Ақша айналысы және несие


Ақтау Шетел Тілдер Колледжі
«Есеп және қаржы» кафедрасы
Тақырыбы: Несиенің мәні, функциялары және түрлері.
Орындаған:
Тексерген:
Алматы 2009 жыл.
Жоспар
Кіріспе...................................................................................................... 3
І. Несиенің мәні және несие қатынастарының пайда болуы..................
1.1 Несие теориясы және оның дамуы...................................................... 6
1.2 Несие түрлері......................................................................................... 9
ІІ. Несие қызметінің түсінігі.......................................................................20
2.1 Несиенің қызметі, шын мәніндегі ақшаларды айналымның несиелік
2.2 Несие мен ақшаның өзара әрекеті........................................................23
2.3 Несиенің экономикалық рөлі және оны қолданудың шектері..........25
Қорытынды...............................................................................................28
Пайдаланған әдебиеттер..........................................................................29
Кіріспе
Несиенің мәнін анықтаған кезде бірқатар әдістемелік принциптерді ұстану
Несие мәселесі тұтасымен алғанда несенің мәнін ашуы керек.
Несиенің мәнін талдауда несенің құрылымын, қозғалас сатыларын, несиенің
Несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жәйіт – құрылым.
Несие беруші – несиелік мәміленің қарыз ұсынатын
Қазіргі уақытта қарызға ақша ұсынатын негізгі несие беруші
Қарызға алушы – несиелік қатынастар жағы, несие
Несиелік мәміледе қарызға алушы несие берушіге тәуелді, оған
- 3 -
сипатын көрсетеді. Несиелік мәміленің қатысушылары ретінде олар оның
Несие берушілер мен қарызға алушылардан басқа несие қатынасы
Несиенің қайтарылуы – уақытша пайдаланған несиеленген құнды несие
Алайда, бұл тек қайтарымның негізін жасайды. Уақытша пайдалануға
Несиенің әлеуметтік – экономикалық негізі оның қоғамдық сипатқа
Несиеге толық анықтама берейік. Несие – кеңейтілген қайта
Несие мәні қатынастардың несиенің – қайтару, төлемдік, мерзімдік,
Белгіленген мерзімді бұзу – несие беруші үшін қарыз
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалы түрде жүзеге
- 4 -
қорына (машиналар, шикізат жабдықтары және т.б.) ауысып кетеді,
Капитал түрінің ауысуы бір шаруашылық субъектілерінде ақша қаржысының
Ақшалай қаражаттың уақытша босатылуы және оларға деген өажеттілік
Қаражатқа деген қажеттілік пен оның босатылуы арасында туындаған
Жеткіліксіз шамада несиенің объективті қажеттілігі несие қатынастарын жүзеге
Несиелік қатынастар пайда болатын және дамитын нақты экономикалық
Қарызға алушы несиені кедей болғаны үшін алмайды, ол
- 5 -
І. Несиенің мәні және несие қатынастарының пайда болуы.
1.1 Несие теориясы және оның дамуы.
Несиені зерттеу барысында таным әдісі ретінде теорияның
Ғалымдар бүгінгі таңда экномика ғылымының алдында бір жағынан
Теоррияны тәжірибеден оқшау қарыстырмау керек екені түсінікті. Барлық
Экномикалық әдебиеттерде несиенің мәніне, қызметтері мен заңына қатысты
Натуралистік несие теориясы ХҮІІІ ғасырдың екіші жартысында пайда
Бұған қарамастан натуралистік теорияның маңызын несиенің қазіргі заманғы
Несиенің капиталдық жасампаздық теориясы натуралистік қарама қарсы идеяны
- 6 -
салушы, ағылшын экономисі Дж. Лонның ойынша несие елдің
Бұл теорияның қолданушылары а ғылшын экономистері Г. Макмед,
1929 – 1933 жж. әлемдік дағдарыс несиенің капиталдық
Батыс және Еуропамен 24 – тен астам дамыған
Егер Қазақстанның несие нарығына тоқталатын болсақ, онда оның
Ипотека нарығы алғашқы даму сатысында, оның инфрақұрылымы мен
Қор нарығы кенжелеп қалған. Оның заңдық базалары мен
- 7 -
тұрғысынан енді – енді оянып келе жатыр. Егер
Капиталдық жасампаздық теорияны ары қарай монетаристер дамытуда. Оқулықтың
Монетаризм теориясы дамыған елдердің экономикалық саясатында кеңінен қолданылуда.
Қазақстан да несие теориясының жемістерін тәжірибеде кеңінен пайдаланып
- 8 -
1.2. Несие түрлері
Жоғарыда қарастырылған несие формаларының көптеген түрлері болады. Несие
а) Қазақстанда несие түрлері былайша жіктеледі: несиелену объектінің
- айналым қаражатын қалыптастыруға берілетін несие;
- негізгі құрал жабдықты қалыптастыруға берілетін несие;
- ТМҚ аясында шұғыл қажеттілікке, сондай – ақ,
- өндірістің маусымдық шығыны аясында берілетін несие;
- жол үстіндегі (жолдағы) есеп айырысу құжаттары аясында
- төлем несиелері;
ә) қамтамасыз етілуі бойынша:
- жылжымалы және жылжымайтын мүлікпен, ТМҚ – пен,
- ішінара қамтамасыз етілген;
- қамтамасыз етілуі болмайтын банкілік .
б) қайтарылу мерзімі бойынша:
- қысқа мерзімді;
- орта мерзімді;
- ұзақ мерзімді;
в) өтелу тәртібі бойынша:
- бөліп бөліп төлеу (мерзімінің ұзарту);
- бір жолғы өтеу
- кезең сайын бір қалыпты(бір қалыпты емес) өтеу.
г) тәуелді деңгейі бойынша:
- субстандартты;
- стандартты;
- күмәнді;
- сенімді;
- cенімсіз;
- ұзартпалы.
ғ) ақылығы бойынша:
- қалыпты пайыздық мөлшерлемесі (пайыз мөлшерлемесі қалыпты);
- жоғарғы пайыздың мөлшерлемесі (пайыз мөлшерлемесі жоғары);
- төмен пайыздың мөлшерлемесі (пайыз мөлшерлемесі төмен);
- пайызсыз.
- 9 -
д) салалық бағыты бойынша:
- сауда - саттық несиесі;
- өнеркәсіп несиесі;
- ауыл шаруашылық несиесі;
- құрылыс несиесі;
ж) ашылатын шот түрлері бойынша:
- жай ссудалық шот бойынша несие;
- арнайы ссуда шоты бойынша несие;
- контокорренттік шот бойынша несие;
- овердрафт бойынша несие;
- несие желісі бойынша несие.
Несиенің айрықша түріне жылдам сатылатын жылжымалы мүлікпен немесе
Ломбардтық несиені негізгі әр алуан түрлеріне құнды қағаз
Жаңартпалы несие ( ағылшынша revolve – айналыста
Несие желісі қарыз алушының алдындағы несие ұйымының оған
Овердрафт (ағымдағы банк шотының келісімшарты аясинда несиелеу) несие
Коммерциялық несие. Несиенің басқа формаларына қарағанда коммерциялық несие
- 10 -
ақшалай капиталының шегінде ғана бере алады.Коммерциялық несиені тиісті
Осы несие формасының құралына вексель жатады. Вексель қолма
Вексель – бұл сатып алушы –қарызгердің жабдықтаушының
Вексельдің қолдан оған өтуі барысында табыстау жазбасы–индоссамент
Коммерциялық несиенің басты мақсаты – тауарлардың сатылу
Оған тән белгіге оны пайдаланғаны үшін сатылған тауарлардың
Коммерциялық несие дамыған елдерде кеңінен тараған және ол
Коммерциялық несие көбінесе ауыл шаруашылығында қолданылады. Азық –
Коммерциялық несиені тауар жеткізушілер сатып алушыларға жеткізілген тауар
Банк несиесі. Нарықтық экономикада несиенің негізгі формасы банк
- 11 -
Банк несиесінің бірінші ерекшелігі – банк өз қарыз
Осы несие формасының екінші ерекшелігі – шаруашылық айналымға
Банк несиенің үшінші ерекшелігі – банк ақшалай
Банк несиесі банк пен қарыз алушының арасында несие
Ол материалдық тұрғыдан қамтамасыз етілуі, мақсатты бағытының болуы,
Банк несиесі берілетін мерзіміне қарай қысқа мерзімге және
Ұзақ мерзімді несие ұзақ мерзімді активтердің ұлғайтылған ұдайы
Банк несиесінің есебінен залалдардың орнын толтыруға, жарғылық капиталды
Несие есеп айырысу құжаттарының төлеміне қолма – қол
Несие қарыз алушыларға тек несие келісімшартында қарастылған мақсаттары
- 12 -
құқық қабілеттілігі болған жағдайда, несиені өтей алатын қабілеті
Банк несиесі маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, айтарлықтай сандық
Банктің несие салымдарының мқлшері несие ресурстарына байланысты болады.
Осылармен бір мезгілде ҚР Ұлттық банкі өзінің ақша
Банк несиесі негізінен тікелей болады, яғни, ссуда қарыз
Қазақстандағы коммерциялық банктер соңғы бес жылда (2001- 2004жж.)
1.01.2005ж. несие салымдарының құрылымы:
- қысқа мерзімді несие - 499%;
- орта мерзімді неисе(1жылдан 5жылға дейін)- 30,2%
- ұзақ мерзімді несие(5жылдан жоғары)-19,9%
Тұтыну несиесі. Несие қатынасы банктер мен кәсіпорындардың, ұйымдардың
- 13 -
несиеге сататын, яғни мерзімін ұзартып төлеумен тауарды несиеге
Тұтыну несиесі халыққа оның ағымдық сипаттағы қажеттіліктерін қанағаттандыру
Халықты несиелеу халықтың өмір деңгейін арттыруға бағытталған мемлекеттік
Несие халыққа тауарлы формада және ақшалай формада берілу
Тұтыну несиесінің қосарлы қызметі бар: бір жағынан, тауар
Несиелеу объектісі бойынша Қазақстанда тұтыну несиесі мыналарға: кезек
Тұтыну несиесі белгілі бір дәрежеде табыстары біркелкі емес
Ол ұзақ пайдалануға жарамды тауарлардың салыстырмалы түрде жоғары
Несиеге сатып алынған тауарларды сауда ұйымдары олардың ссудасын
- 14 -
Сондықтан да сонғы жарна төленгенше тауардың меншік құқығы
Өнеркәсібі дамыған елдерге тұтыну несиесінің бірнеше түрі пайдаланады.
Тауарды несиеге сатып алуда сатып алушы тауардың құнын
Тұтыну несиесі көптеген елдерде маңызды роль атқарады. Осыған
Экономика құлдыраған жағдайда мемлекеттің саясаты халықтың іскерлік белсенділігін
Инфляция жағдайда, керісінші, қолма қол ақша мен төлеудің
Тұтыну несиесі халықтың тауарға деген сұранысын ынталандырады әрі
Қазақстанда тұрғын үй құрылысын салуға және оны сатып
Ипотекалық несие. Жылжымайтын мүлікті кепілге салу арқылы болатын
- ипотекалық несие бұл қатаң анықталған кепілзатпен берілетін
- ипотекалық ссуданың көбісі қатаң мақсатты тағайындауға ие,
- ипотекалық несие, әдетте,10 – 30 жылға дейін
- 15 -
Ипотеканың айрықша маңызды принциптеріне мыналар жатады: кепілге салынатын
Ипотекалық несиелеудің жүйесі икемді болуы үшін ұдайы жетілдіріп
өлемдері кезең сайын өсетін ссуда: алғашқы бес немесе
төлам сомасы өзгеріп отыратын ссуда: жеңілдікті кезеңнің болуын
пайыз мөлшерлемесі өзгермелі ипотека пайыз мөлшерлемесінің деңгейі келісімшартта
Ипотекалық несиені ресімдеуде негізгі құжаттарға кепілхат, вексель және
Өзіндік қаражат, ипотекалық облигациялар және клиент шотына тартылған
ҚР “Ипотека туралы” заңы шыққаннан кейін Қазақстанда ипотекалық
Республиканың ірі банктері ипотекалық бағдарламаны жүзеге асыратын өздерінің
2000 жылдан бастап ҚР Ұлттық банкісі жарғылық капиталы
- 16 -
сомаларында ипотекалық облигацияның екі шығарылымын шығарып үлгереді және
Халықаралық несие. Халықаралық несие несиегер ретінде мемлекет, банк,
Шетелдік инвесторлар үшін халықаралық несие басқа елдерге, әсіресе,
Бүгінгі таңда Қазақстан, әсіресе, ірі компаниялар, филиалдар және
Халықаралық несие делдалдың көмегі арқылы немесе тікелей берілуі
Меншік формасы бойынша халықаралық несие мемлекеттік, жеке және
яғни несиені жекеше компаниялардан, фирмалардан, банктерден алады. Ол
Коммерциялық немесе фирмалық несие сыртқы саудамен және қызмет
- 17 -
құжаттарды алғаннан кейін оның векселін акцептейді, яғни оның
Банктік несиелеу тек экспорт – импорт операциялар бойынша
Экспорттық банк несиесі бұл – экспорттаушы ел банкісінің
Импорттық банк неисесі – бұл импорттаушы елдің фирмаларына
Қазақстанның халықаралық жетекші ұйымға кіруі экономикалық реформаларды жүргізуге
Халықаралық валюта қорымен (ХВҚ) “стенд - бай” несие
Бүгінгі таңда Қазақстан халықаралық қайта құру және Даму
Қазақстанның және банктердің халықаралық рейтингісі игеруі несие бағасы
Халықаралық несие арқылы ұлғайтылған ұдайы өндірісті қамтамасыз ету,
Қазақстан 2003 – 2015 жылдарына арналған Индустриялық инновациялық
Лизингілік несие. Қазақстан 2000 жылдан бері лизингілік несие
Қызметтің бұл түрі ҚР «Қаржылық лизинг туралы» заңымен,
- 18 -
Салықтық және Кедендік кодекстермен, «Инвестицияны мемлекеттік қолдау туралы»
Лизинг бұйымына кез келген тұтынылатын заттар, оның ішінде,
Лизинг объектісі лизинг берушінің балансында болады және лизинг
Лизинг – бұл мүліктің меншік иесі мен жалдаушының
Лизинг өзінің мазмұны бойынша несие қатынасына сәйкес келеді
Лизингтің банк несиесінен артықшылықтары:
- мүлік кепілге салынбайды, яғни мүлікті кепілге
- бизнес жоспарды ұсынудың қажеттілігі
- лизингілік төлемнің жүйесі икемді болады және ол
- жүз пайыздық несиелеу және
Лизинглік несиені Қазақстанда ауыл шаруашылық өндірушілер комбайн, трактор
Бүгінгі таңда лизинг кез келген өндірістің материалдық –
лизинг кәсіпкерге – жалдаушыға өндірісті аса ірі бір
өтімді қаражаттардың шектеліп қалу мәселесі жұмсарады;
негізгі құрал жабдықты сатып алуға кеткен шығын келісімшарт
қарыз капиталы тартылмайды және т.б.
Лизинг беруші банктің лизингілік қызметінің артықшылығы:
лизинг барысында мүлік лизинг алушының балансына өтеді;
қосымша құн салығының босатылады;
лизинг компанияның несиелеуінен табыс және акциядан дивиденттер алады.
19 –
ІІ. Несие қызметінің түсінігі.
«Функция» («қызмет») деген сөз латынның «functio» - деген
Несиенің ұдайы өндіріс процесінде алатын орны жайлы біркелкі
Айырбас фазасына бөлу (өндіріс нәтижелерін бөлу) қатынастарының сәтін
Несие туралы теорияда, оның атқаратын қызметінің саны мен
Несиенің бақылау қызметі: дегенде ол – ақша, қаржы
Өндірістік қорлар айналымның жанама түрлері бойынша несиенің қызметі
- 20 -
2.1. Несиенің қызметі. Шын мәніндегі ақшаларды айналымның несиелік
Қазіргі кездегі нарық шаруашылығында шын мәніндегі ақшалар(алтын) ел
Несиенің мұндай қызметінің дамуы банк жүйесінің пайда болуымен
Несиелеу процесі кезінде ақша массасының құрылымына, төлем
Экономиканың дамуының алғашқы сатысында бұл айналымнан алтынды ығыстырып
Осы кездегі шаруашылықта қолдағы аұшаны несие операцияларымен ауыстырудың
Бұл жерде айрықша ескеретін жәйт – неисе осы
Демек, нағыз ақшаларды несиелік ақшалармен және несиелік операциялармен
- 21 -
- алтының орнына айналымға экономиканы несиелеу жолындағы
- несиелеу барысында төлем қаржылары жасалады,
- 22 -
2.2. Несие мен ақшаның өзара әрекеті.
Адамдар көп жағдайда несиені ақша сияқты қабылдайды. Бір
Несие мен ақша – түрлі экономикалық категориялар. Ақшаға
Осыған байланысты несие және ақша қарым-қатынасының ең бірінші
Несие қарым – қатынасының қатысушылары несие беруші
Несие мен ақша әр түрлі тұтыну құнына ие.
Несие ақша түрінде де, тауар түрінде де ұсынылуы
Бұл ерекшеліктерге қарамастан тауар ақша қатынасының талаптарында ақша
Банк берген несие клиенттерге банктің депозит есепшоттарына жаңа
Банк клиенттері, яғни банк еспшотының иелері бір уақытта
- қолма – қол ақшасыз есеп айрысудын
- 23 -
айналымын тездетеді, сондықтан ақшаның бір бөлігі есеп айрысу
- орталық банктер несиені экономиканы ақша –
Болашақта несие мен ақшаның өзара әрекеті жалғасып, күшейе
- 24 -
2.3. Несиенің экономикадағы ролі және оны қолданудың
Несиенің ролін несиелік қатынастардың жұмыс істеуіне әкеліп соқтыратын
Экономика дамуының сатысына қарамастан, несиенің арқасында қарыз беру
Жаңа өндіріс ашу мен оларды кеңейту ісінде де
Қазақстанда экономиканың шикізаттық бағытынан арылып, жоғары дамыған өңдеу
- 25 -
өтеудің мүмкіндіктерін анықтаумен әрі неесие шараларының өтелу мерзімі
Несиенің ақша айналымы саласында да алатын орын айрықша.
- біріншіден, аұша белгілерін дайындау, шығару, есеп
- екіншіден, несие бос ақша қаржыларын сан
- үшіншіден, айналымның шығындары маусымдық қажеттіліктерді
Кәсіпорындар мен халықтың қаржыларын банкілердің есепшотында сақтау ақша
Қолдағы ақшалардың айналымға түсуі және оларды айналымнан шығару
Экономиканың төмендеп, инфляцияның өрлеген кезінде мемлекет пайыздық ұтысты
Несиенің (ипотекалық тұтыну несиесі) арқасында тұрғын үй құрылысы,
Несиенің көмегімен басқа мемлекеттермен байланыстар нығайып, әлемдік экономикаға
Сонымен, жекелеген шаруашылықпен айналысушы экономикалық субъектілердің өмір сүруі
Міне, осыған байланысты несиені пайдаланудың шегі қайсы деген
- 26 -
туындайды. Үйлесімді деңгейлерде ғана несиенің экономикаға салынуы пайда
Бұл жерде несие шектерінің сапасы мен саны жайлы.
Ал, несие саласы мейлінше тарылтудың да кері әсері
Несиенің шектерін негіздеп анықтау мен сақтаудың сұраныс пен
Несиенің сандық шегі несиелік қаржыларды сандық жағынан шектеумен
Несиенің экономика циклінің тиісті кезеніне байланысты кең көлемді
- 27 -
Қорытынды
Қорытындылап айтып келетін болсам. Несие ақша сияқты тарихи
Несиенің мақсатты сипаты несие берушіден алынған қаражаттың мақсатқа
Несиенің тауарлық формасы шарты жағынан алып қарағанда оның
Қазақстанда тұрғын үй құрылысын салуға және оны сатып
Инфляция жағдайында, керісінше, қолма қол ақшамен төлеудін үлесі
- 28 -
Пайдаланған әдебиеттер
Ақша, несие, банктер.
Ғ.С.Сейтқасымов.
Алматы: Экономика, 2001 ж
Көшенова.Б.
“Ақша, несие, банктер”.
Алматы, 2001ж.
Мақыш.С.Б.
“Коммерциялық банктер операциялары”.
Алматы: 2004ж.
Мақыш.С.Б.
“Ақша айналысы және несие”
Алматы: 2004ж.
Ысқақова. З.Д.
“Банк ісі”
Қарағанды, ж.
Ысқақова. З.Д.
“Бағалы қағаздар нарығы”
Қарағанды, ж.
Актенов.Н.Г., Пессель.М.А
“Денежное обращение” кредит и банк, 1995.
Я. А. Дободиной
“ Денежное обращение” финансы. ЮНИТИ, 1999
В. Колесинкова
“ Банковское дело ”, “ финансы и статистика
И. И. Повлов
“ Денги, кредит, банк”, Алматы, Казакхстан, 1994 ж
- 29 -
Г. С. Сейітқасымов
“ Денги, кредит, банк ” Алматы, Экономика, 1996
Ілиясов Қ., Құлпыбаев
“ Қаржы ” Алматы, 2005ж
В. Д. Мелинков
“ Основа финансов ”, Алматы, 2005 ж
С. С. Сахариев
“ финансы ” Алматы юредическая литература, 2004 ж
Романовский
“ финансы ” учебник для ВУЗ 2000 ж
- 30 -


Ұқсас жұмыстар

---

Ақша айналысы және несие

---

Ақша айналысы және оның дамуы

---

Қазіргі несие және қағаз ақшалардың айналымынан туындайтын проблемалар

---

Ақша айналымы туралы түсінік

---

Ақша айналымы туралы ұғым

---

АҚША АЙНАЛЫСЫ ЖӘНЕ АҚША АЙНАЛЫМЫ

---

Ақша айналысының тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері

---

Ақша айналымының құрылымы

---

Ақша айналысының тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері жайлы

---

Ақша айналысы

---