Сарапшы қорытындысы
Жоспар
Кіріспе ............................... 3
1 тарау
Тергеу әрекеттерін жүргізудегі криминалистік тактиканың жалпы түсінігі.............................. 7
1.1 Тактика ұғымының жалпы түсінігі ................ 7
1.2 Тергеу әрекеттерінде сот сараптамасын қолдану.......... 8
1.3 Тергеу үстінде қалыптасатын қарым қатынастың түсінігі....... 11
2 тарау
Сараптама зерттеулерін қолдану мен жүзеге асыру ......... 13
2.1 Ғылыми білім қолданудың жалпы ережелері ..........13
2.2 Сараптама түрлерінің айырмашылығы............ 15
2.3 Арнаулы сараптамалық мекемелер...............26
3 тарау
Тергеу әрекеттеріндегі сараптама жүргізу ............... 29
3.1 Сот ұйғарымы сараптама тағайындау ............... 29
3.2 Зерттеу жүргізу әдістемелері................. 37
3.3 Сараптамалық зерттеуді лицензиялау............... 41
3.4 Сараптама қорытындыларын қолдану...............47
Қорытынды ...........................50
4. Пайдаланылған әдебиеттер .................. 54
Кіріспе
Соңғы жылдары елімізде қылмыстың, оның ішінде аса қауіпті
Осының бәрі құқық қорғау, атап айтқанда, тергеу және
Қылмысты ашу және тергеу үстінде жүргізілетін тергеу әрекеттері
Құқық қорғау органдарының криминалистикалық тәсілдерді біліп, оларды шебер
1998 жылдың қаңтар айының бірінші жұлдызынан бастап Қазақстан
Құқық қорғау, оның ішінде тергеу органдарының қылмысқа қарсы
Әртүрлі материалдарды, заттар мен бұйымдарды, бояуларды, жеке заттарды
Тергеу ісін жеделдету мақсатында іске байланысты сараптама белгілеу
Сот сараптамасының қажеттігі қазіргі кезде өсуімен сараптама түрлерінің
Міне, осыған қарай арнайы білімдерді бар мамандардан сараптама,
Тергеушілер мен жедел іздестіру қызметкерлерінің адам өмірі, зорлық-зомбылық,
Сараптама тағайындау жайлы қаулы шығарудағы зерттеудің қорытындысы көрсетіп
Бұндай жағдайда, әрбір сарапшы тек өздерінің зерттеу қорытындысымен
Маман криминалистер оқиға болған жерді қарап болғаннан соң,
Сараптама тағайындау кезінде салыстырмалық зерттеу үшін, қажетті үлгі
Сараптама үшін өте қажетті салыстырмалық үлгілерді алу 1998
Тергеу барысында қажетті үлгілер қарау, тіктеу, алу сияқты
Үлгілер обьектінің әрі жеке, әрі топтық белгілерін бейнелеуі
Сараптама сарапшы арнайы ғылыми білімдер негізінде жүргізілетін іс
Сараптама сарапшы арнайы ғылыми білмдер негізінде жүргізетін іс
Сараптаманы тағайындау қажет деп таныған тергеуші бұл туралы
Тергеушінің сараптама тағайындауы туралы қаулысы ол жіберілген және
Қылмыстық істі қозғау туралы шешімді сараптама жүргізбейінше қабылдау
Сараптама іс жүргізуге қатысатын, өздерінің немесе берілетін құқықтары
Бастамашылығы бойынша сараптама тағайындалып отырған іс жүргізуге қатысушы
Егер, сараптама жүргізуді сот сараптама мекемесінің қызметкері емес
Үшінші бөлімнің төртінші тармағында сараптама нәтижелерін қолдануға және
Сарапшының қорытындысы немесе оның қорытынды беру мүмкін еместігі
1 тарау
Тергеу әрекеттерін жүргізудегі криминалистік тактиканың жалпы түсінігі
1.1 Тактика ұғымының жалпы түсінігі
Қылмыстықпен күресу қылмыскердің тарапынан тікелей қарсылықтарын, олардың айлаларымен
Осындай ұсыныстардың жиынтығын әуелі қылмыстық тактика деп те
Қылмысты тергеу, тергеу әрекеттерін және іс бойынша әділдікті
Криминалистік тактика – бұл криминалистика ғылымымен тағайындалған тергеуді
Криминалистикалық тактика екі бөлімнен тұрады:
Біріншісі, бүкіл тактика үшін маңызы бар жалпы ережелердер
Бұлар – криминалистикалық тактиканың негізгі ұғымы, жүйесі, криминалистік
Екінші бөлімі жеке тергеу әрекеттерін жүргізу туралы тактикалық
Криминалистикалық тактиканың мақсаттарын екіге бөлуге болады: негізгі және
- тергеуді мейлінше дұрыс жоспарлап, тергеу әрекеттерін
тиянақты жүргізу;
-ғылыми техникалық құралдар мен арнайы ілімдерді барынша тиімді
- жедел қызметпен өзара қатынасу, жедел ақпарат көздерімен
-қылмысты ескертуге бағытталған жаңа ұсыныстар әзірлеу;
-қылмыстық іске қатысушы адамдарға қатысты, өздерін қалай ұстануы
Криминалистикалық тактиканың негізгі қайнар көздері - жаратылыстанулық, гуманитарлық
Криминалистикалық тактика криминалистиканың орталық тарауы бола отырып, криминалистикалық
Криминалистикалық тактика мен қылмыстық іс жүргізудің арасында үзімсіз
Кейбір тергеу әрекеттерін тактикалық тәсілдері арқылы көрсете алғанда
1.2 Тергеу әрекеттерінде сот сараптамасын қолдану
Криминалистік құрал-саймандарды тергеу үстінде қолданылып, пайдалану ерекшеліктері әр
Криминалистік тактика бөліміне әр тергеу әрекетін жүргізгенде қолданылатын
Тергеушінің тергеу әрекеттерін жүргізгенде алдына қоятын негізгі мақсаты
Мұнымен қатар, тактикалық тәсілге қойылатын талаптардың тағы бірі
Кей жағдайда бір тергеу әрекетін жүргізгенде, бір сұрақты
Тактикалық әдістердің, олардың комбинациясының қолданылуы тергеу ситуациясына байланысты
Тергеп жатқан қылмысты ашуға керекті былайша айтқанда, криминалистік,
Тергеу әрекетін жүргізу барысын дұрыс басқарып отыруға, оның
Кейбір тактикалық тәсілдер тергеудің ұтымды түрде жүргізіліп, тергеудің
Тергеудің бастапқы, кей жағдайда соңғы кезеңдерінде туындаған ситуациялық
Қылмыстық істерді тергегенде тергеу әрекеттерімен қатар жедел іздестіру
1.3 Тергеу үстінде қалыптасатын қарым қатынастың түсінігі
Тактикалық комбинациялық операцияның түсінігін анықтап, айқындайтын болсақ, ол
Қылмысты істер жүргізу кодексінің талабы бойынша тергеуші заңда
Сонымен тергеу және анықтама жүргізуші органдардың тергеу үстінде
Қылмыстың тез арада ашылуы, тергеудің сапасы, тергеушінің істі
Сұрақтар тергеп отырған қылмытың мән-жайын анықтауға байланысты болуы
Тергеу жоспарын жасау белгілі бір принциптерге негізделеді. Жоспарды
Тергеу жоспарын құрғанда оған іс жүзінде анықтауға болатын
2 тарау
Сараптама зертеулерін қолдану мен жүзеге асыру
2.1 Ғылыми білім қолданудың жалпы ережелері
Ерте заманнан бері заңгер криминалистер жасалған қылмыты дәлелдеуге
Осы тұрғыдан алғанда обьективті дәлелдемелерді алудың бірден-бір жолы
Тергеу үстінде арнаулы білім қолданудың екі түрі бар:
Сараптама яғни, экспертиза деген термин латын тіліндегі "
Сараптама сарапшы арнайы ғылыми білімдер негізінде жүргізілетін іс
Қай саладағы арнайы білімді қолдану керектігін, қандай сот
Демек, арнаулы білім ұғымы ретінде ғылым мен техниканың
Кейбір обьектілерді айталық, құжаттарды сотта қарағанда, үлгілерді іріктегенде
Сараптама обьектілері болып заттай дәлелдер, құжаттар, адамның тәндік
Сараптамалық зерттеу обьектілерінің дәлдігі мен оларға жол берілетініне
Сараптамлық зерттеу обьектілері, егер олардың көлемі мен қасиеттері
Сараптаманы тағайындаған адам сарапшыны зерттеу обьектілері орналасқан жерге
Сараптаманың әр саласы бір-бірімен шешетін сұрақтарының, зерттеу обьектілері
Сараптама жүргізілу тапсырылған сарапшылардың саны бойынша қылмыстық іс
Ақыл есінің дұрыстығы туралы сұрақ бойынша сот –
Кешенді сараптама ілімнің бірнеше салалары негізінде түбірі бір
2.2 Сараптама түрлерінің айырмашылығы
Сараптама – қылмыстық немесе азаматтық істерді дұрыс шешуде
Сарапшы бейнесі тиісті арнаулы білімнің көмегімен алдын ала
Сараптамының обьектісі – қылмытсқы іске қатынасы бар, арнаулы
ҚР Сот сараптамасы туралы заңына сәйкес сот сараптамасының
Комиссиялық сараптама – бір мамандықтағы сот сарапшыларының комиссиясы
Кешенді сараптама – егер іс үшін маңызы бар
Қосымша сараптама – алдыңғы сараптаманың нәтижелері бойынша сарапшының
Қайталама сараптама – алдыңғы сараптаманың нәтижелері бойынша сарапшының
Сондай-ақ жоғары да аталған сараптамалар әр түрлерге, жіктерге,
Айталық, криминалистік сараптаманың өзі зерттеу обьектілеріне байланысты тросологиялық,
Адамның өміріне, деңсаулылығына және адамгершілігіне байланысты қылмысты істер
Жол – транспорт оқиғасын тергенде осы оқиғаға қатынасы
Техникалық қауіпсіздік немесе еңбекті қорғау ережелерін бұзу салдарынан
Экономика саласындағы қылмытар бойынша сот есеп, сот технологиялық,
Технологиялық сараптама кәсіпорындарда өндіріс үстінде белгілі бір өнімді
Құрылыс саласындағы қылмыстар бойынша құрылыс техникалық сараптамасы тағайындалса,
Соңғы жылдары белгілі бір адамның қалдырған иісіне және
Шешілетін міндеттер мен ол міндеттердің шешілу жолдарына қарай
Диагностикалық сараптамаға белгісіз бір обьектілердің химиялық құрамына, физикалық
Зерттелетін обьектілерді белгілі бір сыныпқа, топқа жатқызуға бағыттылған
Қылмысты істерді тергенде кейбір фактілердің әрекет болу жағдайын
Обьектіні зерттеудің кезіне және көлеміне байланысты жоғарыда айтылған
Аталған сараптама түрлерінің кейбіріне тоқталатын болсақ, мысалы: тросологиялық
Тросологиялық сараптама келесі мәселелерді шешеді: іздің пайда болу
Трасологиялық – материалтанушылық зерттеу кезінде із қалған обьектідегі
Осы тросологиялық сараптамаға жататын дактилоскопиялық сараптамаға келетін болсақ,
Бірақ, егер із көлемі кішкентай болып тері бедерінің
Егер, капилярлы сызықтарды зерттеу жүргізілетін болса, сарапшыға сезіктінің
Бірақ, бұл кейде жеткіліксіз болуы мүмкін, кейбір жағдайларда
Іздеу кестесіне мына мәліметтер кіреді:
іздеу керек адамдардың саны;
олардың қанының тобы;
белгілі бір саусақтарында тыртық, сүйел болу және т.б.
белгілі бір саусақтың жоқ болуы;
буындардың жарамсыздығы;
Саусақ (алақан) іздері дактилокарталарды зерттеуге ұсынылған тұлғалармен қалдырылған
Тер-май іздерді әр түрлі ұнтақтармен, химикаттармен айқындауда үлкен
Қазіргі кезде аяқ киім іздері сараптамасының мөлшері көп
Іздеу кестесіне оқиға орнында із қалдырған адамды сипаттайтын
Қылмыс ашылып сезікті ұсталып және одан оқиға орнында
Тік іздерінің сараптамасы, егер олар адамның денесінде қалдырылса,
Қорғаушы және бекітуші қондырғылардың сараптамасын әдетте, теміржол вагондары
Басқаруында мемлекеттік немесе қоғамдық бағалы заттары бар тұлғалар
Көліктік - тросологиялық сараптаманың мүмкіндіктері негізінен автокөлік оқиғаларын
Сарапшыларға оқиғаға қатысқан көліктер мен сурет кескіндері, кестелері
Оқиға кезінде көлікте болған адамдардың алған дене жарақаттарының
Суық қару сараптамасы жайында айтатын болсақ, бұл сараптама,
Зерттеліп отырған суық қарудың жүзінде табылған жәбірленушінің денесінен
Атыс іздерінің сараптамасын жүргізу үшін, сарапшылар алдына тергеу
а) атыс жасаған қару колибрі, жүйесі, түрі.
б) патрон жасақталған қару жарақ туралы мәліметтер т.б.
Егер, атыс қаруынан жарақат адам денесіне немесе киіміне
Сот жарылыс – техникалық сараптамасына келетін болсақ, қазіргі
Қолжазба сараптамасына тереңдей үңілсек, қолжазба хаттың тұрақты тәсілінің
Қол жазу – дербес тұрақты жүйедегі қозғалыс, жазу
Қол жазу үйреншікті қозғалыс, яғни, өзі айқындаған қолжазбалар
а) кімнің іс құжатты орындағаны жайлы ақпараттар алу;
ә) қол жазуға байланысты тұлғаның ұқсастығын табу жайлы;
б) іс құжаттағы қол жазуы қандай жағдайда орындалғанын
Қолжазба сараптамасын жүргізбейтін сарапшының шешетін сұрақтары
үнемі өсуде. Бұған әсер етуші негіз сот қол
Қазіргі таңдағы қол жазба сараптамасы мына жағдайларды анықтай
Жазылған сөйлем мазмұны қай тілде болса, зерттелетін үлгі
Қол жазу үлгілеріне келетін болсақ, ерікті үлгілер тұлғаның
Ерікті-шартты үлгілер іске байланысты болып келеді, бірақта арнайы
Экспериментальдық үлгілер бойынша алынатын құжаттар шығарма түрінде тергеушінің
Үлгі алу барысында ең кем дегенде 5 –
Бұл жерде сезікті жөнінде күдіктелінген тұлғаның жасын, жынысын,
Құжаттардың криминалистикалық сараптамасы жайында айтатын құжаттарды криминалистикалық сараптау
Құжаттарды криминалистикалық сараптау жүргізу барысында мынадай тапсырмаларды анықтауға
құжаттың жасалу жолын;
алдағы дәлелді және өзгертілген мазмұнын;
құжаттың мазмұнын;
құжаттың жасандылығы қай кезде болғандығы және осыларға ұқсастықтарды
құжаттың пайда болуының, сақталуының жағдайы мен орындарына байланысты
Осы сұрақтарға жауапты көбінесе әр түрлі сараптау мамандарын
орындаушының жазуды ұқсастырып жазудағы қолтаңбасына байланысты қолжазба сараптамасын
құжаттарды криминалистикалық зерттеуден өткізу барысында сезікті адамнан алынған
Саусақтың бедерін зерттеу сараптамасын өткізуге болады. Құжатты дайындау
Қазіргі сараптаманың ауқымдылығы көптеген сұрақтарға жауап алуға мүмкіндік
Зерттелуге түскен құжатты дайындау барысында қол қойылған мөрдің
а) құжаттың дайындалу жолы;
ә) оларды дайындауға қолданылған жабдықтар тізімі;
б) қолданылған заттардың ерекшелігінің тізімі;
в) қалып жасаудағы маманның кәсіби дағдысы;
Кейде қылмыскер жазуды теңестіруді қиындату немесе жауапты адамның
Сот – фототехникалық сараптамаға келетін болсақ, осы сараптаманы
- мемлекетке қарсы үгіт – насихат жүргізгенде;
- мемлекеттік және қоғамдық құрылысқа қарсы әдейі ойдан
- жалаңаш бейнелі суреттер, жалған ақшалар және құжат
- тыйым салынған кәсіпшілікпен айналысу барысында;
- есепке алынбаған өнімдердің талан таражға түсуі жағдайында;
Фотосуреттер, киноленталар, дипозитивтер, аппуратуралар және солардың көмегімен алынған
Зерттеудің мақсаты – сезіктілерден алынған суреттердегі дәледі жоққа
Диагностикалыққа жататындар:
а) фотсуреттің жасалу міндетін анықтау;
ә) суретте кесікіндеме заттардың мөлшерін және арақашығын анықтау;
Ситуацияға қатыстылар:
а) фотосуреттің жасалу жолын анықтау;
ә) өнделген фотсуреттер туралы қосымша хабар алу
Ұқсастыруларға қатыстылар:
а) түсірген аппаратураларды анықтау;
ә) лабораториялық жабдықтарды анықтау;
б) фотосуретте кескінделген бұйымдар, бұрылымдар, ғимараттар, жер учаскелерін
Фотографиялық заттарды зерттеу барысында да диагностикалық және салыстырмалық
Диагностикалық тапсырманың шешімі мынадай мүмкіндік береді:
а) суреттердің айқын сапасын жасау үшін, фотоматериалдардың жарамдылығын
ә) жарық сезгіш затты пайдаланғыш анықтау;
б) Фотосуреттің жасалу уақытын анықтау;
в) фотогрфиялық кескіннің алғашқы түрін қалпына келтіру;
г) бөтен заттармен жабылған фотографиялық кескінді қалпына келтіруді
Салыстырмалы зерттеу:
а) фотосурет жасау үшін қолданылған жарық сезгіш материалдардың
ә) реактивтердің біркелкілігін анықтау;
б) бір пленкадағы негатив бұйымдарын анықтау;
Фотографиялық кескіндерді зерттеу барысындағы фотографиялық зерттеу жүргізгенде ондағы
Сарапшыға жылтыратқыш платинаны және жылтыраған суретті ұсыну керек.
Негативтер, депозитивтер немесе пайдаланылмаған жарықсезгіш фотоматериалдар зерттеу обьектісі
Ақша белгілері мен құнды қағаздары сараптауға келетін болсақ,
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 206 бабына сәйкес Қазақстан
Сарапшыға нөмірленген немесе өртенген және ұқсас қағаздарды ұсынады.
Іздестіру кестесіне мына мәліметтер кіруі мүмкін:
Жалған ақшаларды дайындаушылардың кәсіби шеберлігі;
Дайындауға қатысты заттардың тізбесі;
Жалған ақшалар дайындауға қатысты құрал жабдықтардың тізбесі;
Осы міндеттерді шешу үшін сарапшылардың алдында көптеген сауалдар
2.3 Арнаулы сараптамалық мекемелер
Сот сараптамалары негізінен арнаулы сараптамалық мекемелерде жүргізіледі.
Тергеу орындары мен соттардың тағайындалған сараптамасын жүргізу үшін
Сараптамалық орталықтың бөлімшелері облыс орталықтарында кейбір ірі қалаларда
Бұл орталықтардың бөлімшелерінде дәстүрлі криминалистік сараптамалық құжатарды техникалық,
Қалалық және аудандық мұның тек қарапайым түрлері бойынша
Эксперттік орталық сараптама жүргізумен қатар экспертология саласында күрделі
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау Министрлігі жүйесінде сот-медициналық және
Республикада сот психиатриялық сарапшылықтың ғылыми-әдістемелік орталығы – Алматыдағы
Сонымен, Қазақстан Республикасының "Соттық сараптамалар туралы" заңына сәйкес
1. ҚР Әділет министрлігінің Соттық сараптамалар орталығы және
2. ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің соттық медицина орталығы
3. ҚР заңдарына сәйкес қызметіне сараптама жүргізу енгізілген
Сараптама сот сараптамасы органына тапсырылған кезде тергеуші сараптама
Сот сараптамасы органының басшысы сараптама жүргізуді ұйымдастырады, оны
3 тарау
Тергеу әрекеттеріндегі сараптама жүргізу
3.1 Сот ұйғарымы сараптама тағайындау
Сот сараптамасы тергеушінің қаулысы соттың ұйғаруымен тағайындалады. Сараптаманың
Тергеу ісін жеделдету мақсатында іске байланысты сараптама белгілеу
Сараптаманың толық және айқын да дәл тұжырымы көбіне
Сараптамаға материалдар дайындаған кезде кейде сарапшының жауап алуға
Сараптамаға жөнелтілген заттық айғақтар және салыстырмалық үлгілер мейлінше
Сарапшыға сараптамаға материалдармен танысуға ғана мүмкіндік берілмейді, сонымен
Егер сарапшы материал қорытынды тұжырым жасауға жеткіліксіз деп
Қылмыскер болса, тергеуші оны сараптама тағайындағандығы жайлы қаулымен
Сараптаманы міндетті түрде тағайындау егер іс бойынша: (214
- өлімнің себептерін, денсаулыққа келтірілген зиянның сипатымен ауырлық
- Іс үшін маңызды болып, бірақ жасы туралы
- ақыл есінің дұрыстығын немесе қылмыстық іс жүргізуде
- Іс үшін маңызы бар жағдайларды дұрыс қабылдау
- Істің өзге мән-жайын басқа дәлелдермен дәл анықталмайтын
Сараптама тағайындау тәртібі: (242 бап)
1. Сараптама тағайындау қажет деп таныған тергеуші бұл
2. Қылмыстық істі қозғау туралы шешімді сараптама жүргізбейінше
3. Істе тексеріс, тексеру актілерінің, ведомстволық инспекция қорытындыларының
4. Сараптама іс жүргізуге қатысатын, өздерінің немесе берілетін
5. Бастамашылығы бойынша сараптама тағайындалып отырған іс жүргізуге
6. Ұсынылған мәселелерді қарағаннан кейін тергеуші олардың қылмыстық
7. Сараптама жүргізуге байланысты шығындарды өтеуге, сондай-ақ сарапшының
8. Сараптама тағайындаған тергеуші сезіктіні, айыптанушыны, жәбірленушіні, егер
Сараптама тағайындау кезінде салыстырмалық зерттеу үшін қажетті үлгі
Сараптама үшін қажетті салыстырмалық қажетті үлгілерді алу 1998
Сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алу сараптаманың алдында тұрған
Тергеу барысында қажетті үлгілер тергеулік қарау, тінту, алу
Үлгілер обьектінің әрі жеке, әрі топтық белгілерін бейнелеуі
Осылайша, сараптамаға жоданатын барлық үлгілер келесі талаптарға сай
- пайда болған жеріне күмән келтірмеуі (қолжазбалар, қан
- қайта жүргізу мүмкіндігі ( үлгілерді идентификациялық белгілердің
- салыстырмалығы ( үлгілерді салыстыру үшін оларға тән
- бейнелердің саны мен сапасының жеткіліктігі
- ұзақ уақыт аралығында белгілердің өзгеріске ұшырамауы
Үлгілер деп салыстырып зерттеуге жататын обьектілердің мазмұнын сипаттайын
Белгілерді бейнелеу сипаты бойынша үлгілер:
- өзіне теңдікті сипаттайтын ( қол, аяқ, бұзу
- әр түрлі обектілердің топтық белгілерін сипаттайтын болып
Үлгілердің пайда болу жағдайы мен уақыты бойынша үлгілер
Еркін үлгілер деп қылмыстық іск қатыссыз дайындалған үлгілерді
Зерттеу үшін арнайы емес іс бойынша жазылған арыздары,
Үлгілер сараптамалардың түрлері бойынша да бөлінеді, яғни, криминалистикалық,
адамның биологиялық бөлімдері
адамның жекелігің сипатайтын бейнелер.
Заттардың үлгілері.
Оқ дәрілердін үлгілері.
Үлгілерді алатын тұлғаның процсуалдық жағдаиына баиланысты сарапшының алған
Сараптамаға қажетті үлгілерді кімнен алғандығына байланысты сезіктіден айыпкерден,куәден
Сараптамашының зерттеу үшін үлгілер алудың негіздері, процесуалдың ережелері.
Тергеуші көзі тірі адамның, мәйіттің, жануардың, бұйымның, заттың
Сараптамалық зерттеу үшін үлгі ретінде, атап айтқанда:
1) қан, ұрық, шаш, қиып алынған тырнақ, дененің
2) сілекей, тер, және басқа бөлініп шығатындар;
3) тері бездерінің ізі, тістің қалыбы;
4) қолжазба мәтін, бұйымдар, адамның дағдысын бейнелейтін басқа
5) дауыс фонограммасы;
6) материалдардың, заттардың, шикізаттың, дайын өнімнің сынамалары;
7) гильзалардың, оқтардың, қару мен тетік іздерінің үлгілері
Сараптамалық зерттеу үшін үлгілер алу туралы дәлелді қаулы
Жүргізілетін үлгі алу тергеу әрекетінің орны ме оларды
Үлгілер алу адамның өмірі мен денсаулығына қауіпсіз болғанда
Үлгілер алу туралы дәлелді қаулы шығарылады. Қолжазудың криминалистикалық
Сараптамаға мүмкіндігінше әрі еркін, әрі тәжірибелі үлгілерді жіберу
Қысқа жазуларды зерттеу үшін әдетте, үлкен мәтіндерді зерттегенге
Еркін үлгілер зерттелетін құжаттың орындалған уақытына, сол жыл
Егер, үлгілер ретінде пайдалану үшін алынатын құжаттарда, олардың
Еркін үлгілер табылғанда, олар шынымен де зерттелетін мәтінді
Қолжазулық сараптама тәжірибелік үлгі алу қажет болса, тергеу
Тәжірибелік үлгілерді сезікті әдетте айтып тұрғандарды жазу арқылы,
Үлгілерді алардың алдында үлгісі алынайын деп жатқан адамнан
Қолжазудың үлгілерін алудың күрделі жағдайларында, атап айтқанда хаттың
Сараптама сарапшы арнайы бір ғылыми білімдер негізінде жүргізетін
Сараптама тағайындалған және ол жүргізілген кезде жәбірленушінің, сезіктінің,
1) сараптама жүргізгенге дейін оның тағайындалғаны туралы қаулымен
2) сарапшыдан бас тартуға немесе сараптама жүргізуден сот
3) сарапшылар ретінде өздері атаған адамдарды немесе белгілі
4) сарапшының алдында қлсымша мәселелер қою немесе бұрын
5) тергеушінің рұқсатымен сараптама жасау кезінде қатысуға, сарапшыға
6) сарапшының қорытындысымен не оның қорытындысы тергеушіге түскеннен
Егер сараптама адамды сезікті деп танығанға немесе айыпталушы
Егер сараптама жүргізуді сот сараптама органының қызметкері болып
Егер, сот-медициналық немесе сот психиатриялық сараптама тағайындалған немесе
3.2 Зерттеу жүргізу әдістемелері
Сарапшы қорытындысы
Эксперттік зерттеудің қалыптасқан процесі өзінің міндеттер, оны жүзеге
Дайындалу кезеңі – сараптамалық қарау, бастапқы ақпараттармен және
Бөлшектеп зерттеу кезеңінде оның мәнін, сапалық және сандық
Зерттеудің нәтижелерін синтездеу мен бағалау кезеңінде сарапшының жұмысы,
Зерттеу нәтижелерін бекіту кезінде сараптамалық процесс аяқталып, оған
Кіріспе бөлімде қорытындының нөмірі мен басталған күні туралы,
Идентификациялық сараптамалар бойынша салыстырып, зерттеп отырған обьектілердің тепе-теңдігі,
Сот сараптама мекемесінің қызметкері немесе сот сараптамасын жүргізуге
Сарапшы сараптаманы жүргізген кезде сот сараптамасының жалпы ережелері:
- зерттеудің обьективтілігі, толықтылығы және жан-жақтылығы;
- зерттеудің дер кезділігі;
- зертеудің мақсатты бағыты және жоспарлылығы;
- сараптама обьектілері мен жұмыс істеу ережелерін сақтау;
- заңдылық талаптарын сақтау;
Сараптамалық зерттеудің сатыларына келетін болсақ, кез келген сараптамалық
1) обектілерді алдын-ала зерттеу
2) обьектілерді бөлшектеп зерттеу
3) обьектіледі салыстырып зерттеу
4) сарапшының зерттеу нәтижелерін бағалау және тұжырымын түйіндеуі
5) сарапшы қорытындысын толтыру
Алдын-ала зерттеу қаулымен танысудан басталады. Содан соң сарапшы
Бөлшектеп және салыстырып зерттеу сатысында сарапшы обьектілердің ұқсастық
Зерттеу процесі сарапшы қорытындысын толтыру мен оның нәтижелерін
Сараптаманы сот сараптама мекемесі жүргізген жағдайда, сарапшының қолы
Егер, сараптама жүргізу кезінде сарапшы іс үшін маңызы
Егер, зерттеу барысында оның алдына қойылған сұрақтар өзінің
Қорытындыға зерттеуден кейін қалған обьектілер, оынң ішінде үлгілер,
Сарапшының тұжырымы сенімділік шамасына байланысты нақты растаушы не
Қорытындыға зерттеуден қалған обьектілер, оның ішінде үлгілер, сондай-ақ
Егер сарапшының қорытындысы жеткілікті түрде айқын болмаса, қосымша
3.3. Сараптамалық зерттеуді лицензиялау
Сот сараптамалық қызметті лицензиялау жөніндегі комиссиясы Қазақстан Республикасы
Комиссия өз жұмысында Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші
Сот-сараптама қызметін лицензиялауды мемлекеттік реттеу мақсатында ҚР-ның Әділет
Лицензия ҚР-ң Әділет министрлігі бекіткен сарапшылық мамандықтардың тізбегіне
Лицензияны басқа адамдарға беруге тыйым салынады. Лицензия бланкісі
Лицензиялық құжаттар бланкілерінің, берліген лицензиялар көшірмелерінің есебін жүргізумен
"Сот сараптамасы туралы" ҚР-ң 1997 жылғы 12 қарашадағы
Біліктік емтиханын тапсырудың тәртібі ҚР-ң Әділет министрлігі бекіткен
Сот сарапшылық қызметті жүзеге асыруға лицензия ҚР ділет
1) белгіленген үлгідегі өтініш
2) жоғары білімі туралы дипломның нотариус растаған көшірмесі
3) Сот сарапшысы мамандығын беру туралы куәліктің нотариус
4) Еңбек кітапшасының жұмыс істейтін жерде расталған көшірмесі
5) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің аттестациялық комиссиясының қорытындысы
6) кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлерімен айналысуға құқығы үшін
Зертханалық зерттеуді жүргізуді талап ететін қызмет түрі бойынша,
Лицензия беру немесе беруден бас тарту туралы шешім
Жеке тұлғаның төл құжат деректері жоғалаған жағдайда лицензиат
Лицензия "Лицензия туралы" Қазақстан Президентінің 1995жылғы 17 сәуірдегі
Лицензиялар мына негіздер бойынша егер лицензианаттанатын қызметті тексерудің
Лицензиаттардың сот – сараптама қызметінің саласына сай сот
Лицензиаттың құзіретті емес екені анықталса, егер лиценезиат қылмыстық
Лицензияның күші тоқтатылатыны туралы, лицензиатқа мұндай шешім шыққаннан
Лицензияны тоқтатудың себептері жойылғаннан кейін және лицензиялар тиісті
Лицензияның күшін тоқтату утралы лицензиялардың шешіміне, сот тәртібімен
Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлерімен айналысу құқығына алым, лицензия
Азаматтық істер бойынша сараптама тағайындау және жүргізу практикасын
Соттар көбінесе эксперттердің қорытындысына тиісті талап қоймайды. Сарапшының
1) Сараптама дәлелдемелерді қамтамасыз етуге, істі сотта қарауға
Экспертиза қашан тағайындалатына қарамастан, сот іске қатысушы адамдарға
Сараптама жүргізу үшін АІЖК-інің 43, 74, 78 баптар
а) сарапшы мекемесінің аты, сарапшының фамилиясы, әкесінің аты,
б) сарапшының шешуіне ұсынылған сұрақтар, сараптама жүргізу үшін
Сарапшы істің материалдарымен танысуға, сот ісін жүргізу барысында
Сарапшының қорытындысы толық немесе жеткілікті түрде айқын болмаған
Қосымша немесе қайта сараптаманы тағайындаған ретте сот сарапшының
Істі сотта қарауға тағайындалғанға дейін іске қатысушы адамдар
Облыстық соттары азаматтық істер бойынша сараптама тағайындау практикасына
Сот сарапшысын аттестациялауды ҚР заңдарында белгіленген тәртіппен Қазақстан
Сот сараптамасы жүргізетін ғылыми зерттеулерді қаржыландыруға келетін болсақ,
1) қылмыстық істер мен әкімшілік құқық бұзушылық бойынша
2) Азаматтық істер бойынша – қайталама сараптамалар жүргізілген,
Сот сараптамасы органдарын материалдық –техникалық өқамтамасыз ету республикалық
Сондай-ақ сот сарапшылары республикалық бюджеттің есебінен міндетті жеке
Сарапшыларды зейнетақымен қамтамасыздандыру Қ Р зейнетақы заңдарына сәйкес
Сот сараптамашысы оргындары Қ Р-ның заңдарына сәйкес шет
Сот сараптамасы Қазақстан Республикасымен тиісті халықаралық келсім жасасқан
Қылмыстық азаматық не әкімшілік процес жүргіуші оргын Қазақстан
Сот сараптамасы органы башысының сараптаманы тағаиындаған органның келісуі
Шет мемлекет сот сарапшысының қатысумен сот сараптамасын жүргізу.
3.4 Сараптама қорытындыларын қолдану
Сараптама қорытындысы дәлелдеменің басты негіздерінің бірі болып табылады.
Сарапшының қорытындысының шындығын және сарапшының өкіметтілігін ғылыми жағынан
Сараптаманың тұжырымдары айқындығыменмен сәйкес істегі басқа дәлелдемелерге қайшы
Сарапшы қорытындысын бағалау оның анализін, іс бойынша жиналған
Сараптама жолдаған материалдар мен обьектілердің жеткілігін;
Сараптама жүргізгенде сарапшының қолданған тәсілдерінің
ғылыми негізділігін;
сарапшының өткізген зерттеулерінің толықтылығын;
сарапшының берген жауаптарының сараптық тапсырмаға сәйкестігін;
Сараптама тағайындауымен және жүргізуімен байланысты, тергеушінің барлық қызметінің
Сарапшының қорытындысын қолдану бұл оның ішінде бар деректерге
Сараптамада бар дәлелді деректерді дұрыс және толық қолдану
Сарапшының қорытындысымен қорытнды беру мүмкін еместігі туралы хабарламамен
Сезіктіні, айыптаушыны, жәбірленушіні және куәні сарапшының қорытындысымен және
Сарапшының ауызша түсініктемесі ол бұрын берген қорытындыны түсіндіру
Сараптамада бар фактілі деректерді дұрыс және толық қолдану
Сарапшы қорытындысы мына жағдайларда қолданылады:
- іс бойынша белгілі дәлелдерді дәлелдеу үшін;
- тергеуді жоспарлау кезінде;
- құрылған соттың немесе тергеу жобаларын тексеру үшін,
- тергеу әрекеттерін жүргізудің мақсаты мен әдісін анықтау
- жеке тергеу әрекеттерін жүрігізу кезінде;
- айыпкер ретінде тарту тұжырымдарды қаулыда негізделгенде;
- айыптау қорытындысында немесе қылмысты қысқарту туралы қаулыда;
- үкімді негіздеу үшін;
- қылмыс жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды
Қорытынды
Қорыта келгенде, айта кететін болса,кейінгі жылдары криминалистиканың тактикалық
Сарапшы тергеушінің диагностикалы, классификациялық, сәйкестен дірушілік сұрақтарына жауап
Тәжербие көрсетіп отырғандай сот-тергеу және криминалистік сараптамада кейбір
Қылмыстық істерді тергеуде шындықты айқындауда арнайы таным әр
Заттарды криминалистік сараптаудың негізгі міндеттері болып ғылыми негіздерге
Сот ісін жүргізудегі арнайы білімді тиімді қолдану берілген
Сот сараптамасының қажеттігі қазіргі кезде өсуімен сарапттама түрлерінің
Құқық қорғау, оның ішінде тергеу органдарының қылмысқа қарсы
Қай саладағы арнаулы білімді қолдану тиістілігін қандай сот
Кейбір ғылымдар жалпыға ортақ білім мен арнаулы білімнің
Сондай-ақ ғылымдар арасында арнаулы білімді жалпы тұрмыстық білім
Ғылым мен техниканың белгілі бір саласында мәселе шешуге
Зерттеудің нәтижесін синтездеу мен бағалау кезеңінде сараптаманың жұмысы
Қазіргі таңда эксперттік зерттеуде бүгінгі заманға математикалық әдістер
Криминалистік тактика мен қылмыстың іс жүргізудің арасында үзіліссіз
Сараптамалық зерттеудің қалыптасқан зерттеудің қалыптасқан процесі өзінің міндеттемелері
Тактикалық әдістердің,олардың комбинациясының қолданылуы тергеу ситуациясына байланысты екендігі
Сарапшының қорытындысы толық немесе жеткілікті түрде айқын болмаған
Құқық қорғау органдарының криминалистикалық тәсілдерді біліп,оларды шебер пайдалануы
Сот сараптамасының қорытындысы ең бір объективті дәлелдемелер қатарына
Сондықтан қылмыстық іспен танысқанда айыпкер сот сараптамасының актісін
Қазақстан Республикасы тәуелсіз ел ретінде халықаралық қауымдастықтың мүшесі
Қылмыстың іс жүргізуі заңына сәйкес, сараптама зерттеуі жүргізілсе
Құқық қорғау органдарының міндеттері: қылмыстарды тез және толық
Осындай мақсатты іске асыру криминалистиканың міндеті. Криминалистика қаншалықты
Сөз соңына келетін болсақ, арнайы білімдері бар мамандардан
Осындай мақсатты іске асыру, сот сараптамасының міндеті. Сот
Пайдаланылған әдебиеттер:
Нормативтік – құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995ж. 30.08.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексі
3. Закон РК "О судебной экспертизе" Алматы. 12.11.97.
4. Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне сот сараптамысн
Ғылыми, оқулық әдебиеттер
1. Аврьянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г., Россинская
2. Аубакиров А.Ф., Гинзбург А.Я., Ливниц Ю.Д. "Значение
3. Аубакиров А.Ф. "Фиксация доказательств в криминалистике и
4. Аубакиров А.В., Бычкова С.Ф. и др. "Криминалистическая
5. Бычкова С.Ф. "Организация назначения и производства судебной
6. Богодухова Е.А., Мозговых Г.А. "Назначение и производство
7. Белкин Р.С. "Курс криминалистики" 1том. Москва 1997.
8. Бутрименко Г.Г. и др. "Экспертное исследование стекла".
9. Гинзбург А.Я., Поврезнюк Г.И., Калинин А.В. "Справочник
10. Гинзбург А.Я., Белкин А.Р. "Криминалистическая тактика". Алматы,
11. Грешников П.Я. "Судебная бухгалтерия". Учеб. Пособие. Алматы,
12. Исаев А.А. "Тросологическая экпертиза механических повреждений одежды".,
13. Исаев А.А. "Применение специальных познаний для квалификации
14. Кустанович С.Д. "Судебная баллистика"., Москва 1956.
15. Крылов И.Ф. "Судебная экспертиза в уголовном процессе".,
16. Лазари А.С. и др. "Теоретические и методологические
17. Мозговых Г.А. "Криминалистическая характеристика преступления". Алматы., 2002.
18. Поврезнюк Г.И. "Судебная экспертиза"(подготовка и назначение в
19. Поврезнюк Г.И., Поврезнюк Л.Л., Диьльбарханова Ж.Р. "Медико
20. Россинская Е.Р. "Судебная экспертиза в уголовном гажданском
21. Сонис М.А., Пчелинцев А.М. "Методические рекомендации по
22. Тілеубергенов Е.М. "Криминалистика" (оқу құралы) Алматы, 2002.
23. Тілеубергенов Е.М. "Криминалистикалық сараптамаларда шешілетін сұрақтар", Алматы,
24. Торвальд Ю. "Век криминалистики". Книга об истории
25. Шакиров К.Н. "Судебная экспертиза" (учебно-практическое пособие в
26. Шляхов А.П. "Процессуальные и организационные основы криминалистических
27. Яблоков Н.П. "Криминалистика" Москва 1995.
28. "Криминалистическая энциклопедия" под ред. Белкина Р.С. Алматы,
29. "Криминалистика социалистических стран" под ред. Колдина В.Я.
30. "Предварительное расследование" (пособие для оперативных и следственных
31. "Криминалистика" учебник под ред. А.Г.Филиппова. Москва, 2000.
32. "Назначение и производство судебных экспертиз" (пособие для
33. "Общие положения технико – криминалогической экспертизы документов".
34. "Дактилоскопическая экспертиза". Современное состояние и перспективы развития.
35. "Назначение и организация производства экспертиз нефтепродуктов и
36. "Криминалистика" Учебн.пособие в схемах. Под ред. А.Г.Филлипова
37. Заң және заман. 5,98. ҚР Бас Пркуратурасының
38. Заң және заман. 1,98. ҚР Бас Пркуратурасының
39. Фемида 3' 96 научно-популярный юридический журнал.
40. Фемида 1' 96 научно-популярный юридический журнал.
41. Заң. Республикалық құқықтық ғылыми – практикалық журнал.
42. Юридический мир. Июнь 1998. Ежемесячный общеправовой журнал.
43. Юрист. №3. Март 2003г. Ежемесячный журнал.
44. Юридическия мир. Февраль 1998. Ежемесячный общеправовой журнал.
45. Юрист. №1. Январь 2004. Ежемесячный журнал.
Учение о необходимой обороне в советском уголовном праве.
Наумов. А.В. Криминологические и уголовно-правовые идей борьбы с
ҚР Қылмыстық құқығы,1999.78-79 б
ҚР Қылмыстық құқығы 1999.85-57б
55
Қылмыстық процесті жургізуші органның сарапшы қорытындысын бағалауы
Қылмыстық іс бойынша дәлелдеме ретіндегі сот сараптамасының қорытындысы
Соттық сараптаманы тағайындау
Сот сараптамасын тағайындау, жүргізу және оның нәтижелерін бағалау
Сотта сараптама тағайындау мен жүргізудің процесуалдық мәселелері
Сараптама өндірісі ұғымы мен жалпы шарттары
Сот экспертологиясы пәнінен қысқаша лекция жинағы
Сот сараптамасын тағайындау және жүргізуде арнайы білімдерді қолдану
Сараптама зерттеулерін қолдану мен жүзеге асыру
Қазақстан Республикасында сот сараптамаларын тағайындау мен жүргізудің құқықтық және ұйымдастырушылық негіздері