзара байланысты жобасын өткен
Бұл қызметтің орындалу барысында танымдық іс-әрекет кезінде пайда
Зерттеу пәні ретінде қылмыс – күрделі де жан-жақты
- дайындық әрекеттерін;
- қылмыскердің келісімін;
- субъективті жақтарын;
- іс-әрекет пен оның қорытындысы арасындағы байланысты, қылмыс
Мұның бәрі басқа деректердің араласуымен дәлелденеді.
Алдын ала тергеу – бұл теориялық-танымдық емес, ең
Заң тек жекелеген тергеу әрекеттерін реттеп қана отырмайды,
Тергеушінің қылмыстық процесс мүшелерімен, азаматтармен, лауазымды тұлғалармен, мекемелермен,
Бұл тергеушінің жұмысына басқа мамандық иелеріне тән емес,
Тергеуші қызметінде кінәлі адамдардың ұйымдасқан түрде қарсы әрекет
Әсіресе тергеушіге барлық күш-жігерімен қарсы әрекет істейтін адам
Тергеуші тек заңға және өз ар-ұжданына сүйене отырып
Дегенмен психологиялық реагентті пайдалану шектен шықпауға тиіс, тергеуші
Тергеуші мен іске қатысы бар адамдар арасындағы теңсіздік
Ал қылмыскер уақыт пен жағдайды тиімді пайдаланып, тергеушіні
Тергеуші әділ тергеуге кедергі келтірушінің мақсатын біліп алып,
Еңбектерде «психологиялық реагент» пайдалану тәсіліне рұқсат етіледі, оның
Бұл жағдайдың кінәсіз адам үшін маңызы жоқ, ал
Жұмыс барысындағы тергеушінің ой-пікірі тек оның өз әрекеттеріне
Кейбір мағлұматтардың дұрыс-бұрыстығын тексеру үшін оның графикалық немесе
Тергеушінің танымдық іс-әрекеттері оның өзіне ғана тән кәсіби
Тергеуші қызметінде адамдармен араласу арқылы жиналған ақпарат маңызды
Адамдармен араласудың конфликтілік, рефлекстік сипаты бар. көпшілікпен тіл
Көпшілікпен тіл табыса білу процесінде белсенді түрде ақпарат
Дәлірек айтқанда, тергеудің барлық кезеңдерінде тергеушінің қылмыстық процестің
Осындай жағдайда әр қилы ақпараттар пайдаға асады: ауызша
Тергеу кезінде жеке тұлғалардың қарым-қатынасы көбіне екі жақтың
Тергеушінің жалпы сыртқы көрінісі оның тергеуші адамдармен арадағы
Әрине, бұл адамдардың психикалық жағдайы оның құқықтық жағдайына,
Түсіп жатқан мәліметтерді ой елегінен өткізгенде қателіктер жіберіп
Бір шешімге келу үшін өз қолында дәлелдер жеткілікті
Қылмыстық істі тергеу процесін тергеуші төмендегі істерді шешу
Тергеу жағдаятының психологиялық аспектісі – бұл жалпы субъект
Тергеу жағдаяты – бұл динамикалық ақпараттық жүйе, оның
Тергеу жағдаятының үлгісін құру – бұл тек ақпарат
Тергеуші үшін психологиялық күрделі жағдаят – бір өндіріске
Тәжірибе көрсеткендей, әсіресе ауыр қылмысты (кісі өлтіру, тонау,
Бұл істе көптеген қауіп-қатер төнуі мүмкін, оларды үнемі
Ойға алған іс-шараларды тездетуге тырысып, әділдік принциптері мен
Бұл жерде тергеуші алдында тұрған қылмыс тек құқытық-процессуальдық
Жақсы да білгір тергеушіні өзі жинаған немесе әр
Бұл жағдаяттардың өзіне-өзі жала жабу, кәмелетке толмағандар қылмысы,
Тергеушіге берілген билік оны басқа кәсіп иелерінен ерекше
Тергеуші мемлекет атынан әрекет етеді, оны биліктің беделді
Тергеуші азаматтардың жеке өмірі мен қызметіне орынсыз араласу,
Күн сайынғы көріп жүрген адамдар басындағы қайғылар тергеушінің
Тергеушіге тән бір белгі – ол тергеу құпиясын
Алдын ала тергеу материалдарын ерте жария етудің тағы
Бұлардың теріс әсері куәгерлердің жауаптарына және қоғамдық пікірге
Істі тергеу барысында адамдардың жеке өміріне араласуға, өткенін
Сонымен бірге, тергеуші өзінде бар билікті пайдаланып, іске
Жария етуге болмайтын мәліметтердің құпиялылығын сақтаудың өзіндік психологиялық
Бесенеден белгілі, адам бір жаңалық естігенде, көңіл күйіне
Әр түрлі қоғамдық көзқарастардың ортасында болуы, әр қилы
Әрбір дабыра болған қылмыстық іс, әсіресе бұқаралық ақпарат
Қайсыбір істі болмасын баспа орындарында жария етерде тергеушінің
Оқиға болған жерді тексеру – бұл тергеу үшін
Әрбір қылмыс адамдардың материалдық жағдайына, сана-сезіміне әсер етеді.
Оқиға болған жерді қарау алғашқы тергеу әрекетіне жатады,
Оқиға болған жерді қарау қылмыс іздерін, басқа да
Тергеушіге оқиға болған жерді жақсы зерттеуі ол оқиғаның
Көп жағдайда оқиға болған орынды көру белгісіздік тергеу
Қандай оқиға болды: қылмыс не бақытсыз жағдай ма,
Тергеу әрекеті – шұғыл шаруа, кейінге қалдыруға төзбейді.
Бұл олардың қатты тоқуынан, асығыстығы мен ой белсендігінің
Жалпы мұндай тергеушілерде барлық ой күші мен дене
Оқиға болған орынды қарау үшін тергеуші мына шаруаларды
Бұл жұмыста оперативтік топтың ылғи да тұрақты болуы,
Оқиға болған жерді тексеру – тергеу қызметінің ішіндегі
Оқиға болған жерді тексеру – тергеуші, мамандар мен
Қызметтің танымдық элементі құрамына кіреді:
- қоршаған ортамен танысу;
- деректер;
- құбылыстар;
- олардың байланысының себебі;
- болжамдарды ұсыну.
Қызметтің іздестіру элементі – бұл іздеу, қылмыскер әрекетіндегі
Ұйымдастыру элементіне тексеру барысында оперативтік топты басқару жатады
Тергеудің куәландыру элементі – бұл тексеру барысында табылған
Тергеуші оқиға болған орынды тексерудің хаттамасын, схемасы мен
Тергеуші әрекетінің біз атап шыққан белгілері – шартты
Оперативтік топ мүшелеріне атқарылатын қызмет түрі нақты бөлінуі
Бұл іс-шаралар оқиға болған орынды қарап жатқанда бір
Тексерудің табысты болуы тергеушінің осы жүйені таба білуі.
Тексерудің табыстылығы көбіне тергеушінің криминалдық білімділігіне байланысты.
Қылмыс іздеріне қарап, оның қылмыстың қай түріне (кісі
Оқиға болған жерге баға бергенде, әрине, тергеушінің кәсіби
Кәсіби білімі өмірлік тәжірибесімен астасып, оның істі тез
Оқиға болған орынды тексерудің табыстылығы көбіне тергеушінің бақылағыштығы
Жағдайды жақсы түсіну, болған қылмыстық істі одан әрі
Осы мақсатта бүкіл оқиғаны болған жерді қарап шығып,
Тергеу ісінде ойлаудың ерекшелігі – бір мезгілде бір-біріне
Бұл болжамдардың бәрі шындық жағдаятпен салыстырылады. Осылай тергеу
Оқиға болған орынды қарау кезінде көп жұмбақтарды ақпараттың
Тексеру барысында алғашқы болжамның дұрыс болмай шығатын кезі
Оқиға болған орынды тексеру болған оқиға туралы ғана
Қылмыстық әрекеттің қорытындысы мен тәртіп бұзушы тұлғаның арасында
Оқиға болған жердегі қылмыс тәсілдеріне қарап қылмыскер жынысын
Егер қылмыскер күш қолданбаса, құралдар пайдаланбаса, бұл мәліметтер
Қылмыскердің жнысын анықтауға оқиға болған жердегі оның қалдырған
Қылмыс болған орыннан қылмыскердің жасы туралы да мәлімет
Тергеу тәжірибесі көрсеткендей, ересек адам ұрлық жасағанда ең
Кейбір қылмыс іздеріне қарап та (қол, аяқ іздері,
Оқиға болған орынды қарау қылмыскердің кәсібі мен кәсіби
Оқиға болған жерді қарау процесінде жасалған психологиялық талдау
Қылмысқа қарап қылмыскердің мінез-құлқы да (сараңдық, ашушаңдық, қаталдық
Оқиға болған орынға қарап қылмыс істеген субъектінің психологиялық,
Сонымен тергеу әрекетінің психологиялық ерекшелігі – негізгі әлеуметтік
Тергеушінің тағы ерекше қасиеті - оның істің барысын,
Осы талаптарды орындау тергеушінің кәсіптік дағдысына айналуы тиіс.
Тергеу әрекетінде маңызы бар кезең – ол оқиға
Оқиға болған жерді қарау қылмыстық істі тексеруде үлкен
Кәдімгі тергеу ситуациясы – қылмыстың әр түрін тексеруделе
Кез келген қылмыс түрі адамдардың материалдық жағдайының өзгеруіне,
Тінту психология тұрғысынан күрделі және ерекше тергеу әрекеті
Тінту барысында тергеуші және бұл іске қатысты лауазымды
Тінту – жасырын обьектілерді іздеу, текеруден айырмасы –
Осыған байланысты жасырған затты табу үшін тергеушісі 2
Тінту процесіне кіріспес бұрын тінтитін кісінің бағалы
Бұл сұрақтың шешімін табу үшін тінтілетін адамның объектіні
Тінтуге тән нәрсе, тергеуші мен басқа іске қатысқан
Тінту әрекеті тінтілуші адамның қалауымен емес, оның еркінен
Тінту анық іздеу әрекетінен тұратын тергеу әрекетінің бір
Тінту жасауда тергеушіден әр түрлі психологиялық қасиеттер, кәсіби
Оған жататындар: тінту әрекетінде даярлық; тінту жасалатын жерге
Тінту нәтижесінің табысты не сәтсіз болуы көбіне бұл
Ал нашар дайындықпен басталған тінту жүйесін, босқа әуре
Тінтуге даярлық барысында тергеушіге мына төмендегі сұрақтарға жауап
Тергеуші тінтуге дейін сұрақтарға жауап тапса, онда тергеу
Тінтілетін обьектінің көлемі, ондағы ғимараттар, бөлмелер туралы алдын
Осыны негізге ала отырып, обьектіні жасырған адамның ойлау
Тінтілушінің құнды заттар мен басқа заттарды жасыру тәсілі
Осы мақсатпен оның қай жерлерге көп барғаны, қандай
Тінтілушінің жеке тұлғасын зерттеу, оның әрекетін алдын ала
Тінтудің табысты өтуі көп жағдайда тергеушінің ұйымдастырушылық қабілетіне
Тінту – көп кезеңнен тұратын, дайындық пен жоспарлауды,
Тергеуші тінтудің уақытын белгілейді, тергеу әрекетіне қатысатын топты
Тінту кезінде ақпарат алу тәсілдерінің бірі – бақылау
Біріншіден, мұндай жағдайда тінтілуші өзінің болашағын тінтудің нәтижесіне
Екіншіден, тінтілушілер затты жасырған жерге жақындағанда, тінтілушінің іс-қимылында
Тінтілетін обьектілерден басқа, жануарлар мен құстардың да іс-қимылына
Белгілі бір іспен айналысқан адамның қателіктері мен әбестіктері
Тергеудің нәтижелі болуы тергеушінің көзқарастарының қырағылығы мен мақсатқа
Тінту жұмысы бірқалыпты болғандықтан ол тінтушіні жалықтырып, шаршатып
Тінту жүргізген адамдар қылмыскердің айғақ заттарды жасырғанда түрлі
Оларға жататындар:
1. Шаршау мен бейқамдықтың пайда болуын есепке алу.
2. Жиіркенішті есепке алу (затты малдың көңінің т.б.
3. Тергеуші тарапынан сыйластық пен сыпайылықты есепке алу
4. Затты әдейі тура көрінетін жерге қол салу
5. Басы артық құпия орын дайындау. Алғашқы құпия
6. Тінту кезінде әдейі айғай-шу туғызып, тергеуші көңілін
Жоғарыдағы ақпараттарды алдын ала жинап, оған талдау жасауы
Тінту жасаған кезде арнайы маман шақыру керек, ол
Тінту жүргізетін жерге түсетін жарықтың мол болуын қамтамасыз
Жоғарыда атап өткеніміздей тергеушінің қырағылығына оның шаршап- шалдығуы
Тінту жасаған тергеушіге керек қасиеттер: ұстамдылық, сабырлылық пен
Тінтудің табысты аяқталуы кінәлі мен оның отбасы үшін
Тергеуші мен анықтау бөлімі қызметкерлері де бейжай қала
Тінту процесінде қақтығыс туып жатқан жағдайда тергеуші бұйыру
Бұл тергеушінің бірнеше мәселені шешуіне жәрдемдеседі: тінтілушіні
Олай болса, тінту кезінде тінтілушіні әңгімеге тарту, сол
Тінтілушіні сөзге тарта отырып, тергеуші оның психофизиологиялық реакциясына
Сонымен бірге сөйлеу арқылы оның жүйкесіне тиіп, оның
Мақсатқа жету жолындағы ерік жігері тергеушіге тінтуді табысты
Сондықтан тінтудің соңына дейін сенімділікті жоғалтпау керек.
Тергеуші бүкіл тінту процесі кезінде әдептілік-адамгершілік принциптерін ұмытпауы
Тінту әрекеті басынан бастап психологиялық білімдарлықты талап етеді.
Тінтілуші, оның сыбайластары, отбасы және бөтен адамдар тінту
Кейде қылмыскер психологиялық заңдылықтарды ескере отырып, тергеушінің қиынның
Ғимаратты тінту жұмысы жеке тұлғаны тінтумен қатар жүргізіледі,
Жеке адамға тінту жасап, ондағы қаруды алып қою
Ал жалпы күдікті мен отбасы мүшелеріне толық тінту
Тінту жасалытын орында қатаң тәртіп орнауы керек, бос
Тергеу әрекетінің екі түрі – тінту мен тұтқындау,
Психологиялық тұрғыдан тінту мен тұтқындау, көптеген айырмашылықтарыга қарамастан
Басқа тергеу әрекеттеріне қарағанда, тұтқындау титықтау (стресс) жағдайында
Белгілі бір ұйымдастырушылық ойлау тәртібінің бұзылуы, қорқыныш сезімі
Тұтқындауды жоспарлау мен іске асыру процесінде тергеушінің әбден
Олардың екеуі де күдіктінің жеке тұлғасы мен тұтқындау
Бұл ақпараттар тұтқындаудың уақытын, орнын, тәсілдерін белгілеуде маңызды.
Тұтқындау кезіндегі қарсыласу мүмкіндігі әсіресе қарақшыларда көп кездеседі,
Күдіктінің жүйкесі жұқарған жағдайда оны тұтқындау көңіл-күйінің құбылмалығын
Тұтқындайтын уақытты таңдау да психологиялық талдауды қажет етеді.
Психологиялық әсер етудің ең бір тиімді жолы, ол
Қоршауға алынған қылмыскер (не бүтін бір
1.2. Куәгерлер мен жәбірленушілерден жауап алу барысындағы психологиясылық
Куәгерлер мен жәбірленушілер жауап алу ісіне қылмысты зерттейтін
Оның себебі бұл адамдардың жауаптары қылмыстың бетін ашуға
Куәгерлер мен жәбірленушілерден жауап алу ісіне қылмысты
Оның себебі бұл адамдардың жауаптары қылмыстың бетін ашуға
Куәгерлер мен жәбірленушілерден жауап алуға дайындық кезеңі төмендегідей
Куәгер мен жәбірленушіден жауап алу қандай оңай болып
Егер тергеуші жауап алуға салғырт дайындалса, онда ол
Бұған олардың өмірбаян деректері, кәсіби мен білімі өмірдегі
Жауап алудың ресми кезеңінде тергеуші кәсіби көзімен
Куәгер, жәбірленуші туралы жиған мәліметтер олармен психологиялық байланыс
Қарақшылық, шабуыл, бандитизм мен терроризм сияқты ауыр қылмыстарды
Психологиядағы әйгілі реминисценция – қайта еске түсіру
Психологиялық көзқарас тұрғысынан куәгер мен жәбірленушіні жауап алуға
Олардың да уақытымен санасып, жұмыстан тыс уақытында, ал
Егер шақыртылған тұлғалардың жауаптары өте қажет болса, онда
Телефон қоңыраулары тек психологиялық байланыс орнатып қана қоймайды,
Куәгерлер мен жәбірленушілер жауап алу орнын белгілеуді де
Сондай-ақ куәгер мен жәбірленушіден жауап алынғаны туралы әлі
Жасы келген қариялар мен науқас адамдарды тергеушінің алдына
Науқас жәбірленуші мен куәгерден жауап алу дәрігердің рұқсатымен,
Куәгерлерден жауап алудың психологиялық негізі заң нормасына белгіленген,
Жауап алудың негізгі психологиялық ережесі – ол көзбе
Жауап алу – бұл тергеуші мен жауап берушінің
Жауап алу кезінде екі түрлі көзқарас, екі түрлі
Бұл майданда жеңіп шығу үшін тергеушіге оның психология
Жауап алудың табыстылығына тергеушінің басқа да әлеуметтік –
Тергеушінің сыртқы болмысына жататындар: сыртқы келбеті, дене бітімі,
Куәгерлердің тергеуші алдына келгендегі психологиялық жағдайын ескеру керек,
Жауап алудың барлық кезеңдерінде тергеушінің шүйіркелесіп әңгімелесуі керек-ақ.
Дегенмен, қателіктерге жол бермеу үшін, жәбірленушінің қылмыс болған
Тергеуші мен тергеуші арасында психологиялық байланыс орнатудың түрі
Жәбірленушілер мен куәгерлердің әлеуметтік-психологиялық қасиеттеріне әсер ете отырып
Жауап алуға жәбірленуші мен куәгерді шақырғаннан соң, олардың
Егер жауап беріп жатқанда, куәгер не жәбірленуші тақырыптан
Оқиғаны қалай қабылдау сапасы обьективті және субьективті факторлардың
Мысалы, көру қабілеті төмен куәгер қылмыскердің сыртқы түр-тұлғасын,
Тергеу кезінде куәгер мен жәбірленушіден жауап алу барысында
Тергеуші тергеліп отырған адамға оқиғаның уақытын есіне түсіруі
Мәселен, куәгер немесе жәбірленуші үшін маңызды, уақыты белгілі
Куәгерлер мен жәбірленушілердің құлақпен естіген деректері де маңызды.
Сирек те болса тергеуші куәгердің әдейі жалған жауап
Мұндай күрделі кезеңде тергеуші әлгі себептерді жоюға
Жауап алудың қорытынды кезеңінде тергеуші әр түрлі жолмен
тергеуші мен тергелуші арасындағы сөзбен ақпарат алмасуы.
Тергелушінің не айтпақ болғанын байқау үшін оның әрекетіне
Тергеу барысында тергелушінің жағдайын сырт келбетінен білу үшін
Жәбірленуші мен куәгерден жауап алу олардың жеке тұлғасын,
1.3. Күдіктілер және айыптыушылармен жауап алу барысын жүргізудің
Күдікті мен айыпты жағдайында қылмыскер болмауы мүмкін. Сондықтан
Егер күдікті мен кінәлінің із жүзінде көп айырмасы
Ал күдіктіге қарағанда кінәлі адам істің мән-жайын жақсы
Бірақ, алдын-ала тергеу кезінде бұл екеуі де ұқсас
Жауап берушілердің психикалық жағдайлары, жеке қасиеттері алдын ала
Жауап беру кезінде күдікті де, кінәлі де әрқилы
Жауап берушінің мұндай психологиялық жағдайы онымен психологиялық байланыс
Дегенмен, сирек те болса айнала жұрттың пікіріне құлақ
Мұндай жағдайда тергеуші кінәлінің әлгі психологиялық күйден шығып,
Кінәлінің психологиялық жағдайының ауырлығын оның бостандықтан айырылу, қалыпты
Тәжірибе көрсеткендей, топ болып жасалған қылмыста кінәлі өзінің
Тергеуші кінәлінің осындай психологиялық жағдайын пайдаланып, оған қылмыстық
Алайда, қылмыстық топ психологиялық қатынасты ескере отырып, мұндай
Кінәсіз адамның белгілі бір жағдайлармен күдікті, тіпті кінәлілердің
Жауап алудың тиімділігі көбіне тергелушінің қандай психологиялық жағдайда
Адам әрекетін оған әсер ететін доминанттар, яғни сол
Заңгерлер мен психологтарды соңғы кезде құқық бұзушының қорғаныс
Мұндай әрекеттер «өзін өзі әшкерелеу әрекеттері» деген атқа
Өзін әшкерелеу әрекеттері әр түрлі болады. Ең көп
жалған көрініс көрсету;
ақталу үшін жалғандыққа бару;
себепсіз және төтеннен кетіп қалу;
тергеуді жалған жолға түсіруге әрекеттену;
қылмысты тергеу ісіне қызығушылық танытады;
қылмыскер туралы ойдан шығарылған сөздер тарату;
қасақана әрекеттер;
іс - әрекетіндегі өтірік көлгірсу;
өзінің кінәсіз екендігіне үнемі елді сендірсігі келуі;
нақты дәлелденген деректердің өзін жоққа шығаруы;
жәбірленуші мен куәгерді сатып алуға тырысуы, өтірік айғақ
Әр тергеу жағдаятында өзін әшкерелеу әр түрлі көрінеді.
Доминанттар мұнымен шектелмейді, бұрыннан-ақ белгілі, қылмыскер психологиялық қобалжуды
Алдын-ала тергеу кезінде кінәлі мен тергеуші арасында қақтығыс
Тергеуші жауап алу кезінде шындықты ашқысы келеді, оның
Жауап алу кезінде әр қылмыскеркге жеке дара психологиялық
Бұл жол табудың ең көп тараған түрлерін қарастырайық.
Екіншіден, кінәліні жауап беруге қызықтыру. Тергеуші кінәліге жауап
Алғашқы жауап алудың кезінде тергеуші айыпталушымен оның кәсібі,
Жауап алу кезінде күш көрсетуге тыйым салынған. Бұл
Осылай Булатов деген азамат өз әйелін өлтіргенін мойындаған.
Өзіне өзі жала жабуға адамның психикасындағы өзгерістер де
Олай болса, адам санасы мен еркіне психологиялық әсер
Қиын жағдайларда тергеуші тергелушінің өмірінде болған барлық маңызды
Тергеушінің жеке тұлғасын зерттеуде тергеуші оның жақсы жақтарын
Жасалған қылмыс пен тағылған айыпқа кінәлінің қарым-қатынасы қылмыстың
Біз жауап алудың шиеленіскен жағдайдағы түрлерін қарастырдық. Енді
Жағдаяттың шиеленіспеуі кінәлінің барынша дәл жауап бергенінің дәлелі
Мұндай жағдайда кінәлінің жауаптарының қатесін болжау психологиясын меңгеру
Кінәлінің өзіне-өзі жала жапқан ситуациясында да тергеу ісінде
Олай болса, тінту психологиялық тұрғыданы күрделі және өзіндік
Тергеу барысында тергеуші мен тергеуге қатысты басқа қызметкерлер
Бұл тергеушінің жасырылған объект табылған соң оны тыққан
Осыған орай, тергеушіге қылмысты ашу үшін алға қойған
Құнды заттар адамның әрекетінің ойша жоспарын жасау тінту
Тінту қорытындысы тек дәлелдеушілік мағынасында ғана емес, сонымен
Сондай-ақ қылмыстық еңбектерде куәгер мен жәбірленушіден жауап
Ал жәбірленушілер мен куәгерлерден жауап алғанда олардың психикалық
Сонымен бірге әрбір айыпталушыға да жеке дара психологиялық
Ғылым ретінде құқықтық психологияның міндеті тергеушінің теориялық негіздегі
II тарау
Бетпе-бет кездесу, тану психологиясының теориялық қағидалары
2.1 Бетпе-бет және тану процестерінің орын алуының психологиялық
Бетпе-бет кездестіру негізінде жауап алудың бір түрі сеіклді,
Бетпе-бет кездестіру – бұрын тергелген екі адамнан қайтадан
Міне оның осы белгісі тергеу қызметінің бұл түрін
Бетпе-бет кездестірудің мақсаты – шындықты ашу, ол үшін
Бетпе-бет кездестіруде тергеушінің атқаратын ролі зор және маңызды.
Бетпе-бет кездесу шиыршық атқан көңіл-күйлер жағдайында өтеді. Жауап
Шындығында тергеуші екі адамды бетпе-бет кездестіргенде екеуі де
Бетпе-бет кездестіруде қарама-қарсы жауаптардың себебі тергеушінің бұрынғы қылмысымен
Қарама-қайшылықтың бір себебі ол адамдардың бағытының әр түрлі
Бетпе-бет кездестірудің уақытын дәл белгілей білген маңызды. Кейде
Бетпе-бет кездестіруге дайындық жұмыстарының деңгейі де маңызды. Оған
Жалған айғақ беруші де психологиялық дайындықтан өткізу керек,
Тәжірибе көрсеткендей бетпе-бет кездестіру жалған жауап беруші үшін
Бетпе-бет кездестірудің мақсаты тек қарама-қарсы жауаптардың дұрыстығын анықтау
Бетпе-бет кездесулер қорытындысын қағазға түсіру мәселесінде ойластырып қойған
Қарама-қарсылықтарды жою факторларына жататындар. Беттесуге қатысушылардың ұстанған бағытын
Бетпе-бет кездестіруде тергеушідегі материалдардың барлығы есепке алынады. Тергеуші
Айыпталушының беттесудегі іс-әрекетін, онымен беттесетін адамды оған қарсы
Екі қылмыскерді бір-бірімен беттестіру тәуекелді қажет етеді. Себебі
Бетпе-бет кездестірудің әдетте тергеушінің кабинетінде өтеді. Жауап берушілердің
Бетпе-бет кездестірудің нәтижесіне оған қатысушылардың бұрынғы қарым-қатынастары әсер
Әсіресе айыпталушының адамдармен араласу деңгейін білген жөн. Оның
Бетпе-бет кездестірудің маңызын түсіне білген, оған қатысушылардың психологиясын
Тану барысында процессуалдық заң тәртібі бойынша бұрын жауап
Психологиялық көзқарас тұрғысынан тану процессінде жеке тұлға қажетті
Бұл процесс екі кезеңнен тұрады: дайындық (алдын-ала
Екі кезеңде де сол объектіні басқалардан ерекшелігіне
Заттардың белгілерінің өзіне тән ерекшелігі болады. Соның бірі-оның
Тергеу процесінде тануға қатысатын адамның психофизиологиялық жағдайы ескерілді.
Тануды жүргізуге дайындық барысында, кейін істің барысында объективті
Объективті факторларға объектіні куәгер көрген сәттегі жағдай, объектінің
Мәселен қылмыскерлерді түнде көшеде, аз уақыт, алыстан көрген
Тануға қылмыскерді қанша уақыт көргені де маңызды; аз
Көп жағдайда тану психологиясы танушы адамның қылмыс пен
Сондай-ақ қылмыскерге (егер ол кәмелетке толмаған, кәрі болса)
Көргенін қабылдау, кейін оны тану сол объектінің ерекшеліктерімен
Маңызды, қылмыскердің бетінде тыртығы бар екенін хабарлау оған
Тану үшін психологиялық мінездеме беру 2 процестен тұрады:
Бірінші кезең – ол тергеуге дейінгі кезең. Объектінің
Екіншісі толығымен тергеу қызметінің мазмұнына кіреді. Жоғарыда аталған
Объектінің сырт белгілерін сипаттау-ол көрген адамның жасына, психологиясына
Адам жасын анықтау әр түрлі жағдайға байланысты. Мәселен,
Адам басқа белгілері де танушы адамның өз белгілерімен
Әрине, танушы адамның затты қабылдау және тану әрекетінде
Мысалы балалар киімнің түсін, өлшемін шщатастырса, киім тігуші
Адам бейнесін қабылдауда бірінші орынға оның сырт келбеті
Адамның сырт келбетінің санақтық (статистикалық) белгілерінен басқа үздіксіз
Олар үздіксіз даму заңдылығына негізделген, жеке даралық қасиетке
Соңғы кезде криминалистер мен психологтар адамды даусына қарап
Қылмыскерді ұстаудың басқа жолы қалмаған кезде кориминалистер психологтарды
Әр тілде жергілікті ерекшеліктері (диалект) болады. Сондай-ақ басқа
Алматыда жеті жасар баланы ұрлаған қылмыскер баланың әкесіне
Бұл мысалда дауыс пен сөйлеудің бір белгілеріне ғана
Адамды сипаттағанды оның дене, бет қимылы, жүрісін ескеру
Бұрын көрген объектіні есте сақтап, бірнеше ұқсас объектілер
Танудың екі түрін психологтар көрсетеді:
Симультанттық (синтетикалық)
Сукцессивтік (аналитикалық)
Симультанттық тану-адам жадында сақталған объектіні тануға барғаннан-ақ өз
Сукцессивтік тану-ойша салыстырып, объектінің белгілерін салыстырмалы түрде таңдай
Тәжірибеде көрсеткендей, танудың бірінші түрі сенімді. Егер тез
Тану процессі оның мүшелерінің бәрі сиятын кең қызмет
Танылатын объектінің қатарында тұратын басқа объектілерді дұрыс таңдау
Өлікті танудың психологиялық ерекшеліктері бар тануда қатысушылар оның
Сондықтан тергеуші өте сыпайы болуы тиіс. Сол жердің,
Жалпы тану процесінде тергеуші оған қатысушылардың бәрінің қимыл
2.2. Тергеушінің психологиялық ерекшеліктерін анықтаудың
Тергеу эксперименті-қолдағы бар және жаңа түскен дәлелдерді тексеруге
Оның мазмұны – қылмысты іске байланысты шындықты білу
Бұл эксперимент негізінде біреудің не тергеушінің суреттеріндегі жағдаят,
Тану да тергеу эксперименті секілді арнайы қайта
Тергеу эксперименті оған қатысушыларға психологиялық жағынан қатты әсер
Тергеу экспериментіне тергеушіден басқа: айыпталушы, жәбірленуші, әр түрлі
Тергеу экспериментінің негізінде қылмыстық оқиғаны толығымен қайта көрсету
Жалпы өзінің мазмұны жағынан, тергеу экспериментінің көпшілігі адам
Сондай-ақ адам шеберлігі мен дағдылары (жалған құжат дайындау,
Тергеу экспериментін өткізу мүмкіндігі егер тергеуші әрекеттерді іске
материалдық жағдайды қайта қалыптастыруы, ол қылмыс болған кездегі
Субъективті психофизиологиялық факторларды қайта жаңғырту.
Ең тәжірибелі әрекеттердің үлгісін жасау.
Егер қалыпты өмірде адам өзін табиғи бірқалыпты ұстаса,
Екінші жағынан, құылмыстық оқиғаның әдеттен тыс жағдайында ішкі
Айыпталушы, тіпті кейде жәбірленуші тергеу экспериментін, өткізуге келісім
Қалыс қалушы куә таңдауда тергеуші тәжірибенің күрделілігін, алынған
Тергеуші тәжірибе өтетін жерге келгенде ұйымдастыру жұмыстарын
Кейде экспериментті оқиға болған жерден тыс жерде өткізеді.
Эксперименттің басында қауіпсіздік шараларын тағы бір тексеріп, оған
Бұл тергеу әрекеті мүшелері тәжірибе барынсында күрделі
Тергеу экспериментіндегі негізгі мақсат-тәжірибе жүзінде алынған қорытындыға дұрыс
Тергеушінің міндеті-тәжірибе өндірісін ұйымдастыру. оларды қадағалау, эксперимент барысын
Тәжірибенің бернеше рет қайталануы-тергеу экспериментінің бірінші принципі.
Екінші принцип - көп нұсқалық, яғни әр тәжірибені
Мысалы, куәгердің көрші бөлмедегі дауысты есту, сөздерді түсіну
Бұл айтылғандардан тергеу экспериментінің қорытындыларының дәлелдеушілік мәнін бағалау
1) белгілі бір әрекеттердің іске асуының объективті мүмкіндіктерін
2) бұл әрекеттерді осы күдіктінің істегендігінің субъективті мүмкіндігін
Тергеу экспериментіне қатысушы тұлғаның қолынан келген әрекет бұл
Қылмыстық оқиға орын алған кездегі іс-әрекетті тергелуші эксперимент
Соңғы жылдары тергеу тәжірибесінде тергеу әрекетінің бір түрі
Сол орынды айғақты тексеру деген атаудың өзі жауап
Бірақ оқиға болған орынды қарау мен тінту сол
Психологиялық жағынан оқиға болған жерде айғақты тексеру тану
Айырмасы: тану кезінде тергеуші сол объектіден тапқан заттарды
Озқиға болған орында жауапты тексеру ісіне көптеген тәжірибелік
Бұл істің негізгі мақсаты-жауап алу барысында келіп түскен
Тергеуші оқиға болған жерде алғанда кабинетте жауап
Жалпы оқиға болған жерде жәбірленушіден куәгерден, күдіктіден және
Оқиға болған жерде жауап алуға мынадай негіздер бар.
оқиға болған жерді анықтау қажеттілігі.
із кесу жолдарын анықтау қажеттілігі.
тергеу үшін маңызды заттардың қайда екенін анықтау қажеттілігі.
тергеу үшін таныс емес адамдарды анықтау.
оқиғаның кейбір сәттерін анықтау және көз жеткізу.
қылмыс жасауға итермелеген жағдайларды анықтау.
оқиға болған орын, кейбір объектілер, олардың бағыты туралы
Кейде айыпталушының қылмыс болған және баға заттар жасырылған
Тергеу әрекеті барысында мақсаты өзгеріп кетуі мүмкін.
Оқиға болған жердегі жауап алудың нәтижелі болуы тергеушінің
Жалпы бұл жұмыс психологиялық маңызы бар ұйымдастырушылық сәттерден
Тексеру барысында қажетсіз, көңілді басқа жақа аударатын бөлшектердың
Сирек те болса оқиға болған орынның өзгеріп кететін
Айыпталушы оқиға болған орынға келмей тұрып, сол орынды
Оқиға болған орында жауап алуды тексеруді қорытындыларын дұрыс
Хаттамада айыпталушының тергеу жолын бастан аяқ, оның әрекетінің
Оқиға болған орынға шыққан кезде тергеуші белсенді әрекет
Дей тұрғанмен, тергеу әрекеттерін басқара бағыт бере отырып,
Осы ережелерді ескере отырып, оқиға болған жерде айғақты
Оқиға болған орыннан хабардар болу үшін, сол жер
Оқиға болған орынды бағдарлауға ондағы жекелеген жағдайларды еске
Үшінші сұрақты қорыту: осылай жоғарыда аталған тергеу әрекеттері
Бұл кездесуге тән нәрсе көбіне оған қатысушы адамдардың
Психологиялық көзқарас тұрғысынан тану - танушы адамның объектіні
Тергеу экспериментінің психологиялық табиғатын жақсы түсінбеу оны танумен
Тергеу эксперименті – оған қатысушыларға психологиялық жағынан қатты
Соңғы жылдары тәжірибеде оқиға болған орында айғақты тексеру
2.3 Тергеу қызметкерлерінің кәсіби шеберлігін арттыру және қалыптастыру
Жаңа өмір жағдайына көшу үшін демократиялық және нарықтық
Тергеуші жеке тұлғасының қалыптасу барысында сезіну мен өзіндік
Қазіргі ізденуші студент жастарының шығармашылық ойлай білуі мен
Жеке тұлғаның қалыптасу деңгейін анықтау және қызметкерлерді
Қызметтік орта Когнетивтік орта Мотивациялық орта
-жағдайды талдау;
-абстрактылы ойлау;
-логикалық ойлау;
-шығармашылық ойлау;
-адамдармен контактта болу;
-жағдайға басшылық ету;
-өз эмоциясын реттеу;
-оқиғаны жазбаша түрде дұрыс бейнелеу;
-бақылау;
-есте сақтау;
-өз ісіне ұқыпты болуы қажет. Тергеу жұмысының жеке
Бұл көрсетілген кестедегі қасиеттер өзгермелі болу үшін олардың
Тесттілеуге 30 адам қатысқан. Өткізілген тесттің талдануынан, жеке
Сонымен қатар соңғы жылдары милицияға көмек сұрау жағдайы
-халық милиция қызметкерлерінің жұмысының сапалы орындауына сенімсіздік білдіреді.
-милиция қызметкерлерінің мамандық сапаларына сенімсіздік білдіреді.
-олардың моральдық –іскерлік қасиеттеріне төмен баға береді. Сондықтан
1. Полиция қызметкерлерінің моральдық-іскерлік қасиеттерінің сапасын
2. Кадр жинақтауда аса талғампаздықпен жұмысқа алу.
3. Кәсіби деңгейін арнаулы курстар, квалификацияны жоғарылататын факультативтер
4. Құқық қорғау қызметкерлерінің моральдық-рухани бекемділігінің әрқашан жоғары
Қорытынды.
Біздің тәуелсіз жас мемлекетіміздің мақсаты -
Тергеушінің жеке тұлғасы қалыптасуы барысында сезім мен өзіндік
Осы жоғарыда айтылған ой тұжырымдамаларын қарастыра отырып,мен
Менің зерттеу жұмысымның нәтижесінде
Тергеуді жүргізуші тұлғаның әрі негізгі еңбек құралы, әрі
Тергеу әрекеттерінің не екеніне тоқталатын болсақ, бұл қылмыстық
Тактикалық тәсілдердің де, жедел іздестіру шараларының да тактикалық
Біріншіден, тактикалық тәсілдер жөніндегі заңда ештене айтылмаған, ал
Екіншіден, тактикалық тәслдер тек қана процессуалдық әрәкеттерді жүргізгенде
Тергеу әрекетінің қарапайым құрылымы төрт элементтен тұрады:
тергеу әрекетінің мақсатын анықтау және оны жүргізу туралы
қажетті тактикалық тәсілдерді ескере отырып тергеу әрекетін
қажетті тактикалық тәсілдерді қолдана отырып тергеу әрекетін
тергеу әрекетінің барысы мен нәтижесін бекіту.
Тергеу әрекетіне дайындалу кезінде қолданылатын тактикалық тәсілдерді ұсынбастан
Тактикалық тәсіл тікелей тергеу әрекеті кезінде, әсіресе күрделі
Тергеу әрекетінің нәтижесін бекіту кезінде бекіту құралдарымен тәсілдерін
Осылардың нәтижесінде менің тергеушінің
Қолданылған әдебиет
1. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев жолдауы Қазақстан
2. Ðåìíåâ Â.Ì. „Çàêîííîñòü âîçáóæäåíèÿ óãîëîâíîãî äåëà”. Ì.,
3. Чуфаровский Ю.В. Юридическая психология.М.Юрист,1997ж,146-147 С. Ñêàðåäîâ Ã.È.
5. Âîðîíèí Ý.È. „Îáåñïå÷åíèÿ âîçìåùåíèÿ ìàòåðèàëüíîãî óùåðáà íà
6. Áîðèêî Ñ.Â. „Îáåñïå÷åíèå çàêîííîñòè ïðè ïðîèçâîäñòâå äîçíàíèÿ”.Ìèíñê,1990
7. Áåãàëèåâ Ê.À. „Ìåðû ïî áîðüáå ñ ïðåñòóïíîñòüþ
8. Першутов А.Г. Деятельность суда, связанная с применением
9. Гуров А.И. Профессиональная преступность. Прошлое и современность.
10. Антонян Ю.В., Енекеев М.И., Эминов В.Е, Психология
11. Алексеев В.Д. Оценка доказательств в стадии надзорного
12. Еникеев М.И., Черных Э.А. Психология
13. Алдын-ала тергеудің аяқталуы, А.Ағыбаев.,
14. Еникеев М.И., Черных Э.А.
15. Пралиева Г.К. Юридическая психология. А. Жеті қазына.
16. Илюсизова С.М. Общая и юридическая психология. А.
17. Ильченко Ю. И. Эмоции и
18. Антониан Ю. М., Бородин С.В.
19. Водолавский Б.Ф. Психологические особенностиличности осужденного. Омск ,
20. Гальдовский О.О. Психология свидетельских
21. Доспулов Г.Г. Психология допроса на
22. Конышева Л.П., Коченов М.М. Использование
24. Чапанович Н.Н. Опознание следственной
25. Березин Ф.Б., Моршников М.П., Рожанец Р.В.
26. Братусь В.С. Психологический анализ
27. Глоточкин А.Д., Пирожков В.Ф. Психические
28. Маманчук И. И. Психологические аспекты
29. Васильев В.П. Судебная психология. Психологический
30. Глазырин Ф.В. Изучение личности обвиняемого
4
3
2
1
Нені іздеу керек ?
Іздейтін заттың түрі қандай ?
( пішіні , түсі, иісі )
Тінтілетін объектінің сипаттамасы:
объектінің көлемі, рельефі, жоспарлы бөлмелер саны,
Объектінің жасанды және табиғи
Тінтену кезінде объектіде кімдер болады
8
7
6
5
Олар өздерімен бірге қандай құралдар мен
Тінтуді кім жасайды
Іздейтін заттар қай жерде орналасуы
Объектіде телефон не басқа
( рация, қоңырау, селекор)
13
12
9
10
11
Тергеу бөлімшесімен байланысу жолдарын ертерек
Куәларды таңдауда алдын ала
Тінтелетін объектінің жоспарын жасауы керек
атқаратын міндеттерін көрсете отырып тінту өндірісінің
Тінтуді қай кезде бастаған
Ол қанша уақытқа созылуы
1 1
Жауап алудың сәтті болуына
Жауап берушінің жеке тұлғасын
Анықтауды қажет ететін материалдар мен сұрақтарға
Тергеушінің өзін- өзі ұстауы
2
3
4
Сотқа дейінгі тергеп тексеру жүргізудің жалпы шарттары
Сотқа дейінгі тергеп-тексерудің басталуы жəне жалпы шарттары
Жауап алу және тергеп-тексеру
Қазақстан Республикасындағы анықтау органдарының түсінігі, құрылымы және өкілеттілігі
Ішкі істер органдарының құқықтары мен міндеттері
Алдын ала тергеудің ұғымы, міндеттері және жүйесі
Тергеушінің процессуалдық дербестігінің түсінігі
Тергеушінің тергеу бөлімінің бастығымен және анықтау органдарымен өзара әрекеттесуі
Беттестіру тактикасы
Сот сараптамасының түсінігі, негіздері мен тағайындау тәртібі