Ыбырай Жақаевтың өмір мектебі
М А З М Ұ Н Ы :
Кіріспе 3
1. Тарау. Ыбырай Жақаевтың өмірі мен қызметі 9
1.1. Сыр өңіріндегі күріш егіншілігінің пайда болуы 9
1.2. Ыбырай Жақаев туралы жалпы мағлұмат 16
2. Тарау. Ыбырай Жақаевтың өмір жолы мен қызметінің маңыздылығы
2.1. Ыбырай Жақаевтың өмір мектебі 20
2.2. Ыбырай Жақаевтың еңбек жолындағы жетістіктері 38
Қорытынды 57
Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 59
Қосымшалар 62
Кіріспе
Дүние жүзін дүр сілкіндіріп жер шарының алтыдан бір бөлігі—Евразияда
Өйткені, бұған дейін де адамзат өмірінде айтарлықтай із қалдырған,
Дейтұрғанымен шындық деген құдіретке жүгінсек кешегі коммунистік партия басқарып,
Миллиондаған азаматтардың жаппай орта білім алып, жоғары оқу орындарында
Рас, ол биікке қандай жолдармен, іс әрекеттермен жетті, түбегейлі
Ал мен болсам, дипломдық жұмысымда бұл ой-тізбегінде сол коммунистер
Таќырыптыњ µзектілігі. Кешегі өткен ықылым заманда екі қоғамның да
Ия, Ыбырай Жақайұлы кім? Қандай әулетте дүниеге келген? Әке-шешесі
Бұл сауалдарға Ыбекеңнің өз сөзімен, ойымен жауап берсек «...
Таќырыпты зерттеудіњ маќсаты мен міндеттері. Ыбырай Жақаевтың бүкіл ғұмыры
Малы жоқ малшы, жатақтар қимылдауға күштері келмей өмірбақи сол
Жарық дүниеге шыр етіп түсіп уілдеп, іңгәләп, көз ашқаннан
Ыбырайдың да әке тәрбиесін алып өскені белгілі. Кешегі 80-ші
Мєселеніњ тарихнамасы. Ыбырай Жақаевтың өмірі мен қызметі жайлы арнайы
Ғасырға жуық ғұмырында Жақайдың Ыбырайына тән бір қадір-қасиет, ерекшелік
Туған халқының ұлы перзенті болып, елін, жерін, ұлтын, «дихан
Диплом жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, тиісті параграфтарға бөлінген
1. Тарау. Ыбырай Жақаевтың өмірі мен қызметі
1.1. Сыр өңіріндегі күріш егіншілігінің пайда болуы
Ыбырай және оның замандастары дүниеге келіп, балаң балалық шақтарымен
ХХ-ғасырдың бас кезіндегі революциялық толқулар, қантөгістер, онан калды Столыпин
Ресей империясының қоныс аудару саясатын іске асырудың 20 жыл
Аталған мерзім ішінде қоныс аудару саясаты жағдайында Қазақстанда егіс
Қазақстанның басқа аймақтарына қарағанда Сыр бойының бір ерекшелігі мал
Сыр бойында егіншіліктің даму тарихы өте ертеден басталғанын дәлелдейтін
Бұл ой тұжырымдардың айқын дәлелдерінің бірі болған окиға ол
Сырдария өзенін бойлап жағалап көрсеңіз ол Төменарық елді мекеніне
Халықтың есінде қалып, өзіміздің куә болған жағдай, Ақөзектің орта
Ресей империясының тарихында 1913 жылдың алатын орны ерекшелеу болғаны
Осы кезде «Қарттың айтқанын істе, жастың тапканын азық ет»,
Ыбырай Жақаев өз ойына, өз сөзіне кезек берсе, сыр
Жиырмасыншы жылдардың аяғы. Бүкіл елде байлардың дүние-мүлкін, малын, басқа
Бұл шырғаландардың соңы шаруаларды ұжымдастыруға, колхозға біріктіруге ұласқаны белгілі.
Ұзаққа созылмаған көп шуылдан кейін артель болып ұйымдасуға шешім
1.2. Ыбырай Жақаев туралы жалпы мағлұмат
Ыбырай Жақаев Сыр бойындағы «Қарғалы» елді мекенінде, кедей шаруаның
Ұлы Октябрь Социалистік революциясы жеңгеннен кейін қазақ ауылын советтендіру,
1929 жылы «Қызылту» колхозына мүше болып кіріп, диқаншылықты кәсіп
Үкімет пен партия Ы.Жақаевтың көп жылдар бойғы жемісті еңбегін
Ы.Жақаев 1958 жылы Корей Халық Демократиялық республикасында болып, тәжірибе
Даңқты диқан Ы.Жақаев осындай мағналы ғұмыр кешіп, артында өшпестей
Ыбырай Жақаевтың жолын қуып, ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігін, еңбек
Соғыстан кейінгі социалистік құрылыстың бүкіл қарқынды барысы, еңбекшілердің саяси
Еңбек адамдарының бұл патриоттық қозғалысы диқандар арасында туып, аз
Бұл шақыруға жауап ретінде облыстың күріш өсіретін колхоз, совхоздарында
Сөйтіп, Жақаевшылар саны жыл сайын көбейе берді. 1964 жылы
Жалағаш ауданындағы «Қазақстан Ленин комсомолы» совхозының звено жетекшісі Н.
1972 жылы Шиелі ауданындағы «Коммунизм» колхозының звено жетекшілері Ш.
Жақаевшылар үнемі бас қосып, күріш егісінің көлемі мен өнімділігін
Күріштен мол өнім алудағы табыстары үшін Жакаевшыларға жыл сайын
2. Тарау. Ыбырай Жақаевтың өмір жолы мен қызметінің маңыздылығы
2.1. Ыбырай Жақаевтың өмір мектебі
Ыбырай Жақаевтың күріштен мол өнім алу мектебін әңгіме еткенде
ЬІбырай Жақаев Сыр бойында, Қарғалы жерінде, бұрынғы Перешнен, қазіргі
Бірақ әкесі Жақай өмір бойы дарқан еңбек ететін құнарлы
Жақай қарт қайтыс болғансоң, бір-екі жылдан соң, оның артында
- Біз мөлдек егісімізді,- деп сол
Жақаевтың өмір мектебі осылай басталды. Шиелінің барлық кедей шаруаларының
Жастайынан ащы өмірді басынан кешірген Ыбырай ауылда совет өкіметін
1928 жылы Қарғалының бұрынғы жерсіз 15 үй кедей
Колхоз орналасқан жердің ол кезде егіс егуге жарамдысы 1-2
Қазір колхоздың ауыл шаруашылығына жарамды 26 мың 200 гектар
Колхоз мүшелері егіншілік мәдениетін көтеру, жаңа жерлерді игеру және
Колхоз поселкасы Қазақ темір жолының Шиелі станциясынан 4 километр
Артельдің өз электр станциясы, диірмені, автомобиль гаражы, көптеген қора-жайлары,
Шаруашылықтың маман кадрлар саны жыл сайын көбейіп келеді. 1940
Колхоздың қоғамдық шаруашылығының өркендеуімен бірге колхозшылардың да табысы молаюда.
Шиелі ауданының еңбекшілері жер суландыру мәселесіне ерекше көңіл бөлді.
Ыбырай Жақаев Шиелі каналының құрылысына және осы каналдан «Қызылту»
Звено өздеріне бөліп берілген көлемі 20 гектар егістікті өңдеуге
- 1940 жылы Жаңа Шиелі каналы салынатын жерге егін
ЬІбырай басқарған звено мүшелерінің егіс даласында ынтасы мен шеберлігі,
1941 жылы оның звеносында күріш өнімі екі есе
1942 жылы Ыбырай Жақаевтың звеносы жаңадан участок таңдап алды.
Тұқымды Ыбырай Жақаев өзі қолымен септі және бұрынғыдан бір
Соның нәтижесінде күріш өнімі өткен жылғыдан екі есеге жуық
Сөйтіп, күріштен мол өнім алудың сыры ашыла бастады. Күріш
«Біз гектарынан 80 центнерден өнім алғанға тоқсынып отырмыз. Ал
1942 жылдың күзі. Ыбырай осы ойдың үстінде жүрген кезінде
Кеңесте баяндама жасаған облыстық партия комитетінің секретары еліміздің ішкі-сыртқы
Кеңесте социалистік егіншілік кәсібінің шеберлері өздерінің тәжірибелерін ортаға салды,
Жұрт қарт күрішші Ким Ман Самның рекордтық өнім алғаны
Ыбырай Жақаев жаратылысынан сөзге сараң болатын. Тіпті өзі бас
Ким Ман Самнан кейін мінбеге Жақаев шықты. Ол өзінің
Кеңеске қатысушылар Ыбырайдың бұл ұсынысын бір ауыздан қабылдады.
Мол өнім жолындағы социалистік жарыс күріш плантациясында барған сайын
Ким Ман Сам өзіне мықты «бәсекелес» кездескеніне балаша қуанды,
- Зейінді Ыбырай Жақаев күрішшілердің өткен кездегі тәжірибелерін
Соғыс егіншілер құрамына да көп өзгеріс енгізді. Бұрынғы
Звеноларға келген жастар күріштің агротехникасын үйренуге жаппай жұмылды. Олар
Көктемгі жұмыстың қызу кездерінде бригадаға Шиелі аудандық ауыл шаруашылығы
- Ыбеке, бұл өте дұрыс. Ресми агротехника өсімдіктердің
- Ресми агротехника өсімдікке жақсы жағдай жасағанды шет
Агрономның ақыл-кеңесін пайдалана отырып, ЬІбырай Жақаевтың звеносы 1943 жылы
Тәжірибелі қарт күрішші Ким Ман Сам Ыбырайды жаңа табысымен
Бұл шақ Ыбырай Жақаевтың өз еңбегіне қоса агробиология ғылымына,
1945 жылы Ыбырай Жақаев өз звеносының жалпы егіс көлемінен
- Сіздің өткен жылғы алған өніміңіздің өзі де
- Бабы табылса, өнімнің шегі болмайтындығын тәжірибе көрсетті,-
Ол өзінің осы болжамын колхоз председателіне де айтып былай
- Бір гектар жерге 5-6 миллионнан тұқым себілді делік.
Ыбыкең сәл кідіріп, сөзін соза түсті.
- Әрине, мұндай өнім өздігінен келмейді. Ол үшін
Тәжірибе жасауға арналып бөлінген бес гектар егіске азот пен
Ыбырай Жақаевтың бұл ісі жүзеге асты. Тәжірибе участогында күріш
Коммунистік партия мен Совет үкіметі жаңашыл да шебер күрішші
Қуатты колхоз құрылысы мен озат агротехниканың жетістіктеріне сүйене
Сонымен, өзінің көп жылдық жұмыс тәжірибесінің нәтижесінде ол күріш
Бітік күріш өсіру жолындағы күрес Ыбырай Жақаевтың звеносында бүкіл
Мол өнім алу үшін қолданылатын барлық әдістер мен шаралардың
«Қызылту» колхозының, оның ішінде Ыбырай Жақаев басқаратын звено участогының
Озат звено өз колхозының экономикасын нығайтуға, елімізде азық-түлік молшылығын
Жақаев звеносында төрт тұрақты жұмыс қолы бар: звено жетекшісі
Өнім өлшеуіші - өзіндік құн. Ыбырайдың өзі және звено
Бүкіл звенолар жұмысты Жаңаевшыларша істеген болса, онда артель ұшан-теңіз
«Қызылту» колхозының және Ыбырай Жақаев звеносының күріш өсірудегі көрсеткіштері
Көрсеткіштері Колхоз бойынша Жақаев звеносында
1963 1964 1963 1964
Егіс көлемі (гектар есебімен) 1000 1020 20 20
Орташа өнім (га цт есебемен) 21,5 26,2 78 91
Бір адамға өндірілетін өнім 39,6 42,7 260 445
1 центнер күрішке жұмсалған еңбек күн 11 10,4 3,9
1 центнер күріштің өзіндік құны (сом есебімен) 13,30 12,7
Оның ішінен механизаторлар мен колхозшының еңбегіне төленгені (сом есебімен)
Өндірістік басқа шығындар (сом есебімен) 7,70 7,10 2,18 1,70
1 гектардан алынған таза пайда (сом есебімен) 187,5 200,0
Бұл таблицадан еңбек өнімділігін арттыру және өнімнің өзіндік құнын
Демек, Жақаев звеносының өндірген күрішінің әрбір центнерінің құны колхоз
Күріш өсіретін колхоздарда еңбек ұйымдастырудың негізгі формасы - тұрақты
Ыбырай Жақаевтың звеносы 350 гектар күріш егетін 15 звеносы
«Қызылту» колхозының бригадалары қолда бар машина-ларға сүйене отырып, күріш
Ыбырай Жақаев звеносының жұмыс тәжірибесі негізінде жасалған күріш егу
Жұмыс аттары Қай кезде орындалады Адам саны 7 сағата,
Ескерту
Аяқталу мерзі
Неше жұмыс күні
1. Бойлап өскен арам шөп сабақтарын жою 20/IX 5
Тың жерде жүргізіледі
Жаңадан игерілген жерде жүргізіледі
Екі жұмыстың біреуі орындалады.
2. Зябь айдау 30/IX 20 1 3,5 2
3. Жап жасау 1/IX 20 3 30 0,70
4. Жаптарды тазалау және олардың дамбасын өсіру
10/IV
20 1 42 0,16
5. Құрт кесектерді майдалау 30/III 10 1 10 0,7
6. Жерді тегістеу 20/IV 20 2 6 2,3
7. Оқ атыз соғу 1/IX 20 1 30 0,23
8. Атыздарды жөндеу 20/V 20 2 19 0,74
9. Көлденең атыздар соғу 20/V 20 1 25 0,28
10. Атыз түйіскен жердің кетігін бітеу 20/V 20 1
11. Терең тырмалау 18/V 20 1 7 1
12. Қайта айдау, тырмалау 18/V 20 1 7 1
13. Топырақты малалау 18/V 20 1 12 0,59
14. Тыңайтқыштарды даярлау 25/IV 10 2 70 0,2
15. Тыңайтқыштарды тиеу 18/V 10 1 84 0,08
16. Тыңайтқыштарды тасу - 10 1 56 0,13
17. Тыңайтқыштарды себу - 10 2 24 0,30
18. Тұқым тасу - 20 1 70 0,10
19. Күрішті себу 18/V 20 2 12 0,59
20. Атызға су жаю 20/V 20 1 20 0,35
21. Суды деңгейлеп жөндеу 20/VIII 90 1 - 0,2
22. Атыз жаптар үстін шауып тазарту 1/VIII 2 1
23. Микро- тыңайтқыштарды әзірлеу 20/VI 10 2 70 0,2
24. Минерал тыңайтқыш тиеу 30/VI 30 1 84 0,08
25. Егісті екі рет үстеп қоректендіру 30/VI 30 5
26. Суды қашыру 10/VIII 20 1 - 0,42
27. Тұқымдық егісті пісу кезінде арам шөптен арылту 10/VIII
28. Көлденең атыздарды тегістеу 20/IX 20 1 10
29. Күрішті ору 25/IX 20 2 3,5 4
30. Күрішті дестелеу 30/IX 30 2 3,5 4
31. Комбайннан астық тасу 30/IX 30 1 7 1
32. Дәнді тазалау, сорттау 10/X 40 4 21 1,35
33. Тұқымдық күрішті тазарту 20/X - 4 3,5 0,8
34. Сабанды жинау 30/IX 30 3 35 0,3
35. Сабан тасу 30/IX 30 1 10,5 0,33
36. Сабанды маялау 10/X 40 2 9 1,6
Бәріне ортақ бір техниканы пайдаланып, бір колхозда бірдей жағдайда
Ыбырай ақсақал бұл сұраққа былай деп тұжырымды жауап береді.
Қорытып айтқанда, Ыбырай Жақаев
Ыбырайды үйреткен - өмір мектебі, күнделікті қажырлы еңбек, ғылым
Біз бұл параграфты «Ыбырай Жақаев мектебі» деп атадық. Ол
2.2. Ыбырай Жақаевтың еңбек жолындағы жетістіктері
Сыр бойы күріш дақылын өсіруде, өндіруде біршама жетістіктерге жеткені
Қызылорда облысының күріш өсіретін өңірінде жерді неғұрлым тиімді пайдаланып,
Ауыспалы егіс танабында өсірілетін дақылдардың кезектестіріліп егілу схемасын белгілеген
Алдымен Ыбырай Жақаев звеносының, бүкіл «Қызылту» колхозының, онымен көршілес
1. Арпа+көп жылдың шөп, жоңышқа немесе сиыр жоңышқа
2. Көп жылдық, шөп
3. Күріш
4. Күріш
5. Кезектес, үстеме немесе аралас егілетін дақылдар (күздік
6. Күріш
7. Күріш
Бұл схема бойынша жасалған ауыспалы егісте күріш 57,14 процент,
Бедені, аударма тыңды, отамалы дақылдарды күріш үшін ең қолайлы
1. Дәнді дақыл мен жоңышқа
2. Жоңышқа
3. Жоңышқа
4. Күріш
5. Күріш
6. Кезектесіп егілетін үстеме, дақылдар
7. Күріш
Бұл схема егіншілік мәдениетінің өсуіне байланысты алдыңғы схемаға көшуге
Ыбекең жерді дұрыстап тегістеу - күріш егудің және одан
Звеноның участогы (картасы) ауыспалы егістікке орналас-тырылған. Суару картасы егістік
Мұндағы суару картасының ұзындығы 1000-1200 метр, ені 100-200 метр.
Атыздар жер жағдайына қарай жасалады. Олардың көлемі қазіргі кезде
Тегіс жерлерде атыздардың көлемі бірсыпыра үлкейтіледі. Шамадан тыс биік
Егіс алдындағы негізгі жұмыстар ДТ-54 тракторына тіркелген күшті чизель
Бұл звенода суды дәл реттеу, егістікті уақтылы суға бастыру,
Күріштің сусыз күні
Міне, осыған байланысты Ыбекең судың атызға жайылуын қатаң қадағалап
Топырақты баптау. Звено күріш жерін баптауды бірінші орынға
Күріш жерін сапалы етіп баптау үшін плантацияны әзірлеуге ерекше
Күріш егілетін жер 25-27 сантиметр етіліп жыртылады, жер қыртысының
Жақаевтың звеносында топырақты баптау ерте көктемде басталады: әуелі зябь
- егісті күшейтілген чизель-культиватормен чизельдейді немесе кәдімгі қайырмасыз плугпен
- жер бетін бір мезетте мұқияттап
- көлденең жаптарды соғып, нығыздайды, ұзынша жаптардың кем-кетігін түзетеді;
- су жаю және плантациядағы су деңгейін реттеп отырады.
Қамыс өскен жерлер су жіберілер алдында плугпен немесе күшейтілген
Егінді арам шөптен жақсылап тазарту оның түсімділігін едәуір арттыратыны
Атақты күрішші егістік жерді өңдеу кезінде осы жұмыстарға бөлінген
Плантацияның беті тегіс болуы үшін плуг түренінің алымы жерді
Көп жылдық тәжірибеге қарағанда, Ыбырай Жақаевтың бұл әдісі егіннен
Бұл звено бірқатар участоктарда шағын көлемді егістік жерлерді лайлау
Сортты тұқым әзірлеу және себу. Күріштің шығымдылығын арттырудың аса
«Қызылту» колхозы, оның ішінде Ы. Жақаев бастаған звено
Ыбекең бұдан он-он бес жыл бұрын өзінің тәжірибе танабында
Бірақ Краснодар сортының бұдан басқа да кемшіліктері бар екені
Бір кезде Ыбырай Жақаев күріштің Узрос-269 сортына қатты қызығатын.
Тәжірибелі диқаншы күріштің Сырдария-1-2 сортын да егіп, сынап көрді.
Қазақ-шалы Сыр бойының диқаншылары ертерек кезде өсіріп шығарған жергілікті
Ыбырай Жақаев тұқымды іріктеп алуға қатты назар аударады. Ол
- Қазақ мал өсіруді жақсы біледі. Малдың тұқымын асылдандыру
Бұл звенода жоғары агротехникалың тәсілдер қолданыльш, тәжірибе участогынан жиналған
Тазартылған тұқымның ылғалдылығы 12-13 проценттен асып кетпеуін бақылап отырады,
Тұқымға арналған күріш дәні апрель айының аяғында түгелдей күн
Ыбырай Жақаев өзінің участогында жүргізген көп жылдық тәжірибесіне сүйеніп,
Тұқым суда немесе арнаулы ерітіндіде себерден екі күн бұрын
Тұқымды көң мен суперфосфат ерітіндісіне немесе суперфосфат+аммиак селитрасының ер-тіндісіне
Шыланып себілген тұқым өнімді мол береді. Ыбекең звеносының тәжірибесіне
Күріштің түсімділігін арттыру үшін қолданылатын шаралардың ішінде тұқым себудің
Ыбыкең күріш себу мерзімін белгілеген кезде, егіс суының температурасын
Тәжірибеге қарағанда, егілетін тұқым сорты күннің салқынына қарамай, өніп
Шебер диқаншы себілетін тұқымның мөлшерін әр участоктың топырағының құнарлылығына,
Тыңайтқыш қолдану. Ыбырай Жақаев күріштен мол өнім алуда жергілікті,
- Біздің жағдайымызда,- дейді Жақаев, - суперфосфат тыңайтқыштарын көңмен
Звено органикалық-минералдың тыңайтқыш қоспасын әр гектарға 5-7 тонна қорда
Органикалық тыңайтқыш ретінде көк бедені де пайдаланады. Май айының
Минералды тыңайтқыштың 50 проценті күріштің жер бетіне көктеп шыққан
Күріш егісіне тыңайтқышты тиісті мөлшермен беруге Ыбекең үлкен мән
- Біз, - дейді Ыбырай Жақаев,- көп жылдық жұмыс
Сонымен, «Қызылту» колхозында, оның ішінде Ыбырай Жақаевтың звеносында күріш
Аталғандардың барлығы сол кезеңдегі Ы. Жақаев еңбегінің мемлекеттің ауылшаруашылығының
Қорытынды
Данышпан халқымыздың «байлықтың атасы жер болса, анасы су», -
Далалық дана ақыл-ойымен бойдағы күш жігердің жойқын қимыл жасатып,
Исі қазақтың, айта берсек, түркі тектес барша мұсылман әлемінің
Қазақ халқының тарихында, бүкіл әлемде Ыбырай Жақайұлы шыққан тұғырдың
Қорытынды ретінде жазылған бұл қысқа ой-пікірді тұжырымдасақ - адал
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
Жақаев Ыбырай. Өмір жолдары. Алматы. Жазушы. 1979.
Абдолла Дәулетұлы. «Ыбырай тағылымдары». Қызылорда. 2002.
Мусин Ж. Ерлік дастаны. «Қазақстан» баспасы. Алматы. 1979.
Ділмұхамедов М. Ыбырай мектебі. Алматы. 1977.
Байымбетов О. Шиелі шынарлары. «Қайнар» баспасы. Алматы. 1980.
Отарбаев А. Ақ күрішті ауыл. «Қайнар» баспасы. Алматы. 1980.
«Сыр елі» Қызылорда облысы энциклопедиясы. 2005.
Қазақ Совет Энциклопедиясы. 4-том. Док – Имантау. Алматы. 1974.
Аманжолов Қ. «Қызыл Тудың» қыраны. 1980.
Садаусов Г., Киричек Ф. Народный академик Казсельхозниц. 1963.
Жакенов Е. Жомарт жердің жемісі. 1978 .
«Қазақстан» национальная энциклопедия. Алматы. 2006.
Топорков Л. Ыбырайдың жұлдыздары. 1980.
«Қазақстан» национальная энциклопедия. Алматы. 2006.
Пайдаланған әдебиеттерге сілтемелер тізімі:
Жақаев Ыбырай. Өмір жолдары. Алматы. Жазушы. 1979. 21 бет.
Жақаев Ыбырай. Өмір жолдары. Алматы. Жазушы. 1979. 26 бет.
Жақаев Ыбырай. Өмір жолдары. Алматы. Жазушы. 1979. 28 бет.
Абдолла Дәулетұлы. «Ыбырай тағылымдары». Қызылорда. 2002 жыл. 9 бет.
Мусин Ж. Ерлік дастаны. «Қазақстан» баспасы. Алматы. 1979. 75
Ділмұхамедов М. Ыбырай мектебі. Алматы. 1977. 68 бет.
Байымбетов О. Шиелі шынарлары. «Қайнар» баспасы. Алматы. 1980. 88
Отарбаев А. Ақ күрішті ауыл. «Қайнар» баспасы. Алматы. 1980.
«Сыр елі» Қызылорда облысы энциклопедиясы. 2005.
Қазақ Совет Энциклопедиясы. 4-том. Док – Имантау. Алматы. 1974.
Аманжолов Қ. «Қызыл Тудың» қыраны. 1980. 112 бет.
Садаусов Г., Киричек Ф. Народный академик Казсельхозниц. 1963. С.55.
Жакенов Е. Жомарт жердің жемісі. 1978. 45 бет.
«Совет Қарақалпақстаны» газеті. 5 декабрь 1978 ж. 2 бет.
Абдолла Дәулетұлы. «Ыбырай тағылымдары». Қызылорда. 2002 жыл. 9 бет.
Мусин Ж. Ерлік дастаны. – Алматы: «Қазақстан», 1979. 224
Қазақ Совет Энциклопедиясы. 4-том. Док – Имантау. Сурет және
«Қазақстан» национальная энциклопедия. Алматы. 2006. 506 бет.
Ділмұхамедов М. Ыбырай мектебі. Алматы. 1977. 76 бет.
Топорков Л. Ыбырайдың жұлдыздары. 1980. 124 бет.
Мусин Ж. Ерлік дастаны. «Қазақстан» баспасы. Алматы. 1979. 77
Қосымшалар:
Ф-ОБ-001/033
64
Ф-ОБ-001/033
Ыбырай Жақаевтың өмірі мен қызметі
Ыбырай Жақаев атындағы күріш өсіру тарихи музейі
Ыбырай Жақаев
Шиелі жерінің арғы тарихы - жалпы Сыр бойы тарихымен өзектес, бөлежара қарауға болмайтын біртұтас тарих
Бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларды тарихи композиция құрастыруға үйрету (көшпенділер)
Оқшау сөздер
Ағылшын тілі пәні мұғалімі
Егіншілік заңдары
ХІХ-ХХ ғасырдағы егіншіліктің дамуы
Топырақты зерттеу