ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ
ЖОСПАР
КIРIСПЕ ...................................................................................................... 3
І тарау. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1. Валюта түсінігі, жалпы сипаттамасы...................................................7
1.2 Валюта жүйесінің мәні және дамуы ...................................................11
1.3 Валюталық жүйе типтері және оның элементтері .............................19
ІІ тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасында валюта жүйенің қалыптасуы ..............34
2.2 Валюта бағамы және оның мәні................................. ..........................38
2.3 ҚР-да валюталық қатынастарды мемлекеттік реттеу ........................46
ІІІ тарау. «Дүниежүзілік валюта жұйесі» тақырыбын мектепте
оқыту әдістемесі.
3.1.Экономика негіздері пәнін оқытуда қойылатын талаптар...................52
3.2. «Экономика» мектеп курсында «Валюталық курс» тақырыбын оқытудың әдістемелік
ҚОРЫТЫНДЫ ...............................................................................................60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ................................................................63
ҚОСЫМШЫЛАР............................................................................................66
КIРIСПЕ
Қазақстанның әлемдік экономикалық қатынастарда басқа елдермен сауда, экономикалық қарым-қатынасқа
Валюталық жүйелер дүниежүзiлiк шаруашылықта құрал жабдықтар, сатып алу және
Әуелгіде ұлттық валютаға беделді бабаларымыздың тұлғасын беру қазақтың кім
Ұзақ мерзімді перспиктивадан мемлекеттің валюталық реттеуге тікелей араласуы тиімділікке
Валюта бағамының деңгейі сыртқы саудаға, ұлттық өнімдердің әлемдік нарықтағы
Қазақтың ұлттық валютасы көршілес елдердің ішінде үлкен құнды ақшаға
Халықаралық валюталық жүйенiң негiзгi құраушы элементтерi ретiнде валюталық бағам,
Ваюталық жүйе - ұлттық заңдылықтар немесе
Халықаралық валюталық жүйе дүниежүзiлiк шарушылықтың шеңберiндегi сатып алу және
Диплом жұмыстың өзектiлiгi елiмiздiң әлемдiк рынокта алдынғы қатарлы
Сондықтан мен дипломдық жұмысымның тақырыбын бүгiндегi өзектi мәселелердiң
Бұл тақырыпты таңдаудағы мақсатым бiрiншiден, жалпы халықаралық валюталық
Бұл мақсатқа жету барысындағы негізгі мiндеттерге мыналар жатады:
халықаралық валюталық жүйенiң түсiнiгiн анықтап, оның пайда болуының себептерiн
халықаралық валюталық жүйенiң негiзгi элементтерiн анықтау;
Қазақстан Республикасы валюталық жүйенің дамуындағы ұлттық валютаның даму тарихы
Қазақстан Республикасындағы валюталық жүйенiң қалыптасуы мен қазiргi жағдайы қарастыру
Жұмыс үш тараудан тұрады: бiрiншi тарауда жалпы дүниежүзілік валюталық
І тарау. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ
Валюта түсінігі, жалпы сипаттамасы
Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз - құн) - елдің ақша
Шаруашылық жағдайларын интернационалдандыру және әлемдік еңбек бөлінісін интенсивтендіру (күшейту)
Халықаралық экономикалық қатынастарда өндіріс пен капиталды интернационалдандыру ішкі сауда
Елдердің әлемдік шаруашылыққа интеграциялануы (экономикалық одаққа кіруі) ақша капиталының
Валюта қатынастары - әлемдік шаруашылықта валюта айналымынан қалыптасатын қоғамдық
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына қарай валюта жүйесі пайда болды.
Тарихи үш түрлі: ұлттық, дүниежүзілік және мемлекетаралық немесе аймақтық
Ұлттық валюта жүйесі деген қоғамдық ұдайы өндірісті қалыптастыруға және
-ұлттық валюта;
-ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни айырбасталудың екі
а) шетел валютасына шектеусіз еркін айырбасталатын валюта. 1978 жылдан
ә) жарым-жартылай айырбасталатын валюта, мысалы, ресейлік рубль;
б) айырбасталмайтын (тұйық) валюта;
валюталық паритеттің бірдейлік ережесі - валюталардың алтын құрамына байланысты
-валюта бағамының тәртібі (белгіленген, белгілі бір аралықта өзгермелі). Мысалы,
Көптеген елдерде валюта бағамының өзгеретін шегі заңмен бекітілмеген;
-валюталық шектеудің болуы немесе болмауы. Мысалы, Ресейде ел экономикасының
-халықаралық несиелік айналым құралдары мен халықаралық есеп айырысу формаларын
-валюта нарығы мен алтын нарығы ережесі;
-валюта қатынастарын реттейтін ұлттық органдардың статусы (орталық банк, Қаржы
Әлемдік шаруашылық қатынастарының дамуына байланысты әр елдің ұлттық валюта
Еуропалық валюта жүйесі деген халықаралық валюта қатынастарының ұйымдастыру формасы,
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес роль атқарады. Ол
Алғашқыда әлемдік ақшаның бірден-бір түрі болып алтын, кейін құйма
Ұзақ тарихи дамудың нәтижесінде дүниежүзілік валюта жүйесінің негізгі элементтері
-әлемдік ақшаның міндетті формасы (алтын, резервтік валюта, халықаралық валюталық
-валюталардың айырбасталу шарттарын белгілеу;
-валюталық паритет пен валюта бағамы тәртібін үйлестіру;
-валюталық шектеу көлемін тәртіптеу;
-халықаралық валюта өтімділігінің құрамдас бөліктерін белгілеу (мысалы, ХВҚ 1970
-халықаралық несиелік айналым құралдарын қолдану тәртібін
үйлестіру;
-әлемдік валюта нарығы мен алтын нарығының ережесі;
-мемлекетаралық реттеу институтының статусы - 1944 жылдан
Халықаралық валюта қоры бекітілді.
Аймақтың валюта жүйесі (ЕВЖ) - дүниежүзілік валю-
та жүйесінің шеңберінде батыс Еуропаның өнеркәсібі да-
мыған мемлекеттерін біріктіретін ұйым. Ол 1957 жылы Рим шарты
Оның мақсаты - ынтымақтастық процесін ынталандыру, еуропалық саяси, экономикалық
Дүниежүзілік валюта жүйесінің ерекшеліктері мен тұрақтылығы оның құрылымдық принциптерінің
1.2 Валюта жүйесінің мәні және дамуы
Валюта – елдiң ақша бiрлiгi, оның
Ваюталық жүйе - ұлттық заңдылықтарымен немесе
Жалпы валюта жүйесі дегеніміз халықаралық валюта қатынастарының ұйымдастыру формасы,
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес роль атқарады. Ол
Алғашқыда әлемдік ақшаның бірден-бір түрі болып алтын, кейін құйма
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына қарай валюта жүйесі пайда болды.
Ұлттық валюта жүйесі деген қоғамдық ұдайы өндірісті қалыптастыруға және
Валюталық шектеудің болуы немесе болмауы. Мысалы, Ресейде ел экономикасының
Халықаралық валюталар қатынастар – ұлттық шаруашылықтарының қызметкерлерiнiң
Валюталық қатынастардың жекелеген элементтері ерте Грецияда және Римде вексель
Шаруашылықтың интернационалдануы және әлемдiк еңбек
Әлемдегi елдердiң қарым – қатынастарына тауарлар, қызмет,
Халықаралық валюталық қатынастар халықаралық экономикалық
Капиталдың шеңбер айналысы процесiнде ұлттық
Шаруашылықтың интернационализациялануы жағдайында ұдайы өндiрiстiң
Валюталық жүйелердiң даму заңдылықтары ұдайы
Дүниежүзілiк валюталық жүйелердiң арасындағы дағдарыс
Жаңа дүниежүзілiк валюталық жүйенi құру
1-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының қалыптасуы,
2-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының құрылымдары
3-шi кезең, толық қызмет ететiн жаңа
Дүниежүзілiк ваюталардың жүйенiң мынандай эваолюциялары
Жаңа валюталық жүйенiң құрылуының алғы
Париждiң валюталық жүйесi.
Генуэз валюталық жүйесi.
Бреттон – Вудс валюталық жүйесi.
Ямайка валюталық жүйесi.
Еуропалық валюталық жүйесi.
1929-1936 жылдарда дүниежүзілiк валюталық дағдарыстың
– циклдiк сипат: валюталық дағдарыс дүние
– құрылымдық сипат: дүниежүзлiк валюталық жүйенiң
– ұзаққа созылуы: 1929 жылдан 1936 жылдың
БҰҰ–ның Бретон–Вудстағы 1944 жылы болған валюталық
60 жылдардың аяғынан бастап, Бреттон –
Алтын – девиз стандартты орнына СДР
Елдерге кез-келген валюталық бағам режимiнiң
СДР-дiң қызметт етуiнiң мынандай басты
эмиссиялау және басу;
қамтамасыз ету;
бағамды анықтау әдiсi;
СДР-дiң пайдалану ауқымы;
Еуропалық валюталық жүйе, экономикалық интеграциялану
Батыс еуропалық интеграция өзiнiң iрi
Бiрiншiден, ЕҚ құрылуы көмiрдiң ортақ нарығынан
Екiншiден, ЕҚ – ның институционалдық құрылымы мемлекеттiң
Еуропалық кеңес;
Министiрлер кеңесi – заң шығарушы орган;
ЕҚ комисиясы – атқарушы орган
Еуропалық парламент – кеңес берушi орган. Бұл орган
ЕҚ соты – құқықтық нормаларын сақтамаудың
Үшiншiден, интеграцйиялық процестiң материялдық негiзi болып,
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап, Евро
ЕВЖ, алтындынақты резервтiк активтер пайдаланды:
Бiрiншiден, Еуро – алтынмен жартылай
Екiншiден, ЕҚ – қа бiрлестiгi үшiн
ЕВЖ-дегi мемлекет аралық аймақтықты реттеу
Екiншi дүниежүзілiк соғыста Еуропа мемлекеттерiнiң
ХВҚ Бiрiккен Ұлттар Ұйымының маманданған
ХВҚ-ның негiзгi қызметтерi төмендегiлер:
Халықаралық сауданың немесе валюталық ынтымақтастықтың
Валюталық паритеттiң тұрақтылығын сақтау және
Төлем балансының теңелуi үшiн кез-келген
Қорға мүше болып кiру – мемлекеттiң
Халықаралық қайта құру және
Әлемдiк банк топтың ең қуатты
Әлемдiк банктiң негiзгi атқаратың қызметтерi:
Спектiрлi бағытта, яғни денсаулық сақтау, бiлiм
Экономикалық мәселелер бойынша талдау және кеңес
Көрсетiлген қызметтердiң, сондай-ақ жүргiзiлетiн жобалардың
Бай және кедей елдерге ресурстарды
Халықаралық қаржы коорпарациясы 1956 жылы мемлекеттiк
Халықаралық қаржы коорпарациясының негiзгi принциптерi мыналар:
Жоба бойынша жалпы шығындар саласында 25
Кәсiпорын акцияларының тек 35%
Қарыз 3 жылдан 15 жылға дейiнгi
Халықаралық даму ассоциясында (ХДА) 1960 жылы
ХВҚ Бiрiккен Ұлттар Ұйымының маманданған
Инвистициялардың кепiлдiгi жөнiндегi көп жақтық
Қорыта айтқанда, халықаралық валюта және
ХВҚ және ХҚҚДБ басқа да
1.3 Валюталық жүйе типтері және оның элементтері
Бастапқы валюталық жүйе алтын монеталы стандарт негізінде құрылып, 1867
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін де кең
Үшінші дүниежүзілік валюта жүйесі. 1944 жылы 22 маусымда АҚШ
Бреттон-Вудс жүйесінің құрылымдық принциптері төмендегідей:
• доллар мен фунт стерлингтің резервтік валюта ре-тіндегі статусы
• ХВҚ-ға мүше елдердің барлығы өз валютасын басқа валюталарға
• шетел орталық банктерінің долларлық резервтері (қорлары) алтынға американдық
• алтынның төмендетілген ресми бағасы бекітілді (35 АҚШ доллары
• мемлекетаралық валюта қатынастарын реттейтін орган - Халықаралық валюта
ХВҚ-ның негізгі қызметі - осы мемлекетаралық қорға мүше елдердің
Дегенмен бұл жүйе оған мүше елдердің барлығына бірдей тең
Төртінші (казіргі) дүниежүзілік валюта жүйесі 1976 жылдың қаңтарында ХВҚ-ға
Ямайка валюта жүйесінің бұрынғы жүйеден айырмашылығы:
• алтын өзінің монетарлық қызмет атқаруын тоқтатты, яғни енді
• алтын девизді стандарттың орнына жаңа халықаралық есепайырысу құралы
• ХВҚ-ның мүшелері валюталық паритетті қолданбай кез келген валюта
Бреттон-Вудс жүйесінен ауысқан ХВҚ-ның міндеті мемлекетаралық валюталық реттеуді күшейту,
1979 ж. Еуропалық экономикалық одақтың (ЕО) шеңберінде Батыс Еуропа
ЕВЖ-нің құрылымдық ерекшеліктеріне төмендегілер жатады:
• СДР-дың орнына еуропалық валюта өлшемі - ЭКЮ стандарты
Дүниежүзілiк валюталық жүйелердiң арсындағы дағдарыс
Валюталық жүйелер 3 түрге бөлiнедi:
Ұлттық валюталық жүйе;
Дүниежүзілiк валюталық жүйе;
Аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық
Тарихта ұлттық валюталық жүйе ең
Ұлттық валюталық жүйе – халықаралық төлем айналымын
Ұлттық валюта елдің ақша бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота,
Ұлттық валюталық жүйе елдің ақша жүйесінің бір бөлігі. Оның
Ұлттық валюта дүниежүзлiк валюталық жүйемен
Дүниежүзілік валюталық жүйе – бұл халықаралық
Ұлттық және дүниежүзлiк валюталық жүйелер
Ұлттық валюталық жүйе
Дүниежүзілiк валюталық жүйе
1.Ұлттық валюта.
Резервтік валюталар, халықаралық есептесу валюталық
2. Ұлттық валютаның алмастырылу шарты
Валюталардың өзара алмастырылуы
3. Ұлттық валюта паритетi.
Валюталық паритеттiң ортақ режимi
4. Ұлттық валюта бағамының режимi Валюталық бағамдар
5. Валюталық шектеудiң, валюталық бақылаудың болуы немесе болмауы
6. Елдiң халықаралық валюталық өтiмдiлiгiн реттеу. Халықаралық валюталық өтiмдiлiктi
7. Халықаралық несиелiк айналыс құралдарын пайдалануды регламенттеу.
8. Елдiң халықаралық есеп айырысуларын регламенттеу. Халықаралық
9. Ұлттық валюталық рынок пен
10. Елдiң валюталық қатынастарын басқаратын
Сурет-1 - Ұлттық және дүниежүзілiк валюталық жүйенiң
негiзгi элементтерi
Жаңа дүниежүзілiк валюталық жүйенi құру
1-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының қалыптасуы,
2-шi кезең, жаңа жүйенiң қағидаларының құрылымдары
3-шi кезең, толық қызмет ететiн жаңа
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес рөл атқарады. Ол
Аймақтық валюталық жүйе өнеркәсiбi дамыған
Валюталық бағам – шетелдің ақша бірлігіне шаққандағы бір елдің
Валюталық жүйенің негізгі элементтерін қарастыру үшін оларды ұлттық және
Валюталық жүйенiң маңызды элементтерi – валюталық
Валюталық бағам – бұл бiр
Бағамның қалыптасуына ықпал ететiн үш
Саяси тұрақтылық валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы,
Экономикалық, халықаралық тәжиiрбиеде анықталатын экономикалық тiк
Психологиялық: жаппай сұраныс, негiзгi капиталды тәуекелден
Валюталық бағамның дамуы жай тауар
Монометализм тұсында – алтын немесе
Валюталық бағам валюталық паритет шеңберiнде
Жалпы алғанда валюталық бағамның қозғалысының
Валюталық нарыққа қатысушылардың арасындағы валюталық
Валюталық мәмiлелердiң түрлерiне байланысты ағымдағы
Кейбiр мемлекеттерде операцияның әр түрi
Айырбас валюталық бағамдардан басқа статистикалық
Қазiргi кезде АҚШ долларының тиiмдi
Ұлттық валюталық жүйенің негізгі элементтері:
1) Ұлттық валюта. 1993 жылы 12 қарашада Қазақстан
2) Ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни: а)
3) Валюталық паритеттің бірдейлік ережесі – валюталардың алтын
Сонымен валюталық паритет дегеніміз – валюталық бағамның негізі болып
Резервтік валюта – бұл басқа елдер үшін валюталық паритет
70 жылдардан бастап паритеттер валюта қоржыны негізінде анықталуға көшті.
3) Валюталық жүйенiң маңызды элементтерi
Валюталық бағам валюталарға сұраныс пен
Тауар және қызметтермен сауда-саттықта, капиталдар мен несиелер қозғалысы барысында
Дүниежүзілік және ұлттық нарықтағы бағаларды және құндық көрсеткіштерді салыстыру;
Фирмалардың және банктердің шетел валютасындағы счеттарын үздіксіз қайта бағалап
4) Валюталық шектеудің болуы немесе болмауы элементі. Валюталық
Валюталық шектеудiң мақсаттары келесiдей :
төлем балансын теңестiру;
валюталық бағамды қолдау;
ағымдағы және стратегиялық мiндеттердi шешу
Валюталық шектеу келесiдей қағидаларға сүйенедi:
валюталық операцияларды Орталық және өкiлеттi
валюталық операциялар жасау үшiн рұқсат
валюталық шоттарды жартылай немесе толық
валюталардың қайтарымдығын шектеу.
5) Төрт қосындыдан тұратын (елдің ресми алтын және валюта
6) Халықаралық несиелік айналым құралдары мен халықаралық есеп айырысу
7) Валюта нарығы мен алтын нарығының ережелері;
8) Валюта қатынастарын реттейтін ұлттық органдардың статусы. Оларға елімізде:
Ұзақ тарихи даму нәтижесінде дүниежүзілік валюта жүйесінің негізгі элементеріне
Әлемдік ақшаның міндетті формасы (алтын, резервтік валюта, халықаралық валюталық
Валюталардың айырбасталу шарттарын белгілеу;
Валюталық паритет пен валюталық бағам тәртібін үйлестіру;
Валюталық шектеу көлемін тәртіптеу;
Халықаралық валюталардың өтімділігінің құрамдас бөліктерін белгілеу (СДР-ді, еуроны);
Несиелік айналым қорларының халықаралық айналымын үйлестіру;
Әлемдік валюта нарығы мен алтын нарығының ережесі;
Мемлекетаралық реттеу институттарының статусы – 1944 жылдан бастап «Халықаралық
Өз кезегінде валюталық бағам айырбасқа қатысушылар үшін валюта нарығындағы
Валюталық бағам мынадай факторлардың әсерінен қалыптасады:
Құнсыздану (инфляция) қарқыны. Валюталық бағамға құнсыздану қарқыны әсер етеді.
Төлем базасының жағдайы. Экспорттың импорттан асып кету, яғни активті
Әр түрлі елдердегі пайыз мөлшерлемесінің айырмашылығы. Пайыз мөлшерлемесінің елдегі
Алып-сатарлық валюта операцияларының қызметі. Валюта бағамының төмендеу беталысы байқалса
Белгілі бір валютаның еуронарықта және халықаралық есеп айырысуда пайдалану
Ұлттық және дүниежүзілік нарықтарда сенімділік дәрежесі. Елдегі экономиканың жағдайымен
Халықаралық есеп айырысу баланстары агрегаттық экономикалық
Халықаралық есеп айырысу баланстары – ол
Сөйтiп, төлем және есеп айырысу баланстарының
Кесте-1 - Қазақстан Республикасының төлем балансы [14 ]
(млн.АҚШ доллары)
2005 2006 2007 2008
Ағымдағы есеп -1024,34 -272,6 454,9 -485,7
Сауда балансы 1987,14 3679,00 6785,55 10321,8
Экспорт 10026,91 13232,63 20603,14 28300,6
Импорт -8039,77 -9553,63 -13817,59 -17978,8
Қызмет балансы -1024,34 -272,6 454,9 -485,7
Экспорт 1540,42 1712,29 1999,1 2251,0
Импорт -3538,28 -3752,69 -5026,2 -7466,4
Табыстар балансы -1127,37 -1746,6 -2815,3 -5179,7
Несие және қарыз бойынша төлемдер -213,07 -277,5 -410,0 -817,9
Тікелей инвесторлар табысы -1014,80 -1448,3 -2331,8 -4611,5
Резервтер бойынша сыйақы 127,70 123,6 140,21 228,2
Ұлттық қордың активтері бойынша сыйақы 72,58 68,10 118,25 181,8
Тағы басқалары -99,77 -212,5 -331,8 -160,3
Ағымдағы трансферттер 113,74 -164,67 -488,16 -412,4
Жоғарыдағы кестеден көретініміз, ағымдағы есеп бойынша Қазақстан Республикасының төлем
ҚР төлем балансының оң сальдосы экспорттың импорттан артық болған
Сурет 2 – ҚР-ның сыртқы саудасындағы экспорт пен импорттың
Суреттен көріп отырғанымыздай еліміздегі сыртқы сауда сальдосы оң болып
Сонымен, бүгiнгi таңда басты мәселенiң бiрi болып отырған, Бүкiләлемдiк
ІІ тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасында валюта жүйенің қалыптасуы
Рынокқа өту кезеңiнде Қазақстан егемендi
Қазақстан 1992 жылдың шiлдесiнде ХВК-ға
Ұлттық валюта жүйесiнiң негiзiн осы мемлекеттiң заңымен бекiтiлген ақша
Қабылданған заң бойынша ырқына жiберу
Нарыққа өту кезеңiнде Қазақстан егемендi
Қазақстан валюталық бақылауды валюталық бақылау
Валюталық реттеу және валюталық бақылауда Қазақстан Ұлттық Банкi басты
Қазақстан Республикасында шет ел валютасының және шет ел валютасындағы
Резиденттердiң және резидент еместердiң Қазақстан Республикасында валюталық құндылықтармен операциялар
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасына әкелу және Қазақстан Республикасынан әкету
Қазақстан Республикасының валюталық заңдарына сәйкес валюталық операцияларды, валюталық құндылықтарды
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң басқармасы айқындайтын тiзбеге сәйкес Қазақстан Республикасы
Алтын-валюта активтерiн құрайды және солармен операциялар жасайды;
Мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша олардың құзыретiне сәйкес Қазақстан Республикасындағы
Банктер мен өзге тұлғалардың Қазақстан Республикасының банктiк және валюталық
Жасасылған мемлекеттiк шарттарға сәйкес шетелдiк және халықаралық ұйымдармен шет
Қазақстан Ұлттық Банкi валюталық реттеу және валюталық бақылау жөнiнде
Ұлттық банк бұл пайыз өсірулерді капитал келуіне мәселелер туғызбайды.
1999 жылы еркін құбылатын айырбас бағамының енгізілуі принцип бойынша
Соңғы 2007 және 2008 жылдары елімізде айналыста жүрген жалпы
Қазір ұлттық валютамыз теңгенің АҚШ доллары бойынша айырбас бағамы
Ұлттық банк бұл пайыз өсірулерді капитал келуіне мәселелер туғызбайды.
Ұлттық банк арқылы коммерциялық банктерминималды резервтік талаптарға жауап беруге
Ұлттық банк Қазақстан Республикасының валютасын шет ел мемлекеттерiнiң ақша
Сондай-ақ Қазақстан экономикасының валюталық жүйесіндегі соңғы әрі басты
2.2 Валюта бағамы және оның мәні
Валюталық нарықтар уақтылы есеп айырусыларды жүзеге асыруды,
Халықаралық есеп айырысудың өзiндiк ерекшелiгi барлық елдер үшiн жалпыға
Валюталық нарықтарда шетел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс ең
Валюталық бағам-басқа елдiң ақша бiрлiгiне қатысты сол елдiң ақша
Валюталардың баға белгiленiмi айырбас үшiн ұсынылған екi ақша бiрлiгiнiң
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық қаржылық капитал
Валюталық бағам валюталық жүйенiң негiзгi реттеушiсi.
Валюталық бағам – бiр елдiң ақша бiрлiгiмен шетелдiк ақша
Валюталық бағамның құндық негiзгi валютаның сатып алу қабiлетi болып
Ғылыми тұрғыдан қарағанда 5 түрлi валюталық бағам жүйелерi бар:
Еркiн қалқу жуйесiндегi валюта бағамы нарықтық ұсыныс пен сұраныстың
Басқарылатын қалқу жүесiнде валюта бағамына сұраныс пен ұсыныстан басқа,
Бекiтiлген бағамдар жүесiне Бреттон-Вудтiк валюта жүйесi (1944-1971ж.ж) мысал бола
Мақсатты аймақтар жүйесi бекiтiлген валюттық курстар идеясын дамытады.Одан басқа
Гибридтi валюталық бағамдар жүйесiмне қазiргi валюталық жуйе мысал болады.
Валюталық бағамдардың әр түрлi белгiлер боынша жiктеуге болады.
Валюта нарығында қолданылатын айтарлықтай маңызды ұғымдардың бiрi нақты және
Нақты валюта бағамына сай келетiн валютада алынған екi елдiң
Er - нақты валюталық бағам
Ph - iшкi нарықтағы бағалар
Pf - шетелдiк нарықтағы бағалар
En - номиналды валюталық бағам.
Валюта бағамы бірнеше классификацияға бөлінеді. Оны біз 5-ші кестеден
Кесте 2 – Валюта бағамының классификациясы.
Критерийлер
Бекiту тәсiлi Қалқымалы
Бекiтiлген
Аралас
Есеп айырысу тәсiлi Тең құқықтық (паритетный)
Келiсiмдер түрi Жедел келiсiмдiк
Спот-келiсiмдiк
Своп-келiсiмдiк
Белгiлеу(нұсқау) тәсiлi Ресми
Бейресми
Валютаның сатып алу қабiлетiнiң паритетке қанынасы Жоғарылатылған
Төмендетiлген
Паритеттi
Келiсiм қатысушыларына қатынасы Сатып алу бағамы
Сату бағамы
Орта бағам
Инфляцияны ескеру, есептеу бойынша Нақты
Номиналды
Сату әдiсi бойынша Қолма-қол сату бағамы
Қолма-қол емес сату бағамы
Валюта айырбастаудың көтерме
Банкноттық
Ескерту:Е.Н.Нәбиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”. Астана
Номиналды валюта бағамы елдiң нақ осы уақыттағы жүрiп жатқан
Егер, валюталық қатынастың ағымдағы мәселесі туралы айтатын болсақ, онда
Менің ойымша, елдегі валюталық қатынас жүйесінің өзгеруіне әсер еткен
Қолданыстағы валюталық қатынастың тиімділігі жеткіліксіз;
Валюталы-айырбас операциялары кезінде экспортерлердің трансакционды шығындары жоғары;
Бағаның тез өсуіне қауіп төндіруі мүмкін;
Республикадағы экономикалық жағдайдың сапалы жақсаруында орын алады.
Капитал мобильділігі халықаралық инвесторлардың портфельдерін диверсификациялауға, тәуекелді бөлуге, сондай-ақ
Сонымен қатар, валюталық режимді либерализациялау белгілі бір деңгейде нарықтық
Әлемдік және тауар нарығындағы баға, ал жекелей алғанда мұнайға
Капитал операцияларын либерализациялау ішкі және әлемдік пайыздық мөлшерлемелерді жақындататын
Капитал мобильділігі деңгейінің өсуі, алып-сатарлық сипатта болатын қысқа мерзімді
Валюталық қатынас және қатынас жүйесі, сыртқы экономикалық операциялардың қатысушылары
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету тұрғысынан, валюталық қатынас және қатынас
Егер де, валюталық қатынастың даму перспективалары туралы айтатын болсақ,
Концепция*, қазақстандық экономиканың дамуының ерекшеліктерін, сондай-ақ, экономикалық өсудің тұрақтылығын
Капитал қозғалысына валюталық шектеулерді белгілеу қажеттілігі шетел валютасына деген
Соңғы жылдары Қазақстанда мұнай және газ өндіру екі есеге
Қазақстандағы валюталық қатынас режимін либерализациялау келесідей қағидаларға негізделеді:
Кезектілік қағидасы (принцип последовательности). Валюталық қатынас
Экономикалық мақсаттылық қағидасы (принцип экономической целесообразности). Валюталық қатынас режимін
байланысты, экономикалық мақсаттылық қағидасы негізінде анықталады.
Артықшылық қағидасы (принцип приоритетности). Елдің экономикалық қауіпсіздігі үшін, қысқа
ұзақ мерзімді капитал операцияларына қойылатын талаптар жеңілдетілуі қажет, содан
Симметрия қағидасы (принцип симметрии). Капиталдың сыртқа ағуының ішке келуден
Тең шарттар қағидасы (принцип равных условий). Валюталық режим,
Келісімділік қағидасы (принцип согласованности). Қаржы институттары жүргізетін операцияларды либерализациялау,
7. Қаржылық тұрақтылық қағидасы (принцип финансовой устойчивости). Қаржылық емес
8. Статистикалық мониторинг қағидасы (принцип статистического мониторинга). Валюта режимін
9. Қағидасы (принцип прозрачности). Валюталық қатынас жүйесі екі жақты
10. Ерекшелік қағидасы (принцип исключительности). Ұлттық Банктің, елдің сыртқы
Кесте 3 - Қазақстан Республикасындағы валюталық режимді либерализациялау
1 этап 2 этап 3 этап
Өту алғы шарт
Тары Орта мерзімді перспективадағы төлем балансының қатысты тұрақтылығы.
Валюталық нарықта қатысты тұрақтылыққа жету. 1. Қаржы жүйесінде
2. Қаржы құрал дарын дамыту ж-е бағалы қағаздар нарығының
3. Сыртқы экон. операциялар тур. статистикалық ақпарат жинау жүйесін
2. Ішкі және әлем дік пайыз мөлшерлемесінің қатысты пайыздық
Төлем балан сындағы жағдай ларды анықтайтын факторлар 1.
2. Инвестициялық тауар им порты, халықар. қызмет көрсету және
3. Әлемдік баға деңгейіне қатысты белгісіз жағдайда мұнай өндіру
2. Тікелей шетел инвестицияларының ішке ағуын қысқарту.
3. Резиденттердің шетелдегі тікелей және портфельдік инвестициялары нәтиже сіндегі
2. Ішкі жиналымдардың ішкі инвестициялардан асып түсуі.
Валюта режимін либера лизациялаудың негізгі мақсаты мен міндеті.
2. Шетелге тікелей инвест. операцияларын ынталан-ру есебінен резиденттің өндіріс
3. Экспорт-импорт валюталық қатынас тиімділігін жоғарлату және сыртқы сауда
4. Капитал ағымымен бай-ты тәуекелдерді төмендету. Ол мынаған әсер
- консолидаци. негіздегі пруденц-ды қадағалауды жет-ру.
- банкке, ЖЗҚ, сақтан-у компаниясына тәуекелді басқарудың ішкі жүйесін
- операцияның статистикалық есеп беруін жетілдіру. 1. Мәміле
2. Нарықтық тәуекелді хеджир леу мақсатында қолд-тын туынды қаржы
2. Қысқа мерзімді сипаттағы резидент еместердің мәмілесін валюталық қатынас
3. Елден тыс жердегі шетел банкі шотындағы қаражаттарды қолдануға
4. Ішкі валюталық нарықта шетел валютасымен жүр гізілетін операцияларға
Қаржы институттарында тәуекелді басқарудың ішкі жүйесінің тиімділігін жоғарылату, бағалы
Бірінші этапта лицензиялаудан келесі операцияларды босату қарастырылған:
Минималды талап етілетін рейтингі бар, жеке тұлғалардың шекарадан
тыс ЭБДҰ елдерінде шоттар ашуы;
резиденттердің шекарадан тыс жерде инвестицияны жүзеге асыруы, бірақ оның
инвестициялық сапалы (А рейтинг) бағалы қағаздарға инвестиция жұмсау.
Валюталық нарық бойынша ақпаратпен қамтамасыз ететiндер: банкаралық валюталық бағамдар,
Халықаралық банкаралық қаржылық операциялар нарығында сауда кейбiр белгiленген валюта
STA
SFR
STGIJRY 125000
Бұндай лотты нарыққа шығарғанда (орналасуын сатып немесе сатып алумен
2.3 ҚР-да валюталық қатынастарды мемлекеттік реттеу
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей, нарықтық экономика
Мемлекет тарапынан реттеу;
Нарықтық реттеу;
Валюталық қатынастарды мемлекет тарапынан реттеу негізінен Ұлттық Банк арқылы
Сонымен қатар валюталық саясатты іске асыруда ҚР-ның Ұлттық банкінің
Ұлттық банк бұл пайыз өсірулерді капитал келуіне мәселелер туғызбайды.
Ұлттық Банктiң негiзгi мiдеттерi – ұлттық валютаның iшкi және
Ақша айналымы, несие, банктiк есеп айырысу мен валюталық қатынастарды
Ақша, несие және банк жүйелерiнiң тұрақты қызметiн қамтамасыз етедi;
Несие берушiлер мен салымшылардың , сондай-ақ шетел валютасын сатып
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасында валюталық реттеу мен валюталық бақылауды
1) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру
2) банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға: банкноттарды,
3) Қазақстан Ұлттық Банкінің лицензиясы негiзiнде инкассациялау жөнiндегi операцияларды
4) қызметiнiң бiрден-бiр түрi шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру
Қазақстанның Ұлттық Банкi ұлттық валютамен мынадай операциялар жүргiзедi:
осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Ұлттық Банкiнде ашылған
өтеу мерзiмi бiр жылдан аспайтын, саудаға шығарылған бiрiншi сыныпты
мемлекеттiк бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
Қазақстанның Ұлттық Банкi кредиттердi қамтамасыз ету үшiн жарамды деп
депозиттердi қабылдайды, ақша төлемi мен аударымдарын жүзеге асырады, бағалы
туынды қаржы құралдарымен операцияны жүзеге асырады;
қажет болған жағдайда Қазақстан Республикасының аумағындағы және одан тыс
чек жазып бередi және вексельдер бередi;
егер осы Заңда тікелей тыйым салынбаған болса, басқа банк
Валюталық реттеу және валюталық бақылауда Қазақстан Ұлттық Банкi:
Қазақстан Республикасында шет ел валютасының және шет ел валютасындағы
Резиденттердiң және резидент еместердiң Қазақстан Республикасында валюталық құндылықтармен операциялар
Валюталық құндылықтарды Қазақстан Республикасына әкелу және Қазақстан Республикасынан әкету
Қазақстан Республикасының валюталық заңдарына сәйкес валюталық операцияларды, валюталық құндылықтарды
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң басқармасы айқындайтын тiзбеге сәйкес Қазақстан Республикасы
Алтын-валюта активтерiн құрайды және солармен операциялар жасайды;
Мемлекеттiк органдармен келiсiм бойынша олардың құзыретiне сәйкес Қазақстан Республикасындағы
Банктер мен өзге тұлғалардың Қазақстан Республикасының банктiк және валюталық
Халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырады, шет елдермен қаржы - валюталық
Жасасылған мемлекеттiк шарттарға сәйкес шетелдiк және халықаралық ұйымдармен шет
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) экспорттаудан түскен шетелдiк валютаны мiндеттi түрде
Қазақстан Ұлттық Банкi валюталық реттеу және валюталық бақылау жөнiнде
Валюталық қатынастарды реттеудің екінші түрі болып табылатын нарықтық реттеудің
Баға механизiмi және нарықтағы валюталық
Валюталық саясат өзiнiң мақсаттарына және формаларына
құрылымдық валюталық саясат
ағымдық валюталық саясат
Валюталық саясаттың келесiдей формалары колданылады:
дисконттық валюталық саясат
девиздiк валюталық саясат
Сонымен қатар, девиздiк саясаттың келесiдей
а) валюталық интервенция;
б) валюталық резервтердi диверлификациялау;
в) валюталық шектеу;
г) валюталадың алмастырылу дәрәжесiн реттеу;
д) валюталық бағам режимi;
е) девальвация;
ж) ревальвация;
Дисконттық саясат бiр жағынан, валюталық бағам
Девиздiк саясат мемлекеттiк ұйымдардың немесе
Девальвация мен ревальвация – валюталық саясаттың
Девальвация – ұлттық валютаның бағамын, шетел
Ревальвация – ұлттық валютаның бағамын, шетел
Девальвация пайызын өлшейтiн формуласы
Бе – Бж
Д =
Бе
Мұнда, Бе - ескi бағам; Бж
Ревальвация пайызын есептеу формуласы:
Бж – Бе
Р =
Бе
Мысалы: функ стерлинг бағамы арнйы
2,8 – 2,4
Д =
2,8
Валюталық саясаттың келесi бiр
Валюталық шектеу резиденттерi мен
ІІІ тарау. «ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ВАЛЮТА ЖҰЙЕСІ» ТАҚЫРЫБЫН МЕКТЕПТЕ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1.Экономика негіздері пәнін оқытуда қойылатын талаптар.
Мектепте экономика пәнін оқыту, ол өмірдің қазіргі
Экономика негіздері пәнін оқытуда қойылатын талаптар.
Пәнді оқыту барысында, білім беруде оқушыларға білімдік, дамытушылық, тәрбиелік
Оқушылардың өмірлік тәжірибелерін, сенімдерін, құндылық бағыт – бағдарларын қалыптастыруға,
Нағыз өз елінің азаматы болып өсуі, үлкен жауапкершілік иесі,
Білім берудегі басты міндеттер:
Азаматтық, елжандылық, Қазақстан Республикасына сүйіспеншілік, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, Конституцияға
Республиканың қоғамдық – саяси, экономикалық және мәдени өміріне қатысу
Сабақтың мақсаты:
Оқытушылық:
Білімді қалыптастыру (оқушыларды білімнен хабардар етіп қана қоймай, оларға
Пән бойынша білім – білік дағдыларын қалыптастыру. Деңгейлік тапсырмалар
Оқушылардың өздерінің жетістіктерін өздеріне талдатып, өздік бағалау әрекеттерін ұйымдастыру.
Тәрбиелік:
Адамгершілік тәрбиесін беру (патриотизм, ұлттық келісім ұғымдарын дұрыс қабылдау,
Еңбек тәрбиесі (еңбекке баулу, еңбек адамдарына сый – құрмет,
Сұлулық тәрбиесі (табиғат пен өнердегі сұлулықты түсінуге, әдептілік ережелерін
Дамытушылық:
Жеке тұлғаны дамыту (талдау, салыстыра білу қабілеттерін дамыту, оқу
Еріктілікті дамыту, қабілеттілік пен белсенділік, танымдық қиыншылықты женуге тырысу.
Жалпы қабілеттілікті дамыту (әдебиеттерді және қосымша көрнекіліктерді тиімді пайдалану).
Танымдық қызығушылықты дамыту (жаңашылдық).
Сезімді дамыту.
Сабақ түрлері:
Аралас сабақ.
Кіріктірілген сабақ.
Қайталау сабағы.
Бекіту сабағы.
Жаңа тақырыпты таныстыру сабағы.
Білімді қорытындылау сабағы.
Білімді тексеру сабағы.
Жүйеге келтіру сабағы.
Дәстүрлі емес сабақтар.
Тексеру және бағалау сабағы.
Семинар сабақ.
Лекция сабақ.
Консультация сабағы.
Интеграциялық сабақ.
Сайыс сабақ. ]
Оқушылардың негізгі икемділіктері:
Берілген материалдарын дұрыс түсінуі;
Заң құжаттарымен сауатты жұмыс істей алуы;
Құқықтық жағдайларын анықтап, салыстыруы;
Жазбаша, құқықтық деректерді зерттеп, хабарларды салыстыруы;
Құқықтық фактілерді дұрыс талдауы;
Сабаққа жоспар құрып, әңгімелеуі;
Заңгер қайраткерлерге мінездеме бере отырып, олардың қызметіне баға бере
Өз пікірін еркін түрде сауатты айта алуы;
Оқушылардың жауаптарына баға бере алуы;
Құқықтық құжаттарға анализ жасай алуы;
Салыстырмалы нақты мысалдар келтіре алуы;
Қазіргі өмірмен байланыстыра алуы;
Қосымша материалдармен дұрыс жұмыс істей алуы.
Сабақтың құрылымы:
Сабақтың құрылымы.
Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері.
а) Оқытушылық.
ә) Дамытушылық.
б) Тәрбиелік.
3. Мақсат.
4. Құрал – жабдықтар, көрнекті құралдар.
5. Сабақ түрі.
6. Әдіс – тәсілдер.
7. Сабақ барысы.
8. Сабақты қорытындылау.
9. Жеке оқушыларға озық тапсырма беру.
10. Үйге тапсырма беру. ]
3.2 «Экономика» мектеп курсында «Валюталық курс» тақырыбын оқытудың әдістемелік
«Валюталық курс және валюталық нарық» тақырыбы 10 сынып оқушыларына
Аталмыш сабақты дәріс түрінде өткізуді ұсынамын, себебі дәріс
Тақырып: «Валюталық курс»
Сабақ мақсаты: валюталық курстар туралы жалпы түсініктерін қалыптастыру,
Сабақ барысында оқушылар танысатын негізгі ұғымдар:
валюта;
Тікелей котировка;
Кері котировка;
Кросс- курстар
Спот - курстар;
«валюталық коридор»;
девальвация;
ревальвация.
Таратпа материал: әр бір оқушыға әр елдің валюталарының суреттерін
Сабақ барысы:
Жаңа тақырыпты түсіндіру:
Оқушылар «Валюта» терминіне анықтамаларын беруді сұрау. Негізінен оны қаңдай
Валюта - (итальян сөзі, сөзбе-сөз - құн) -
Аталмыш термин бір неше мағынада пайдаланылады: 1) ұлттық валюта
Келесі кезекте оқушылардан «Валюталық курс дегенімзі не және оның
Валюталық курс – сауда-саттық барысында басқа елдің ақша бірлігімен
Валюталық курстардың түрлеріне де нақты тоқатлып, сипаттамасын беру қажет.
Тікелей котировка - басқа елдің валютасына бірлігіне шаққандағы ұлттық
Кері котировка – Ұлттық валютаның бірлігіне шаққандағы бөтен елдің
Кросс- курстар
Екі валютаның арасында үшінші валютаның курсы арқылы анықталатын ара
Спот-курс
Мәміле бекітілгеннен кейін екінші жұмыс күнінде банк –контрагенттердің валюта
Негізгі валюталар түрлерін атап өтіп, тақатға жазып, дәптерлеріне көшіру.
EUR = ECU – халықаралық европалық валюта–евро
USD – (америкалық доллар)
GBP = STG (стерлинг)
CHF = SWF (швейцарлық франк, swissie)
JPY = YEN (жапондық йена)
Европа Одағы мемлекеттері қаржы Министрлері 11 мемлекеттің валюта конвертациясының
Сабақта қарастыратыг тағы бір мәселе, ол дұниежүзілік валюта жүйесі.
Жалпы валюта жүйесі дегеніміз халықаралық валюта қатынастарының ұйымдастыру формасы,
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес роль атқарады. Ол
Алғашқыда әлемдік ақшаның бірден-бір түрі болып алтын, кейін құйма
Яғни, ұлттық валюталық жүйе – халықаралық төлем айналымын
Ұлттық валюта елдің ақша бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота,
Ұлттық валюталық жүйе елдің ақша жүйесінің бір бөлігі. Оның
Ұлттық валюта дүниежүзлiк валюталық жүйемен
Ұлттық және дүниежүзлiк валюталық жүйелер
Ұлттық валюталық жүйе
Дүниежүзілiк валюталық жүйе
1.Ұлттық валюта.
Резервтік валюталар, халықаралық есептесу валюталық
2. Ұлттық валютаның алмастырылу шарты
Валюталардың өзара алмастырылуы
3. Ұлттық валюта паритетi.
Валюталық паритеттiң ортақ режимi
4. Ұлттық валюта бағамының режимi Валюталық бағамдар
5. Валюталық шектеудiң, валюталық бақылаудың болуы немесе болмауы
6. Елдiң халықаралық валюталық өтiмдiлiгiн реттеу. Халықаралық валюталық өтiмдiлiктi
7. Халықаралық несиелiк айналыс құралдарын пайдалануды регламенттеу.
8. Елдiң халықаралық есеп айырысуларын регламенттеу. Халықаралық
9. Ұлттық валюталық рынок пен
10. Елдiң валюталық қатынастарын басқаратын
Бекіту кезеңі:
Сатылатын сұрақтар:
1.Валюта дегеніміз не?
2.Валюталық курстың мәні?
3.Валютаның қандай түрлерін білесіздер?
4.Валюталық нарық туралы не білесіздер?
5.Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйелер туралы далпы не айтып
Бағалау.
Үйге тапсырма: «Менін валютам». Оқушылар өз беттерімен әр қайсысы
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, халықаралық валюталар және қатынастар – ұлттық
Халықаралық валюта қатынастары шаруашылық байланыстарының интернационалдануы негiзiнде бiрте-бiрте белгiлi
Ваюталық жүйе дегенiмiз - ұлттық заңдылықтарымен
Валюталық жүйелер 3 түрге бөлiнедi:
Ұлттық валюталық жүйе;
Дүниежүзлiк валюталық жүйе;
Аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық
Валюталық рыноктарда валюталық операциялады жүргiзуге
Валюталық бағам дегенiмiз – бұл
Тауарлармен, қызметтермен саудаласқанда, капиталдар мен несиелердiң қозғалысы кезiнде, дүниежүзiлiк
Ұлттық валюта жүйесi дүниежүзiлiк валюта жүйесiнiң құрылымдық принциптерiне сәйкес
Қазақстанның дүниежзiлiк шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның халықаралық валюта-қаржы және
Қазақстан 1992 жылдың шiлдесiнде Халықаралық
Жалпы валюталық қатынастардың дамуы елiмiздiң экономикалық тұрақтылығын, әлемдiк экономикадағы
Елiмiзде ұлттық валюта жүйесі 1993 жылы 15
Қазақстан Республикасында 1999 жылы еркін құбылатын айырбас бағамының енгізілуі
Қазақстан Республикасында қазiрдiң өзiнде теңгенiң ел iшiнде еркiн ауысуына
Соңғы 2007-2008 жылдары Қазақстанның әлемдік нарықтағы жағдайы бойынша төлем
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
“Қ.Р-да ұлттық валютаны енгiзу туралы” Қ.Р. Президентiнiң
“Қ.Р-ның ақша жүйесi туралы” Қ.Р-ның Заңы //
9. “Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның заңы
Баян Көшенова, Оқу құралы / Ақша, несие,
Байгiсиев Майдан-Әлі / Халықаралық валюта қатынастары және валюталық
Ақша, несие, банктер: Оқулық /
С.Б. Мақыш , Оқу құралы / “Ақша айналысы
Экономическая теория./ А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург 2001г.
Деньги, кредит, банки: Учебник
9. Е.Н.Нәбиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”. Астана
Бұхарбаев Ш.М. “Валюталық бағамның және оның атқарылуы тәртiптерiнiң елдiң
С.Б.Мақыш “Валюталық операциялар және валюталық мәмiлелер” // ҚазҰУ хабаршысы.
Бертаева К.Ж. «Наличные и срочные валютные операции» // Банки
«О ситуации на финансовом рынке» // Банки Казахстана, №7,8,9
Статистический ежегодник. Алматы. – 2008г.- 446 с.
Вестник Национального банка РК , 2008 ж. №1,2.
П.А.Самуэльсон «Основания экономического анализа» «ЮНИТИ», Москва -2002 г. [561-562стр.].
ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Астана -2006 ж.
«Банки Казахстана» 2006 г. №3 [11-12стр.], 2006 г.
№49 [7-11 стр.], 2006 г. №6 [4 стр.],
Финансово-экономический казахско-русский словарь. Алматы-2007 г. Под научной редакцией д.э.н.,
УМК «Финансы и кредиты» Алматы -2006 г. [58-65 стр.].
Д.С.Моисеев «Денежно-кредитная политика: теория и практика» «ЭкономистЪ», Москва
Б.Н.Жаналинов «Инфляция и антиинфляционная политика в Казахстане» «Экономика», Алматы
С.Б.Мақыш «Коммерциялық банктер операциялары» «Экономика», Алматы -2004 ж. [74-77
ІІ Халықаралық ғылыми теориялық конференция, Ақтөбе -2005 ж.
«Основы экономики» 2006 г. № 2(8) [30-31стр.].
«ҚР валюталық реттеу және бақылау туралы» Заңы №57-1;13.06.05.
С.С.Сахариев «Әлем экономикасы» ІІ том. Алматы-2003ж. [38-47беттер], [128-131беттер].
Мәуленова, Бекмолдин «Экономикалық теория» «Экономика», Алматы -2004 ж.
М.К.Бункина «Монетаризм» «Экономик'С», Москва -2004 г.
«Аль-Пари» 2007 г. №2 [15-18стр.].
Т.Қ.Қожаниязов, Ж.Т.Қожаниязова «Қазіргі экономика» Тараз -2006 ж. [155-156 беттер].
Ғ.С.Сейітқасымов «Ақша, несие, банктер» «Экономика», Алматы -2005 ж. [72-81
«Финансы и кредиты» 2006 г. №9 [10-11 стр.].
С.Б.Мақыш «Ақша айналысы және несие» «Маркет», Алматы -2004 ж.
В.Д.Мельников, В.Д.Ли «Қаржының жалпы курсы» «Экономика», Алматы -2005 ж.
«Қаржы - қаражат» 2006 ж. [24-29 беттер].
27. Крымова, Болатханова «Экономикалық теория» , Алматы -2003 ж.
«Қазақстан Республикасының білімді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған» мемлекеттік бағдарлама.
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» (Ел Президентінің Қазақстан халқына
Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. Алматы: «Экономика», 2005. –
Сүлеймен Мәмет. 2006.08.25.: Астана мұғалімдері бас қосты.//«Егемен Қазақстан» газеті
Мұқанова Б.Ы., Төлеубекова Р.К. Педагогика. Дәріс курсы. Алматы: «Нұрлы
Нүсіпбекова М. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы.// Әдіскер мұғалім – 2004
Қоянбаев Ж.Б. Педагогика – оқу құралы. Алматы. «Рауан», 1992.
Педагогика: Дәріс курсы/Г.Т.Хайруллин, Н.Д. Хмель, В.В. Трифонов т.б. –
Жайманова Ж.Е. Интерактивті оқыту әдістері.// Қазақ тарихы әдістемелік журнал
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы.
Оспанова С. Оқыту мазмұнын түрлендіру.// Қазақстан тарихы – 2004
Қазақстан Республикасы орта білімді дамыту тұжырымдамасы. «Ана тілі», 19
Жұмабаев М. - 2 бөлім. - Педагогика. Алматы: «Ана
Мұқанов М.М. Жас және педагогикалық психология – Алматы: 1982
Ж. Үсенбаева. Оқушыларға экономикалық білім беру.// Әдіскер мұғалім –
Қайдарова А. Мұғалім тұлғасына қойылатын негізгі талаптар.// Бастауыш мектеп
«Қазақстан Республикасы жаңа формация мұғалімінің үздіксіз педагогикалық білімі» тұжырымдамасы.
Білім туралы – Об образовании: Қазақстан Республикасының Заңы. Алматы:
Шорманов Ж.Р. Жаңа технология заман талабы: орта мектептің іс-тәжірибесінен.
Әбілкәрімов С.А. Сапалы білім мен кәсіби шеберлік — заман
Бахшиева С. Инновациялық үрдістер және мектеп мұғалімі.// Білім. –
Меңжанова А.К. Педагогикалық пәндерді оқыту әдістемесі: Пединститут пен педколледж
А.Е. Әбілқасымова, А.Қ. Көбесов, т.б., Оқытудың теориясы мен әдістемесі.
Иманбекова А. Сайыс сабақ. // Қазақстан мектебі – 2001.
Проблемные вопросы к изучению рыночной экономики. Учебное пособие (под
Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. М., 1993.
4
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ
Валюта жүйе: мәні мен түрлері және негізгі элементтері
Халықаралық валюталық жүйе және валюталық рыноктар
Үшінші дүниежүзілік валюта жүйесі
Валюталық қатынас және валюта жүйесі
Дүниежүзілік валюталық жүйе элементтері
ӘЛЕМДІК ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
Валюталық жүйе және оның түрлері жайлы
Ұлттық валюталық жүйе елдің ақша жүйесінің бір бөлігі
Валюталық жүйе және оның түрлері