Заңсыз миграция
Жоспар
Кіріспе....................................................................................................................
1 тарау. Миграциялық саясаттың түсінігі мен
1.1. Миграциялық саясаттың классификациясы және зерттеу
әдістемелері...........................................................................................
1.2. Миграциялық саясат туралы тұжырымдамалары мен
қауіпсіздікке ықпалы.............................................................................
1.3.Миграциялық процестерден қауіпсіздікке төнетін қатерлер.........
2 тарау. Миграцияның Қазақстан Республикасының
2.1.Демографиялық қауіпсіздіктін мәні.....................................................
2.2.Демографиялық өту және одан туындайтын проблемалар..............
2.3.Демографиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолдары...............
3 тарау. Этномәдени қауіпсіздік және миграция..........................................
3.1.Этномәдени қауіпсіздік түсінігі...........................................................
3.2. Қазақстандағы этномәдени қауіпсіздік мәселесі............................
4 тарау. Еңбек миграциясы және экономикалық қауіпсіздікті
4.1.Экономикалық қауіпсіздік және миграция.........................................
4.2. Қазақстандағы еңбек миграциясын реттеу жолдары...................
5 тарау. Қазақстан Республикасы миграциялық саясатының
5.1.Миграциялық саясатты жүргізудің
5.2. Миграциялық саясаттағы негізгі бағыттары................................
5.3.Қазақстандағы миграциялық саясатты тиімді жүргізудің
механизмдері...........................................................................................
6 тарау. Миграция және жаһандану..............................................................
6.1. Жаһандану жағдайындағы миграциялық процесстер....................
6.2. Миграцияның жаһандық үлгісіндегі орны мен бүгінгі
дамуындағы қайшылықтар..................................................................
Қорытынды...........................................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер.................................................................................
Кіріспе
Миграция ерекше феномен ретiнде ғылыми бөлiнiсiнен бастап, әйтеуiр бiр
Қазiргi әлемдегi жаһандану процесiне байланысты Қазақстан Республикасының қауіпсіздігі
Қазақстан Президентi Н. Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан-2030» атты Қазақстан
Өз кезiнде Ф. Вольтер «Елдiң байлығы оның тұрғындары мен
Елiмiздiң ресми түрде 1998 жылдың 26-шы маусымында қабылданған (2000
Н. Ә. Назарбаев өзiнiң «Қазақстан-2030» атты Қазақстан халқына жолдауында
Ал, 2004 жылдың 15 шiлдесiнде ҚР Статистикалық агенттiгiнiң төрағасы
Миграциялық ағымдардың пайда болуы, өрiстеуi, барысы сияқты контекстiнiң аяғына
Миграцияның қауiпсiздiгi мен қатынасын қарау «қырғиқабак соғыс» пен шынайы
Бiрақ та посткеңестiк елдерден Батысқа ағылған эмиграция үлкен сипатты
1 тарау. Миграциялық саясаттың түсінігі мен
1.1. Миграциялық саясаттың классификациясы және зерттеу әдістемелері
Демографиялық процестердiң iшiнде халыктың миграциясы маңызды орын алады. Өткені
Миграциялық саясат дегенiмiз бл тұрғын халықтық миграциялануына алып келетiн
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000-жылғы 5-шi қыркүйектегi 1346-қаулысымен мақұлданған
миграция процестерi мемлекеттiк қауiпсiздiкке, қоғамдық келiсiмге, елдегi экономикалық және
миграциялық саясат Қазақстанның мемлекеттiк сыртқы және iшкi саясатының құрамдас
миграция саясатының субъектiлерi - орталық және жергiлiктi атқарушы органдар
Тұжырымдамада адам құқықтары мен бостандықтарын сақтау негiзiнде жалпы мемлекеттiк
Халықтың миграциясы демографиялық жағдайларға, елдің тұрғындары санының бiрден көбеюiне
Қазiргi ғылымда, әсiресе батыс ғылымында миграцияны зерттеп, талдауда бiр
Миграция теориясындағы екiншi парадигмада, яғни миграциялау туралы мәселеде субъективтi
Тарихқа үңiлсек, миграциялық процестердi ең алғашқылардың бiрi болып жүйелендiрген
миграция көбiне қысқа қашықтықта жүзеге асады (бұл жерде мигрант-спринтер
территориялық орталық iрi болған сайын, ол өзiнiң тартымдылығын күшейтедi;
әр миграциялық ағымға өзiндiк қарсы ағым сай болады;
iрi қалалардың өсуi қала тұрғындарының табиғи өсiмiне емес, халықтық
халықаралық миграция елдің iшiндегi болып жатқан миграция заңдылықтарымен дамиды;
миграцияның көлемi өндiрiстiң, сауданың, әсiресе көлiктiң дамуына байланысты көбейе
миграцияның ең басты анықтаушысы-экономикалық себептер
болады;
Ал бүгiнгi к.нде қоғамның дамуында жоғарыда айтылған, әсiресе, соңғы
Демографиялық процестердiң арасында тұрғындардың миграциясы ерекше орынды алады. 1989
типi;
түрi;
фәрмасы;
себебi;
деңгейi.
Миграциялық қозғалыстар бiр елдің iшiнде де, осымен бiрге мемлекеттердiң
Халықаралық миграцияға иммиграция және эмиграция деген түсiнiктер тән. Бiрiншiсi
Ішкi миграция дегенiмiз - бiр мемлекеттiң территориясы көлемiндегi қозғалыс.
Iшкi және сыртқы миграцияларға да мынандай негiзгi түрлер тән.
Маусымдық миграция мiндеттi түрде қайта оралу деген сөз, ол
Маятниктiк миграция (челноктық, шекаралас) бұл тұрақты мекен-жайынан оқу немесе
Эпизодтық миграция - бұл төртiншi және негiзгi түр болып
Жоғарыда айтылғандармен қоса, қазiргi кездегi миграцияның ең бiр кең
Сыртқы миграцияға байланысты тағы бiр түрдi заңсыз (астыртын) миграцияны
Осы жоғарыда айтылған миграция түрлерiмен қатар, қазiргi кезде зерттеушiлер
Формасына қарай миграциялық қозғалыстарды былай деп бөлуге болады: мемлекеттiң
Миграциялық қозғалыстарды себептерiне байланысты жiктей отырып мыналарды бөлiп алуға
Қазiргi кезенде миграцияны қандай факторлардың анықтағанына қарамастан, басты орынды
Тұрғын халықтық миграциясы‚ үш деңгейге бөлiнедi. Бiрiншi деңгей-бұл миграциялау
Екiншiсi — бұл территориялық қоныс аудару, жоғарыда айтқандай
Үшіншiсi — бұл мигранттың жаңа орынға, жаңа жұмысқа бейiмделуi
Мемлекеттiк миграция саясатының қалыптасу кезеңдерiн қарастыратын болсақ, халыктың миграциясы
Қазақстан Республикасы үкiметiнің 2000-жылғы 5-қыркүйектегi 1346-сандық қаулысымен мақұлданған
Ендi қазiргi кезеңдегi миграциялық жағдайды талдау мен оның дамуындағы
Халықтың көшi-қонын реттеудiң құқықтык негiзi 1997 жылғы 13 желтоқсанда
Қазақстан Республикасының миграциялық саясатына арналған бағдарламасына келер болсақ, ол
Қазақстан Республикасы көшi-қон саясатының салалық бағдарламасы Елбасының Қазақстан халқына
Бұл бағдарламаның мақсаты - тұрақты демографиялық және әлеуметтік-экономикалық дамудың
Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер мыналар: миграцияның терiс сальдосының
Миграциялық процестердi зерттеудiң әдiстемесiне келсек, мұнда әр түрлi әдiстер
Әдiстемелiк принцип талаптары бойынша, миграцияның қарастыратын зерттеушi бұл әлеуметтiк-саяси
Халықтың миграциясы және оның қауiпсiздiкке
Саясаттанушылық зерттеуде пайдаланатын ақпарат сапасына оның мәлiметтерiнiң негiзделуi мен
Әдiс, пен мәлiметтi жинаудың сұрыптаудың және талдаудың негiзгi жолдары
Эмпирикалық зерттеулер деп танымның субъектiсi мен объектiсiнiң өзара әрекеттесуiн
Егер де оны түсiндiретiн теория болса, фактiлер ғылыми құндылыққа
Миграция мен оның қауiпсiздікке ықпалын зерттеуге кiрiспес бұрын, ең
Миграциялық белсендiлiк факторлары экономикалық, саяси, мәдени, т.б. факторлар болып
Ғылыми танымның әдiсi саласында тарихи әдiс те бар, ол
Саяси құбылыстарды салыстырып, жинақтауды өзiне қосатын салыстырмалы анализ бен
Анализ бен синтездiн бихевиористiк әдiсi саяси құбылыстардың берi әр
Бұлармен қоса, миграцияны зерттеуде социологиялық әдiстер, яғни ақпаратты жинақтау,
Құжаттардың, ақпараттардың ең басты мәселелерiн бiлуде контет талдау да
Миграция туралы бiрiншi ақпаратты жинақтауда сауал да маңызды орынды
Сауалнамалар жүргiзiлуiне байланысты: ашық, жартылай жабық және жабық болып
Жоғарыдағы айтылғандарды қорыта келгенде, Қазақстан Республикасының миграциялық саясатының басты
1.2.Миграциялық саясат туралы тұжырымдамалары мен қауіпсіздікке ықпалы
Қауiпсiздiктi жоғары бағалау батыс елдерiнде оның тарихындағы революциялық кезеңмен
Қауiпсiздiктiң субъектiлерi мен объектiлерi - бұлар қауiпсiздiктi жасаушылар және
Қауiпсiздiктiң қатерлерi шынымен көрiнiс беруi немесе әлеуеттi болуы мүмкін.
Мәселен, тұтастай экономикалық қауiпсiздiк жөнiнде жазғанда азық-түлiк немесе энергетикалық
Ұлттық қауiпсiздiктiң тұжырымдары ең күштi акторы ретiнде мемлекеттi таниды.
Қауiпсiздiк ұлттық қауiпсiздiк тұрғысынан былай көрiнедi: оның негiзгi акторлары,
Қауiпсiздiктiң осындай көптеген аспектiлерiнiң iшiнен негiзгi шынайы және мүмкін
Миграция бәрiбiр де қауiпсiздiкке ықпал өтерi анық. Мысал ретiнде
Бұдан көретiнiмiз, миграция және қауiпсiздiк проблемалары аналитикалық қатынаста екi
Жоғарыда айтылған мемлекет аралық және мемлекет iшiлiк миграция да
Кеңiстiктегi қатынасында миграциялық орын ауыстырулар екi орын ауыстыру полюстары
Ендi миграция және мигранттардың қауiпсiздiгiн қарастырайық. Миграциялық матрицаны қауiпсiздiк
Екiншiден, еркiн және еркiн емес коныс аударудағы мотивациялық ерекшелiктер
Ерiксiз мигранттар миграция туралы шешiм қабылдарда қауiпсiздiктiң кейбiр аспектiлерiн
Бұрыннан бiзге белгiлiсi, мигранттарды қабылдаудың жағымсыз факторлары шыққан жерiнен
Миграциялық ағымдар барлық әлеуметтiк салаларға әсерiн тигiзедi. Ол iс
Екiншi бiр мүмкін бағыт, бұл мемлекетаралық қатынастардың нашарлауы болып
Алайда, миграция қауiпсiздiктiң қатерi ретiнде ғана саналмайды. Рас, миграция,
Миграция қауiпсiздiктiң қатерлерiн ғана туғызбайды, осымен бiрге оның ұлғаюы
Мигранттардың келу полюсiндегi жақсы үлесi онша емес. Бiрақ бұл
Бұл жерде айта кететiн тағы бiр мәселе, КСРО кезiнде
Алыс және жақын шет елдерден келiп жатқан басқа этникалық
1.3.Миграциялық процестерден қауіпсіздікке төнетін қатерлер
Ұлттық қауiпсiздiк концепциясына сәйкес мемлекет қауiпсiздiктi қамтамасыз етуде шексiз
заңдық реттеуге көнбейтiн қызмет саласының пайда болуы, мигранттарды астыртын
Социеталдық қауiпсiздiк концепциясы екi жақты жауапты бередi. Ол шығу
Миграцияның және қауiпсiздiктiң өзара әрекет ету құрылымынан миграцияның қауiпсiздiкке
Елiмiздегi этносаяси жағдайа талдау жасай отырып, Елбасы Н. Ә.
Қазақстанның белгiлi демографы М.Б. Тәтiмов миграциялық саясаттың қандай болуы
Шет елдердегi миграциялық саясаттағы өзгерiстер туралы айтар болсақ, АҚШ-тан
Осы жоғарыдағы айтылған АҚШ, Франция, Литвадағы, т.б. елдердегi миграциялық
2004 жылдың жартысының өзiнде ҚР ІІМ миграциялық полиция департаментiнiң
Қазақстандық ғалым, саяси ғылым докторы Константин Сыроежкин Қазақстан Республикасының
бұл саладағы жауапкершiлiктiң күшейтiп қарастыратын ұлттық заңдылықты жетiлдiру;
елiмiзге шетелдiктердiң кiруiн жақсартатын қосымша iс-шаралар әзiрлеп шығару;
иммигранттарды шыққан жерлерiне немесе соңғы келген жерiне шығарып салудың
нормативтiк актiлерге қосылу мен оның ережелерiн орындау арқылы заңсыз
Ал саяси ғылымдарының кандидаты Б. Б. Әбдiғалиев өзiнiң «Политизация
Жоғарыда айтылған тұжырымдарын түйiндей келе, Б. Б. Әбдiғалиев былай
2004 жылғы мәжiлiс сайлауы алдындағы Қазақстан партияларының бағдарламаларында да
ЕҚҚУ (ОБСЕ)-ның эгидасымен Қазақстанда Орталық Азия аймағындағы конфликтiлердiң алдын
БҰҰ мен ЕҚҚУ эгидасында Орталық Азияда заңсыз миграциямен күресетiн
Ресей ғалымдарының миграциялық саясатқа байланысты көзқарастарына тоқталар болсақ, мынандай
Ал Қазақстанның 1998 жылдың 26-шы маусымында қабылданған (2000 жылғы
демографиялық жағдайдың нашарлауы, оның iшiнде тудың күрт төмендеуi, өлiм-жiтiмнiң
Бұл заңда бiрден қауiпсiздiктiң үш объектiсi - жеке
Елiмiздiң келешектегi миграциялық саясатының бағыттары 2001 жылғы 29-қазаңда қабылданған
Қазақстан Республикасы көшi-қон саясатының негiзгi мақсаты көшi-қон процестерiн басқару,
Көшi-қон процестерiнiң жарлығын негiзге ала отырып, тұрақты даму жағдайында
Бiрiншi кезеңде, 2001-2005 жылдарға арналған орта мерзiмдi перспективада Бағдарламаның
Алға қойылған мақсатқа жету үшін мынадай негiзгi мiндеттер шешiлетiн
көшiп кетудi азайту және тұтастай алғанда iшкi көшi-қон бойынша
бұрыңғы отандастарымыздың отанына оралуына жәрдемдесу;
көшi-қон процестерiн басқару жүйесiн және заңнаманы жетiлдiру.
Екiншi кезеңде, 2005-2010 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдiк перспективада бағдарламаның
Бұл кезеңдегi негiзгi мiндеттер мыналар болып табылады:
елімiздiң экономикалық дамуын қамтамасыз ету мақсатында iшкi көшіп-қону
оң сальдоға шығу мақсатында сыртқы көшi-қон процестерiн реттеу;
халықтық бiр бөлiгiн қолайсыз аймақтардан солтүстік және орталық облыстарға
Осы пiкiрлердi талдау барысында тиiмдi тұжырымдарды келешекте миграциялық саясатты
2 тарау. Миграцияның Қазақстан Республикасының
2.1.Демографиялық қауіпсіздіктін мәні
Демографиялық аумақ - бұл адамзат популяциясының өсiп-өнуi мен сақталуы,
Демографиялық қауiпсiздiктi түсiнудiң ең аз дегенде екi тәсiлi бар.
Демографиялық қауiпсiздiктi түсiнудегi екiншi тәсiл демографиялық процестердiң өзiндiк құндылығын
Бұл мақсаттарға жетудiң өзi стратегиялық мiндет болуы, басты қоғам
Мұнда қоғам үшін ең бастысы - демографиялық қауiпсiздiк мақсаттары
Сондықтан да демографиялық қауiпсiздiк - қоғамның қауiпсiздiгi аспектiсiнiң көптеген
Алдында айтылғандай, қауiпсiздiктiң көптеген түрлерiнiң болуы олардың арасындағы қайшылықтарға
Демографиялық қауiпсiздiктiң жаһандық тарихи тенденциялары жөнiнде де қарастырып өтейiк.
Негiзiнен тарихи даму ұзақ биологиялық эволюция салып берген бағытты
Табиғатта өсiп-өну қауiпсiздiгiнiң жоғарылауы мынадан көрiнедi, популяциялар өте төзiмдi
Адамзат қоғамының пайда болуы популяциялық даму динамикасының заңдылығында жаңа
Мұнымен қоса, адамзат тарихында демографиялық тетiктердi теңестiрудi жетiлдiру үздiксiз
Демографиялық өту және одан туындайтын проблемаларды қарастыратын болсақ, демографиялық
Тұрғындардың өсiп-өнуiн бiршама қауiпсiз ете отырып, демографиялық өту осымен
Демографиялық өту жағдайларын теориялық тұрғыда тұжырымдай отырып, жоғарғы туу
2.2.Демографиялық өту және одан туындайтын проблемалар
Дамушы елдер қоғамы таңдау еркiндiгiн қабылдауга дайын емес болып
Тұрғындардың өсуiн нетто-коэффицентi бойынша қарастыратын демографтар тұрғындардың табиғи азаюының
Бiрте-бiрте өсiп-өнудiң азаюы жаңа территорияларды қамти бастады, 1990-шы жылдары
Тұрғындардың табиғи өсiмiнiң керi шегiнуiн депопуляция деп те атайды.
Миграция бұрыннан-ақ демографиялық тепе-тендiктi ұстап тұрудың немесе қалыпқа келтiрудiң
Таза демографиялық депопуляция логикасы тұрғысынан қарасак, тұрғындарының саны көп
Алайда, мұның алдында да айтылғандай демографиялық процестердiң маңызы барынша
Қазақстан Республикасында депопуляция, яғни ел тұрғындарының азаюы 1992 жылдан
ХХ ғасырда Қазақстан Республикасында халық санының қысқаруы бiрнеше рет
2.3.Демографиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолдары
Қазақстан Республикасының демографиялық қауiпсiздiк жүйесiндегi миграцияның жаңа орнын қарастырып
Алайда, депопуляцияға қарсы тәсiл ретiнде көлемдi миграциялық ағымға ұмтылыс
Таза демографиялық логика тұрғысынан алғанда дамушы елдердегi демографиялық жарылыс
Қазiргi кезде Қазақстан Республикасы шетелдердегi қазақтарды репатриациялау процесiн жүргiзiп
БҰҰ-ның мәлiметтерi бойынша 2015 жылы Орталык Азиялық аймақтың халқы
Ресейлiк саясаттанушылар этникалық ареал түсiнiгiн негiздей отырып, сол ареалда
белгiлi бiр мемлекеттің аясында тұрып жатқан этникалық топтыц өзiндiк
белгiлi бiр ареалдағы этникалық топтың санының ұлғаюы;
әйтеуiр бiр ұлттық-территориалды автономияға деген талаптарының елде сепаратистiк немесе
Осы айтқандарды зерделей отырып, Қазақстан Республикасының Президентi жанындағы Қазақстан
Орыстар тұтас қоныстанған Солтүстік ареал (Қарағанды облысы).
Орыстар қалаларда тарала қоныстанған Оңтүстік ареал (Алматы, Талдықорған, Жамбыл
Орыстар тарала қоныстанған Шығыс өнеркәсiптiк ареалы (Шығыс Қазақстан және
Орыстар тарала қоныстанған «алашұбар» Батыс ареалы (Батыс Қазақстан және
Украиндар селолық жерлерде тарала орналасқан Солтүстік Батыс ареалы (Қостанай
Немiстер селолық жерлерде тарала орналасқан бұрынғы Ерейментау-Целиноград ареалы (Акмола
Поляктар селолық жерлерде тарала орналаскан Келлер ареалы (Көкшетау облысы).
Өзбектер қала маңында тарала орналасқан Сайрам ареалы (Оңтүстік Қазақстан
Өзбектер ауылдық-қалалық жерлерде тарала орналасан Түркiстан ареалы (Оңтүстік Қазақстан
Ұйғырлар ауылды жерлерде тарала орналасқан Іле-Жаркент ареалы (Талдықорған және
Ұйғырлар жартылай қалалы жерге тарала орналасқан Алматы ареалы.
Татар, кәрiс, еврейлер қалаға тығыз орналаскан Алматы ареалы.
Қазақстан Республикасындағы соңғы он жылда бой көрсеткен алты этникалық
этникалық-әлеуметтiк, антииммигранттық – Жаңаөзендегi (1989 жылдың 16 маусым- 24
бүгінгі күні этникалық-әлеуметтік конфликтінің тағы
«сепаратистiк» этноконфликт;
ирреденттiк - Оралдағы (1991 жылдың қыркүйегiндегi).
Қазақстандағы этникалық-әлеуметiк, антииммигранттық этноконфликтiлер әлеуметтiк, экономикалық себептерге байланысты болса,
Бұл этноәлеуметтiк, антииммигранттық конфликтiлердi талдау барысында оларда этнопсихологиялық фактордың
Бұлардан шығатын түйiн, миграциялық саясатты ойластырып, таразылап алып барып
Миграцияға байланьтсты туындайтын проблемалар оны реттеумен, квоталаумен, заңсыз мигранттарды
Мигранттар - қауiпсiздiктiң субъектiсi де, объектiсi де. Бiрiншi жағдайда
Бiрақ, мигранттар қоғам үшін қандай жағдайда қатер төндiредi және
М. Тәтiмовтiң: «миграциялық процестер тиiмдi түрде реттеудi, ел iшiнде
Осы демографиялық қауiпсiздiк проблемасы Қазақстан Республикасының 1998 жылдың 26-шы
1) шекаралық бақылау берiк болуы үшін мемлекеттiң шекарасын қорғау
2) мемлекеттің әуе қауiпсiздiгiн бақылаудың ұлттық жүйесiн қалыптастырады;
3) заңсыз иммиграцияны болдырмау үшін барлық iс-шараларды қабылдайды;
4) Қазақстан Республикасын, өзiне қарсы әрекет ететiн, егемендiлiгiне қарсы
3 тарау. Этномәдени қауіпсіздік және миграция
3.1.Этномәдени қауіпсіздік түсінігі
Миграциялық процестердiң этномәдени саладағы қауiпсiздiкпен байланысты мәселелерiн де қарастырып
Этномәдени қауiпсiздiкке анықтама берiп өтер болсақ, «security» ұғымы ағылшын
Қауiпсiздiк феноменiнiң субъективтi, оның iшiнде когнитивтi (проблеманы түсiну) жағы
«Қауiпсiздiк» түсiнiгiнiң этномәдени аспектiсi әлi күнге дейiн көп қарастырылмаған.
Этномәдени бiрегейлiк (идентичность) негiзiнен берiк және қайта өңделетiн мәдени
Бүгiнгі күнде этномәдени бiрегейлiк халықаралық құқықтардың қамкорлығында. Ол жаңа
Бұл хартияда айтылған мәселелер бiздiң 130-дай ұлт өкiлдерiнен құралған
Мәдениет тұтас, жүйелi сипатқа ие. Осы себептен оның базалық
Әлемнiң көптеген аймақтарындағы этникалық топтардың өмiр сүре алулары тарихи
Осымен бiрге миграция - әлеуметтiк ортаның өмiр сүруiнiң бәрiбiр
Миграцияның этномәдени қауiпсiздiкке ықпалын зерттегенде осыған сай бiрнеше жағдайларды:
Американдық антрополог У. Саммер топтық өзiндiк санаға этноцентризм феноменi
Социумның психологиясына стереотиптендiру де тән, яғни басқа бір әлеуметтiк
Этносаралық өзара әрекеттегi этноцентризм және стереотиптену тәжiрибесi этникалық топтың
3.2. Қазақстандағы этномәдени қауіпсіздік мәселесі
Басқа мемлекеттердiң мысалдары көрсеткендей, бөтен этносты мигранттардың үлесi 10%-дан
Мұнымен бiрге, мигранттық топтарға қабылдаушы елдердiң қысымы болғанымен, жергiлiктi
Сыртқы және iшкi миграция нәтижесiнде қабылдаушы этникалық топ азшылық
Югославия үкiметiнiң сепаратизмдi тоқтатамыз деген желеумен албандықтардан Косованы тазартуы
Косова автономиялық өлкесiнiң Президентiнiң баспасөз хатшысы Мухаммед Хамити 1999
Миграция және этномәдени қауiпсiздiктiң өзара байланысы арасындағы болып отыратын
Ендi Қазақстандағы этникалық миграцияның негiзгi бағыттары мен оған төнетiн
Бүгiнгi елдегi этномәдени қауiпсiздiк проблемалары бiршама деңгейде Кеңестiк дәуiрдегi
1992 жыл мен 1998 жылдар аралығында Ресейге 5,5 миллион
Қазiргi кезде Қазақстаннан келу мен кету арасындағы айырмашылық бiршама
4-кесте. Қазіргі кездегі Қазақстаннан келу
Иммигранттар
Эмигранттар Миграция сальдосы(+,-)
2006 2005 2006 2005 2006 2005
Сыртқы миграция 65308 58162 74370 120150 -9062 -61988
ТМД елдері 60555 54159 49661 85258 10894 -31099
ТМД-дан басқа елдер 4753 4003 24709 34892 -19956 -30889
Бұл жағдай Қазақстан Республикасының саяси жағдайының тұрақтылығына байланысты орнауда.
Қазақстан Республикасының 1995-шi жылдың ЗО-шы тамызындағы бүкiлхалықтық референдум бойынша
1. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлi қазақ тiлi.
2.Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi
Бiрақ, әлемдегi дамушы мемлекеттердiң қатарына кiретiн елдердiң тәжiрибесi де,
4 тарау. Еңбек миграциясы және экономикалық қауіпсіздікті
4.1.Экономикалық қауіпсіздік және миграция
Қазақстан Республикасының экономикалық қауiпсiздiгi проблемасы зерттеушiлердi 1990 жылдардан бастап
Миграциялық процестердiң Қазақстан Республикасының экономикалық қауiпсiздiгiне ықпалына келетiн болса,
Бiрiншiден, көбiне посткеңестiк миграциялардың жаңа сипатына байланысты. Адамдардың iрi
Екiншiден, экономикалық қауiпсiздiктi тудыратын миграциялық процестердiң ықпалы неде екендiгiн
Үшіншiден, «экономикалық қауiпсiздiк» түсiнiгiнiң көптеген түсiнiктерi бар болғандықтан, оған
Сондықтан, экономикалық қауiпсiздiк проблемасын қарастырмас бұрын, оған анықтама берiп
Осындай пiкiрлердi жинақтай келе былай деп тұжырым жасауға болады:
Саясаттанушы А. Бижанов, ұлтаралық бөтенсу мен ұлттық эгоизмдi мынандай
1) экономикалық фактордағы қиындықтар;
2) жұртшылықтың қорғалу дәрежесiнiң төмендiгi;
3) тұрмыстық ұлтшылдық пен шовинизм белгiлерiнiң бой көрсетуi.
Бұдан шығатын қорытынды, ұлтаралық бейбiт қарым-қатынас орнату үшін әлеуметтiк-экономикалық
Ресей академигi Л. Абалкиннiң осы мәселе бойынша пiкiрi негiздiрек.
Ғылыми-техникалық кадрдың эмиграциясы, осымен бiрге iшкi қоныс аударулар (мәселен,
Миграциялар, ең алдымен, iшкi аймақ аралық, яғни сол аймақта
Олардың iшкi сұранысының қысқаруын тудыруы себептi аймақ аралық миграция
Белгiлi бiр территория аумағында мигранттардың көптеп шоғырлануы сол аймақтағы
Осы жоғарыдағы себеп бойынша аймақтық деңгейде тұрғын үйге және
Мигранттардың бiршамасы немесе көп бөлiгi жұмыс таба алмағандықтан немесе
Мигранттардың белгiлi бiр категориясының еңбегi көлеңкелi экономикаға тартылғандықтан, ал
Сыртқы миграция шетелге капиталдың шығарылуы мен аудару мөлшерiне сай
Ендi ось эмпирикалық материалды талдау көмегiмен миграциялық процестердiң Қазақстан
Миграцияның қауiпсiздiкке ықпалын екi ракурста көруге болады. Бiрiншiден, әр
Қазақстандағы iшкi миграцияға тоқталар болсақ, тұрғын халықтың
Қазақстан Реепубликасындағы 1990-жылдардағы саяси-әлеуметтiк және экономикалық реформалардың нәтижесiндегi өзгерiстер
5-кесте. 2003-2003 жылдар аралығындағы ел ішіндегі
Миграцияның типі
Келгендер Кеткендер
2003 2002 2003 2002
Аймақ аралық орын ауыстыру 107891 103881 107891 103881
4.2. Қазақстандағы еңбек миграциясын реттеу жолдары
1990 жылдардың басыңдағы елдегi миграциялық жағдайдың сипаты ауылдық жерлерден
Аймақ аралық миграциялық айналымда донор аймақтар мен тұрақты реципиент
Донорлардың реципиентке айналуынын жағымды және жағымсыз жақтары да бар.
1990-шы жылдардағы миграциялық процестердiң дамуында екi кезеңдi бөлiп алуға
6-кесте. Қазақстан мен ТМД және
Иммиграция
Эмиграция
Миграциялық өсім
Адам саны % Адам саны
%
Адам саны
733369 100 1958772
100
-1225403
7-кесте Қазақстан мен ТМД және Балтық
2004-шы жыл 2005-шы жыл
Имми-
грант Эмигрант Миграция
Сальдосы Иммигрант Эмигрант Миграция
Сальдосы
Барлығы 47442 155749 -108307 58162 120150 -61988
ТМД елдерінде 43460 116707 -73247 54159 85258 -31099
ТМД-дан басқа шет елдерде 3982 39042 -35060 4003 34892
ТМД елдерi мен Балтық елдерiнен келетiн миграцияны қарастырардан бұрын
Бұрынғы Кеңес Одағына кiрген республикалармен миграциялық айырбастың тағы бiр
Жұмыс күші саналатын мигранттардың экономикалық қауiпсiздiкке мынандай салдары бар.
Ал бiзге келiп жатқан оралмандар тұрған мемлекеттерiнде «бөтендер» ретiнде
Миграциялық саясаттың және визалық режимнiң либералдануы, Қазақстан территориясының ТМД
Қазақстан Республикасының халықаралық еңбек нарқына интеграциялануы оның сыртқы еңбек
Осымен бiрге, 1997 жылдың 13-шi желтоқсанындағы Қазақстан Республикасының «Тұрғын
Қазақстан Республикасының 2001 жылдың ЗО-шы қаңтарындағы «Әкiмшiлiк құқық
жұмыс берушінiң заңсыз иммигранттарды жұмысқа алғаны үшін азаматтар -
Алайда, осы қаулылар мен Заңдарға қарамастан Қазақстанның кейбiр аудандарындағы
Ал алыс шетелдерден келетiн заңсыз иммиграция (Қытай, ШриЛанка, Ауғанстан,
Жоғарыда айтылғандармен қатар, бiрқатар Ресей зерттеушiлерiнiң пiкiрiнше заңсыз иммиграцияны
Бiрақ та, тұтасымен алғанда, жақын және алыс шетелдерден Қазақстанға
5 тарау. Қазақстан Республикасы миграциялық саясатының
5.1.Миграциялық саясатты жүргізудің
Мемлекеттiк миграциялық саясатты әзiрлеу процесi бiрiнен соң бiрi жүретiн
Бiрiншi кезеңде елдегi бiршама ұзақ уақыт бойындағы миграциялық процестер
Егер демографиялық бағдар тұрғын халықтың азаюын көрсетсе, миграциялық саясатттың
Осы жоғарыда айтылғандармен қатар тұрғын халықтық саны мен құрамы
Ал әлеуметтiк-экономикалық талдау және бағдар нәтижесiнде тұрғын халықтың шамадан
Екiншi кезеңде мемлекеттiк миграциялық саясаттың мақсаттары, мiндеттерi, басты бағыттары
Үшіншi кезеңде қойылған мақсаттар мен мiндеттерге жету үшін жүргiзiлетiн
Сонымен Қазақстан Республикасының миграциялық саясатының басты мақсаты-миграциялық процестердi басқару,
Мемлекетімiздің қауiпсiздiгiне ықпалы аз, тиiмдi миграциялық саясат жүргiзудің мынандай
Сыртқы қатынастар аумағында:
Қазақстан азаматтарының құқықтары мен мүдделерiн, осымен қатар мемлекетаралық, үкiметаралық,
Қазақстан Республикасында ұлтаралық және этносаяси жанжалдарды болдырмау мен бейбiт
шетелдерде тұратын отандастарымыздың құқықтарының жүзеге асуларына септiгiн тигiзу және
Саяси және әлеуметтiк-экономикалық салада:
төтенше жағдай қалыптасқан аудандарынан, оның iшiнде техногендi және табиғи
иммигранттарды Қазақстан Республикасына тартудың сұрыптау саясатының экономикалық тетiгiн даярлау.
елiмiздің территориясында аймақтардың дамуының демографиялық және әлеуметтік-экономикалық даму мүдделерiне
еңбек нарқының тепе-теңдiгiн қамтамасыз ету. Миграциялық кадрларды реттеудегi негiзгi
Қазақстан Республикасы заңдылығы аумағында:
заңсыз миграциямен күресу әлемдiк тәжiрибелердi негiзге ала отырып мынандай
Қазақстан Республикасының территориясына келген шетел азаматтарын және азаматтығы жоқ
бұл саладағы жауапкершiлiктi күшейту үшін ұлттық заңдылықты жетiлдiру және
мемлекеттердiң заңсыз мигранттар жөнiндегi өзара ақпарат алмасуларын жақсарту, олардың
Елiмiздiң 2030 жылға дейiнгi даму стратегиясы бойыншада Қазақстанда ұзын-саны
Жоғарыдағы «Қазақстан-2030» стратегиялық жолдауында көрсетiлген нәтижелерге жету үшін кәсiби-бiлiктiлiк
Миграциялық кадрларды реттеудегi негiзгi мәселелерге келер болсақ, еңбек ресурсы
Шекаралардың ашықтығы, халықаралық еңбек нарқына интеграция, заңсыз иммиграция көлемiнiң
мигранттардың құқықтарын қорғау заңдылығын күшейту және екiншi жағынан Қазақстан
шекарадан өту кезiндегi иммиграциялық бақылауды жүзеге асыратын органдар мен
ТМД-ға мүше мемлекеттермен заңсыз миграцияға, оның iшiнде заңсыз еңбек
миграциялық саясаттың негiзгi басымдықтарының бiрi - iшкi миграциялық ағымдарды
Миграциялық саясатың негiзгi бағыттарына келер болсақ, жоғарыда қойылған мiндеттердiң
құлдыраған тұрғылықты жерлерден адамдардың көшуiне мемлекеттiк қолдау жасау, аймақтық
Шекаралас аудандардағы миграциялық процестер мен геосаясат қатынастағы басқа да
Толығымен қалыптасқан визалық жүйе бiр жағынан заңсыз миграциядан туындайтын
Иммиграциялық жүйенi бұзуға қарсы жауапкершiлiк заңдылығында да бар. Қазақстан
Қазақстан Республикасы территориясында заңсыз миграциямен тиiмдi күресудiң құралы бiрыңғай
5.2. Миграциялық саясаттағы негізгі бағыттар
Мемлекеттiк миграциялық саясатты жүзеге асырудың институционалдық құрылымына келер болсақ,
Атқарушы билiк органдары немесе әкiмшiлiк құрылымдар айқындалған қызметтердi жүзеге
Виза беру және шетелден келетiн әлеуеттi мигранттың Қазақстан Республикасына
Құқықтық мәртебе беру. Бұл Қазақстан Республикасындағы азаматық алу, босқын,
Арнайы әлеуметтiк қызмет көрсету. Барлық жаңадан келушiлерге әлеуметтік қызмет
Қазақстан Республикасына миграция бойынша құқық қорғау органдары қызметiнiң басты
iс-әрекеттерiн мекемелер аралық үйлестiру;
жаңадан келгендерге әлеуметтiк-психологиялық қолдау көрсету үшін және иммигранттарды апараттық
қоғамды миграциялық саясаттың нәтижелi iс-шараларымен таныстыру, әлеуметтiк-экономикалық дамудағы миграциялық
Миграциялық саясаттың мемлекеттiк бағдарламасына тоқталар болсақ, Қазақстан Республикасының бағдарламалық
Бiлiм беру саласьнда (жоғарғы және кәсiби) шектес жатқан территориялық
Қазақстан Республикасы демографиялық қауiпсiздiкке тиiстi деңгейде әлi де қол
Елдің демографиялық ресурсын толықтыруда иммиграцияны пайдалану керiсiнше, толығымен iске
Қазақстан Республикасында халық санын көбейтудегi миграцияның рөлi туралы ойлануымыз
Алайда, депопуляцияға қарсы тәсiл ретiнде көлемдi миграциялық ағымға ұмтылыс
Таза демографиялық логика тұрғысынан алғанда дамушы елдердегi демографиялық жарылыс
5.3.Қазақстандағы миграциялық саясатты тиімді жүргізудің
Қазiргi кезде Қазақстан Республикасы шетелдердегi қазақтарды репатриациялау процесiн жүргiзiп
БҰҰ-ның мәлiметтерi бойынша 2015 жылы Орталық Азиялық аймақтың халқы
Бұлардан шығатын түйiн, миграциялық саясатты ойластырып, таразылап алып барып
Миграцияға байланысты туындайтын проблемалар оны реттеумен, квоталаумен, заңсыз мигранттарды
Мигранттар - қауiпсiздiктiң субъектiсi де, объектiсi де. Бiрiншi жағдайда
Бiрақ, мигранттар қоғам үшін қандай жағдайда қатер төндiредi және
Қазақстан үшiн интеллектуалдық эмиграциядан ұлттық қауiпсiздiктiң үш аспектiсiне қатер
Технологиялық қауiпсiздiктiң қатерiнен тағы бiр қатер, интеллектуалдық меншiктiң шетелге
Нәтижесiнде әскери қауiпсiздiкке қатер пайда болады. Осы себептен интеллектуалды
Эмиграциядан ұлттық қауiпсiздiкке келетiн қатердiң тағы бiреуi — интеллектуалдық
Қазақстандағы ғылыми элитаның қайта өркендеу проблемасының бiрi - демографиялық.
Сондықтан, мемлекет интеллектуалдық миграцияны реттеу үшін осы салада мынандай
Араласпау концепциясы негiзiнде интеграцияланып жатқан елдегi адамның еркiн қозғалып-тұруы
Перспективаға бағдар ұстау концепциясы интеллектуалдық миграцияны реттгеу проблемасы келешекте
Қазақстан осы концеицияға қатынасында өз орнын анықтауға тиiс және
Шығыс Еуропа елдерi интеллектуалдық миграцияны реттеуге байланысты жеке тұлға
Белгiлi саясаттанушы А. А. Нұрмағамбетов интеллектуалдық миграцияның елiмiздiң қауiпсiздiгiне
Интеллектуалдық миграцияны реттеудiң басты құралы дамыған елдердiң ғылыми-зерттеу қорлары,
Мигранттардың барлық санаттарын қылмыстық әлеммен байланыстыру, оларды құқық бұзушылықта
Келешекте бiздiң территориямызда тәжiк, қытай, т.б. этникалық көпшiлiктiң территориялық
6 тарау. Миграция және жаһандану
6.1. Жаһандану жағдайындағы миграциялық процесстер
Халықтың миграциясы әлемдегi мынандай көлемдi өзгерiстермен, мәселен, отарлау, индустрияландыру,
Қазiргi кезеңдегi миграция процесiнiң сипаты әлемнiц әр түрлi белiгiндегi
Жаһандану мен миграцияның өзара байланысы мынандай тезиске сай келедi,
Халықаралық сауда мен елдердiң арасындағы басқа экономикалық трансакциялардың либерализациялануы
Ең күштi ТҰҚ (трансұлттық компаниялар) мигранттардың еңбегiн өндiрiстiң ауыр
Қазiргi кезенде миграция сахнасында (ғаламдық дамуға елдердiң қосылуы көзқарасы
ХХ ғасырдың екiншi жартысында елдер арасындағы миграцияның құрылымы мен
1965-шi жылғы 75 млн. 120-200 млн.-ға дейiн жеткен. Қазiргi
Тұрақты еңбек миграциясы кейiнгi он жылдықта қабылдаушы елдердегi еңбек
6.2. Миграцияның жаһандық үлгісіндегі орны мен бүгінгі
Дәстүрлi түрдегi «еңбек» мигранттарының көпшiлiгi әр адамдар деп есептелiп
Заңсыз миграцияның ұлғаюы миграция саласын пайдалы бизнеске айналдыруда. Осы
Миграция ағымының ұлғаюы, трансұлттық қауымдастықтардың тездеп көбеюi көбiне дәстүрлi
ақпарат, тауарлар, технологиялар, капитал, өнер мен мәдениет, интеллектуалдық ресурстар
Жоғарыдағы теориялық схема миграцияның
Бұл схеманың сол жағында жалпы демократиялық құндылықтарға бағдарланған жақтанданудың
Схеманың оң жағында азаматтықтың концепциясына негiзделген консервативтiк үлгi бейнеленген.
Осы үлгiлер тек теориялық конструкциялар, бұлардың ешқайсысы таза түрде
Бiр жағынан, еркiн миграция азаматтық алу құқығы секiлдi адам
Қорытынды
Жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келе, қауiпсiздiктiң әр түрлi аспектiлерiнiң бiр-бiрiне
Сыртқы миграция қауiпсiздiкке байланысты реципиент мемлекет пен қабылдаушы тұрғындар
«Қонақ» өзiн «қожайынға» қарағанда сенiмсiз сезiнедi, әсiресе екiншiсi оны
Миграциялық ағымға жасалатын заңдық немесе әкiмшiлiк бөгеттер «бөтендердiң» жаңа
Мигранттар мен мемлекет арасындағы қауiпсiздiк қатынасы және оның мигранттарға
Миграциялық процестердiң қауiпсiздiктiң түрлi аспектiсiнде және деңгейiнде туындататын қайшылықтар
Миграцияны қауiпсiздiк контекстiне енгiзу бiтпес дауға, яғни дилеммаға әкелетiнi
Теориялық түрде мұндай тану адамдардың барлығының адамзат түрiне жатуынан
Адам бiрегейлiктiң бiрнеше шеңберiмен қамтылған нкүте тәрiздес. Ол бiр
Елбасы Н. Ә. Назарбаев өзiнiң «Сындарлы он жыл» деген
«қоныс аудару саясаты ең алдымен өз азаматтарымыздың мүддесiн сақтауға
Ұлттық еңбек рыногын, бiздiң азаматтардың экономикасын қорғау және жалпы
Американың қоғам қайраткерi, ғалым Э. Бжезинский өзінің «Ұлы шахмат
Тұтастай «санитарлық кордондар қауiпсiздiктi қамтамасыз етпейдi, себебi ол Қазақстаңды
Бiрақ кең ашылып қойылған қақпа да береке әкелмейтiндiгi анық.
Пайдаланылған әдебиеттер
Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030.Ел Президентінің Қазақстан халқына
Кваш А.Я. Ионцев В.А. Современная демография. Москва: 1999.
Асылбеков М.,Галиев В., Социально-демографические процессы в Казахстане.
Бакаев А.Н. Национальная безопасность Казахстана в контексте
Крысько В.Г. Социальная политика и политическая
Татимов М. Влияние демографических и миграционных процессов на внутриполитическую
Абдыгалиев Б.Б. Политизация этничности: процессы, механизмы, последствия. Алматы. «Үш
Предвыборная платформа Республиканской политической партии
Волков А.Г. Московские демографы обсуждают проблемы
Этнополитический мониторинг в Казахстане. Алматы, 1997.
Назарбаев Н.А. За мир и согласия в
Демографичекий ежегодник Казахстана: Статистический сборник. Алматы, 2002.
Касенов У., Жусупов С.Потенциальные этноконфликты в Казахстане
Ультраправый лидер Франция за
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Астана., 1999.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы. №1. Алматы,2004.
Қазақстан Республикасының 1991-1999 жылдар
Абдиев К.С. Статистический ежегодник Казахстан. Агенство РК по
Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030. Ел Президентінің Қазақстан
ICFTU Free Labour World. September. 2005. №2. P.5
Базанова Ф.Н. Формирование и развитие структуры
Тасмағамбетов И.Н. Социальная политика и
Аяған И.Г. Тенденции и динамика изменений
Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030.Ел Президентінің Қазақстан халқына
Кваш А.Я. Ионцев В.А. Современная демография. Москва: 1999,-
Асылбеков М.,Галиев В., Соңиально-демографические процессы в Казахстане.
Бакаев А.Н. Национальная безопасность Казахстана в контексте
Крысько В.Г. Соңиальная политика и политическая
Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына
Татимов М. Влияние демографических и миграционных процессов на внутриполитическую
Абдыгалиев Б.Б. Политизация этничности: процессы, механизмы, последствия. Алматы. «Үш
Предвыборная платформа Республиканской политической партии
Волков А.Г. Московские демографы обсуждают проблемы
Этнополитический монитәринг в Казахстане. Алматы, 1997.
Назарбаев Н.А. За мир и согласия в
Абдыгалиев Б.Б. Политизация этничности: процессы, механизмы, последствия. Алматы:
Волков А.Г. Московские демографы обсуждают
Пердвыбәрная платфәрма Республиканской
Демографичекий ежегодник Казахстана: Статистический сбәрник. Алматы, 2002. С. 7.
Касенов У., Жусупов С.Пөтенциальные этноконлифкты в Казахстане
Ультраправый лидер Франция за
Тәтімов М., Әлиев Ж. Дербестігіміз – демографияда. Алматы: Жеті
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Астана., 1999. 105 б.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы. №1. Алматы,2004.
Қазақстан Республикасының 1991-1999 жылдар
Абдиев К.С. Статистический ежегодник Казахстан. Агенство РК по
Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030. Ел Президентінің Қазақстан
ICFTU Free Labour World. September. 2005. №2. P.5
Мигранттардың маргиналдануы
Миграцияның криминалдануы
Азаматтықтың жаңа концециялары
Миграцияның жаңа концепциялары
Заңсыз миграция
Ұлт және трансұлттық қауымдастықтар
Нәтиже
Тұрғындардың саны мен құрамын бақылау
Либералдық үлгі
Дамудың әмбебап идеологиясы ретіндегі адам құқығының басымдылығы
Консервативтік үлгі
Азаматтық құқық, егемендік концепциясы мен ұлттық мүдденің басымдылығы
Еркін қөзғалыс құқығы
Қайшылықтар
Көші-қон мәселесі
Еңбек күшінің халықаралық миграциясы
Миграциялық саясаттың түсінігі мен мәні
Қазақстан Республикасындағы еңбек миграциясының динамикасы мен себептері және оның елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайына әсері
Көші - қонның шарықтау шегі
Территориялды еңбек мобильділігі миграция ретінде
Миграцияның Қазақстан Республикасының әлеуметтік-демографиялық және этномәдени қауіпсіздігіне ықпалы
Қазіргі кездегі жұмысшы күшінің миграциялық тартылуы және негізгі орталықтары мен ауқымы
Миграцияның жалпы теориялық мәселелерін қарастыру
Қайтымсыз көші - қон