Банктің активтері

МазмҰны
кіріспе……………………………………………………………………………3
1. Коммерциялық банктер, және олардың қызмет етуінің теоретикалық негіздері..............................................................................7
1.1 Қазақстан Республикасында банктерді ұйымдастыру негіздері...........7
1.2 Қазақстан Республикасындағы банк қызметін реттеу қажеттілігі......12
1.3 Банк кызметін реттеу әдістері.................................................................20
2. Қазақстан Республикасының банк жүйесінің қызметін Талдау және
2.1 Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі жағдайы............27
2.2 Қазақстан Республикасында коммерциялық банктердің қызметін реттеу құралдары...........................................................................................38
3. Қазақстан Республикасындағы коммерциалық банктердің қызметін жетілдіру жолдары………………………44
3.1 Банк қызметін экономикалық және құқықтық реттеудің жетілдіру жолдары....................................................................................................44
3.2 Банктік жүйелердегі бәсекелестік......................................................50
Қорытынды.......................................................................................................53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................56
Қосымшалар...................................................................................................58
іріспеасы рыќтыќ экономикасындаѓы ____________________________________________________________________________________________ Кіріспе
"Коммерциялық банк" термині, банкілер басымды жағдайда саудаға (commerce), тауар
Несиелер мерзімі біртіндеп өсе бастады, банк ресурстарының бір бөлігі
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуін, оның жұмыс істеу тиімділігінің артуын,
Несие – қарызға ақша немесе тауар беру, ереже бойынша,
Несиенің пайда болу және өркендеу мүмкіндігі капиталдың ауыспалы айналымымен
Несие берудің негізгі алты принципі (алты «Си» ережесі)
Сипаттама (Character) Тапсырыскердің несиелік тарихы. Осы тапсырыскермен байланысты басқа
Ақша қаражаты (Cash) Пайда, дивидендтер және бұрынғы сату көлемдері.
Қамтамасыз етілу (Collateral) Активтерді меншіктену құқығы, олардың қызмет көрсету
Шарттар (Conditions) Саладағы тапсырыскер жағдайы және нарықтағы күтілетін үлес.
Бақылау (Control) Банк қызметіндегі сәйкестікті заңдар және несиенің сипаты
Қазіргі кезде Қазақстандағы шағын бизнестің өркендеу жағдайы қоғамның
2003 жылдың аяғында шағын кәсіпкерліктің тіркелген субъектілерінің саны, бағалау
2004 жылдың қаңтарынан бастап банктердің несиелік нарықта белсенді саясаты
Орташа- және ұзақ мерзімді несиелер бойынша негізгі қарыз 0,5%
Ұлттық валютадағы несиелердің меншікті салмағы несиелердің жалпы көлемінде 2004
Банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несиесі бір айда 1,5% қысқарып
Сонымен қатар, Қазақстандағы несиелендірудің белсенді дамуының анықтаушы факторлары қатарына
“Несиеге өмір сүруге” қорықпайтын тұрғындар саны көбейді;
банктердің сыйақылық мөлшерлемелері төмендеу тенденциясына ие;
Несиелендірудің жаңа түрлерін ұсынуда банкілер өз қызметтерін едәуір жандандырды;
Экономикалық өсудің жоғары қарқындылығы тұрақты түрде ақша қаражатының жетіспеушілігімен
Осы жағдайларда банкілер жаңа несиелендіру спектрін кеңейтті және берілетін
Соңғы үш жылдың ішінде, экономикадағы банкілер несиелерінің көлемі бірнеше
Қазіргі кезде банктер активтерінің 60% - ға жуығы экономиканы
Қазіргі күнде Қазақстандағы несиелік нарық келесі беталыстармен сипатталады.
Экономикадағы банктер несиелері бойынша негізгі қарыздың жалпы көлемі ақпан
2005 жылдың ішінде байқалған, ұлттық валютаның нығаюы тенгемен берілетін
Шағын және орта бизнес секторындағы жұмыс жағдайын жақсарту үшін
Өзінің Қазақстан халқына үндеуінде Президент Н.А. Назарбаев “Келесі мәселелерді
- салықтық алымды төмендету;
- меншікті және активті жариялы ету;
- несие ресурстарына шығуды жеңілдету;
- әкімшілікті процедуралар мен рұқсаттарды күрделендірмеу;
- бюрократтықтан және бақылау – тексеру органдарынан қору;
- шағын және орта бизнесті қолдаудың регионалдық орталықтарын құру,
Қазақстан халқына мемлекет басшысының жолдауындағы ережелерге сәйкес, қазіргі этапта
Қорыта келіп айтатын болсақ, шағын және орта бизнестің өркендеуін
- шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін қолдауға бағытталған, қабылданған
- тиімді өндірістік – шаруашылықты қызмет үшін отандық өндірушіге
- несиелік ресурсқа шығу қиындығы;
- өнімнің, жұмыстың, қызмет көрсетудің стандартталу және сертификатталу жүйесінің
Шағын және орта бизнестің ары қарай өркендеуі мүмкіндікті, егер
Бұл қазіргі кезде жұмыс істейтін кәсіпорындардың, әсіресе ауыл шаруашылығы
Экономиканың қаралатын секторындағы жұмыстың күрт өзгерісі болуы үшін Қазақстандағы
1 Коммерциялық банктер, және олардың қызмет етуінің теоретикалық негіздері
1.1 Қазақстан Республикасында банктерді ұйымдастыру негіздері
ҚР-ғы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда
Коммерциялық банктер - банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап қалыптасты,
1 кесте - ҚР -ғы коммерциялық банктердің сандық құрамы
Банктер түрлері 01. 00 01.01 01. 02 01. 03
Екінші деңгейдегі банктердің барлығы:
82
71
55
47
44
36
соның ішінде:
Мемлекеттік 6 1 1 1 2 2
Мемлекетарал ық 1 1 1 1 1 -
Шетел капиталының қатысуымен
22
23
22
16
16
17
Еншілес
Банктер
7
11
12
12
11
11
* Сандық мәліметтер ҚР Ұлттық банктің N 1. 2000-2005жж.
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл,
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық банктердің
ҚР-ғы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын белгілемейді, мысалға,
Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан басқа ҚР Ұлттық
Сонымен қатар, Қазақстандық коммерциялық банктерге бағалы металдармен операцияларды жүзеге
1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-ғы банктер және банктік
1) Банк ашуга Ұлттық банктен рұқсат aлy;
2) Әділет Министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
3) Банк операцияларын жүргізуге Ұлттық банктен
Аталған заңға сәйкес, банкті заңды және жеке тұлға ашуға
Бірінші кезеңде, банк ашушы Ұлттық банкке банк ашуға рұқсат
- рұқсат алу үшін беретін өтініші;
- құрылтайшылық шарт (түп нұсқа);
- банктің жарғысы ( түп нұсқа);
- банк жарғысын қабылдау және банк органын сайлау туралы
- құрылтайшылар туралы маліметтер (Ұлттык банктің белгілеген тізімі бойынша);
- құрылтайшылардың соңғы екі есептік
- құрылтайшылардың қаржылық жағдайлары туралы аудиторлық қорытынды;
- егер бір немесе одан да көп құрылтайшылары ҚР-ның
- егер банк операцияларының жекелеген түрлерін жузеге асыратын ұйым
- банктің жетекшілік қызметіне тағайындалатын тұлғалар туралы мәліметтер, оның
- жаңадан құрылатын банктің толық ұйымдастырылу құрылымы (банктің өкілетті
- жаңадан құрылатын банктің ішкі аудит қызметі туралы ережесі
- жаңадан құрылатын банктің несиелік комитеті туралы ережесі (банктің
- жаңадан құрылатын банктің бизнес-жоспары болу керек, оның ішінде:
- тапсырылған бизнес-жоспарына сәйкес дайындық шарлары туралы құрылтайшылардың есебі;
- нотариальды түрде куөландырылған, құрылтайшылардың атынан өтініш беруге құзыретінің
- басқа банктің жарғылық капиталына қатысуы туралы мөліметтер.
Банк ашу үшін рұқсат алуға берілген өтініш үш ай
Ұлттық банк банк ашуға рұқсат беру өтініштердің есебін жүргізеді.
Екінші кезеңде жаңадан құралатын банк Ұлттық банк рұқсат берген
Үшінші кезеңде банктік операцияларын жүзеге асыру үшін Ұлттық банктен
- ұйымдастырушылық-техникалық шараларды орындау, оның ішінде: Ұлттық банктің нормативтік
- жарияланған жарғылық капиталды төлеу.
Лицензия алуға өтінішпен бірге жоғарыда аталған талаптарды орындағандығын растайтын
Аталған заңның 30-бабына сәйкес банктік операцияларға мыналар жатады:
- заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу және
- жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу және
- банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
- заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу
- кассалық операциялар: банкнота мен монетаны қабылдау, беру, қайта
- аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны аударумен
- есепке алу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың вексельдерін
- заемдық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және қайтару
- заңды және жеке тұлғалардың,
- сенім (траст) операциялары: сенім білдірушінің тапсырмасы бойынша және
- клирингтік операциялар: төлемдерді жинау, тексеру және растау, сондай-ақ
- сейфтік операциялар: клиенттердің құжатты формада шығарылған бағалы қағаздарын,
- ломбардтық операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен
- төлем карточкаларын шығару;
- банкнота мен монеталарды және бағалы заттары инкассациялау және
- шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;
- төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельден басқаларын);
- чек кітапшаларын шығару;
- бағалы қағаздар нарығындағы клирингтік қызмет; аккредитивті
- ақшалай формада орындалуды көздейтін, банктік кепіл-хаттарды беру;
- үшінші тұлғаның атынан ақшалай формада орындалуды көздейтін банктік
Банктер бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет түрлерін
- брокерлік - мемлекеттің бағалы кағаздарымен;
- дилерлік - мемлекеттің және өзге де бағалы
- кастодиандық; - клирингтік.
Осы аталған қызмет түрлеріне Ұлттық банктен жекелеген және кешенді
Сонымен қатар, ҚР-ғы екінші деңғейдегі банктер өз қызметін жүзеге
Банктің филиалы - филиал туралы ережеде немесе лицензияда көрсетілетін
Заңға сәйкес, банктер өздерінің филиалын ашу үшін Ұлттық банктің
- Филиал ашуға рұқсат алу өтініші;
- Банк операцияларының тізімі көрсетілген банк филиалы
- Бірінші жетекші және бас бухгалтер қызметіне кандидаттар туралы
Шетелдік банктердің ҚР аумағында филиалдарын ашуға заңмен тиым салынады.
Банктің өкілдігі - банктік операцияларды жузеге асырмайтын, ягни банктің
Банк өкілдігі Ұлттық банктің келісімімен ашылады. Шетелдік банктер өкілдіктерін
- өкілдік ашуға рұқсат алу өтініші;
- өтініш жасаушы банктің құрылтайшылық құжаттары;
- ҚР аумағында өкілдік ашу туралы өтініш жасаушы
- өтініш жасаушы банктің банктік қызметті жүргізуге арналған лицензиясының
- аудиторлық ұйым куәландырған өтініш жасаушы банктің соңғы қаржылық
- өтініш жасаушы банктің ҚР аумағында өкілдігін ашуға қарсы
- өкілдікте жұмыс жасайтын қызметкерлердің саны және жетекшісі туралы
Еншілес банк - жарғылық капиталдың елу пайыздан астамы бас
Есеп айырысу-кассалық бөлімі (жинақ кассасы) - ҚР аумағында банктік
ҚР Ұлттық банкі екінші деңгейдегі банктерді ашуға берген рұқсаты
- банк тарпынан өз еркімен қайта құрылу немесе таралуы
- банк қызметінің тоқтатылуы туралы сот шешімінің қабылдануы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жыл ішінде
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылдан астам
- банк заңдылықтарында, сол сияқты жарғысында көрсетілмеген операцияларды жүзеге
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылға дейін
Қазақстандык төжірибеде басқа дамыған шетелдік тәжірибелер сияқты жарияланған жарғылык
Жарияланған -жарғылық қордың 50 %-ның ақшалай түрдегі сомасы сол
1.2 Қазақстан Республикасындағы банк қызметін реттеу қажеттілігі
Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу Ұлттык банктің Қаржылық
Мұндағы басты міндеттерінің бірі - сәйкес банктердің қызметін реттеуді
Сәйкес қашықтан (дистанционды) қадагату әдісі және ииспекциалық әдісі.
Қашыктан қадағалау әдісі - бұл банктердің қадағалау органдарына мәліметтер
Қашықтан қадағалау механизмі 1-суреттегі тәртіпте жүзеге асырылады.
1-сурет-Қашықтан қадағалау механизмі
Ақпараттык, есеп базасы. Банктердің қызметін кешенді түрде сипаттайтын ақпараттың
Қаржылық талдаудың мақсаты - енді пайда болып келе жатқан
Қашықтан талдау жүргізетін мамандар мынадай міндеттерді шешеді:
1) Банктердің пруденциялық нормативтер мен сақтауға міндетті басқа да
2) Банктердің қаржылық қызметін қарастыру, оның болашақтағы жұмысы мен
Екінші деңгейдегі банктердің қаржылық қызметін талдау банктердің қызметінің қаржылық
1) капитал;
2) активтердің сапасы;
3) пайдалылық пен рентабельділік;
4) өтімділік.
Қаржылық талдаумен айналысатын мамандар банктік мәселелердің пайда болуының мүмкін
Капиталды талдау.
Капитал - банктің қаржылық жағдайының ең маңызды көрсеткіші болып
Капитал жеткіліктілігі, оның табыстылығы сияқты қашықтан бақыланып отыруға тиіс.
Жалпы капитал жеткіліктілігі туралы өзінің ойын қальптастыратын талдаушы мынадай
- Банк капиталы стандарттарға жауап бере ме?
- Ең төменгі мөлшерде асқан жағдай бар ма?
- Капитал деңгейінің банктің өзіне алған тәуекелғе қатынасы қандай?
- Ең төменгі стандарттармен жеткіліксіз ссептеуге алынған тәуекелдер
- Банк капиталының деңгейінің өзгеру үрдісі қандай? Оның көбеюі
- Банк капиталының сапасы қандай?
Капиталдың кез келген бөлігін банк үшін түрақты қаражаттар көзі
Активтердің сапасын талдау. Банктің активтерінің сапасы банктік операциялардың барлық
Активтердің сапасын қашықтан бақылау мен талдау банктердің қызметін реттеу
Табыстар мен шығыстарды талдау. Капитал, банктің қаржылық жағдайының ең
Сондықтан банктің табыстарын үздіксіз қашықтан бақылау қажет.
Банк өз қызметін жүзеге асыру барысында көптеген банктік операцияларды
Операцияларды жүргізуде пайыздық, пайыздық емес және басқа да шығындары
Банктің шығындарын талдауда қарастыратын негізгі мәселелер мыналар:
- шығындардың құрылымы;
- пайыздық шығындардың көлемі;
- пайыздық емес шығындар мен басқа да шығындардың көлемі;
- әкімшілік шығындар;
Өтімділікті талдау. Банктің өтімділік жағдайы оның барлық қызметінің көрсеткіштеріне
Банктің өз міндеттемелері бойынша жауап бере алмауы банкке деген
Екінші деңгейдегі банктердің жағдайы туралы ақпараттарды сақтайтын Қазақстан Республикасы
- банк басшылығымен үнемі және тиімді байланыста болу;
- өз бақылауындағы банктердің жағдайы туралы банктік қадағалау департаментінің
- банк басшылығы мен директорлар кеңесінің кемшіліктерді түзетуғе қабілеті
- өзіне бекітілген банкке қатысты әсер ету шараларының орындалуын
Банктердің кураторлары жаңа шарттар жоспары бойынша берілетін күнделікті баланстарға
Апта сайын ашық валюта позициясының лимиттері және валюталық нетто-позициясы
Банктердің өтімділігін бақылап отыру үшін куратор банктің апта сайын
Кураторлар банктердің қызметін реттеуде ең маңызды құралдарының бірі болып
Жалпы пруденциялық реттеу тәжірибесі екінші деңгейдегі банктердің пруденциялық нормативтерді
Екінші деңгейдегі банктер Ұлттық банктің Қаржылық қадағалау департаментіне есеп
- 700 Н формасы бойынша күнделікті балансы;
- ашық валюталық позицияның лимиттері жөнв валюталық нетто-позициясы туралы
- ағымдағы өтімділікті орындалганы жайлы апта сайын есеп беру
- пруденциялық нормативтердің орындалуы туралы ай сайын есеп беруі;
- активтердің және шартты талаптар мен міндеттемелердің ай
- тоқсан сайын унемі қаржылық есеп беруі.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі пруденциялық нормативтері туралы ережесіне сәйкес,
Банктердің ең төменгі резервтік талаптарды орындаудың екі әдісі бар:
1) Баламалы - ай сайын қаражаттардың резервтік активтерде орналастыру,
2) Баламасыз - қаражаттарды Ұлттық банктегі резервтік шотта орналастыру,
Қазақстан Республикасыньщ Ұлттық банкі белгіленген екінші деңгейдегі банктердің қаржылық
Кестеде берілген мәліметтер BOSS жүйесінің көмегімен автоматтандырылған әдіспен өнделеді
Сонымен банктер мен эр түрлі есеп берулердің негізінде қашықтан
Статус-Репорт - банктің ағымдағы қаржылық жагдайын толық бағалауға мүмкіндік
Статус-Репортты жасау барысында қашықтан қадағалау қызметкерлері "CAEL" ("CAEL", яғни
Берілген баға тек қана ішкі арналымдарға ғана қолданылады және
Бұл құжатты қарастыру қорытындылары банк бойынша сәйкес үсыныстар берумен
Статус-Репортта көрсетілетін негізгі қаржылық көрсеткіштер мен басқа да мәліметтерге
1) Банк туралы жалпы мәліметтер.
2) Меншікті капиталының көпемі мен құрылымы.
3) Банктің активтері.
4) Банктің міндеттемелері.
5) Банктің табысы мен шығысы.
6) Өтімділігі мен ең төменгі резервтік талаптар.
7) Қосымша акпараттар.
Сонымен қашықтан қадағалаудың талдаушысы екінші деңгейдегі банктердің банктік қадағалау
Қашықтан қадағалау қызметкерлері сондай-ақ жыл соңында төрт тоқсан бойынша
Сонымен қатар, қашықтан қадағалау талдаушысы:
- банктерді ашу үшін табыс ететін құжаттарды қарастырады;
- банктерге банктік операцияларды жұргізуге лицензия беру құжаттарын қарастырады;
- банктің басқарушы қызметкерлерінің кандидатуралары бойынша Ұлттық банктің біліктілік
- банктердің бағалы қағаздар проспектілерінің эмиссияларын сараптаудан өткізеді және
- банктің қаржылық жағдайын сауықтыру бойынша сондай-ақ оларға санкциялар
Қашықтан қадағалау жеке бір банктің қаржылық жағдайында баланысты мәселелердің
Қашықтан қадағалаудың артықшылығы - онда банктердің жағдайы туралы мәліметтер,
Инспекциялық қадағалау - банктерді орналасқан жерінде тексеру арқылы олардың
Инспекциялау әдісінің артықшылығы - банктің барлық операциялары мен тәуекелін
Инспекциялық қадағалау механизмі 2-суретте берілген.
2.сурет- Инспекциялық қадағалау механизмі
Инспекциялауды жүзеге асыру үшін қадағалау органдары банктік операциялар пен
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу механизмі қазіргі
Қашықтан қадағалау, инспекциялау барысында анықталған мәселелерді жою бойьшша жұмыстардың
1.3 Банк кызметін реттеу әдістері
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу механизмінің тәртібі
1995 жылы 31 тамызда қабылданған "Банктер және банктік қызмет
- пруденциялық нормативтер белгілеу;
- банктердің орындауына міндетті нормативтік құқықтық
- банктердің қызметін тексеру;
- банктің қаржылық жагдайын сауықтандыруға байланысты ұсыныстар беру;
- банктерге ықпал ететін шектеу шараларын қолдану;
- банктерге немесе олардың лауазымды тұлғаларына санкциялар беру.
Ұлттық банк халықаралық банктік тәжірибеде қолданылатын пруденциялық нормативтер мен
Қойылған талаптарға банктің қаржылық жағдайының сәйкестігі туралы мәселені шешу
Пруденциялық нормативтер немесе орындауға міндетті басқа да нормалар мен
Банктік қызметті жүзеге асырумен байланысты шығындарды табу мақсатында банктер
Банктер жүргізетін операцияларының түрлері мен келеміне байланысты өздерінің қызметінің
Республикасындағы банктер туралы заңға сәйкес, Ұлттық банк бекіткен тәртіпте
Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы пруденциялық нормативтер.
1) жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
2) меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті;
3) бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғары мөлшері;
4) өтімділік коэффициенті;
5) ашық валюталық позиция лимиті;
6) негізгі қорларга және басқа қаржылай емес активтерге жұмсалынған
1. Банктің жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері Банктің жарғылық
Ұлттық банк Басқармасы бекітеді. Банк акционерлерден өзінің акцияларын номиналдық
2. Меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті Меншікті капитал (К) -
Банк инвестициясы - акцияның (жарғылық капиталда қатысу үлесі) және
Ұйымдардың субординирленген қарызына жұмсалымдар мынадай шарттардың біріне сәйкес келуге
- жоғарыда аталған заңды тұлғалардың қаржылық есебі халықаралық стандартқа
- жоғары аталған заңды тұлғалардың
- жоғары аталған заңды тұлғалардың қарыз рейтингі Standard &
Бірінші деңгейлі капитал (К1) мыналардан құралады:
- төленген жарғылық капитал;
- қосымша капитал;
- өткен жылдардағы белінбеген таза табыс (өткен жылдардағы таза
- шегерілген (-):
- материалдық емес активтер (Халықаралық қаржы есебіне Халықаралық стандартына
- өткен жылдардағы зиян;
- ағымдық жылдағы шығыстардың ағымдық жылдағы табыстардан артық сомасы.
Екінші деңгешгі капитал мыналардан құралады:
- ағымдық жылдағы табыстардан ағымдық жылдағы шығыстардың артық сомасы;
- бағалы қағаздар мен негізгі құралдарды қайта бағалау мөлшері;
тәуекелді есепке алып елшенген активтер сомасының 1,25%-нан аспайтын сомадағы
- бірінші деңгейлі капитал сомасының 50%-нан аспайтын сомадағы банктің
Банктің субординарлық қарызы - бұл мынадай талаптарға сәйкес келетін,
1) депозит немесе міндеттеме болып табылмауға тиіс;
2) банктің немесе онымен байланысты аффилиирленген тұлғалар талаптары бойынша
3) алдын ала (толық немесе жартылай) өтелумеуге тиіс;
4) банктің таратылуы барысында соңғы
Банктің субординарлық қарызы - бастапқы қаістару мерзімі 5 жылдан
Облигация субординарлық қарызға және меншікті капиталға жатуы мүмкін, егер,
Банктің субординарлық қарызы меншікті капитал ретінде есепке алынады және
1-ші жылы - субординарлық қарыздың 80% сомасы;
2-ші жылы - субординарлық қарыздың 60% сомасы;
3-ші жылы - субординарлық қарыздың 40% сомасы;
4-ші жылы - субординарлық қарыздың 20% сомасы;
5-ші жылы - субординарлық қарыздың 0% сомасы,
Меншікті қаражаттардың (меншікті капиталдың) жеткіліктігі төмендегідей екі коэффициенттің көмегімен
Банктің бірінші деңгейлі капитачының барлык активтер сомасына қатынасы 0,06
К I - ИК
кі =----------------
А
Мұндағы:
К I - бірінші деңгейлі меншікті капитал;
ИК - банктің акцияға жұмсаған инвестицшшары және басқа да
А - банктің жиынтық балансына сәйкес барлық активтерінің сомасы.
Банктің меншік капиталының тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтерге қатынасы
К
к2 = --------------
Ар-Пс
Мұндағы:
К - банктің меншік капиталы;
Ар - тәуекел дәрежесіне қарай топтаскан активтер және баланстан
Пс - арнайы резервтер (күменді және үмітсіз активтер бойынша
3. Бір қарыз алушыга келетін тәуекелдің жоғарғы мөлшері Бір
Бір қарыз алушыға келетін, тәуекелдің мөлшері мьшалардың сомасынан түрады:
1) банк балансында есепке алынатын, қарыз алушыға қатысты банк
2) соңғы бес жыл ішінде банк балансынан шегерілген; қарыз
3) ҚР заңдарында немесе жасалған келісім-шартта көзделген негізде қарыз
қарыз алушының міндеттемелері бойынша қамтамасыз ету сомалары, оның ішінде:
- банк қарамағына берілген депозиттегі ақшасы, ҚР Үкіметі
- ҚР Үкіметі және Ұлттық банкіне қатысты талаптары;
- Standard & Poors және басқа халықаралық рейтингтік
Бір қарыз алушыға келетін тәуекел мөлшері қарыз алушының міндеттемелері
Т
кЗ = ---------
К
Мұндағы:
Т – тәуекел мөлшері (несие лимиті); К - банктің
кЗ -тің мәні мынадай екі жағдайда қарастырылады:
- Банкпен ерекше қарым-қатынастағы қарыз алушылар үшін, -
- Басқа да қарыз алушылар үшін - 0,25-ден аспауы
4. Ағымдағы өтімділік коэффициенті.
Өтімділікті бақылап отыру мақсатында банктер ағымдағы өтімділік коэффициенттерінің есебін
Өтімділік коэффициенті екі коэффициент көмегімен анықталады:
- банктің ағымдағы өтімділік коэффициенті (к4.1); банктің қысқа мерзімді
Ағымдағы өтімділік коэффициентінің ең төменгі мәнін Ұлттық банктің басқармасы
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (к4) өтімділігі жоғары активтердің орташа айлық
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (к4.2) төмендегідей түрде есептеледі:
Аор
К4.1=-----------,
Мор
Мұндағығы:
Аор- өтімді активтердің орташа айлық шамасы; Мор - талап
К4 - ағымдағы өтімділік коэффициенті
Өтімділігі жоғары активтерді есептеуге мыналар жатады:
- қолма-қол ақшалар;
- мемлекеттің бағалы қағаздары және Қазақстан ипотекалық компаниясының
- құйма қымбат бағалы металдар;
- Ұлттык банктегі Standard & Poors және басқа
- Standard & Poors және басқа рейтингтік агенттіктердің "А"
Талап етілуге дейінгі міндеттемелерге мыналар есептеледі:
- клиенттердің және банк-корреспонденттердің талап етуге дейінгі депозиттері;
- "овернайт" банкаралық несиелері;
- есеп айрысу мерзімі көрсетілмеген басқа да талап етуге
Банктердің қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті (к5) үш ай мерзімнен
Аор
К4.2 =-----------------
Мор
Мұндағығы:
Аор- өтелу мерзімі үш айдан аспайтын активтердін орташа айлық
Мор - үш ай мерзімге дейін тартылған талап етілетін
к5 - қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті.
Өтімділік коэффициентін есептеуде мынадай баптар есепке алынбайды:
1) стандартты активтерден басқа активтер;
2) сенім туралы келісім-шартына сәйкес және касто-диандық келісім-шарт негізінде
3) Ұлттық банктің офшорлық аймақ тізіміне енбеген, офшорлық аймақта
2 Қазақстан Республикасының банк жүйесінің қызметін Талдау жӘне
2.1 Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қазіргі жағдайы
Елімізде қабылданған банктік заңдылықтарға сәйкес ҚР-ғы банк жүйесі екі
ҚР Ұлттық банкі - мемлекеттік орталық банк ретінде бірінші
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) - екінші
Бүгінгі тандағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не бары
Қазақстан Республикасындағы соңғы жылдардағы банк жүйесі туралы мәліметгтер 2-кестеде
2.кесте - ҚР-ғы несие жүйесі туралы мәліметтер кезеңнің соңына
Несие жүйесінің элементтері 12.2003 12.2004 06.2005
1. Екінші деңгейдегі банктердің барлығы: 44 38 36
оның ішіиде:
мемлекеттік 2 2 2
мемлекетаралық 1 - -
Шетел капиталының қатысуымен, оның ішінде: - 100%/50%-дан аса, оның
16
9/6
11
17
9/6
11
17
10/4
10
Орталық банк еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы ретінде ақша-несие
Орталық банктің тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикамыздағы жалпы
Ұлттық банк - бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызмет көрсетумен
Ұлттық банк - бұл ақшалай резервтерді құрайтын, оған қоса
Әлемдік тәжірибеде орталық банктің қызметін ұйымдастырудың әртүрлі келесідей құқылық
- мемлекеттің 100% қатысуымен капиталын құрайтын біртұтас банк формасында
- акцияның бір бөлігі мемлекетке тиеселі немесе мемлекеттің қатысынсыз
- орталық банктің функцияларын біртұтас аткаратын теуелсіз банктер жүйесі
АҚШ-та орталық банктердің мүлкіне мемлекет қатынаспайды, олардың капиталы Федеральды
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып
2004 жылдан бастап, "Ұлттық банкі туралы" ҚР заңына жасалған
Сол сияқты, Ұлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктелді;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жасау;
- төлем жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету;
- қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамысыз ету;
- банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді қолдану арқылы
Ұлттық банктің несиелік ресурсы төмендегідей көздерден құралады:
- меншікті қаражат есебінен;
- басқа банктерден тартылған және Ұлттық банкте шартты негізде
- ҚР төңірегінде тартылған қаражаттардан;
- арнайы мемлекеттік қорлар мен бюджеттің уақытша бос жатқан
Ұлттық банктің басқару құрылымы.
Қазақстанның Ұлттық банкі - тігінен басқарылатын жүйедегі біртұтас орталықтандырылған
ҚҰБ-нің жоғары басқару органы Басқарма болып табылады және басқармаға
- мемлекеттің ақша-несие саясатын дайындау;
- банк қызметтіне қатысы бар ҚҰБ-нің нормативтік құқықтық актілерін
- Ұлттық банктің банктермен операциялары бойынша ресми қайта қаржыландыру
- жекелеген банктік операциялар түрлерін жүргізуге лицензиялар беру туралы
- банктер үшін резервтік талаптар нормасын бекіту;
- алтын валюта активтерін баскарудың негізгі қағидаларын анықтау;
- ҚР валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін бекіту;
- ҚҰБ жұмыс туралы жылдық есепті қарау, қабылдау және
- ҚҰБ-нің жылдық балансын және табыс мен зияны туралы
- ҚҰБ туралы нұсқауды, оның жарғылық капиталы мен резервтік
- банктер үшін пруденциальдық нормативтер мен баска да міндетті
- еңбек жағдайын, оған ақы төлеу жүйесі мен мөлшерін
- ҚҰБ-нің халықаралық және басқа да ұйымдарда қатысуы туралы
- Директорлар Кеңесінің (Директораттың) құрамын бекіту;
- бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартын ескере отырын, ҚҰБ-не арналған
Ұлттық банктің Басқармасы тоғыз адамнан тұрады. Ұлттық банктің Басқармасының
- ҚҰБ төрағасы жене бес лауазымды тұлғалары,
- ҚР Президентінен бір өкіл;
- ҚР Үкіметінен екі өкіл кіреді.
Ұлттық банктің оперативтік басқару органы директорлар кеңесі болып табылады.
Ұлттық банк тек қана ҚР Президентінің алдында есеп береді.
- Парламенттің келісімімен ҚР Президенті ҚҰБ-нің төрағасын 6 жылға
- ҚҰБ төрағасының орынбасарларын да ҚҰБ төрағасының ұсынуымен ҚР
- ҚҰБ-нің жылдық есебін ҚР Прзеиденті бекітеді;
- Ұлттық валютаның - теңгенің айшығының тұжырымын ҚР Президенті
- ҚҰБ-нің ҚР Президентінің сұрауы бойынша өзінің қызметіне байланысты
Ұлттық банк өзінің негізіі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстық басқармасы
Ұлттық банктің функциональдық құрылымына департаменттер мен басқа да бөлімшелерден
Ұлттық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес басқармалары
- зерттеу және статистика департамент;
- шетел операциялары департаменті;
- ішкі операциялар басқармасы;
- монетарлық операциялар департамент;
- сыртқы байланыстар бөлімі;
- заң қызметі департаменті;
- әкімшілік департаменті;
- қолма-қол ақшалармен жұмыс жөніндегі басқарма;
- инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдалану бөлімі;
- бухгалтерлік есеп департаменті;
- есептеу жұмыс орталықтарының департаменті;
- операциондық басқарма;
- төлем жүйесі басқарамсы;
- бақылау және аудит департаменті;
- персоналдармен жұмыс жасау басқармасы;
- халықаралық қаржы ұйымдарының жобаларын іске асыру бөлімі;
- мерзімді басылымдар және іскерлік ақпараттар белімі. Сонымен қатар,
бөлімшелер де кіреді:
- Мемлекеттік сақтау қоймасы;
- Ресей Федерациясындағы Ұлттық банк екілеттігі;
- Банкноттық фабрика;
- Монета сарайы;
- Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталғы (ҚБЕО);
- Қазақстан ипотекалық компаниясы;
- Ипотекалық несиелерді кепілдендіру қоры;
- Процессингтік орталық;
- Актуарлық орталық;
- Банктік сервистік бюро;
- Ұлттық ақпараттар технологиясы;
- Автобаза./18,44б/
2004 жылдан бастап, Үкіметтің қаулысымен Ұлттық банктің құрылымынан қаржы
Оның құрамына: банктің қадағалау, бағалы қағаздар нарығын реттеу және
Осындай өзгерістерге сәйкес Ұлттық банктің атқаратын қызметтері де қысқарып,
Ұлттық банк мынадай классикалық қызметтерді атқарады:
- ақшаны эмиссялау;
- ақша-несие саясатын жүргізу;
- төлем жүйесін ұйымдастыру;
- төлем балансын құру;
- валюталық реттеу және валюталық бақылау. Ұлттық банк мынадай
- бірінші кластық эмитенттермен шығарылатын алты айлық қайтару мерзімдегі
алады;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және
сатады;
- депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын борыштық
- депозиттік және есеп айырысу операцияларын жүргізе отырып, бағалы
- қаржы құралдарымен операцияларды жүзеге асырады;
- қажет кезінде банктерде және қаржы ұйымдарында шоттар ашады;
- чектерді жазып вексельдерді береді;
- жарғыға қайшы келмейтін өз міндеітемелеріне сай келетін басқа
Ақша-несие саясаты
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге
ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты - ұлттық валютаның тұрақтылығын,
Ақша-несие саясаты - бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін,
Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі - Ұлттық банк болып
Шаруашылық конъюктурасының жағдайына байланысты ақша-несие саясатының екі типі болады:
І.Рестрикциялық ақша-несие саясаты;
2.Экспанциондық ақша-несие саясаты.
Рестрикциялық ақша-несие саясаты - екінші деңгейлі банктердің несиелік операциялар
Соңғы жылдардағы ақша-несие саясатының басты көздеген бағыты: инфляцияны төмендету
- Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу;
- Ең төменгі міндетті резевтер нормасын белгілеу;
- мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы бойынша
- банктерге және укіметке несиелер беру;
- валюталық нарықта интервенциялау;
- кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі мен
Қазіргі уақытта жоғарыда аталған құралдардың ішінде іс-жүзінде қолданылып отырғандары:
Ұлттық банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми сыйақы
- ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;
- ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі;
- РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
- "овернайт " займдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі;
- күндізгі займдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі - ақша нарығының жалпы жағдайына,
Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі - ақша нарығының жалпы жағдайына,
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері -
"Овернайт" заемдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі - Ұлттық банктің екінші
Күндізгі заемдар бойынша сыйақы мөлшерлемелері Ұлттық банктің екінші деңгейдегі
Ұлттық банктің ресми сыйақы мөлшерлемелерін төмендегідей 3-кестемен беруге болады.
3 кесте- Ұлттық банктің ресми сыйакы мөлшерлемелері пайызбен*
N Сыйақы мөлшерлемесінің түрлері 01.2003 ж. 01.2004 ж. 01.2005ж.
1. Қайта қаржыландыру 14 9 7,5
2. Есептік (дисконттық) 12,5 8 8
3. Овернайт займдары бойынша 20 12 9
4. РЕПО операциялары
бойынша,
соның ішінде:
овернайт
1 жұма
1 жұма
-
6,5
5,5
5
5
5,5
5,5
5,5
5,5
*Сандық мөліметтер ҚҰБ статистикалық бюллетенінен алынған.
Ескерту: РЕПО операциялары бойынша мөлшерлемелер 8.12.00 жылдан бастап, мерзімдер
Ең төменгі резервтік талаптар.
Ақшалай нарықтағы тепе-теңдікті қамтамасыз етуде, банктерге берілетін несиелер көлемін
Резервтік талаптар ашық нарықтағы операциялар және пайыз саясатымен қатар
Ақша-несие саясатының бұл құралы 1993 жылы 1 қаңтарда енгізілген
Ашық нарықтағы операциялар.
Ашық нарықтағы операциялар - бұл Ұлттық банктің айналыстагы ақша
Бұл біршама ақша массасын, коммерциялық банктердің өтімділігі және несиелік
Ұлттық банк нарықта бағалы кағаздарды сату арқылы оны сатып
Несиелік операциялар.
Несиелеу және қаржыландыру операцияларына соңғы жылдары Ұлттық банктің қызметінің
Валюталық интервенция.
Ұлттық банктің валюталық интервенциясы - деп ұлттық валюталық багамына
Ұлттық банктің валюталық нарықтағы интервенция дербес түрде кез келген
Ұлттық банк ақша-несие саясатының бағыттарын бір жылға анықтап келсе,
Осындай ақша-несие саясаты қана Ұлттық банктің инфляцияны төмендету мақсатындағы
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сактауға, сақтандыру нарығының, бағалы
Инфляциялық таргеттеу тұсындағы ақша-несие саясатынын, негізгі құралдарының біріне "ашық
2003 жылы Қазақстан Республикасында валюталық режимді либерализациялау, бірінші кезекте
Жалпы 2003 жылы ақша-несие саясатын жүргізу қаржы нарығындағы тұрақтылықты
2003 жылы орташа жылдық инфляция 6,4% болды. Жыл бойы
2004-2006 жылға арналған ақша-несие саясатының ңегізгі корсеткіштерінің болжамы 4-кестеде
4.кесте- 2004-2006 жылдарға арналған ақша-несие саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы
Көрсеткіштер 2003 (бағалау) 2004 2005 2006
Базалық инфляция
жылына орташа, %
4-6 3-5 3-5
Инфляция (ТБИ)
жылына орташа, % 6,5 5-7 4-6 4-6
Қайта қаржыландыру
жылдың соңына, % 7,0 6-6,5 6,0 5,5
ҚҰБ жалпы алтын-валюта резерві
млн. АҚШ доллары 4852 5156 5679 6438
өзгерістер, % 54,5 6,3 10,1 13,4
Ақша базасы
млрд. тенге 312 411 495 574
өзгерістер, % 50,0 31,6 20,3 16,1
Акша массасы
млрд. тенге 1026 1325 1607 1898
өзгерістер, % 34,2 29,1 21,3 18,1
Банк жүйесіндегі резиденттердің денозиттері
млрд. тенге 780 972 1183 1407
өзгерістер, % 29,4 24,6 21,7 18,1
Экономикаға беретін банктің несиелері
млрд. тенге 940 1225 1520 1844
өзгерістер, % 39,8 30,3 24,1 21,3
Жеке тұлғалардың теңгедегі мерзімді депозиттері бойыиша орташа өлшемді мөлшерлеме,
11,0 9,0-
10,5 8,0-
9,5 7,0-9,0
Заңды тұлғаларға берілген теңгедегі несиелер бойынша орташа өлшенген мөлшерлемесі,
13,0 10,0-12,0
4-кестеден көріп отырғанымыздай, 2004-2006 жылға арналған ақша-несие саясатының басты
2003 жылы Ұлттық банктің таза халықаралық резервтері 58%-ға 4958,9
Ұлттық банктің таза халықаралық резервтерінің өсуі ақша агрегаттарының кеңеюіне
2003 жылы қаржы секторының негізгі сегменті - банк секторында
2003 жылы екінші деңгейдегі банктердің жиынтық активтері 46,5%-ға 1,7
2.2 Қазақстан Республикасында коммерциялық банктердің қызметін реттеу құралдары
Есептік мерзім ішінде банкте кредиторлар мен депозиторлар алдында мерзімі
Банктер ағымдағы өтімділік коэффициентін есебімен қатар активтер мен міндеттемелердің
Аталған активтер мен міндеттемелерді мерзімдеріне қарай салыстыру кестесін толтырғанда
Активтердің, міндеттемелердің және
5.кесте- Банктің активтері мен міндеттемелерін мерзімдеріне қарай салыстыру кестесі
№ Баптар Актив Міндет-темелер А-В Шартты
міндет-темелер А/ (В+Д)
А В С Д Е
1. Талап етілгенге дейін
2. 30 күнге дейін
3. 3 айға дейін
4. 6 айға дейін
5. 1 жылға дейін
6. 1 жылдан жоғары
7 Барлығы
1-жолға жоғарыда көрсетілген өтімділігі жоғары активтер мен талап етілетін
5. Ашық валюталык, позиция лимиті
Ұлттық банк Басқармасы Standard & Poors және басқа рейтингтік
Ашык, валюталық позиция - осы уақытга немесе алдағы уақыттарда
Ұзын валюталык, позиция - белгілі бір шетел валютасында бейнеленетін
Қысқа валюталық позиция - белгілі бір шетел валютасында бейнеленетін
Әрбір шетел валютасы бойынша ашық валюталық позиция жеке-жеке анықталады.
Шетел валюталарына қатысты ашық валюталық позиция лимиті талаптар шотындағы
Жекелеген шетел валюталарына қатысты ашық валюталық позиция лимитін есептегенде,
Банктің валюталық нетто-позициясы барлық шетел валютасындағы банктің ұзын позициясының
Шетел валютасында бейнеленген талаптар мен міндеттемелер сондай талаптар мен
Шетел валютасында операциялар жүргізуге лицензиясы бар банктер, аптаның өр
Жекелеген шетел валютасы бойынша ашық валюталық позиция лимитінен 0,09
6. Негізгі қорларга және басқа қаржылай емес активтерге жумсалган
Негізгі қорларға және басқа да қаржылай емес активтерге жұмсалынған
И
к5=_________
К
Мұндағы:
И - негізгі қорларға және басқа да қаржылай емес
1) ғимарат және құрылғылар;
2) салынып жатқан негізгі құралдар;
3) банктің жалга алған ғимараттары бойынша капитал шығындары;
4) компьютерлік жабдықтар;
5) колік құралдары;
6) жалға беруге арналған негізгі құралдар;
7) қаржылық лизингке қабылданған негізгі құралдар;
8) басқа ңегізгі құралдар;
9) Қаржылық есептің N 38 халықаралық стандартына сәйкес банктің
10)басқа материалдық запастар;
11) капитал жұмсалымдары бойынша дебиторлық қарыздар.
Банктердің пруденциялық нормативтерді сақтауына Үлттық банк бақылау жасайды. Әр
Ал, енді осы пруденциялық нормативтердің отандық банктік тәжірибеде қаншалықты
6.кесте- Пруденциялық нормативтерді бүзған екінші деңгейдегі банктердің
саны*
Пруденциялық нормативтердің
Аттары 01.01.
2003 01.01.
2004 01.01.
2005
Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері 1 0 0
Меншікті капиталдың жеткілікті коэффициенті (кі) 2 3 0
Меншікті капитапдың жетюлікті коэффициенті (к2) 2 5 0
Банкпен ерекше қатынастағы бір қарыз алушыға келетін төуекелдің жоғарғы
Жалпы клиентгері бойынша бір қарыз алушыға келетін төуекелдің жоғарғы
1
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (к4.1)____________________ 3 3 0
Банктің негізгі құралдарға және қаржылық емес активтерге жұмсаған инвестициясының
Ашық валюта позициясы лимиті 7
0
ІІруденциялық нормативтерді бузушы банктердің саны 29 15 1
* Қазақстан Ұлттық банкінің статистикалық бюллетенінен N 6 (103)
Пруденциялық нормативтерді бұзатын банктердің санының азаюы Халықаралық стандартқа екінші
Пруденциялық реттеу жүргізу нәтижесінде анықталған банк заңдарының бүзылуъша жол
Банктер пруденциялық нормативтер мен орындалуы міндетті басқа да нормалар
а) міндеттеме-хатты талап ету;
б) ескерту жасау;
в) орындауға міндетті буйрық хат беру.
г) банкпен жазбаша келісім жасау;
Міндеттеме хаты - банктің бар кемшіліктерді мойындап, банк басшылығы
Жазбаша келісімі - анықталған кемшіліктерді дерсу жою және онымен
Ескерту хаты - Ұлттық банктің банктік заңңылықпен қарастырылган санкцияларды
Бұйрық хат - Ұлттық банктің айқындалған кемшіліктерді белгіленген мерзімде
Ұлттық банк төртіп бұзушылықтың түріне қарай жоғарыда аталған ықпал
Ұлттық банк шектелген ықпал ету шараларын қолданумен қатар банкке
Банкке шектелген ықпал ету шараларының бір түрін қолдану, оған
Егер де банк өзіне қолданған шектейтін ықпал ету шаралары
Санкциялар. Ұлттық банк банкке қолданған ықпал ету шараларымен қатар
а) Қазақстан Республикасы зан актілерімен белгіленген негізде айыппүл салу
ә) барлық немесе жеке бір банктік операцияларды жүргізуге лицензияларды
б) банкті консервациялау;
в) белгілі бір негіз бойынша банктің ашылуына рүқсатты қайтарып
3. Қазақстан Республикасындағы коммерциалық банктердің қызметін жетілдіру жолдары
3.1 Банк қызметін экономикалық және құқықтық реттеудің жетілдіру жолдары
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында банктік салада банк әр түрлі
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуін, оның жұмыс істеу тиімділігінің артуын,
Нарықтық қатынастардың қалыптасуына байланыеты тәуекелдік түсінігі банктер өміріне нақты
Ұлттық банк халықаралық банктік тәжірибеде қолданылатын пруденциялық нормативтер мен
Қойылған талаптарға банктің қаржылық жағдайының сәйкестігі туралы мәселені шешу
Пруденциялық нормативтер немесе орындауға міндетті басқа да нормалар мен
Банктік қызметті жүзеге асырумен байланысты шығындарды табу мақсатында банктер
Банктер жүргізетін операцияларының түрлері мен келеміне байланысты өздерінің қызметінің
Республикасындағы банктер туралы заңға сәйкес, Ұлттық банк бекіткен тәртіпте
Ұлттық банк өзінің негізіі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстық басқармасы
Ұлттық банктің функциональдық құрылымына департаменттер мен басқа да бөлімшелерден
Қазіргі кездегі банктік нарық тәуекелдіксіз мүмкін емес. Ол кез
Тәуекелдік негізінде ықтималдылықты, ал нақтырақ айтсақ, банктің қаржылық операцияларды
Банктік қызметке тән тәуекелдікті сипаттайтын жалпылама көрсеткіш ретінде жоғалтуларды,
Шығындар. Банктер өз қызметі барысында бегілі бір шығындар шығарады.
Табысты толық ала алмай немесе көзделген мөлшерден артық шығынның
Шынында да, банк жетекшілері пайданы жоғарылатуға тырыса отырып, шығын
Мұның барлығы белгілі бір шамада бірбіріне қарама-қайшылық тудырады, оған
Банк үшін неғізгі тәуекелдік түрлері оның портфелімен байланысты болып
Тәжірибеде төрт басты портфельдік тәуекелдік түрлері белгілі: несиелік, өтімділік,
Несие тэуекелдік - қарыз алушының өз қаржылық міндеттемесін орындамауымен
Ол қарыздар портфелінің сапасымен тікелей байланысты. Несие тәуекелдігін үш
Қиянатшылық жасау - 1991-1993 жж. біздің республикамызда банктің үмітсіз
Тексеру нәтижесінде маусымды егіндік жүмыстарға, астық жинауға, меншікті қаражаттарды
Қиянатшылық жасау - банктік жүйеде 80-жылдардың басында кеңірек тарап,
Шетел несиелері боііьшша тәуекелдіктер - дамушы елдердің қарыз алушыларының
Ішкі зиймднр бойыншп төлемеіздік қарыз алушының төлем қабілетіне ықпал
Несиелік тәуекелдікті төмендетудің бірнеше тәсілдері бар:
1. Банктік қарыздар портфелін диверсификациялау, яғни бір қарыз
2. Несиелы қабілетін талдау, яғни қарыз алушының несиені өтеу
Несиелік қабілетті бағалау қарыз алушының қаржылық жағдайының тәуекелдігін және
- абсолюттік өтімділік коэффициенті - бұл ақшалай қаражаттар +
- аралық өтеу коэффициенті - бұл ақшалай қаражаттар
- жабудың жалпы коэфициенті - бұл айналым капиталы қарыз
Сонымен қатар, банкке несиені алдағы уақьпта қайтару көзі ретінде
Соңғы уақытта шетелдік банктік тәжірибеде қарыз алушыны баллдық баға
3. Несиелерді сақтандыру, несиенің қайтарылмай қалу тәуекелі оны сақтандырумен
Өтімділік тәуекелдігі. Ең жақсысы оны балансталмаған өтімділік тәуекелдігі деп
Ішкі өтімділік - инвестордың көзінше ақшаны орналастырудың сенімді объектісі
Сыртқы өтімділік, оның өтімді қаражаттар қорын ұлғайтатын кейбір міндеттемелерді
Егер де банктер ертеректе тез іске асырылатын активтер құру
Бұл тұста ұсақ банктер өтімді активтер кұруды дұрыс көрсе,
Бұл тәуекелді Ұлттық банктің белгіленген міндетті өтімділік нормасын сақтау
Өтімділік деңгейін қамтамасыз ету тәсіліне төмендегілер жатады:
- пайыз мөлшерлемесін өзгерту жолымен жаңа депозиттер тарту;
- айналыста жүретін депозиттік сертификаттар, облигациялар, т.о. шығару;
- қарыздар және бағалы қағаздар портфелінің бір бөлігін
- пассивтерді диверсификациялау, яғни қарыздарды ұсақ мөлшері бойынша жинақтау;
- несиелерді қайтарып алу;
- Ұлттық банктен, т.б. несиелер алу./33,12б/
Қажетті өтімділік деңгейін ұстап отыру үшін, банк пас-сивтің төмендеуі
Пайыз мөлшерлемесінің өзгеру тәуекелідігі - бұл пайыз мөлшерлемелерінің ауытқуы
Пайыздық тәуекелдікті нарықтық деп атауға болады, егер ол ашық
Пайыздық тәуекелділік, қарыздар мен тартылған қаражаттардың қайтару мерзімдері сәйкес
Пайыз тәуекелділігін келесідей тәсілдер көмегімен; төмендетуге болады.
- пайыз тәуекелдігін сақтандыру - несиелік
- өзгермелі пайыз мөлшерлшесімен несиені беру
- мерзімді келісімдер - банк пен қарыз алушының арасында
- пайыздық фючерстік (болашақ) контрактілер. Олар пайыз
- пайыздық опциондар — опцион ұстаушыға қысқа мерзімді қарыз
- пайыздық своптар - бұл белгілі бір сомаға, бірақ
Валюталық тәуекелдік - ұлттық валютаға қатысты шетел валюталарының бағамдарының
Валюталық тәуекелдікті төмендету мақсатында көбіне пайыздық тәуекелдік қолданылатын әдістер
Банктік тәжірибе валютаның тәуекелдігін төмендету үшін шетел валюталары бағамдарының
Сонымен, біз қай тәуекелдіктің банктік қызметте болатыны және оны
Демек, нарық шаруашылығындағы банктік қызметтің басты тәуекелдікті және банкротты
Банк стратегиясы төмендегідей қағидалардан қүралады:
- қалай да арзанға сатып алу;
- рентабельдік мөлшерлеме бойынша оны және көрсетілген қызметтерді сату;
- келесідей жолдармен тәуекелдік зияндарын төмендету: сенімді клиенттер таңдау
3.2 Банктік жүйелердегі бәсекелестік
Әдетте бәсеке деп белгілі бір нарықтағы занды тұлғалар арасындағы
Бірінші белгісі - капиталдар нарығында қаржылай қызмет көрсететін көптеген
Екінші белгісі - әрбір нарыққа қатысушыларда толық ақпараггар көлемінің
Үшінші белгісі - барлық қатысушылардыц нарыкка шығарылатын қаржылық өнімдерінің
Тортінші белгісі - ешбір қатысушы басқа қатысушылардың қабылдаған шешімдеріне
Бәсекелестік кез келген істе керек және ол еркін нарықта
Зерттеулердің біреуі банктердің көп болған сайын пайыз деңгейі соған
Тәжірбиеде ірі банктер майдаларға қарағанада жинақ салымдары бойынша жоғарырақ
Ірі банктердің ірі клиенттерге қарыз беруі кішігірім банктердің ұсақ-түйек
Әлемдік банктік индустрия 60-жылдардың соңынан бастап біршама өзгерістерді басынан
Біріншіден, банктік индустрия интернационалдану тенденциясына ие болды. Бұл шетелдік
Екіншіден, салымдардың салықтық жүйесін өзгертетін дәстүрлі капиталдардың жаңа нарықтары
Үшіншіден, банктік индустрия оны банктік заңдылықтар тарапынан тежеуге қарамастан
Төртіншіден, өткір бәсекелестіктің көрінісінің бірі болып ақша нарығына жұмыс
Бесіншіден, бәсекелестік банктік қызметтегі жеке түлғаларға қызмет көрсету бойынша
Сонымен, қазіргі кезде банктік индустрия көбірек бәсе келестік қабілетгі
Әр түрлі қаржылық институттар арасындағы болған дәсі түрлі ерекшеліктер
Біздің елде банктік жүйедегі өткір бәсекелестік туралы айту әлі
Қорытынды
Банктік жүйенің ел экономикасында алатын ролі мен орны ауқымды.
Банктер үстінен жасалатын бақылау мен қадағалауды: халықаралық, мемлекеттік, аудиториялық
Республикада банктер үстінен халықаралық бақылауды Дүниежүзілік банк, Халықаралық валюталық
Мемлекеттік бақылау ведомствадан тыс және ішкі ведомоствалық болады.
Банктер үстінен ведомоствадан тыс бақылауды Президент жанындағы Қаржылық бақылау
Олар банктік қызметі әр түрлі бағыттар бойынша тексереді: шаруашылық
Банктер қызметіне қадағалау және ішкі ведмоствалық бақылауды банк жүйесінің
Аудиторлык бақылауды арнайы және тәуелсіз аудиторлык мекемелер, бақылау палаталары,
Банк қызметінің сыртқы аудиті лицензиясы бар арнайы тәуелсіз аудиторлық
Аудиторлық ұйымдар және аудиторлар бухгалтерлік есеп пен есеп берудің
Өз қорытындысында аудиторлар жіберілген қателер мен кемшіліктер бойынша кеңестер
Ішкі аудит жетекші бақылау формасын білдіреді және оны жүзеге
Банк қызметіне құрылтайшылық бақылау бірнеше формада жүргізіледі: басқарма қызметіне
Акционерлер банк жетекшісімен өткен қаржылық жылдағы, оның қызметінің нәтижелері
Бақылауды жүргізу үшін акционерлер сараптамашыларды, аудиторларды, т.б. шақыра алады.
Шет елдерде әрбір жеке елде, тарихи даму мен әр
Мысалы, Англияда соңғы кезге дейін банктің жұмысын реттейтін арнайы
Бұл елдегі банктер акционерлік компаниялар туралы жалпы Заңмен реттеліп
АҚШ-та банктік қызметті реттеу басты екі мақсатгы көздеді: банктердің
АҚШ-та банктердің күйреуін алдын алуда реттеудің келесідей екі түрі
АҚШ-та заң негізінде филиалдарды ашуды аумақтық бойынша шектейді және
Осы саясаттың нәтижесінде Батыс Еуропа және Азия елдеріне қарағанда
АҚШ-та банкердің жұмысын қадағалау үшін бақылау органының ең жақсы
Одан басқа бақылауды федералды резервтік жүйе (ФРЖ) және депозиттерді
ААБ - бұл қазынашылық орган. Оның қол астында 4,9
ФРЖ-ның тікелей бағынысында 1056 штаттық банк-мүшелері бар. Сонымен қатар,
ДСФК — тәуелсіз федералдық ведомство. Ол ФРЖ-ның мүше болып
Штаттардың банктік департаменттіне (ШБД) 9,5 мың штаттық банктер бағынады.
Жекелеген несиелік құрылтайшылар тобының жұмысын бақылайтын үкіметтік емес бақылау
Германияда банктерді, банктер үстінен бақылауды Федералдық ведомство сияқты арнайы
Бақылаудың негізгі себебі осы ведомствоның арнайы декретімен, Орталық банктің
Францияда банктерді қадағалау қызметі Франция банкінің басқарушысы жетекшілік ететін
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Закон Республики Казахстан «О банковской деятельности » от 30
"Правила выдачи, отзыва разрешения на создание, реорганизацию банка, лицензии
"Положение о предоставлении права банкам второго уровня на открытие
"Положение об экономических нормативах" (28.03.03.,пр№7);
"Положение о классификации ссудного портфеля и порядке формирования резервов
"Инструкция о порядке предоставления банками Республики Казахстан данных для
"Положение о пруденциальных номативах"(29.02.02г);
"Инструкция о порядке предоставления банками Республики К азахстан данных
"Положение о выдаче , аннулировании лицензии на право проведения
"Положение о пруденциальных нормативах"(29.02.02);
Нәумбетов Қ.С Вестник Каз НУ."Инспекциялық қадағалау механизмі"2005 ж, маусым.
Абильпейсова.А.А \Жедел жаңару жолындағы эканомикалық бағдарламалар.Халықаралық ғылыми тәрбиелік конференция
"Перечень банковских операций, проводимых инвестиционным банками в Республике Казахстан"(19.10.04г.,постанавление
Мақыш.С.Б. Қаз ҰУ хабаршысы.Коммерциялық банктер тәуекелін рейтингтік бағалау жүйесі.эканомика
"ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы"ҚР заңы.31.08.1999ж.
Абдуллина.Н.К Банковская система за десять лет независимости Кахахстана,под редакцией.2001,стр
Аралбаева.А.А Банки Казахстана."Бүгінгі таңдағы банктік қызметті реттеуге арналған заңдық
Давыдов.М, Айманов.Д "Банковское право республики Казахстан":учебное пособие Жеті жарғы,Алматы
Абрамов.М.А Александрова.Л.С .Финансы,денежное обращение и кредит.М:институт международного права и
"Временная инструкция о порядке прохождения экспертизы в Национальном банке
Турысова К.Т.,Есентугелов.А Экономические реформы, состояние экономики, пути и перспективы
Колесникова.В.И, Кроливецеой.Л.П под редакцией\Банковское дело:М, Финансы и статистика 2001г;
Бралина.А.Г. Вестник Каз НУ,серия экономическая. Денежно- кредитная политика коммерческого
Информационный бюллетень.Национальный Банк Казахстана.2004г.И14;
Лаврушина.М.,Под ред\Банковское дело.,1992г,
Қазақстан Ұлттық банкінің стстистикалық бюллетенінен.2005жыл.,маусым.,И6(103);
Гражданско-правовое регулирование банковской деятельности. М.,Юринформ,1999.Гвирцман.М.В.Правовое регулирование банковской тайны\\Деньги
Банки Казахстана,Банктің хұқтық актілері, 2005жыл.,ақпан И5(45);
Қарымсақов. Ғ. С. Вестник КазНУ., Банкқызметіндегі тәуекелдік.2005жыл.,И3 (50);
Уткин.Э.А. Справочник банкира.2002г;
Қарымсақов. Ғ.С. “Вестник КазНУ”. Банк қызметіндегі валюталық пайыздық тәуекелдер.
Павлодский Е.А. Прововое регулирование расчетных и кредитных отношении//право и
Ефимова А.Г. Сборник оброзцов банковских документов. М: кодекс,2004г;
Қарымсақов Ғ.С. “Вестник КазНУ” Несие тәуекелдік 2005ж. №3 (55)
Новоселова Л.А. “Денежные расчеты в предпренимательской деятельности” М: Юринформ
Ефимова Л.Д. Комерческий банк: предприятие или учереждение// хозяйство
Жалгасов М.Ж. “Вестник КазНУ” Ақша несие саясаты. 2004ж. №6.
Закон РК от 30 марта 1995г. «О Национальном банке
1. Косымша.
Әрбір шетел валютасы бойынша валшталық позиция және валюталық нетто-позициясы
"_____"______________ 200___ж.
(банктің кысқаша атауы)
Талаптар Міндеттеме Аптаның күндері бойынша операдиоидық күннің соңындағы қалдық
1 2
(күні) (күні)
Позиция Талаптар сомасы Міндетте мелер
сомасы Пози-
ция Талаптар сомасы Міндетге-мелер сомасы По
Зиция
І.Қолма-қол шетел валютасындағы талаптар
2.Депозиттер, орналастырылтан/ алынған
3. Займдар, берілген/ алынған
4. Алынатын және төленетін сыйақьшар
5. Қарыздық және улесті бағалы қағаздар
б.Дебиторлық/ кредиторлық қарыз
7.Туынды қаржы
құралдары
Барлық талаптар Барлық міндетте ме
Баланстан тыс шоттар бойынша талаптардың
барлығы Баланстан тыс шоттар бойыпша Міндеттемелердің барлығы
Барлық талаптар Барлык міндеттеме
Кестенін, жалғасы
Алтаның күндері бойынша операциондық күннің соңындағы калдык
3 4 5
(күні) (күні) (күні)
Тала птар сомасы Міндстте мелер сомасы Позиция Талаптар сомасы
сомасы Міндетте-мелер сомасы Позиция
Нормативтерді есептеген кездегі соңғы есептік күндегі меншікті капиталдың шамасы:_________________________
Жекелеген шет мемлекеттердің валюталары бойынша ашық валюталық позицияның бекітілген
Валюталық нетто-позициясының бекітілген жоғарғы мөлшері:______________________
Кез келген шетел валютасы бойынша есептік апта ішінде ашык
3




Ұқсас жұмыстар

---

Банк тұрақтылығы негізіндегі банк өтімділігі

---

Коммерциялық банктердің активтерінің сипаты және сапасын талдау

---

Банк секторының қаржылық

---

Банк өтімділігін басқару әдістері

---

КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ АКТИВТЕРІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ ( ҚАЗКОММЕРЦБАНК АҚ МЫСАЛЫНДА)

---

Коммерциялық банктің активі мен пассивін басқару әдістемесі және тәжірибесі

---

Банктің активтерінің сипаты мен сапасы

---

Коммерциялық банктердің инвестиция сферасындағы инвестициялық қызметі

---

Ағымдағы салық активтері

---

Банк өтімділігін басқаруда қолданылатын өтімділік коэффициенттері

---