Психологиялық әдістері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ............................3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І. ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ ӘДІСНАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ...........................4
Әлеуметтік жұмыс әдістерінің жіктелуі ..........6
IІ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ ҒЫЛЫМИ САЛАСЫНДА БОЛЖАУДЫҢ МЕТОДОЛОГИЯСЫ..................16
2.1. Болжам жасаудың негізгі қағидалары.............16
2.2. Болжамның категориялары...................16
2.3. Әлеуметтік жұмыста болжаудың ерешеліктері..........26
ҚОРЫТЫНДЫ ......................31
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ....................32
КІРІСПЕ
Жер бетінде адамзат пайда болғаннан бастап “әлеуметтік жұмыс” қоғамдық
Әлеуметтік жұмыс түсінігінің көптеген мағыналық түрлері бар. Осы түсініктердің
Қазіргі менеджмент негізін қалаушылардың бірі Анри Файоль былай деген:
Әлеуметтік жұмыстың ең бір маңызды міндеттерінің бірі ол
Әлеуметтік жұмыстың болжау әдістерін әртүрлі тұрғыдан қарастыру, оны ғылыми
Ғылым ретінде әлеуметтік жұмыстың дамуының ғасырлық тәжірибесі шетелдерде тек
Курстық жұмыстың мақсаты - әлеуметтік жұмыс саласында қолданылатын болжау
Курстық жұмыстың міндеттері – болжау ұғымына қатысты толық
Жұмыстың зерттеу пәні - әлеуметтік жұмыстағы болжау әдістерінің жіктелу
Тақырыптың зертелу деңгейі – Қазіргі өтпелі экономикалық жағдайда
Курстық жұмыстың құрылымы. Кіріспеден, екі тараудан, қорытынды бөлімнен, сілтемелер
Негізгі бөлім
І Әлеуметтік жұмыстың әдіснамасы және оның маңызы
Әлеуметтік жұмыс біздің еліміз үшін салыстырмалы түрде ғылыми-тәжірибелік іс-әрекеттің
Жалпы ғылыми мағынада әдіс – философиялық және ғылыми білім
Әдіснамалық ғылымның негізінде практикалық іс-әрекетті жүзеге асырудың және білім
Әрине, әлеуметтік жұмыс әр аспектіде әртүрлі сапада көрінеді және
Ғылымдағы әдіснамалық талдау ғылымның объектісі мен пәнін белгілеуді, түсінік
Ғылымнын пәнін анықтау -сол ғылымның білім аймағында жеткен дәрежесіне
Осыған сәйкес, ғылымның объектісі мен пәнінің таңдалуы элеуметтік жұмыстың
В «Словаре-справочнике по социальной работе» ( 2000г ) отмечается:...Объектом
«Основы социальной работы» ( 1999г ) /3/ деген еңбекте
Әлеуметтік жұмыстың объектісі мен пәні, бір жағынан, практикалық әлеуметтік
Әлеуметтік жұмыста объектіні тану үшін қолданылатын объективті ғылыми білімнің
Ғылымда білім алу жолдарына қатаң қатынас бар. Олардың жеткілікті
Әлеуметтік жұмыстың технологиясы деп - әлеуметтік қызметкердің өзінің
Әлеуметтік жұмыстың жалпы технологмясымен бірге ( диагноз, экспертиза, болжау,
Әлеуметтік технологиялар іске асқан кезде бірнеше түрлерге бөлінеді: диагностика
Диагностика кезінде әлеуметтік экспертиза қойылады. Әлеуметтік жұмыста осы эксперт
Әлеуметтік жұмыс жүргізген кезде бірнеше жаңалықтар ( инновациялар) енгізіледі,
Әлеуметтік жұмыстың принциптері деп, - оның бастапқы негізін, әрекетінің
Әлеуметтік жұмыста гуманизм адамгершілікті, адамдарға деген адамгершілік көзқарасты, мейірімділікті
Альтруистік қатынас өзімшілдікке ( эгоизмге) қарама-қарсы. «Альтруизм» латын сөзінен
« Конфиденциалдық» деген қағида сізге адамның айткан құпия сырларын,
« Демократизм» мен « толеранттық» қағидалары кез-келген адаммен дұрыс
Демократиялық әлеуметтік қызметкер өзінің клиентінің ойлау құқығын құрметтейді.
Адам құқығы мен заңды сақтау - әлеуметтік жұмыстың қағидалары,
Әлеуметтік жұмыс әдістерінің жіктелуі
Қазіргі кездегі ғылыми әдістер жүйесінің көп түрлілігі, қоршаған әлемді
1. Жалпылама немесе философиялық әдіс ~ субъектінің түрлі қызмет
2. Жалпы ғылыми әдіс қызметтің көп саласында қолданылады. Сонымен
Ғылыми таным екі деңгейде: эмпирикалық жэне теориялық деп ажыратылады.
Бақылау.
Ғылыми таным ақиқатты бейнелеудің тәсілі ретінде адам іс -
Эксперимент - ғылыми танымның басты әдісі. Сонымен қатар әлеуметтік
Ғылыми зерттеудің теориялық деңгейінде логикалық таным іске қосылады. Бұл
Ғылыми абстракция әдісі таным процесінде сыртқы құбылыстардың дерексізденуін және
зерттеу нақты анализ бен эмпирикалық материалды алудан басталады.
Мұнда жалпы ғылыми түсініктерді, анықтамаларды бөліп көрсетеді.
танылған құбылыстардың негізінде жаңа қүбылысты түсіндіру жолы
шығады. Бұл абстракциядан нақтыға шығудың жолы.
Анализ бен синтез әдісі.
Талдау арқылы зерттелініп отырған қүбылыс, процесс құрамдас бөліктерге бөлініп,
Индукция мен дедукция әдісі.
Индукцияның көмегімен дара фактор зерттеуден жалпы қорытындыларға ауысу қамтамасыз
Әлеуметтік жұмыстың технологиясы кеңінен алғанда өзіне әлеуметтік даму процесінің
Тарихи әдіс.
Тарихи зерттеулер пайда болу мен қалыптасудың тарихи уақыт контекстіндегі
Қарапайымнан күрделіге өту әдісі Әлеуметтік процестер күрделі жэне қарапайым
Сандық және сапалық анализ бірлігі.
Бұл әлеуметтік қатынасты тану әдісі болып табылады. Әлеуметтік теориялар
Жалпы ғылыми әдістерге статистикалық әдісті жатқызуға болады. Математикалық есептеулермен
Жеке арнайы гылыми әдістер - шынайы өмірдің жеке облыстарының
М.Г.Зайнышевтың айтуы бойынша, отандық және шетелдік әлеуметтік жұмыс практикасында
Танымал әлеуметтанушы В.А.Ядов бұл терминдердің мәнін былай ашады :
Ғылыми зерттеулер көмегімен практик-мамандар олар қолданған әдістер өз нәтижесін
Әлеуметтік жұмыс пәнаралық білімнің облысында пайда болып дамуда,
жаратылыстану (медицина, биология т.с.с.) әлеуметтік-гуманитарлық
бағыттағы (әлеуметтану, психология, антропология) әрқайсысында жеке
әдістер қолданылады. Олардың мақсаттарына байланысты әдістер мен
техникалар қолданылады. Жеке әдістердің мысалына интервъю, анкета, контент-анализ, эксперттік
Әлеуметтік жұмыстың әдістерінің классификациясы практикалық іс -әрекет тұрғысынан қарағанда
Кез - келген ғылыми ұйымдастырылған теориялар мен тәжірбиесіндегі әдіснамалық
Ғылымда қызмет әдісі осы әдісті іске асыру жолы ретінде
Жалпы ғылымда әлеуметтік жұмыстың келесі әдістері қалыптасқан :
1. Социологиялық әдістер алғашқы ақпарат рөлін
2. Әлеуметтік жүмыстың педагогикалық әдісі:
Сананың қалыптасу әдісі;
Іс-әрекеттің қалыптасу әдісі;
Қолдау мен сөгу әдісі;
Тұлғаның ұжымдық қызметке ену әдісі;
Уақыт өте киындайтын қызметке бейімделу әдісі;
Педагогикалық түзету әдісі;
3. Психологиялық әдістері
Психодиагностика әдісі;
Психологиялық кеңес әдісі;
Психологиялық таңдау ;
Әлеуметтік - психологиялық тренинг, аутотренинг ;
Жүріс — тұрысты түзеу әдісі, мотивация, қарым-қатынас, өзін-өзі
бағалау ;
Осы классификацияда әлеуметтік жұмыс түрлі аспектілерде психологиялық, педагогикалық практикаға
Әлеуметтік жұмыстың әдістерін классификациялауда түрлі пікірталастар жүріп, кейінірек әлеуметтік
Әлеуметтік жұмыстың практикасында қолданылатын әлеуметтік көмек беру әдістері топтастырылды
Әлеуметтік - экономикалық ;
Әкімшілік — ұйымдастырушылық;
Психо — педагогикалық ;
Әлеуметтік—экопомикалық әдістерге әлеуметтік жұмыстағы көрсетілетін барлық көмек көрсетудің жолдары
Ұйымдастырушылық реттеу әдістері.
Бұл әдістің негізінде әлеуметтік қызметтің ұйымдастырушылық, басқарушылық регламентті, нормативті
Регламенттеу - ұйымдастырылған әсер ету жолы, ұйымдастыру жағдайларына кіріспе
Нормаландыру - жоғарғы және төменгі шектерде қалыпты ережелерді бекіту.
Инструкциялық - ұйымдастырушылық әсер етудің ең бір жеңіл түрі
Психо – педагогикалық әдістер.
Клиентке түрлі әлеуметтік - психологиялық және педагогикалық реттеу әдістері
Әлеуметтік терапия ~ бұл жүйеленген және де топқа, жеке
Әлеуметтік терапияның қызметтері:
Түзетушілік
Мінез - құлықты түзету
Дисфункцияны ескерту
Қолайлы дамумен қамтамасыз ету
Тұлғаның танылуы
Әлеуметтік терапия
Отбасы терапиясы
Еңбек терапиясы
Социодрама және психодрамат.б.
Психологиялық жұмыстың көп түрлерінде мына формаларды атайды :
1 . Бихевиористік көзқарас
2. Гешталът терапия
З. Когнитивті терапия
4. Проблемалық бағытталған көзқарас
5. Психо — әлеуметтік көзқарас
Әлеуметтік талдау процесі әлеуметтік жұмыстың батыстық моделінде кездеседі. Әлеуметтік
Әлеуметтік жұмыстың теориялық құрылымдары сол істің әлеуметтік жұмыскерге көмек
Бұл классикалық академиялық теория «түрлі объектілер ортасында». Бұл кәсіби
Сәйкесінше, әлеуметтік жұмыс әдісінің проблемасы да мүлдем басқаша қарастырылады.
Әлеуметтік жұмыс көптеген шет мемлекеттерде функционалды мамандандырылған қызмет түрінде
Индивидуалды әлеуметтік жұмыс.
Индивидуалды әлеуметтік жұмысқа байланысты бағыттар өзара әрекеттестікті ұйымдастырудың принциптері
Бастапқы теориялық постулаттарына
алғашқы коммуникацияның орнатылуын
интеллектуалды байланыс );
проблемалы жағдаятты зерттеу мен талдауды ;
бірлескен жұмыстың мақсаты мен міндеттерін анықтауды ;
4) индивидтің әлеуметтік қоршаумен және / немесе өз -
қарым - қатынасының түр өзгертуін ;
5) бірлескен жұмыстың нәтижесі
ұйғарады.
Бұл бағыттар көмектің алуан түрлеріне бағытталған , мәселен ,
Топпен әлеуметтік жұмыс топтың іс - әрекетінің басымды мақсаттарына
Топ азаматтық жэне құқықтық мақсаттардың кең контекстегі жалпы мәнді
Топтың мақсаты оның мүшелерінің интенсивті және рефлексивті қарым -қатынас
Осылайша, топпен әлеуметтік жұмыс :
топтық іс - әрекет тәжірбиесі мен ортақ маңызды мақсатқа
интенсивті және рефлексивті қарым -қатынаста өзіндік сана мен индивидуалды
топтың продуктивті,шығармашыл жэне дамушы іс-әрекетке ендеуі есебінен жүзеге асырылады.
Бірлестіктегі әлеуметтік жұмыс
• адамдардың жергілікті, географиялық шектеулі бірлестігінің дамуы бойынша ешбір
• әлеуметтік жоспарлау , әртүрлі мекемелердің әлеуметтік білім беру
• тұрғындардың осал топтарының негізгі азаматтық құқықтарының жүзеге асуына
бойынша;
Әлеуметтік жұмыстың әдістерін анықтауға байланысты тағы бір бағыт әлеуметтік
Тура әдістер - бұл индивидтерге, отбасыларға, топтарға бетпе-бет әрекеттестікте
Соңғы жылдары әлеуметтік жұмыстың тәжірбиесінде кең түрде қолданылатын және
Индивидуалды менеджмепт индивид деңгейінде қызмет көрсету мен көмекті координациялау
Индивидуалды менеджменттің моделдері өзінің идеологиясы, іс-әрекетінің түрлері мен бағыттары
Әзірге индивидуалды менеджменттің әдісін сипаттайтын ортақ қабылданған көзқарас жоқ.
Индивидуалды менеджмент процесінде әлеуметтік жұмыскер келесі міндеттерді шешеді:
проблеманы табу әдісне клиентпен байланысты орнату ;
клиенттің өтініштерін орындау ;
бірлескен әрекеттерді жоспарлау ;
4) клиенттің әлеуметтік ресурстармен
координациялау ;
қызмет көрсетуді орындау мониторингі;
клиент мүддесін коргау ;
Пайдананушы жетектеуші маман оның атынан қызмет көрсету бойынша жоспарды
Әлеуметтік қолдау желілерін ұйымдастыру.
Бұл әдіс белгілі бір айтарлықтай деңгейде әлеуметтік жұмыс әдіснамасының
Анағұрлым түсінікті терминдерде желіні спецификалық мағынасы бар нүктелер арасындагы
Әлеуметтік желілерде нүктелер, бүл :
адамдар
адамдар кездесетін жерлер
адамдар орындайтын әрекеттер
Байланыстар адамдар бір - бірімен кездесу, оларды қызықтыратын жерлерге
Табиғи әлеуметтік желілерді формалды әлеуметтік көмекті қолдау және толықтыру
IІ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ ҒЫЛЫМИ САЛАСЫНДА БОЛЖАУДЫҢ МЕТОДОЛОГИЯСЫ
2.1. Болжам жасаудың негізгі қағидалары
Әлеуметтік болжам - әлеуметтік теорияға көзқарас, онда бірқатар тарихи
Мәселенің мәнін аша отырып, түсінік ақпаратын ажырытып алу қажет.
Әлеуметтік жұмыстағы болжау – жоспарлау алдында жүргізіліп, жағдай барысында
2.2. Болжамның категориялары
Болжау негіздері.
Негізгі ұғымдар.
Прогностиканың негізгі немесе базисті ұғымдары мыналар (келесілер) болып табылады.
Болжам нұсқасы – болжау объектісін болуы мүмкін болжамдар тобы
Болжау әдісі – болжам жасауға бағытталған, болжау объектісін зерттеу
Болжау әдістемесі – нақты объектілердің болжамдарын өңдеу әдістері мен
Болжау объектісі – болжау субъектісінің іс-әрекеті бағытталған процесстер, құбылыстар
Болжам тұтынушысы – ұйым, кәсіпорын, мекеме немесе болжамның нәтижелерін
Болжаудың амалы (тәсілі) – болжам жасау процесінде нақты нәтиже
Болжамдық үлгі – болжау объектісінің үлгісі оны зерттеу болашақта
Болжамдық қабат, астар (фон) – болжам тапсырмасын шешу үшін
Болжау жүйесі – болжау әдістерінің және оларды жүзеге асыру
10)Іске асыру құралдары – Сарапшы топтары, ұйымдастыру іс-шаралары техникалық
11)Болжау субъектілері – осы болжамды жасаушы ұйым, кәсіпорын, мекеме
12)Болжау кезеңі - өзінің міндеттері әдістері мен нәтижелерін сипаттайтын
Болжау принциптері.
Болжамдарды жасауда келесі талаптарды ұстану маңызды болып табылады. 1)
2) Верифицируемость – үздіксіздік – болжау объектісі туралы жаңа
Болжамдардың түрлері және мақсаты.
Болжам түрлерін түрлі жіктеу белгілері бойынша топтастыру 1-ші кестеде
Болжамдар түрлері.
№ Жіктеу белгісі Болжам түрі Түсіндірме (болжам мақсаты, оның
1 2 3 4
1 Болжамның мазмұны Іздеулік Болжамның мазмұны мынаны анықтау болып
-болашақта болжау объектілерінің жағдайлары.
Нормативті -мүмкін жағдайлардың жолдары мен мерзімдері (берілгеннің қабылдануы ретінде)
Кешенді Іздеулік және нормативті болжамдардың элементтерінен тұратын, болжам.
2 Бейнеленуші қасиеттердің сипаты Сандық Мыналарға негізделген болжам:
-Сандық көрсеткіштерге;
Сапалы -Сапалық көрсеткіштерге;
Жүйелі -болжау объектілерін жүйелі көрсету;
3 Нәтиже көрінісінің дискреттілігі Интервалды Нәтижесі мынадай түрде көрсетілген
-болжамды іске асыру үшін берілген берілген болжау объектілерінің сипатының
Нүктелік Сенімдік интервал көрсетпей болжау объектісін сипаттаудың жалғыз мәні
4 Бекіту кезеңі Оперативті(қауырт) Болжау объектілері үшін бекіту кезеңі
- 1 айға дейін.
Қысқа мерзімді - 1 айдан 1 жылға дейін.
Орта мерзімді - 1жылдан 5 жылға дейін.
Ұзақ мерзімді - 5 жылдан 15 жылға дейін.
Алыс, ұзақ мерзімді - 15 жылдан ары қарай.
5 Болжанушылардың сипатының саны Бір өлшемді Болжам мыналардан тұрады:
-болжау объектісінің бір сапалы немесе сандық сипаты.
Көп өлшемді -болжау объектісінің бірнеше сапалы немесе сандық сипаты.
6 Мемлекет ареалы, аймағы (мемлекеттердің) Локалды Мыналарға қатысты болжам:
-осы берілген мемлекеттің аймағының бөлігіне.
Аймақтық Осы мемлекеттің аймағына.
Аймақаралық - осы мемлекеттің бірнеше аймақтарына.
Жалпы мемлекеттік -жалпы мемлекетке
Мемлекетаралық Бірнеше мемлкеттерге
Ғаламдық Жалпы жерге және адамзатқа
7 Халық шаруашылығының құрылымы. Салалық Мыналарға қатысты болжам:
-қандайда бір салаға
Салааралық - бірнеше салаларға
Территориалды-өндірістік -территориалды- өндірістік құрылымдарға.
Болжамдардың өлшемдері.
Болжамдардың негізгі өлшемдері мыналар болып табылады.
1) Болжамның сенімділігі – берілген сенімділік интервал үшін болжам
Болжау кезеңдері.
Болжау процесі жалпы түрде 8 кезеңнен тұрады.
Болжамның алдындағы бағдар – болжамға және оған кіретіндерге деген
Болжау объектісі.
Болжау объектісінің сипаттамалары.
Болжау объектісінің қандай-да бір қасиетінің сапалы немесе сандық бейнесі
Болжау объектісі туралы бастапқы ақпарат және оны дисконттаудың заңдылығы.
Болжау объектісі туралы мәліметтер жиынтығы болжаудың мақсаттары мен әдістерімен
1.бастапқы ақпараттың толықтығы (сенімді бастапқы ақпаратпен болжам міндеттерін қамтамасыз
Болжау объектілерінің ауыспалысының мәнін өлшеу сәттерінің өткен шаққа кетуіне
Болжау объектісін, оның көкжиегін және фонын талдау.
Болжау объектісін талдау келесі принциптерден құрылады: 1) ерекшелік, өзгешелік
Болжау объектісінің талдауын, талдау субъектісі іске асырады – ұйым,
Болжамға деген тапсырманы жасау процесінде іске асырылатын болжау объектісінің
Болжау объектісін талдаумен қатар, мыналар іске асырылады: 1) болжау
Болжау аппараты
Болжаудың фактографиялық әдістері.
Болжаудың фактографиялық әдісі – бұл фактографиялық ақпаратқа негізделген әдіс.
2-кесте.
Болжаудың фактографиялық әдістері.
№ Әдіс Әдістің қысқаша сипаттамасы
1 2 3
1 Авторегрессионды Талдауға және динамикалық қатардың мәндерінің корреляциясын олардың
2 Үйлесімді таразылар Үйлесімді таразылар көмегімен осы сызықтың нүктелерін
3 Аргументтерді топтық есептеу Бастапқы динамикалық қатардың бөлшектік аппроксимациясының
4 Интерполяциялар (болжамдық) Болжау объектісінің дамуының шарттарын және шектеулерін
5 Тарихи аналогия Болжау объектісінің аналогиясы оның дамыған табиғаты
6 Математикалық аналогия Табиғаты әртүрлі объектілердің даму процесінің математикалық
7 Озық ақпарат Ғылыми-техникалық ақпараттың қасиеттерін қолдану қоғамдық практикадағы
8 Патентті Өнер табуды (жаңалықты) және ашылуларды бағалау (қабылданған
9 Икемді құрылым қызметі бойынша болжаулар Экстрополяциялық қызметті қолдану,
10 Жарияланымдық Болжау объектісі туралы жарияланымдарды бағалау және оларды
11 Регрессионды Ауыспалы – аргументтер мен болжанушы ауыспалы-қызметтің жиынтығы
12 Санақтық Болжау объектісінің сипаттамаларының және олардың санақтық өзара
13 Факторлы Факторлы санақтық талдау аппаратын немесе оның түрлерін
14 Марков шынжырлары Болжау объектісінің бір жағдайдан басқаға өту
15 Дәйектемелік-көрсеткішті Болжау объектісі туралы жарияланым авторларын дәйектеу динамикасын
16 Экспоненциалды жұмсарту, жұқалау(сглаживание). Таразылардың және оның коэфиценттерінің экспоненциалды
17 Экстраполяциялар Апроксимиляциялық қызметті таңдау болжау объектісінің даму шарттары
Болжаудың сараптық әдістері.
Сарапшы – болжау объектісіне қатысты бағалауды қалыптастыру үшін тартылатын
Болжаудың сараптық әдісі – сараптау ақпаратына негізделген болжау әдісі.
3-кесте
Болжаудың сараптау әдістері.
№ Әдіс Әдістің қысқаша сипаттамасы
1 2 3
1 Дельфилық Бірнеше турда сарапшыларға тәуелсіз, жасырын сұрақ қою
2 Жеке сараптау бағалауы Ақпарат көзі ретінде бір сарапшының
3 Интервью «сұрақ-жауап» сызбасы бойынша сарапшымен болжам жасаушының әңгімесі
4 Идеялардың ұжымдық бірлесуі Белгілі бір ережелермен бекітілген нақты
1)Идеяларды бағалауға тыйым салу;
2)Бір баяндаудың уақытын шектеу;
3)Алдыңғы идеяны дамытушы сарапшының баяндауының басымдығы;
4)Одан кейінгі кезеңдегі идеяларды бағалау;
5)Барлық идеяларды жүйелеу. Идеяларды ұжымдық бірлесу әдісі негізінде идеялардың
5 Ұжымдық сараптау бағасы Топқа енетін сарапшылар шығарған тәуелсіз
6 Матрицалық Жеке аспектілердің байланыстарының сараптау бағаларының матрицалық түсіндіру.
7 Морфологиялық матрица Морфологиялық әдісті қолданатын болжаудың матрицалық әдісі.
8 Морфологиялық Болжау объектісінің құрылымын айқындау және оның элементтерінің
9 Болжамды сценарий құру Фонның түрлі болжамдарында болжау объектілерінің
10 Эфристикалық болжам Болжам үлгісінің эвристикалық амалдарымен логикалық талдауды
11 Сараптау комиссиялары Объекттің жеке аспектілері бойынша болжамдарды сарапшы
Верификация әдістері.
Верификация, верифицируемдік принципінен шығатынындай – бұл болжамдардың сенімдікті, дәлдікті
4-кесте.
Болжамдар верификациясының әдістері.
№ Верификация Оның қысқаша сипаттамасы
1 2 3
1 Инверсті Бұл мына жол арқылы болжамды верификациялау:
-болжамдық ретроспекция кезеңіндегі болжамдық үлгінің адекваттылығын тексеру.
2 Консеквентті -алдын ала болжамдардан болжамды аналитикалық немесе логикалық
3 Жанама -басқа жасаушылар алған болжамдармен салыстыру.
4 Қарсыласпен -болжам бойынша қарсыластың сыни ескертулерін жоққа шығару.
5 Қайта сұрау - сарапшыларды сұрастыруды қолдану.
6 Тіке, тура - оны басқа әдіспен қайта жасау.
7 Қателіктерлі есепке ала отырып - болжамның ұдайы қателерінің
8 Сарапшымен -Біліктілігі жоғары сарапшының бағалауларымен салыстыру.
Әлеуметтік-экономикалық дамудың макроэкономикалық сценариін жасау.
Макроэкономикалық сценарий жасаудың блок-сызбасы.
Әлеуметтік-экономикалық дамудың болжамын жасау объектісінің дамуының макроэкономикалық сценариін құруды
5-кесте
Макроэкономикалық сценарийді жасаудың блок-сызбасы.
№ Болжау кезеңдері Макроэкономикалық сценарий жасаумен байланысты процедуралар.
1 2 3
1 Болжам алдындағы бағдар Теоретикалық және әдістемелік алғышарттарды таңдау
2 Болжамға деген тапсырманы жасау
3 Болжамдық ретроспекция Жүйеленген суреттеуді құрастыру.
4 Болжамдық диагноз Математикалық аппаратты таңдау, даму заңдылықтарын
5 Болжамдық проспекция Сценарийдің сандық сипаттамаларын алу, қорытындыларды қиыстыру.
6 Болжам верификациясы Қорытындылардың дәлдігін тексеру.
7 Болжамды түзеу
Сценариді жасау, қиыстыру
Верификациялық синтез негізінде
8 Болжамдар синтезі
Болжамдарды жасауда қолданатын бастапқы көрсеткіштер.
Әлеуметтік көрсеткіштер.
Адам дамуының көрсеткіші.
Негізгі әлеуметтік индикатор – адам дамуының көрсеткіші (АДК)
Адам дамуының көрсеткішін қалыптастырушы көрсеткіштер.
Өмір ұзақтығының көрсеткіші. Негізгі көрсеткіштері;
1) Халықтың үй жағдайлары: а) халықтың үймен орташа қамтылуы
2) денсаулық қорғау: а) дәрігерлер және орташа медициналық персонал
3) халықтың азық-түлікті қолдану және тамақтың құндылығы;
4) қоғамдағы қылмыс жағдайы.
Халықтың білім деңгейінің көрсеткіші. Негізгі көрсеткіштер:
1) мектепке дейінгі мекемелер саны;
2) балаларды мектепке дейінгі мекемелермен қамту;
3) мектепке дейінгі балалар саны;
4)мектепке дейінгі мекемелердегі балаларды орынмен қамтамасыз ету;
5) білім беру мекемелерінің саны: а)кешкі орта білім беретін
6) білім бері мекемелерінде оқитындар саны;
7) білім беру мекемелеріне абсолютті мәнмен; 10000 халық қабылдау;
8) мамандар шығару (абсолютті мән; 10000 халық).
Шын ВВП деңгейінің халық санына деген көрсеткіші. Негізгі көрсеткіш
2.3. Әлеуметтік жұмыста болжаудың ерешеліктері
Болжамның типологиясы әлеуметтік болжаудың мақсатына, міндетіне, нысанына, әдіс-тәсіліне, мәселесіне,
Әлеуеттік ізденістік болжам – болашақтағы әлеуметтік жұмыс субъектісінің мүмкін
Алдын алу кезеңі – болжам есептелген уақыт аралығы бойынша
Болжамдардың уақыттық градациясы түр-типтеріне, мақсат, міндеттеріне қатысты шама болып
Әлеуметтік жұмыс объектісін болжау құралы. Әлеуметтік жұмыс объектісін болжамдау
Әлеуметтік жұмыс объектісінің болашақтағы болжанатын жай-күйінің даму болашағына тәжірибе
Өткендегі және қазіргі даму заңдылығы жеткілікті дәрежеде белгілі тенденциялардың
Әлеуметтік жұмыс объектісінің болашақтағы жай күйінің моделі.
Осыған сәйкес әлеуметтік жұмыс объектісін болжауды әзірлеу тәсілінің үш
Анкеталау (сұхбаттасу, сауалдама жүргізу) – болжамдық сипаттағы субъективтік баға
Экстрополирлеу және интерполирлеу (әлеуметтік жұмыс субъектісі жай күйінің белгілі
Модельдеу – болжанатын әлеуметтік жұмыс объектісін ықтимал немесе қалаулы
Модельдер түрі: теңдеулер жүйесі, сценарийлер, имитациялар, графалар, матрицалар, көрсеткіштер
Бейресми әдістер. Ауызша таралатын ақпарат. Жазбаша және ауызша ақпараттар
Мұндай ауызша таралатын ақпарат сыртқы қоршаған ортадағы мекемелерге қызығушылық
Жазбаша ақпарат. Жазбаша ақпараттар көзі ақпараттық бюлетендер, кәсіби журналдар,
Жапондық “Хитачи” және “Митцубиси” әлемдегі электрондық өкілі, компьютер және
Тұтқындалғандар “Ай Би Эм” фирмасының жаңа заман талабына сай
Тыңшылық (шпионаж) – бұл корпорациялық бірлестіктердегі алғашқы жаңалық емес.
Болжаудағы сандық әдістер. Сандық әдістерді болжамдау барысында қлдануға болады.
Уақытша қатар сараптамасы. Анализдің бұл түрі негізінен болжамға негізделген.
Аталмыш сараптама өнім, қызмет, қажеттіліктер бағасы, болжамдар құрылымының өтімділігі,
өткен мен болашақтың үндестігі болжамның дәлдігін ұсынады. Егер де
Себепті қалыптау. Себепті қалыптау – бүгінгі таңдағы атифметикалық әрі
Себепті қалыптау – бұл ситуациялық жағдайларда нендей процестердің жүріп
Статистика тілінде бұл коррелляция (өзара байланыстылық) деп аталады. Корелляция
Каузальдық (себепті) қалыптаудағы ең күрделі тип – экономикалық модель.
Болжаудың сапалық әдістері.
Ақпараттардың жеткіліксіздігі, жетекші мүмкін қиын әдісті түсінбейді, мүмкін сандық
Қазылар пікірі (Мнение жюри). Бұл әдіс болжамы ремвантты сферадағы
Өтемшінің жиынтық пікірі. Тәжірибелі сауда агенттері негізінде болашақ сұраныстың
Тұтынушыларды күту моделі. Өзінің аты көрсетіп тұрғандай тұтынушыларды күту
Эксперттік бағалар әдісі. Бұл – коллективті пікірдің формальды варианты.
Сараптауға (анализ) арналған ситуация.
“Метро Стадиума” сынды басшы операцияларымен Кэти Макрэ мерекеге қатысу
Ол жиі салтанатты кеш өткізуші спорт командаларының, ойын-сауық топтарының
Содан кейін Кэти болжаудың тиімді тәсілдерін үйренуге көшкен. Оның
әдіс тез әрі жағдайға тәуелсіз қарапайым болжамдармен шешім шығарарлықтай;
салтанатты кешке тәулік уақыты қалғанда ақпараттарды толығымен пайдалана алу
A=C
А- қатысу болжамы, барлық х- құбылмалы; қатысуға тәуелді, ьарлық
Кэти мынаны түсінді : әр түрлі кешке сай келуі
Болжамды әзірлеудің маңызды операцияларының логикалық реттелгісі келесі кезеңдерге келіп
Болжам арасындағы бағдар. Болжам жасау тапсырмаларын анықтау: сипаты, ауқымы,
Болжанатын әлеуметтік жұмыс объектісінің бастапқы (базалық) моделін жүйелі анализ
Жоғарыда аталған әдістермен болжамдық аяны жинақтау.
Болашақтағы болжамдық иодельдердің негізі – динамикалық қатарын экстрополяция әдісімен
Ең аз, ең көп жіне едәуір ықтимал мәнін нақтылай
Болжанатын әлеуметтік жұмыс объектісінің гипотетикалық нормативтік модельдердің сериясын құруды
Болжамның сенімділігі мен дәлдігін, сондай-ақ негізділігін (верификациясын) бағалау гипотетикалық
Ізденістік және нормативтік модельдерді шеңдестіру негізінде басқару саласындағы шешімдерге
Болжамдар мен ұсыныстардың сараптамалық талқысы (сараптамасы), талқыны ескере отырып
Болжамдық аяның жаңа мәліметтері бар әлдеқашан әзірленген болжам материалдарын
Қорытынды
Қазіргі кездегі ғылыми әдістер жүйесінің көп түрлілігі, қоршаған әлемді
Әлеуметтік жұмыстың ең бір маңызды міндеттерінің бірі ол
Әлеуметтік жұмыстың болжау әдістерін әртүрлі тұрғыдан қарастыру, оны ғылыми
Мәселені мәнін аша отырып, түсінік ақпаратын ажырытып алу қажет.
Әлеуметтік жұмыстағы болжау – жоспарлау алдында жүргізіліп, жағдай барысында
Әлеуметтік жұмыстың түрлі анықтамаларын келтіре отырып, біз әлеуметтік жұмыстың
Кез - келген ғылыми ұйымдастырылған теориялар мен тәжірбиесіндегі әдіснамалық
Ғылымда қызмет әдісі осы әдісті іске асыру жолы ретінде
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Агафонов А. Н. Социальная работа : введение в специальность.
Караганды, 2004.
Козлов А. А., Иванов Т. Б. Практикум социального работника.
М ., 2000.
Лифинцев Д.В. Современные
взаимодействия в процессе социальной работы . Автореф. дис...
канд.соц. паук . М., 1996 .
Основы социальной работы /
Инфра - М , 2001 .
Психология социальной работы / Под ред. М.
СПб.:Питер,2002.
Социальная работа: Введение
дечтельность / Под общ. ред. Козлова А . А
Социальная работа / Под общ. ред. В . И.
н/ Д., 2003 .
Социальная работа : теория и практика
Холостова , А. С. Сорвина . М.: Инфра -
Справочное пособие по социальной работе . М.: Юрист ,
10. Теория и методология социальной работы
Григорьеиа. М.: Наука, 1994 .
11. Теория социальной работы./Под ред. Е. И. Холостовой
12. Словарь - справочник по социальной работе /Под ред.
Холостовой . М, 2000 .
2
Әлеуметтік жұмыс объектісін болжауды әзрілеу тәсілдері
Анкеталау
Экстрополирлеу
Модельдеу (үлгілеу)
Психологияның зерттеу әдістерінің маңызын ашып көрсетіп, оларды тәрбие процесінде тиімді қолдану жолдар
Әлеуметтік психологиялық әдістер
Педагогика және психология мамандығына арналған Психологиялық менеджмент
Басқарудың әлеуметтік - экономикалық әдістері
Психолгия ғылымының зерттеу әдістері мен салалары
Артпедагогика
Сихологиялық диагностика принциптері мен оның тәжірибе жүзіндегі негізгі мәселелері
Психологиялық-педагогикалық қолдау
Психология ғылымының зерттеу әдістері мен салаларын анықтау әдістер
Эмперикалық әдістер