Қытай тілі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Қытай халқының мәдениеті мен ғылымы
1.1 Қытай халқының әдебиеті мен өнері
1.2 Қытай халқының музыкасы
1.3 Ежелгі Қытай театры
1.4 Қала, қолөнер және сауда
1.5 Қытай тілі
1.6 Қытай жазуы
1.7 Ұлы Қытай қорғаны
2. ҚХР тарихы және қазіргі заман
2.1 Қытайдың сыртқы саясаты
2.2 Суй империясы
2.3 Тан империясы
2.4 Юань империясы
2.5 Цзинь империясы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
5
6
10
12
14
16
17
17
18
20
23
24
25
27
28
31
32
Кіріспе
Қытай Халық Республикасы – Азия құрлығында орналасқан мемлекет.
Біздің ұлы көршіміз Қытай мемлекетінің тарихының ең бір күрделі
Қытай орта ғасырлар заманында, өзімен көрші жатқан көшпелі тайпалардың
1. Қытай халқының мәдениеті мен ғылымы
V – VI ғасырларда Қытай мемлекетінде өнер , әдебиет
Қытай этносы қытай халқының басқа халықтардан өзгеше мәдениетінің қалыптасуына
Ежелгі Қытай мәдениетінің қалыптасуына даосизм мен Конфуций ілімдері өте
Лао – Цзының негізгі еңбегі – «Дао дэ цзин»
Лао – Цзының тұжырымдауынша, халық даоны негізге алуы қажет,
Қытай мәдениетінің екінші бір қайнар бұлағы – Конфуций ілімі
Кун – фу – цзының ілімінше, ең жоғары жаратушы
Керісінше, оның қарастыратын негізгі мәселесі – адамдар арасындағы қарым
Конфуцийдың ілімі бойынша, әрбір адам өзінің қоғамда алатын орнын
Конфуцийдің ілімінің негізінде өткенге құрметпен қарау, үлкендерді сыйлау сияқты
Адамгершіліктің негізі – «жәнь» - «ата – анасын құрметтеу
Қытай мәдениеті, қытай өнері даналық өмірлік қағидалар мен терең
Адамды қоршаған дүниенің сан қырлы құпиялары, табиғаттың әсем көріністері
Қытай ғалымдары ғылым мен техника саласында қомақты табыстарға жеткен.
Математика Қытайда Хань әулеті тұсында – ақ дами бастаған.
Медицина тарихы Қытайда 3000 жылға созылады. Медицинадағы ең көне
Қытай халқының дүниежүзілік өркениетке қосқан аса зор үлесі –
1953 жылдан негізгі ғылыми бағыттардың бірі ядролық физика мен
Қытай кескіндемешілері VIII гасырдың өзінде мөлдір әрі дымқыл минералды
Ең көне кезеңнен бізге жеткен суретші Гу Кайчжидің
Феодалдық қытай өнерінің бар ерекшелігі келесі кезеңде елдің ортағасырлық
Пейзаждың ірі шебері атанған Го Сидің (шамамен
1.1 Қытай халқының әдебиеті мен өнері
Қытай әдебиет өнеріне келетін болсақ, онда көптеген әдебиетшілердің аттары
Үш мың жылдық тарихы бар Қытай әдебиетінің алғашқы поэтикалық
Қытайдың ағаштан жасалған сәулеттік өнері өзінің
Елдегі феодалдық құрылым өте ертеде, II жән IV
Орта ғасырлар – Шығыс елдерінің өзара үздіксіз тәжірибе алмасу
Басқа феодалдық мемлекеттер секілді Қытай өнері де ондағы
Қытай суретшілері мен сәулетшілері өздерінің дүниетаным заңдылықтары туралы
1.2 Қытай халқының музыкасы
Қытай музыкасы – Қытай музыкасының тарихы бірнеше мың жылдықтарды
Қытайлардың музыка туралы алғашқы деректері біздің заманымызға дейінгі IV—III
Хань дәуірінен бастап Солтүстік және Оңтүстік хандықтар кезеңіне
1.3 Ежелгі Қытай театры
Қытайдың театр өнері халык ән – биі мен мейрамдарға,
IX ғасырдың орта шенінде Таң императоры Сюань – Цзунь
Куньцюй жанрының дамуына кейін куньцюй театрының вокалдық теориясына айналған
1.4 Қала, қолөнер және сауда
III – VII ғасырлар аралығында Қытай мемлекетінде қалалар
VI – VIII ғасырлар аралығында сауда жедел дамыды. Қалаларда
1.5 Қытай тілі
Қытай тілі – Тибет тілдері тобына жатады, Тайуан ,
қытай тілінде төрт үн бар, мағына үн (тон) арқылы
әрбір иероглиф бір буын болып есептеледі;
жалаң буынды сөздер жиі кездеседі, күрделі сөздер көп түбірден
сөздердің орын тәртібі мен шылаулар қолданысы негізінде грамматикалық мағына
Тарихи жазбаларға қарағанда Қытай тілінің диалектілері мұнан 2500 жыл
1.6 Қытай жазуы
Қытай жазуы – қытай халқының жазу жүйесі. Қытай жазуы
сауыт – сүйек жазуынан қола, Дачуан, Шиау жуан жазуларына
Шиау жуаннан Линшу үлгісіне дейін;
Линшу жазуынан Жие шу, Сау шу, Шиң шу уақыты
Иероглифті зерттеу ертеден басталды, бірақ қазірге дейін қытай жазуында
Қытай каллиграфиясы, Ми Фу поэтімен жасалған Сұң Династиясы
1.7 Ұлы Қытай қорғаны
Ұлы Қытай қорғаны (қытай Ваньли чанчэн – он мың
«Ұлы Қорғанның» шығысы Ляудұңның Жолбарыс тауынан басталып,
Бейжің , Хыбый , Шанши , Гансу сияқты
Қорғанды салғанда, көбінесе, кірпіш жинап, тас қалаған, шыңдап дуал
221 заманымыздан бұрын жыл Чин әулеті патшасы
Хан әулеті (206 заманымыздан бұрын – 220
2 ҚХР тарихы және қазіргі заман
ҚХР Азия құрлығының шығысы мен Тынық мұхиттың батыс жағалауына
Бүгінгі ҚХР 1949 жылы 1 қазан күні құрылған. Кейбір
Осыдан бір ғасыр бұрынғы Қытай дүниедегі ең мешел елдің
Қытайдағы нағыз тарихи бұрылыс, толық жаңару 1978 жылғы Қытай
Қытай елі ХХІ ғасырдың табалдырығын нық қадаммен аттады әрі
Қытай тарихы археологиялық мәліметтермен қатар, ерте заманнан бергі саяси
Саяси көзқарас бойынша, Қытай бірнеше мыңдаған жылдар бойы, циклдық
Қытай тарихын мерзімдеу:
б.з.д. 2357. — б.з.д. 2255 – Аты аңызға айналған
б.з.д. 2255 — б.з.д. 2205 – Аты аңызға айналған
б.з.д. 2205 — б.з.д. 1766 – Аты аңызға айналған
б.з.д. 1766 — б.з.д. 1122 – Аты аңызға айналған
б.з.д. 1122 — б.з.д. 247 – Чжоу әулетінің дәстүрлі
б.з.д. 246 — б.з.д. 207 – Цинь әулетінің дәстүрлі
б.з.д. 206 — б.з.д. 220 – Хань әулетінің дәстүрлі
Біздің заманымыз:
220 — 264 – Вэй әулеті
265 — 420 – Цзинь әулеті (Батыс Цзинь: 265
420 — 479 – Сун әулеті
479 — 501 – Ци әулеті
502 — 556 – Лян әулеті
557 — 588 – Чэнь әулеті
589 — 618 – Суй әулеті
618 — 907 – Тан әулеті
907 — 959 – Бес әулеттің заманы
960— 1279 – Сун әулеті
1280 — 1368 – Юань әулеті (моңғол)
1368 — 1644 – Мин әулеті
1644 — 1911 – Цин әулеті (манчжур)
1912 — 1949 – Қытай мемлекеті
1949 ж. 30 қыркүйегі – Қытай Халық Республикасы
1949 – 1956 КСРО көмегімен өндірістің негізгі салалары салынды,
1956 жылы ҚКП 8 съезінде Мао Джетуң идеяларының жеңісімен,
Қытайды хаостан, артқа қалудан және кедейшіліктен алып қалып, қалыпты
Бұл түбегейлі жаңартулар одан кейінгі келген Цзян Цземинмен және
Қытай басшылығы бұрынғы КСРО аумағында болып өткен «түрлі –
2005 жылдың қазан айында ең ірі ұялы байланыс операторларының
Әскери шығындар да көбейеді. Ресми әскери қаражат 2006 жылы
Сондықтан, бұл саясаттың өткізілуі бұрынғы басқарушы Цзян Цзэмин шыққан
2.1 Қытайдың сыртқы саясаты
Қытай үкіметі 1949 жылы 1 қазан күні ҚХР –
ҚХР жоғарыда қысқаша таныстырғандай сыртқы саясаттарының негізінде өзінің ерекшеліктерін
2.2 Суй империясы
Суй әулеті – Қытайда 581 – 618 жылдары
Император Ян Цзянь (Вэн – ди, 589 – 604)
2.3 Тан империясы
Суй үйінің шығыс түріктерді билеуі біржолата бекіп қалғандай еді.
607 жылы Ян – ди хан мен ханшаға үлде
Мұның есесіне сол 607 жылы қытай халқының түріктермен тікелей
Бұл саясат «қайырымдылық пен әлсіздік» деп аталады. Қағанат тағында
Жаңа ханның жағдайы аса ауыр болатын. Біріншіден, ол әкесінің
Енді басталған қозғалыстарға Суй әулетінің жақтастары қарсы шығады, олар
Ал осынау қантөгістің шын айыпқоры «Аспанасты империясының алдияры, қайталанбас
Уақыт өткен сайын Тан әскерінің қатары өсіп, жеңіске жете
Қытайда жатжерлік атаулы нәрсенің бәріне қызығушылық күшейеді. Қытай –
Киіз үйдің артықшылығын ақын Бо Цзюй – и (772
Сөйтіп, Тан империясы дүниежүзілік маңызға ие болғысы келеді. Бұл
2.4 Юань империясы
Юань Әулеті – Қытайда билік жүргізген моңғол әулеті
Императордың жанынан шенеуніктердің қызметін қадағалайтын “әскери кеңес“ (шумиюань) пен
2.5 Цзинь империясы
Цзинь әулеті – Қытайдың солтүстігінде 1115 –
1142 жылы ұзаққа созылған соғыстардан әлсіреген Сун мемлекеті
Цинь патшалығы ұзаққа созылған қиян – кескі соғыстар нәтижесінде
Цинь патшалығы сыртқы саясатта солтүстік және оңтүстік бағытта бірдей
Цинь империясы шет елдермен, әсіресе, еуропалық мемлекеттермен “жабық есік”
1840 – 1842 жылдары Қытай мен Ұлыбритания
Қорытынды
Біздің ұлы көршіміз Қытай мемлекетінің тарихының ең бір күрделі
Қытай мәдениеті, қытай өнері даналық өмірлік қағидалар мен терең
Қытай тарихы археологиялық мәліметтермен қатар, ерте заманнан бергі саяси
Қытай мемлекеті қазіргі уақытта әлемдік деңгейде танымал мемлекеттердің бірі
Қытай елінің қыр – сырын білу, сондай – ақ
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Орта ғасырлардағы дүние жүзі тарихы. – Алматы: Атамұра,
2. Мәдениеттану: жоғарғы оқу орындары мен колледж студенттеріне арнлған
3. Мәдениеттану негіздері: Оқулық. – Алматы: Дәнекер, 2000.;
4. Өнер: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану – математика
5. Қазақ энциклопедиясы 8 том;
6. Алдабек Н.Ә., «Орта ғасырлардағы Қытай тарихы», 2004.;
7. Лев Гумилев «Көне түріктер» 162 – 175 б.;
8. Төлеубеков Т.Қ., Дәуренбекова Ғ.Т. «Мәдениеттану» 8 –
6
Қытай тілі
Көне қытай тілі және қазіргі қытай тілінің қытай әдебиетіне ықпалы
Қытай тілі грамматикасындағы (介词) сөз алды қосымшаларының ерекшелігі
Қытай тілінің құрылымдық ерекшелігі және оның қазақ тілінен айырмашылығы
Қытай қазақтары тілдік ерекшеліктері
Қытай тілі жөнінде
Қытай халық құрамындағы түркі тілдес халықтар
Қазіргі қытай тілі грамматикасындағы қытай тілінің сөз жасам тәсілі
Шетелдік Азия халықтарына этнодемографиялық сипаттама
Табиғи әдіс негізінде пайда болған шет тілдерін оқыту әдісі