Ақсай қаласы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 КІШІ ҚАЛАЛРАДЫҢ ИНДУСТРИАЛДЫ- ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1 Өнеркәсіптің индустриялды –инновациялық деңгейін көтерудің теориялық негізі
1.2 Қала-өнеркәсіпті дамытудың индустриялық буыны ретінде
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КІШІ ҚАЛАЛАРДЫҢ ИНДУСТРИАЛЫҚ- ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ӨЗЕКТІ
2.1 Қазақстандағы индустриялық-инновацияның шағын және орта қалалардағы даму ерекшеліктері
3 КІШІ ҚАЛАЛАРДЫ ИНДУСТРИЯ- ИННОВАЦИЯ ЖАҒДАЙЫНДА СТРАТЕГИЯНЫ ДАМЫТУ
3.1 Аймақтық бағдарламаларды жасақтаудағы шетел тәжірибесі
ҚОРЫТЫНДЫ
КІРІСПЕ
Ұлттық экономиканы одан әрі жаңғырту, әртараптандыру және бәсекелестік қабілетті
«Қазақстан–2030» ұзақ мерзімді стратегиясында ұлттық экономиканың маңызды объектісі
Бүгінгі таңда ел Президенті әлемнің бәсекелестікке қабілетті елу елінің
Ақтөбе облысы Қазақстанның неғұрлым дамыған индустриалды және мәдени аудандарының
Экономикадағы инновациялық процестерді активтендіру, ғылыми және ғылыми қызмет көрсету
Осыған байланысты жалпы инновациялық жүйені құру мен дамытудың негізгі
Стратегиялық басқару қаламен тиімді басқарудың жоғарлату құралы болу тиіс,
Осы мақсатта республиканың шағын қалаларына жаңа дем беру
Бұндай жан-жақты сараптау депрессиялық жағдайлардың орын алуы соңғы он
1 КІШІ ҚАЛАЛАРДЫҢ ИНДУСТРИЯ – ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ
1.1 Өнеркәсіптің индустриялы-инновациялық деңгейін көтерудің теориялық негізі
Соңғы 50 жыл ішінде экономикалық өсімнің негізгі көзі ғылыми-техникалық
Кәсіпорын құру және олардың құрылымдық бөлімшелерінің негізіне өндірістік процестер
Кәсіпорынның құрылымы өндірістік және ұйымдық болып бөлінеді. Өндірістік бұл
Өндірістің құрылымына ықпал ететін негізгі факторлар мыналар болып табылады:
шығарылатын өнімнің және оның номенклатурасының сипаттамасы;
өндірістің ауқымы;
комерциялау деңгейі;
Өндіріс процестерінің бірқалыпты жұмыс істеуі үшін ең тиімді еңбек
Өндірістік процестерді ұтымды ұйымдастыру мыналарды қамтуы қажет:
өнімдерді дайындау немесе шығарудағы үздіксіздігі;
кейбір бөлісулердің өндіріс учаскелері қуаттылығының үйлесімділігі және олардың өзара
өндірістің барлық бөлісу қызметінің ең жоғарғы қосарластығы;
өндірілетін материалдар мен бұйымдар қозғалысының түзу дәлдігі, яғни өндіріс
өндірістің ырғақтығы,яғни тең аралық уақытта тең өнім мөлшерін шығару
Өндірісті ұйымдастырудың негізгі үлгілері: жеке дара,сериялық және жаппай өндіріс
Жалпы әлеуметтік-экономикалық дамудың тікелей кеңейіп және экономикалық тиімді өрлеп,
Материалдық өндіріс, атап айтсақ, еңбек заты еңбек құралы және
Өндірістік қатынастар:
А) қоғамдағы өндіріс процесінде, яғни өнім-тауар өндіру, бөлу, айырбастау
Б) қоғамдағы өндіріс процесінде- өнім өндіру, бөлу,айырбастау және тұтынуда
Өндіріс, макроэкономикадағы техника экономикалық көрсеткіштер жүйесін пайдаланып, есептеу, талдау
Адам Смиттің айтуы бойынша түйреуіш жасау фабрикасы статистикалық
Смиттің ізін кесуші Давид Рикардо кезенінен бастап әсіресе
Кейінгі зерттеулерде Эдвард Денисон өсімнің бір жұмысшыға есептегенде 1929
Өндіріске жетілдірілген әдістерді қолдануды енгізу ең басты технологиялық ілгерлілік
Біріншіден, өнеркәсібі дамыған елдеріне АҚШ, Япония, Германия, халықаралық саудада
Екіншіден, қазіргі технологияларды жасау мүмкіндігімен және қолдануларында, халықаралық
Үшіншіден, өндірістік жаңартпалар еңбекке деген сұраныс құрылымын да
Төртіншіден, технологиялық өзгерістер нарық құрылымына да әсер етеді,
Технология өнім мен технологиялық үдерісті маманданымдырушы ақпарат. Ол жай
ҒЗТКӨ зертханасындағы не болып жатырғанын байқауда пайдалы әдісті Шумперт,
Жаңартпа қызметінен жоғарыда айтылған функцияның талдама негізінде келесідей
Біріншіден бастапқы бұйым әзірлеу жанама және абсолютті дағдарыссыз неізгі
Екіншіден ілгерлі бұйым әзірлеуде кездейсоқтық елеулі элемент бар. Мыңдаған
Үшіншіден, техникалық және технологиялық жаңалық енгізу оның тиімді болғанынша,
Төртіншіден, қажетті концептуальды бұйым әзірлеу болған кезде олардың қарапайым
Бесіншіден, оқиға концептуальды кезеңінде бірінші сатымен салыстырғанда жаңа енгізу
Технологияның барлығы жоғарыда айтылған сатыдан өтпей және кез келген
Сурет 1- Өндіруші теңестігі
Алынған көзі: [Есенгалиев К.С. Микроэкономика.Оқулық. –Алматы: Экономика, 2007.- 112б.]
1-суретке сәйкес, өндіруші Q1 көлеміндегі өндірісті таңдай отырып, ол
Шекарадан тыс нүктелер жұмыс сызбасына сәйкес те ұстанымды жарамды
Процестік жаңару екі әдіспен пайда болуы мүмкін. Ол жанама
Жаңартпа үдерістің маңызды сипаттамасы оның жаңартпалық айналымы болып
Буын «ғылым» үш кезеңнен тұрады: ілгерлі зерттеу, қолданбалы зерттеу,
Біріншіден, нәтижелер халық шаруашылығының мұқтаждығына сай ауыстырылуы керек.
Екіншіден, түпкі зерттеулер, «тұйықтама» қорытындылар беруі мүмкін, олар біздің
Үшіншіден, түпкі зерттеулердің экономикалық маңызы бірден көрінбей, белгілі бір
Түпкі зерттеулердің сатысында алынған нәтиежелердің коммерциялық қолдануға жарамдылығының мүмкіндігі
Түпкі зерттеулердің ғылыми іздену облысы жетерлік кең және шексіз
Өндіріске ғылыми нәтиежелерді енгізу және оларды коммерциялық игеру үздіксіз
2-суреттегі айналым үдерісі бір немесе бірнеше шаруашылық жүйесінің қабырғасында
Сурет 2- Жаңартпа айналымның элементтері
Ескертпе: Автормен құрылған
ҒЗТКӨ шығынының шешімінің негізгі элементтері:
Біріншіден, айта кету керек ҒЗТКӨ шығыны жалпы ұсынылған қаржы
Екіншіден, ҒЗТКӨ туралы инвестициялық шешімі екі түрлі жорамалды айтады.
ҒЗТКӨ қаржыландыруда инвестициялық шешімді қабылдауда айтылған зерттеулерді жүргізуге тәуекел
ҒЗТКӨ шығын түрлері де маңызды болып келеді. Гричилестің тұжырымына
Нарықтық экономикада ғылыми зерттеулерді қаржыландыру механизмі әрекетке бір мезгілде
Сурет 3- ҒЗТКӨ шығынының негізгі элементтері
Ескерпе: Автормен құрылған
Қазақстан үшін әсіресе, салалардың және ішкі салааралық қаржы ұйымы
Жеңілдіктің ара салмағын арттыру қалыпты инновациялық климат қалыптастыруды ыңғайластыратын
Бұл жерде мынадай негізгі мәселе туындайды. Біздің еліміздің жалпы
Жеңілдіктерді тез арада бәрінен бұрын өнеркәсіптік технологиялық процеспен байланыстыру.
Бір мезгілде бұның тек көлеміне ғана әсер етіп қоймай,
Ғылым мен өндірісті біріктіру (интеграциялау) жаңа шаруашылық – заңды
Ғылыми және зерттеу ұйымдары өз бетінше басшылыққа алуы керек,
Мақсатты ұлттық – техникалық ғылыми бағдарламаны қаржыландыру экономикалық механизмдердің
Алға қойылған мақсатқа жету үшін тез арада кешенді басқару
Ғылым кәсіпкерлікке қатынасы мен фискальдық саясатқа ерекше қаржы-несиелік жағдайы
Тәуекелдік капитал жүйесінің дамуы мен венчурлық кәсіпкерліктің дамуы;
Ғылыми – зерттеу – техникалық және инновацияны енгізудегі ақпараттық
Республиканың халықаралық ғылыми – техникалық одақтарға қатысуы;
Нарықтық жағдайда ғылыми – техниаклық инвестициялық қызықтыру мақсатында шетелдік
Технопарк және шағын инновациялық кәсіпорындардың жұмысын ұстап тұрған себептердің
Алғашқы кезеңі мен кәсіпкерлігін кеңейтушілердің құзырындағы жаңа кезең венчурлық
Кездейсоқ оқиға жағдайында инновацияны енгізу үшін жаңа фирмалар мен
Тәуекелді қорлар жобаларды алып қойған жағдайда инвестицилаудың өлшемдеріне қолданылатын
Келесі тәуекелділік кәсіпкерліктің дамуы үшін республикада тиімді және тиімсіз
1.2 Қала-өнеркәсіпті дамытудың индустриялық буыны ретінде
Тарихқа үңіле көзқарасақ қаланың өркениет дамуындағы жетекші бастама болғанын,
Біріншіден, қала өндірістік күштердің өзгермесімен әрқашан байланысты болады. Қолөнер,
Екіншіден, қалалар териториясы, олардағы ақша қаражаттарының жиналуымен, олардың мекемелері
Үшіншіден, қалалар ғасырлардан бері экономикалық, саяси және идеологиялық қатынастарда
Төртіншіден, қала өз территориясында ғылым, техника, білім алу мен
Қалалардың өсуі мен дамуы қоғамның әлеуметтік экономикалық дамуындағы кездейсоқ
Бұл құбылыстарды жою және бейтараптандыру - табысты шешімі бұл
БҰҰ жанындағы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының анықтауы бойынша, «ХХ
Қалалар санының өсуі, олардың көлемінің ұлғаюы және тұрғын снының
Қала анықтамасының өзі қандай елді мекендерді қала деп есептеу
Бүгінгі күні бұл сұрақтарды, соның ішінде «қала» анықтамасын зерттеумен
Қала анықтамасына негізінен жиі мынандай критерийлер алынады: статистикалық (территория
Сонымен қатар шет елдерде «қала» анықтамасына байланысты бірқатар зерттемелер
Экономикалық-географиялық сипатта қала халық белгілі материалдық және рухани кәсіп
Егер экономгеография, социология және демография ғылымдары үшін қала
Көптеген ғалымдар экономикалық-географиялық, әлеуметтік- демографиялық, сәулеттік-жоспарлау белгілерінің органикалық тығыз
Монографиялық зерттеулерде ол қоғамның өндірістік күштерінің аймақтық ұйымдастыру формасы
Қазіргі заманғы қала - өзара тығыз байланысты көптеген саладан
К.Маркс пен Ф.Энгельс қалаларды нақты тарихи ұғым ретінде
Қалада деп атап көрсетті К.Маркс, «халықтың, өндіріс орындарының, қажеттіліктердің,
«Қала» терминін Әл-Фараби әкімшілік аумақтық бөлініс ретіндегі, осы заманғы
Қаланың аймақтық біртұтастығын мынандай компонентер, ол адамдардың
Біртұтас әлеметтік экономикалық организм ретінде қазіргі заманғы қалаға бәрқатар
Қала аймақтық шектеулік және тұрғындардың жоғары шоғырлануы жағдайында дамиды,
Нарықтық шаруашылықты ұйымдастыруда маңызды роль атқара отырып, қалалар қоғамның
Әр түрлі уақытта «қала» ұғымына әр түрлі мағына беріледі.
Кейбір елдерде (Италия, Чили, Гватемала) қала ұғымы нақтылана түскен.
Қазіргі Қазақстан территориядағы қалалар мен қалалық жерлер, археологиялық зерттеу
Жетісуда қалалардың дамуына Шығыс мемлекеттері мен Орта Азия арасында
ХI-ХII ғ. Көне қалалардың өркендеуі және жаңа қалалардың қалыптасуы
ХIIIғ. моңғолдардың шапқыншылығы қалалардың, мәдениеттің кенеттен құлдырауына әкелді. Көптеген
ХIVғ. Отырыр қайта өркендеп және жер шаруашылығы аймағында администраторлық
ХVIII-ХХIғғ. Қазақстан қалаларының қалыптасуы мен өсуі орыс –қазақ сауда
Қазақстанның Ресейге қосылғанда оның территориясында әуелі бекініс ретінде салынды,
Кейбіреулері сауда және өнеркәсіп орталығына (Ақтөбе, Алматы, Петропавлск, Семей,
Қалаларда шағын тамақ өнеркәсіп салалары, тері өңдеу өндірісі және
Кейін қала өлкенің экономикалық және мәдени өмірінде басты роль
Сапалық жаңа кезеңі Ұлы қазан Қазақстандық қалалардың қалыптасуының
Қазақтанда кеңес үкіметі бекітуі бойынша қала және қалалық типтегі
1917 – 1940ж. қалалардың қалыптасуы мен дамуы кезінде әлеуметтік
Осылайша, демография – демографиялық құрлымның қалыптасуын тұрғындар санының өзгеруін,
Урбанизациялау процесі – күрделі және көпшекті, өйткені қалалардың дамуын
Қалалар экономикасы аймақтық экономиканың құраушы бөлігі ретінде қарастырылады. Аймақтық
Қазақстандағы орта және шағын қалаларда кеңінен 12 өнеркәсіп саласы
Қазіргі таңда шағын қалаларда 1,5 млн. астам адам тұрады.
Шағын қалаларда толықтай республика бойынша демографиялық тенденциялардың өзгерісі байқалғанымен
Экономикалық реформалар жылы шағын қалалардың ресурстық потенциалынан, географиялық орнынан,
Ерекше депрессивті және артта қалған қалалар өз күшімен
Минералды – шикізат ресурстарының шағын кен орындарының маңында салынған
Бұл жағдайларда аймақтың ең қажетті көрсеткіштер жиынтығын таңдау ресурстық
Суретте-4 көріп отырғанымыздай кейбір жағдайларға байланысты жалпылама көрсеткіштерді жүзеге
1.Көрсеткіштер жүйесі инновациалық процестердің кешенді сипатын қамтамасыз етеді. Әсіресе
2. Аймақтағы инновациялық саладағы индикаторлар жиынтығы өте икемді (ресурстарды
3. Көрсеткіштер саны шектеулі және аймақтық статистикамен жіктелген және
Сурет-4. Аймақтың инновациялық потенциалын бағалау блогы [36,с. 8.]
Аталмыш аймақтың инновациялық потенциалын сипаттайтын көрсеткіштер жинақталынып бес бағалаушы
Шағын қалалар кәсіпорындарында кездесіп жатқан қиыншылықтарды ранжирлеу оларды төмендегідей
Ескірген құрылғылар мен технология;
Өнім өткізу нарығының болмауы;
Несие алумен байланысты қиындықтар.
Әрбір шағын қала объект және субъект факторларымен, ішкі және
2 Өнеркәсіптегі индустриялық-инновациялық даму жағдайындағы Кіші қалалардың өзекті мәселелері
2.1.Қазақстандағы индустриялық-инновацияның шағын және орта қалалардағы даму ерекшеліктері
Қалалар мәселесі - әр түрлі акспектіні қамтитын маңызды кешендік
Осылайша, демография – демографиялық құрлымның қалыптасуын тұрғындар санының өзгеруін,
Урбанизациялау процесі – күрделі және көпшекті, өйткені қалалардың дамуын
Қалалар – қоғамның барлық территориялық жүйесінің маңызды бөлігі, елдің
Тұрғындардың ірі қалаларға қоныстануы жалпыұлтты саясатты қоныстанушылардың орналасуларына көмек
Қалалық өмірдің даму процестері мен шарттары қалаға байланысты тікелей
Қазақстан қалаларына басқа қалаларына ортақ даму беталысы тән. Олардан
Қазақстан қалаларына барлық қалаларға ортақ даму тенденцмялары тән. Олардың
Кеңес үкіметі жылдары Қазақстан халқының экономикалық, саяси және рухани
Қалалық өмірдің кең таралуы демографиялық процеске біршама әсер ете
Қазіргі таңда, Қазақстанда тұрғындар саны 50 мың адамнан аспайтын
1-кестеде Шағын қалалар ел территориясы бойынша келесідей орналасқан
Кесте – 1 Қазақстан Республикасы облыстары кесіндісіндегі шағын
Облыс Шағын қалалар саны Шағын қалалар атауы
Ақмола 9 Ақкөл, Атбасар, Державинск, Есіл, Ерейментау, Макинск, Степногорск,
Ақтөбе 7 Алға, Жем, Қандыагаш, Темір, Хромтау, Шалқар, Ембі
Алматы 9 Есік, Жаркент, Қаскелең, Қапшағай, Сарқанд, Талғар, Үшарал,
Атырау 1 Құлсары
Шығыс Қазақстан 7 Аягөз, Зайсан, Зырян, Курчатов, Серебрянск, Шар,
Жамбыл 3 Жаңатас, Қаратау, Шу
Батыс Қазақстан 1 Ақсай
Қарағанды 6 Абай, Қаражал, Қарқаралы, Приозерск, Саранск, Шахтинск
Қостанай 3 Арқалық, Жетіқара, Лисаковск
Қызылорда 2 Арал, Қазалы
Маңғыстау 2 Жаңаөзен, Форт – Шевченко
Павлодар 1 Ақсу
Солтүстік Қазақстан 4 Булаево, Мәмлүк, Сергеевка, Тайынша
Оңтүстік Қазақстан 5 Арыс, Жетысай, Ленгер, Сарыағаш, Шардара
Алынған көз: www.stat.kz сайтынан алынған мәліметтер негізінде[45]
Бұлардың барлығы шартты түрде бір-бірінен ресурстық потенцалы, демографиялық жағдайы,
Қалалардың экономикалық база, салалық құрылымы, негізгі кәсіпорындары туралы мәліметтер
Кесте 2 Қазақстан қалаларының классификациясы
№ Сипаттамасы Қалалардың саны мен атауы
І Өндіруші өнеркәсіптің басыңқы дамуы байқалатын қалалар
1 Көмір өндіру
Мұнай және газ өндіру
Металл рудаларын өндіру
Әртүрлі шикізат түрлерін өндіру
Абай, Шахтинск
2
Жанаозен, Кульсары, Аксай
3
Зыряновск, Каражал, Лисаковск, Аркалык, Текели, Хромтау
4
Жанатас, Каратау, Житикара
ІІ Өңдеу өнеркәсібінің басыңқы дамуы байқалатынқалалар 9
1 Химиялық өнеркәсіп Сарань, Алга, Степногорск
2 Металлургия өнеркәсібі Аксу
3 Машина жасау, құрылыс, жеңіл және тамақ өнеркәсібі Макинск,
ІІІ Ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу салаларын дамытуға
Акколь,Аркалык, Атбасар,Есиль, Степняк, Сарканд,Жаркент, Каскелен,Уштобе, Есик,
2 кестенің жалғасы
Ушарал,Талгар, Шемонаиха,Зайсан, Булаево,Мамлютка, Сергеевка,Тайынша, Жетысай
IV Электроэнергиясын өндіру салаларына бағытталған қалалар Шардара,
V Өнеркәсіп-транспорт орталықтары 18
Кандыагаш, Эмба, Шалкар, Аягоз, Шар, Шу, Арыс, Казалинск.
Ғылыми-сараптама орталықтары Курчатов, Приозерск, Степногорск.
Сауықтыру орталықтары функциясын атқаратын қалалар Сарыагаш, Щучинск, Каркаралинск.
Бұрынғы өнеркәсіптік және өнеркәсіптік емес функцияларын біртіндеп жоғалтып жатқан
Алынған көзі: www.stat.kz сайтынан алынған мәліметтер негізінде автормен
Шағын қалалар дамуы шартты түрде экономиканың белгілі саласының дамуы
Экономикалық реформалар жылдарында көптеген орта және шағын қалаларда ресурстық
Депрессивті қалалар – бұл бұрын әлеуметтік – экономикалық жоспарға
Олар орта және шағын бизнесті ынталандыру арқылы өндіріс диверсификациясына,
Ерекше депрессивті қалалар - бұл әлеуметтік-экономикалық дамудың төмен деңгейі,
Артта қалған қалалар – бұл қалалардағы әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері
Депрессивті орта және шағын қалалар экономикасы мен әлеуметтік саласын
Тұрғындар елеулі миграциясы, еңбекке қабілетті жастағы кәсіби білікті кадрлардың
Өнеркәсіптік кәсіпорындардағы өндірістің төмендеуі, өндірілетін өнімнің бәсеке қабілетсіздігі мен
Облыс пен республика деңгейіндегі орташа көрсеткіштен төмен саналатын жұмыссыздық
Тұрғындардың төмен табысы, төмен еңбекақы деңгейі;
Коммуналдық объектілердің тозуы, олардың едәуір бөлігі өткен ғасырдың 60-жылдары
Бос тастап кеткен тұрғын санының болуы, олар үлкен эксплуатациялық
Облыстық және аудандық деңгейдегі маңызы бар автокөлік жолдарының нашарлығы;
Таза ауыз суға деген шектеулі қолжетімділік;
Қалдық принципі бойынша жергілікті бюджетті қалыптастыруға арналған жеке қаражаттардың
Экологиялық проблемалар.
Сонымен бірге шағын қалалардың жалпы санынан төмен әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерге
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылдың 7 желтоқсандағы № 1598
Тұрғындардың жан басына шаққандағы өнеркәсіп өнімінің өндірісі орташа республикалық
Ресурстық базаның болмауы немесе сарқылуы;
Ірі экономикалық қызмет орталықтарынан қалалардың қашықта орналасуы;
Ірі өнім өткізу орталықтарынан қашықта орналасуы;
Соңғы 3 жыл көрсеткіштері бойынша жұмыссыздық деңгейінің орташа республикалық
Өнеркәсіп саласындағы жұмысбастылардың орташа еңбекақысы республика бойынша салыстырғанда 1,5
Өндірістік инфрақұрылымның жетілмеуі;
Жағымсыз экологиялық жағдайлар[46,б.16]
Кесте 3 Депрессивті экономикалы шағын қалаларды анықтаудың сандық
Қалалар Республика деңгейімен салыстырғанда қаланың жан басына шаққандағы өнеркәсіп
(2008 ж.) Республика деңгейімен салыстырғанда үш жылдағы (2006-2008) жұмыссыздықтың
(2008 ж.)
Қазақстан Республикасы 100 1 100
Абай 15 1,7 80
Алға 10 1,5 160
Арқалық 15 1,6 60
Арал 8 1,8 60
Державинск 5 3,3 40
Қарқаралы 1 3,4 120
Степняк 2 4,1 80
Форт-Шевченко 2 2,5 20
Шалқар 2 1,9 50
Критерийдің орташа мәні 20% 1,5 есе 20%-ға
Ескертпе: www.stat.kz сайт мәліметтері негізінде автордың өзімен құрылған
Аталған шаралардың жиынтығы бойынша депрессивті қалалар қатарына келесі шағын
Қабылданған аймақтық саясат Концепциясына сәйкес депрессивті экономика жағдайындағы орта
Нарыққа өз өнімдерімен шығу және ірі өткізу нарықтарынан, қалалық
Осындай сынды қалалардың жағдайларын төмендетті. Олар тек облыс орталықтарымен
Депрессивті экономикалы шағын қалаларда тұрғындардың ақшалай табыстарды сәйкесінше облыстардың
Шағын қалалар тұрғындарына экономикалық зерттеулер институты жүргізген сауалнама нәтижесі
Бұл қалалардағы еңбекақы еңбекақы республика бойынша орташа көрсеткіш деңгейінен
Әсіресе, автожолдардың нашарлығы, ауыз су сапасының төмен болуы, қалаішілік
Шағын қалалар дамуының әлеуметтік-экономикалық динамикасының статистикалық көрсеткіштерінің салыстырмалы талдамасы,
Аудандарға бағынатын шағын қалаларда жеке өзіндік бюджет болмайды, олар
Әртүрлі деңгейдегі бюджеттер арасында қазіргі бюджет құралдарын қайта бөлу
Бүгінде шағын қалалардың өзінде-ақ 1,5 млн. астам тұрғындар бар
Тұрғындардың табиғи өсімінің азаюы және жоғары миграциялық ағымның әсерінен
Шағын қалаларда негізінен демографиялық тенденциядағы проблемалар орын алған,
Тұрғындар саны бойынша 13 шағын қала қалалық статусқа сәйкес
Шағын қала тұрғындарының орташа жан басына шаққандағы ақшалай табысы
Шағын қалаларды транспорттық орналасуы бойынша екі топқа бөліп қарастыруға
Еліміздегі 60 шағын қаланың 7 қаласы халықаралық жол торабының
Шағын қалалардың әлеуметтік инфрақұрылымын оңтайландыруда аталған салада қысқартулар орын
Қаланың функционалды құрылымының кешенділігінің деңгейін анықтау, экономикалық тұрпаттылықтың осы
Атап өтілген көрсеткіштер негізінде қалалардың екі іріленген түрін айрықша
1) кешенді қалалар (МӨС пен ӨМС қатынасы 65-75 және
2) кешенді емес қалалар (МӨС пен ӨМС қатынасы кешенді
Келтірілген салалар бойынша қамтылуды үйлестіру көрсеткіштерін ескере отырып, қаланың
Шағын және орта қалалардың белсенді дамуы – бұл күрделі
Жалпы республика қалаларының географиялық жағдайлары олардың барлығының көліктік тораптар
Ел экономикасының дамуы ірі, орта және шағын қалалардағы интенсивті
Материалдық өндіріс саласында, транспортта, өнеркәсіпте, ауыр өнеркәсіпте және басқа
1-і түр. Алматы – маңызды әкімшілік-саяси, экономикалық және мәдени
2-і түр. Ауданқұру қызметінің басымдығына байланысты кешенді көпфункциялы орталықтар
3-і түр. Индустриалды функциялары басым кешенді көпфункциялды индустриалды –
4-і түр. Транспорттық функциялардың дамуында кешенді көпфункциялды орталықтардың ролі
5-і түр. Өндірістік типтегі кешенді қалалар – бұл қалаларда
6-ы түр. Агроөндірістік типтегі кешенді қалалар - негізінен едәуір
Келесі республиканың кешенді емес қалаларын біріктіретін функционалды түрлері:
1-і түр. Индустриалды типтегі кешенді емес қалалар қатарына соңғы
2-і түр. Кешенді емес көліктік қалалар – бұл негізінен
3-ы түр. Өндірістік типтегі кешенді емес қалалардың барлығының саны
4-ы түр. Кешенді емес ауылшаруашылық қалалар – жергілікті мәнділіктегі
Келесі кезеңде “тізбек” ретінде топтап, түрлі функционалды сипаттағы қалаларды
1-ші топ. Экономиялық базалары негізінен ұйымдастырушылық функцияларды атқаратын қалалар:
ұйымдастырушы түрдегі кешенді көпфункционалды орталықтар;
кешендік агроөндірістік қалалар;
жергілікті кешенді емес ауылшаруашылық орталықтар.
Бұл қалалардың экономикалық базасы материалды өндірістік салаларының құрылыс индустриясы,
Қалалардың ірілігін анықтайтын демографиялық дамуындағы елеулі айырмашылықтарды атап өту
Экономикалық дамудағы ұйымдастырушы орталықтардың ең төменгі сатысы ауылдық жерлердегі
2-ші топ. Көпфункциялы индустриалды орталықтар – республикадағы өндіріске қатысты
Көпфункциялы кешенді индустриалды орталықтар (8 қала);
Көпфункциялы кешенді индустриалды орталықтар емес [29,б.117].
Олар жақында ғана қарқынды құрылыс өндірісі бар облыстық орталықтарға
3-ші топ. Жоғарыда айтылып кеткендей, республиканың бұл айырмашылықтарының бірі
көліктік тұрпаттағы кешенді көпфункционалды облыстық орталықтар (2);
көліктік тұрпаттағы кешенді емес қалалар (20). [31, б. 118].
Көліктік түрдегі қалалар тұрпатындағы облыстық орталықтар ең алдымен олардың
Көліктік түрдегі кешенді емес қалалардың екінші топтамасының айырмашылығы олардағы
4-ші топ. Кешенді және кешенді емес өндірісті тұрпаттағы қалалар
Индустриалды тұрпаттағы ірі (тұрғындар саны 250 мың және одан
Тұрғындар саны 20 мың адам құрайтын қалалар өз тұрғындарын
Негізінен аудан құру типіндегі қалалар бір қалыпты дамыды.Олардың ішінде
Аудан құру қалаларының түрінің ішінен кешенді көпфункциялы қалаларды бөліп
Агроөндірістік қалалар және жергілікті ауылшаруашылық орталықтардың басым бөлігі –
Өз тұрғындарын жоғалтып отырған кешенді емес көліктік және өндірістік
Осылайша Қазақстан аумақтарында күрделілік пен әртүрлілікпен сипатталатын қалалық қоныс
Қалалық тұрғындардың өмір сүру әдістерінің интенсивті сипаты уақытты үнемдеумен
Қаланың және ауылды-қалалық интеграциялық байланыстардың дамуы тұрғындардың әлеуметтік-кәсіби, демографиялық
Оның негізінде индустрияның және оған сәйкес жұмысшылар конгломерациясы мен
Егер индустрияландыру ірі қалалардың экономикалық дамуының негізі болып табылса,
ТМД мемлекеттеріндегі кенттену үдерісі әлі күнге дейін жалғасып отырған
Республикада кенттену үдерісінің дамуы республика аумағының үлкен болуына әрі
Республикадағы әкімшілік-аймақтық бөлу 2009 жылдың 1 қаңтарына сәйкес 14
2009 жылдың қорытындыларына сәйкес Қала халқының саны 8639,1 мың
Сурет 5- 2010 жыл басынан 1 наурызға дейігі Қазақстан
Алынған көзі: 2 http://www.stat.kz [45]
Сурет-5 мұндай шоғырлану өндіріс пен тұрғындарды қоныстандырудың әркелкілігіне, әлеуметтік-аймақтық
Кенттену әлеуметтік-экономикалық феномен ретінде бірқатар пікір-талас сұрақтардың пайда болуына
Қалаларды реттеудің екінші бағыты тұрғындар тығыздығының төмендігі мен аймақтық
Қазақстан өзінің қалааралық арақашықтықтың алшақтығымен ерекшеленсе де, оның аумағында
Негізгі қала түзуші фактор ретінде негізінен шикізат қорының бар
Ел экономикасының дамуы ірі, орта және шағын қалалардағы интенсивті
Шағын қалалар мен кішігірім ауылдардағы бір қалыпты өнеркәсіпті дамыту
Шағын және орта қалалардың даму процесі тек сапалы өзгерістермен
Өнеркәсіпті дамыту проблемаларын зерттеу негізінен ірі қалалардағы материлдарға негізделе
Бірақ басқа жағынан шағын қала ірі қаладан тиімділіктерінің көптігімен
Дамыған мемлекеттерде аталған жалпы сипаттаманың ең тиімді
Қазақстандағы шағын және орта қалаларының даму ерекшелігі болып олардың
Бүгінгі күні маңызды міндеттердің бірі - осы шағын және
Шағын қаланың құрылуы мен дамуы өзі құрамды бөлігімен кіретін
Қаланың аймақтық біртұтастығын мынандай компонентер, ол адамдардың қарым қатынасы
Осылайша Қазақстанның шағын қалалары оның аумағының өндірістік және агро-индустриалдық
Бүкіл республиканың экономикасы 90-шы жылдары күйреу жағдайына ұшырады, өндірістік
2005 жылы Қазақстанның аймағының басым бөлігінде өнеркәсіптік өндірістің
Өндірістік өнеркәсіп өнімдерінің өсуі Қазақстанның 14 аймағында орын тауып
Өндірістік өнімнің орта республикалық деңгейі 11 аймақта асып түсті.
Алайда республикадағы әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштерінің жағымды серпілісіне қарамастан шағын
Реформалар жылдары барысында шағын қалалардың көбінде өнеркәсіптік өндіріс саны
Шағын қалаларға көбіне ортақ проблема өндіру-шаруашылық базасының нарық экономикасы
Қазіргі өндірістік өнеркәсіптің технология, жабдық, кәсіби жұмыс күшінің бар
Кесте 4 - 2009 жылдың 1 қаңтарына Қазақстан
Қалалар
барлығы оның ішінде
облыстық маңызы аудандық маңызы
4-кестенің жалғасы
бар бар
Қазақстан Республикасы 160* 39 45
Ақмола 10 2 8
Ақтөбе 8 1 7
Алматы 10 3 7
Атырау 2 1 1
Батыс Қазақстан 2 1 1
Жамбыл 4 1 3
Қарағанды 11 9 2
Қостанай 5 4 1
Қызылорда 3 1 2
Маңғыстау 3 2 1
Оңтүстік Қазақстан 8 4 4
Павлодар 3 3 0
Солтүстік Қазақстан 5 1 4
Шығыс Қазақстан 10 6 4
Астана қ.ә. 1 0 0
Алматы қ.ә. 1 0 0
Ескертпе: Республикалық маңызы бар қалаларды қоса есептегенде
Алынған көзі: 2 http://www.stat.kz[45 ]
Шағын қалалардағы өндірістік өнеркәсіптер бір саладағы терең еңбек бөлінісімен
Тұрғын санына шаққандағы өндірістік өнім көлемі мұнай өндіру және
Ауылшаруашылық аудандарының орталықтары болып тұрғындар санына шаққандағы ең аз
Батыс Қазақстандағы жаңа мұнай және газ кен орындарын игеру
Сонымен қатар өндірумен айналысса да жағдайы нашарлаған бірқатар шағын
Елбасы Жолдауында шағын қалалардың инфрақұрылымын жақсарту, дамыту жайы өте
Ең әуелі қаланың индустриялдық-инновациялық даму стратегиясын іске асыру мақсатында
«Өңірлердің дамуы – елдің дамуы» деп түйін жасалған Елбасы
Шағын қалалардағы өңдеу өндірісінің өнеркәсіптері шығаратын өнімдерінің бәсекелестігінің төмендігіне
Шағын қалалар арасынан өндірістік өнеркәсіптер тоқтатылған немесе ең төмен
Шағын қалалардағы кіші бизнесті дамытуға өндірістік және тұтынушылық қажеттіліктің
Өндіру инфрақұрылымының қанағатсыз жағдайы шағын қалалардың дамуын тежеп отырған
Автомобилді жолдардың техникалық деңгейінің төмендігі, белгілі бір көпірлердің авариялық
Ірі сату нарықтарынан, қалалық агломерациялардан алшақ болу, мынандай қалалардың
Қалаларды тоқыраудан шығару үшін 2003 жылы «Шағын қалаларды 2004-2006
Мемлекет басшысының 2009 жылғы 6 наурыздағы «Дағдарыстан жаңару мен
2008 жылы өңірлердегі әлеуметтік-мәдени объектілерді абаттандыруға және жөндеуге (көгалдандыру,
көгалдандыру – 6 млрд. теңге;
абаттандыру – 16,4 млрд. теңге;
санитарлық тазарту – 11,2 млрд. теңге.
Осы жұмыстарға 20,5 мың адам тартылды, оның ішінде мыналарды
көгалдандыру – 5174 адам;
абаттандыру – 7474 адам;
санитарлық тазарту – 7833 адам.
2009 жылы осы мақсаттарға жергілікті бюджеттерден 29,2 млрд. теңге
Мысалға, Ақтөбе облысында Алға, Қандыағаш, Хромтау, Темір, Жем, Ембі
Ағымдағы шығындарын әрең жабатын жергілікті бюджеттік қаржы коммуналды-әлеуметтік саладағы
Емдеу орталықтарының материалды-техникалық базасы нашарлап, құрал-жабдықтары ескіріп, қазіргі заманның
Қылмыстық жағдай да оңалмай, қалаларда полиция бөлімшелерінің жасақталу денгейі
Алға қаласында бүгінгі таңда өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі 2968,2
Индустриалды-инновациялық даму Бағдарламасы аясында төмендегідей жобалар жүзеге асырылуда:
«Неохим» ЖШС-інде жобалық қуаты жылына 30 мың куб.м. пенобетон
«КАЗЦКУБ Нитрохим» ЖШС-інде өткен жылдың І – тоқсанында сұйық
Ауданда 1502 шағын және орта бизнес субъектілері тіркелген, бұл
2009 жылы ауданның негізгі капиталына көлемі 2605,1 млн.теңгелік инвестиция
«Селолық аймақтарды дамыту» - 1676,7 млн.теңге;
«Ауыз су» - 338,0 млн.теңге;
«Алға шағын қаласын дамыту» - 590,4 млн.теңге.
Ауданның негізгі капиталына тартылған инвестицияның бюджеттік қаржысы 1449,8
Алға қаласының жаңа салынған Шығыс бөлігінде құны 48,1
Алға қаласының сумен жабдықтау жүйесін қайта қалпына келтіру жұмыстарына
Сонымен қатар, Алға қаласының санитарлық-эпидемиологиялық жағдайын жақсарту мақсатында ағымдағы
Жанатас қаласы – Сарысу ауданының әкімшілік орталығы, облыс орталығынан
Қандыағаш қаласында - 25,3 мың адам тұрады. Қалада
ЖШС «Қандыағашжылуэнергия» қаланы жылу мен ауыз су, канализациямен қамтамасыз
1978-79 жылдары салынған «Жастар» мөлтек ауданындағы ірі панельді үйлерді
Тұрғын үй-коммуналдық саладағы тұрақты жағдайды қамтамасыз ету. Қазір бірінші
Ембі қаласының су құбыры кешенін қайта жаңғырту мақсатында республикалық
Ембі қаласын толық газдандырудың сметалық-жобалау жұмыстары жасалған. Құмжарған, Бірлік
Жоспарланған кезеңде жобалардың қаржыландыру мәселесін анықтап, қарақурай өндейтін кешенді
Теміртау. 2005-ші жылдың 1 желтоқсанындағы көрсеткіш бойынша мұнда 169,3
Ақсай қаласы. Бөрілі ауданының орталығы болып табылады. Оның аумағы
Шағын және орта кәсіпті әрі қарай дамытуға, ауыл шаруашылығының
Өткізілген сараптама индустриалды түрге жататын шағын қалаларға тән. Шағын
Бұған байланысты аймақтық деңгейде шағын қалалардың даму бағдарламасында мыналар
қала құру өндірістерін толықтыратын немесе алмастыра алатын альтернативалық өндірістерді
жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды жоғары өнімді, ресурс жинақтаушы қазіргі
металл рудаларын байыту, негізгі өндіріс қалдықтарын өңдеу үшін кішігірім
қалалардағы шикізат өндіру тиімсіз болған қала құру өндірістерін диверсификациялау;
ғылыми- зерттеу ұйымдарын мақсатты қаржыландыру жолымен өнеркәсіптің ғылыми және
республикалық деңгейде:
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылдың 29 желтоқсанында қабылданған №
шағын қалалардың мүддесін ескеретін жер қойнауын пайдаланушы құқығын беру
Осылайша, шағын қалалардың экономикалық дамуын сараптау кенттенудің жоғарғы серпілісі
ШАҒЫН ҚАЛАЛАРДЫ ИНДУСТРИЯ – ИННОВАЦИЯ ЖАҒДАЙЫНДА СТРАТЕГИЯНЫ ДАМЫТУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Аймақтық бағдарламаларды жасақтаудағы шетел тәжірибесі
Аймақтағы даму деңгейінің көрсеткішіне қарай отырып, шағын қалалардың да
Қазақстандық мөлшерді ұлғайту бағдарламасының бірінші кезеңін іске асыру шеңберінде
жаңа, импорт ауыстыру басымдықтары айқындалған шеңберде перспективалық инвестициялық жобалар
іріктеу өлшемдерінің сәйкестігіне жобаларды бағалау: Бағдарлама басымдықтарына жобаның сәйкестігі
Бағдарламаның екінші кезеңінде осы жобаларды қаржыландыру бөлігінде жобаларды іске
жеңілдік кредиттерді беру;
кредиттер бойынша пайыздық ставканы субсидиялау;
жерді, құрылысты сатып алу, қазіргі заманғы жабдықты сатып алу
Мысал үшін келтіре кетейік, Қазақстан Республикасының 2009-2010 жылдарға арналған
Кейбір аталмыш мәселелерді аймақтарда мемлекеттік саясат аясында жүзеге асыру
Ресей Федерациясы. Ресей Федерациясында аймақтық бағдарламаларды жасақтауда, оның ішінде
Чапаевск қаласында аумағында экономикалық құрылым мен потенциалының ерекше
Чапаевск қаласында өз уақытында федералдық, облыстық және жергілікті деңгейдегі
Чапаевск қаласын дамыту бағдарламасы әртүрлі бағыттамалардағы ауқымды іс –
Чапаевск қаласын дамыту бағдарламасында арнайы ұйымдастыру бөлімі берілген. Бағдарламаның
Ресей Федерациясының субъектілерінің мақсатты бағдарламалардың жалпы сипаты стратегиялық бағытталғандық,
Жергілікті тұрғындардың қажетті өмір сүру деңгейіне жеткізу;
Жағымды табиғат пен өмірлік ортаны сақтап қалу;
Жалпы қалалар дамуының тұрақты деңгейіне жету және т.с.с.
Кейбір мақсатты федералдық бағдарламалар нақты анықталған ауқымдық сипатқа ие,
Аймақтық бағдарламаларды жасақтаудың әдістемелік негізі 2002 жылы жасақталған «Ресей
Ресей Федерациясы субъектілерінің экономикалық және әлеуметтік дамыту бағдарламасының типтік
Типтік макет федерация субъектілерінің дамыту бағдарламасын жасақтау мен жүзеге
Типтік макеттен басқа Ресей Федерациясында «Ресей Федерациясы субъектілерінің экономикалық
ЕуроОдақ мемлекеттері. ЕО мемлекеттерінде проблемалық аймақтарды дамытудың бекітілген мақсаттарына
Бағдарламаларды жасақтау процесі төрт сатыдан тұрады:
Бірінші сатыда өзінің проблемалық аймақтарына көмек қажет мемлекеттерден ұсыныс
Екінші сатыда жеке бағдарлама жасақталады;
Үшінші сатыда бағдарламаны іске асыру жүзеге асырылады;
Төртінші сатыда бағдарламаны рәсімдеу жүзеге асырылады, яғни бағдарламаның жергілікті
ЕО-та жасақталатын бағдарламалық құжаттардың типтік мазмұны төмендегі 7- кестеде
Кесте-7. Еуропа мемлекеттерінде жасақталатын бағдарламалық құжаттардың типтік мазмұны
Аймақ сипаттамасы мен талдау:
Қолдауға бөлінген аумақтардың әлеуметтік және экономикалық сипаттамасы;
Артықшылығы, кемшілігі, мүмкіншілігі, қауіптер;
Қол жеткізілген жетістіктерге шолу және алдыңғы бағдарламалардан жинақталған тәжірибе;
Ортаның мамандануы;
Таңдап алынған аймақтағы жүзеге асырылған экономикалық және әлеуметтік саясаттың
Ұсынылған бағдарламалардың олардың жүзеге асырылуға дейінгі бағамы.
Аймақтық конверсия стратегиясы:
Бағдарламалардың жалпы мақсаттары;
Негіздемесі;
Аталған бағдарламалардан күтілетін нәтижелер, әсіресе жұмысбастылық саласында;
Басыңқыларды және іс - шараларды нақты мазмұндау.
Қаржылық жоспар:
Бірлесіп қаржыландыруда қорлардың құрылымдық үлесі;
Әрбір іс-шараға қатысты қаржының бөлінуін және бағдарламалардың барлық мерзімге
Іске асырылуы:
Қаржылық орындалу;
Мониторинг және бағалау;
Техникалық көмек – ақпарат және бірдауыстылық.
Техникалық қосымшалар:
Өзіне статистиканы, стандартты келісім статьялары, мемлекеттік көмек көрсету ережелеріне
Бағдарламаларды сараптау бағдарламаны бекіткенге дейін ЕО-тың тәуелсіз кеңесшілерімен жүзеге
Бағдарламалық құжаттардың әрбір бөлімшесі бюджеттік жолға ие, онда
Францияда жоспар келісім-шарты мемлекет пен аймақтарды нақты анықталған бағдарламаларға
Жоспарлы келісім-шарттар қай мерзім кезеңінде қандай іс –
Физикалық инфрақұрылым;
Аймақтарды дамыту мақсатында келісілген мақсаттар бағдарламасы, аталған бағдарламалар ерекше
Оқыту мен зерттеу соның ішінде ЖОО – ын қаржыландыру,
Жұмысбастылықты ұлғайту және экономикалық дамуға, шағын кәсіпорындарға гранттар мен
Әрбір іс-шара бойынша қаржылық таблицаның жоспар келісім-шарты қаржыландыруды үш
Мемлекет;
Аймақтық кеңес;
Басқа да жергілікті кеңестер.
Сонымен бірге құрылымдық қорлармен бірлесіп жеке – жеке қаржыландырылатын
Венгрияда аумақтық дамыту заңына сәйкес аймақтық дамыту концепциясы, стратегиялық
Аймақтық дамыту жоспары маңызды 5 бөлімнен тұрады:
Аймақ экономикасын ұйымдастыру және дамыту бойынша;
Инфрақұрылымды дамыту бойынша;
Қоршаған ортаны қорғау бойынша;
Адам ресурстарын дамыту бойынша;
Аумақтық байланыстар, аймақтық менеджмент және маркетинг, трансшекаралық бірлестік дамуы
Қаланы дамыту бойынша индикаторларының бағдарламасы Urban Іndicators Programme, Global
Urban Іndicators Programme индикаторлары 5 блокқа біріктірілген:
Әлеуметтік-экономикалық даму;
Инфрақұрылым, транспорт;
Қоршаған орта жағдайы;
Жергілікті өзін-өзі басқару;
Тұрғын үй секторы.
NORDSTAT базасына көрсеткіштерді іріктеу барысында барлық қалалық индикаторлар олардың
А класы бойынша индикаторлар: қарапайым индикаторлар, оңай саналатын және
В класы бойынша индикаторлар: оңай салыстыруға болатындай көрінетін, бірақ
С класы бойынша индикаторлар: тікелей салыстырылмайтын индикаторлар, әрбір мемлекет
Қазақстанда жергілікті деңгейде жобаларды жүзеге асыруда мемлекеттік-жеке меншік әріптестік
2010 жыл, 23 ақпан ҚР Экономика және бюджеттік жоспарлау
МЖӘ тетіктерін пайдаланатын бірқатар елдердің тәжірибесі МЖӘ мәселелері бойынша
Қазақстанда МЖӘ орталығын құру халықаралық озық практикаға сәйкес және
МЖӘ орталығы концессиялық және бюджеттік инвестициялық жобаларды бағалау мен
Орталықтың қызметкерлері біліктілігі жоғары мамандар болып табылады. Бұдан басқа,
Орталық қызметінің негізгі түрлері мыналар болып табылады:
концессияға берілуі мүмкін объектілері бойынша ұсынымдарды сараптау;
концессияның ықтимал объектілерінің техникалық-экономикалық негіздемесін экономикалық сараптау;
концессия объектілері жөніндегі конкурстық құжаттаманы сараптау;
концессионерді таңдау бойынша конкурс өткізу кезінде конкурсқа қатысушылар ұсынған
концессия шарттарының жобаларын сараптау;
бюджеттік инвестициялық жобаларды экономикалық сараптау;
мемлекеттік-жеке меншік әріптестік саласындағы заңнама мен әдіснамалық базаны жетілдіру
мемлекеттік-жеке меншік әріптестік мәселелері бойынша семинарларды, тренингтерді, дөңгелек үстелдерді,
концессиялық жобаларды іске асырудың тиімділігін бағалауға қатысу.
Қазіргі кезде Қазақстанда 7 концессиялық жоба іске асырылуда. «Шар-Өскемен
Тағы да мынадай екі жоба құрылысын салу кезеңінде тұр
Ералиев – Құрық және Қорғас – Жетіген темір жол
Тағы бір – «Мақат – Қандыағаш темір жол учаскесін
«Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ 2008 жылдың ішінде
Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік Қазақстанда жаңа ғана дами бастады, және
Концессиялық жобаларды іске асырудың негізгі проблемасы «ұзын» ақшаны тарту
Келесі проблема концессиялық жобалардың өзін өзі өтеу мерзімінің ұзақтығына
ҚОРЫТЫНДЫ
Реттеудің аймақтық деңгейі елдің экономикалық жүйесінде арнайы мемлекеттік функциялары
Диссертацияның ғылыми зерттеу жұмысының нәтижесінде мынандай тұжырымдар берер
1)Нарықтық экономика жағдайында бәсекелестік құралдарының бірі — инновация болып
Ғылым және техниканың нәтижелерін материалдық өндіріске ендіру, мемлекеттің экономикалық
2.Өндіріске жетілдірілген әдістерді қолдануды енгізу ең
Осыған байланысты жалпы инновациялық жүйені құру мен дамытудың негізгі
3. Қазақстанның алдыңғы қатарлы бәсекеге қабілетті 50 ел қатарына
ғылыми-технологиялық әлеуетті жоғары ғылыми-технологиялық және өнеркәсіптік ұйымдар желісі бар
экономиканың стратегиялық маңызы бар алдыңғы қатарлы салаларын дамытуда өзімізде
бүгінгі таңда Қазақстанда бірқатар бағыттар бойынша отандық зерттеулер негізінде
4.Шетелдердегі шағын қаланың үлгісін Қазақстандық шағын қалалардағы өнеркәсіптік әлеуетін
5.Мемлекеттік жеке әріптестік кәсіпорындарды Қазақстанда кеңінен дамуы үшін
ұлттық инновациялық инфрақұрылым (технополистер, технопарктер, бизнес-инкубаторлар, инновациялық орталықтар) элементтерiн
6.Шағын депрессивтік жағдайдан шығару үшін әрбір шағын депрессивті қала
7.Қала әр кезеңдегі маңыздылығы оның қоғамдық прогрессті сипаттаушы жүйе,
Бюджет қаражаты есебінен қалалар экономикасын дамытуды инвестициялау;
Даму банкі арқылы субсидия, ссуда, жеңілдетілген беру;
Өндірісті инвестициялау мақсатында кәсіпорындарға салықтық жеңілдіктер беру;
Арнайы экономикалық аймақтар мен технополистер құру;
Жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қамтамасыз ету мақсатында өнімді қалаларға жеткізуде
Республика Үкіметі мен облыс әкімдігінің инвестициялауының басыңқы бағыттары болып
8.Жеңілдіктер жаңа тауар түрлерін шығаратын қалалардан тысқары елді мекендерге
Барлық аталған талаптар және қолдау механизмдері әрбір қала үшін
9.Жалпыланған шет ел тәжірибесін талдай отырып төмендегідей қорытындылар жасауға
Аумақтар проблемасын шешу соғұрлым тиімді егер олар мақсатты бағыттлған
Бағдарламаларды жасақтау мен жүзеге асыру үшін корпорация немесе комиссия
Аталған басқару ұйымдарының құзыреттілігі, бағдарлама құрылымы және оны жүзеге
Бағдарламаны жүзеге асыру міндетті тәртіпте бағдарлама іс-шараларының бірлесіп қаржыландыру
10.Қаланың бірінші шарты –қала халқының саны, өнеркәсібі құлдыраған қалалар.
Сонымен, Темір қаласына изотоппен өңделетін тұқымды дайындайтын ғылыми орталық-
Аталғандай қалаларды дамытудағы маңызды саясаттардың бірі – ғылыми-техникалық саясат.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.«Новое десятилетие - новый экономический подъем - новые возможности
2.«Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясы» Қазақстан
3.Қазақстан Республикасында Бағдарламаларды әзірлеудің ережесін бекіту туралы, Қазақстан Республикасы
Баишев С.Б. Вопросы социально-экономического
5.«Ақтөбе облысындағы шағын қалаларды әлеуметтік-экономикалық дамытудың 2003-2010 ж.ж.
Мемлекет басшысының «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты Қазақстан
7.Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарған арналған стратегиясы. www.government.kz
8. Абдиев К.В., Алкеев К.Н., Материалы международной научно-практической
9. Глазьев С.Ю. Россия – XXI век. Материалы
10. Дауренбекова А.Н. Қазақстан өнеркәсібінің индустриялдық деңгейін көтеру-Алматы.:Білім, 2006.-198
11.Шумпетер Й. Теория экономического развития. М.: Прогресс, 1982.- с.
12.Cifford F. Pratten, ‘The Manufacture of Pins’, Journal of
13. Robert M. Solow, ‘Tehnical Change and the
14. Кажымурат К. Избранные научные труды в 2-х томах.
15. Фадхудинов Р.А: Инновационный менеджмент.Учебник. – Питер:ООО «Питер Пресс»,
16. Есенгалиев К.С. Микроэкономика.Оқулық. –Алматы: Экономика, 2007.- 112б.
17.Муканов Д. М. Индустриално-инновационные развития Казахстана: потенциал и механизмы
18.Баймұратов У. Инвестиции и инновации: нелинейный
19. Мырзахмет Б. О Венчурном капитале. // Инвестор,
20.Симонова Ю.С. Экономика города: учебное пособие для вузов/.-М.:ИКЦ «МарТ»;2006.-160с.
21. «Зарубежом» газеті, №40, 1968 ж.
22. Баранский Н.Н. Экономикалық география. Экономикалық картография. Географиз, 1960.-171б.
23.Салливан О. « Экономика города». Пер. с англ –
24. Дузбаева М. Стратегия социально – экономического развитие региона
25.Румянцева А.А. Региональные аспекты инновационной и инвестиционной деятельности
26. Кенжеғозин М.Б. «Әлемдік классика», 7 том. Алматы-2006.- 509
27. Лаппо Г.М. География городов. – М.: Издательство МГУ,
28. Казахская ССР. Краткая энциклопедия в 4-х т., Т.2.
29.Занадворов В.С. Социальная справедливость в государственной урбанистической политике. –
30. Баймуратов У.Б. Развитие и размещение промышленности в малых
31. Ходачек А.М. Управление экономикой в крупном городе: вопросы
32. Яновский В.В. Город как система и объект управления.
33. Смағұлова Г. С. «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері» Оқу
34. Искаков У.М. Города в
35. Есентугелова А.Е. Кулекеева Ж.А. Основные направления развития
36. Румянцева А.А. Региональные аспекты инновационной и инвестиционной деятельности
37.Ставбуник Е. А. Роль государства в регулирований инновационной
38. Фатхудинов Р.А. Инновационный менеджмент: Учебник для вузов.-М.:ЗАО «Бизнес-школа»
39. Қуанышбаев А.М. //Транзитная экономика.- №5, 2006 ж.- 5
40. Молдабекова А.И., Сайымова М.Д. Инновациялық қызметтің дамуының шетелдік
41.Методика разработки программ развития малых городов: отчет о НИР
42. Кенжеғозин М.Б. «Әлемдік классика», 1 том. Алматы-2006.- 467
43.Дюшембиев Б.Формирование муниципальной собственности и ее «стартовый» состав в
44.Занадворов В.С., Занадворов А.В. Экономика города – М.:ИКЦ «Академкнига»,2003.-267
45. www.stat.kz
46. Сагиндыков Е.Н. Управление социально- экономического развитие региона.Учебное
47. «Қазақстан Республикасының аймақтық саясат концепциясы туралы» ҚР Үкіметінің
48.Искаков У.М. Города Казахстана. Проблемы социально-экономического развития. Алма-Ата: Наука,
49.Талапбаева Г.Е. Қазақстанда шағын қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуы: экономика ғылымдарының
50. Юрицын В. Большие проблемы малых городов. / Новости
51. Кошанов А.К, Айдарханов М.Х. Малые города при переходе
52. Яницкий О.Н. Урбанизация, город, человек. М.:Наука, 1974. -
53.Ювица Н.В.Система управления промышленными предприятиями в условиях рынка: Учебное
54.Жакупбеков С.К. История легкой индустрии Казахстана.(1917-1980 гг.) Алма-Ата: Казахстан,
55. Жалелева Р. К вопросу об оценке депрессивности малых
56. Ювица Н.В. Проблемы и перспективы развития Актобе как
57.Жуков Д. М. Управление городом: проблемы. Пути, решения, организационно
58. Алға ауданының әкімі Қ.Қ.Сәрсенғалиевтың «Ауданның 2009
59. Алпысбаев С.Н. Региональный рынок: закономерности формирования и развития.
60.Жуйриков К., Б.А.Жунусов. «Модернизация малых городов в условиях кластерного
61. Хорев Б.С. Проблемы городов. М.: Наука, 1975. -
62. Сәуірбай С. Жемнiң бойына қан жүгiрдi/ Егеменді
63. Нұрғалиев Қ.Р. Қазақстан экономикасы: Оқулық.- Қарағанды, 1999.-500
64. Ысқақов С. Шағын қалаларға шынайы қолдау //Дала мен
65. Мемлекет басшысының «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты
66. Осадчий Г. «Болшие проблемы малых городов»// Актюбинский Вестник
67. Сәуірбай С. Мұнайлы өңірдің мұң мұқтажы азайып келеді//
68.Несіпбай А. Ортақ мүдде.//Егеменді Қазақстан, 19.03. 2010, www.egemen.kz
69.Несіпбай А.«Бесжылдық көкжиегі»// Егемен Қазақстан, 5.03. 2010
70.Қазақстан Республикасы Үкіметінің «2003-2010 жылдарға арналған мемлекеттің минералды-шикізат базасының
71.2007 жылда республиканың агроөнеркәсіптік кешенінің әлеуметтік-экономикалық дамуының қорытындылары туралы
72.Сайымова М.Д. Индустриялды―инновациялық белсенділікті ынталандыру - кіші қалалардың
73.Показатели социально- экономического развития Актюбинской области за 2004-2008 г.:
74.Қазақстан және Ресей шекаралас аймақтарының V форумы. Ақтөбе.:ТОО
75.Степанова М.В.Региональная экономика. Учебник для вузов/ М.:–
76. Ювица Н.В., Производственный менеджмент: курс лекции – Алматы,
77. Доклад премьера Министра РК по итогам социально-экономического развития
78. 2008 жылғы Ақтөбе облысының әкімінің әлеуметтік – экономикалық
79.Дияр Н. Онжылдықтың тапсырмасын бес жылда
80. Облыс әкімі Е.Н.Сағындықовтың 2008 жылғы әлеуметтік-экономикалық даму қорытындысы
81. Облыс әкімі Е.Н.Сағындықовтың «Ақтөбе облысының 2009 жылғы әлеуметтік-экономикалық
82. «Ақтөбе облысындағы шағын қалаларды әлеуметтік-экономикалық дамытудың 2003-2010
83.Копылов В.А. География промышленности России и стран СНГ: Учебное
84. www.dpp- aktobe.kz.
85.Ақтөбе қаласының статистикалық жылнамасы, Статистика департаментінің бастығы А.Боранбаев, 2009
86. Сәуірбай С. Аймақтың басты жаналығы//Егеменді Қазақстан, 10.02.2010
87.2009 жыл экономикадағы қарқын (Облыс әкімінің сұқбаты)//Ақтөбе,15.02.2010
88. Концепция региональной политики РК на 2002-2006 годы. Город
89. Несіпбай А. Ортақ мүдде//Егеменді Қазақстан, 19 Наурыз 2010
90. Пресс-служба АО «Казахстанский Центр ГЧП» www.finmarket.ru/z/nws/news
91. Ақтөбе облысының әлеуметтік –экономикалық дамуының 2010- 2014 жылдарға
92. Шағын қалаларды дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасын бекiту
93. «Батыс-мониторинг» әлеуметтік және маркетингтік зерттеу агенттігінің 2010 жылдың
94. Сәрсенұлы Д. Курчатовтың кемел келешегінен кепілдік// Дала мен
95. Ақтөбе қаласының статистикалық жылнамасы, Ақтөбе 2010.-118 б. Ә.О.Боранбаев
96.Масимов К., Премьер-Министр РК ,Тактика индустриального прорыва// Казахстанская правда,
2
Е
Q3
Q2
Q1
0
L
Өндіріс
ТҰТЫНУ
Ғылым
Шаруашылық жүйесіндегі сатылар
Саны
Деңгейі
ҒЗТКӨ шығыны
Инвестиция
Физикалық активтер
Жаңа өнім мен үдеріс қалпындағы технологиялық өзгерістер
Ресурс компоненті
Нәтижелі компонент
(«ғылым-инновация-өндіріс» тізбегі)
Ғылыми
ресурстар
Қаржы
ресурстары
Кадрлық
ресурстар
Технико-
технологиялық ресурстар
ресурс
Батыс Қазақстан облысы Бөрлі ауданы Ақсай қаласы әкімінің аппараты мемлекеттік мекемесінің персоналы
Алтын ала тергеудің аяқтаулы. Алдын ала тергеу ұғымы, оның нысандары мен кезеңдері
БҚО, Ақсай қаласы, Бөрлі ауданының бұзылған жерлердің топырағын бонотировкалық бағалау
Ақсай нан кондитерлік өнім орталығы - бизнес жоспар
Қарашығанақ компаниясының әлеуметтік жобалары
Барлық жерлер
«БТА Банкі» АҚ-ғы ұйымды басқарудың әдістері мен тәсілдері
Қазақстандағы тұтыну бағаларының индексі
Бағалау объектісінің сипаттамасы
Қaзaқстaндaғы шaғын қaлaлaрдың пaйдa болуы мен дaмуы және әлеуметтік-экономикaлық дaмуының aрттa қaлу себептері және олaрды бaсқaру