Несие мерзімі
Ж О С П А Р
Кіріспе 2
1. Несие ұғымы және экономикалық мәні 3
1.1. Несие, мәні және қажеттігі 3
1.2. Несиенің қызметтері. 5
1.3. Несиенің негізгі формалары және олардың жіктелуі 6
ІІ тарау. Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі және оның
2.1. Несие жүйесінің жалпы сипаттамасы мен құрылымы 16
2.2. ҚР банк жүйесі 18
2.3. Банктердің мәні және қызметтері 19
2.4 Банктердің экономиканы тұрақтандырудағы ролі 25
Қорытынды 29
Қолданылған әдебиеттер 31
Кіріспе
Несиелік жүйе – нарықтық экономиканың ажырамас бір
Бүгінде несие жүйесінің құрылымы барған сайын күрделене түсуде,
Осындай жоспарда банктердің арасында орын алып отырған бәсекелестік
Қазіргі несиелік жүйенің тұрақты икемді, тиімді инфрақұрылымын жасау
Курстық жұмыстың басты мақсаты – Қазақстан Республикасындағы несиелік
1. Несие ұғымы және экономикалық мәні
1.1. Несие, мәні және қажеттігі
Несие - нарықтық экономиканың тірегі ретінде, экономикалық дамудың
Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес олардың
Құнның қозғалысы - бұл несиенің қозғалысының кіндігін сипаттайды.
Көбіне несиені ақша ретінде түсінеді. Бір жағынан қарағанда
Сонымен қатар, несие мен қаржы категорияларын бір санайтындар
Несие – бұл пайыз төлеу және
Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете
Несие мен ссуданың арасында да өзара айырмашылық
Экономикалық категория ретінде, несие – кәсіпорындар, ұйымдар және
Зерттеу заты сияқты, несие құрылымы бір бірімен өзара
Қарыз беруші - қарызды беретін несиелік қатынастың бір
Қарыз алушы – бұл несиені алушы және оны
Қарыз беруші және қарыз алушымен қатар несиенің құрылымының
1.2 Несиенің қызметтері
Несиенің экономикадағы орыны мен рөлі, оның атқаратын қызметтерімен
қайта бөлу;
айналыс шығындарын үнемдеу;
айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
капиталдың шоғырлануын жеделдету
ғылыми-техникалық прогрессті жеделдету.
Несиенің қайта бөлу қызметі, кез келген елдің ұлттық
Несиенің айналыс шығындарын үнемдеу қызметінің іс жүзіне асуы
Ал, келесі қызметі, яғни несиенің айналыстағы нақты ақшалардың
Капиталдың шоғырлану процесі қызметі экономиканың тұрақты дамуына жағдай
Несиенің ғылыми-техникалық прогрессті жеделдету қызметі ғылыми-техникалық ұйымдардың қызметін
1.3 Несиенің негізгі формалары және олардың жіктелуі
Несиенің формалары, оның құрылымымен және белгілі бір дәрежеде
Несиенің формасы – бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың
Несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы байланыстар қалай
Несиенің екі формасы бар: тауарлы және ақшалай. Мұндағы
Қалған несиенің түрлері осы екі формасыың тәжірибеде қолдануынан
Коммерциялық несие – бұл қарыз берушінің қарыз алушыға
Коммерциялық несие - бұл вексель айналысының пайда болуына
Мұнда қарыз алушы да және оны берушілер ретінде
Коммерциялық несиенің банктік несиеден айырмашылғы төмендегідей:
қарыз беруші рөлінде банктік мекемелер емес, яғни тауар
коммерциялық несие тек қана тауар формасында беріледі;
қарыз капиталы өнеркәсіптік немесе сауда капиталымен байланысты;
коммерциялық несиенің орташа құны сол кезеңдегі банктік пайыз
қарыз беруші мен қарыз алушы арасындағы несиелік мәміленің
Банктік несие – бұл банктік мекемелерден қарыз алушыларға
Банктік несие - бұл экономикадағы кеңінен тараған несиелік
Несиенің түрлері коммерциялық және банктік несиеден туындайды.
Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несиелер береді.
Қарыз алушылар категорияларына қарай:
Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
мақсатты қорларға;
банктерге;
қаржы-несиелік мекемелеріне.
Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:
өнеркәсіп салаларына;
ауыл шаруашылығына;
саудаға;
дайындау ұйымдарына;
жабдықтау-сату ұйымдарына;
кооперативтерге;
жеке кәсіпкерлерге.
Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.
Мерзіміне қарай:
қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
орта мерзімді (1 жылдан 3 –5 жылға дейін);
ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары).
Тағайындалуы және пайдалану сипатына қарай:
негізгі қорларға жұмсалатын;
айналым қаражатына жұмсалатын.
Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:
Қамтамасыз етілген:
кепіл-хатпен,
кепілдемемен;
кепілдікпен
Сақтандырылған.
Қамтамасыз етілмеген:
сенім (бланктік)несиесі.
Қайтарылу дәрежесіне қарай:
1) Стандартты несие - қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ
2) Күмәнді несиелер - қайтарылу уақыты кешіктірілген,
Үмітсіз несиелер - қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен
Валютамен берілуіне қарай:
ұлттық валютамен;
шетел валютасында.
Берілу шартына қарай:
1. Тұтыну несиесі - бұл жеке тұлғаларға тұтыну
2. Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын
3. Овердравт несиесі – клиенттің шотынан қаражатты шегеру,
4. Овернайт несиесі – өтімділікті қолдау мақсатында бір
5. Онкольдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша
6. Банкаралық несие – банктердің бір-біріне
7. Ломбардтық несие – тез іске асатын бағалы
8. Лизингтік несие - құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты
9. Рамбурстық несие – шикізаттарды ішке алып
10. Сенім несиесі – банктің сеніміне кірген, төлем
11. Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты
ІХ. Несиелеу объектісіне қарай:
меншікті айналым қаражаттарын толықтыруға;
материалдық запастар жиынтығы мен өндіріс шығындарына:
сыртқы экономикалық қызметке байланысты тауарларды экспорттау мен импорттауға;
азаматтардың жеке қызметтері үшін шикізаттар, материалдар, құралдар және
ломбардтық, кепілдік және ссудалық операцияларға;
театрлар және демалыс үйлерінің кірістері мен шығыстары
күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
тез өтелетін тиімділігі жоғары шараларға.
Тұтыну несиесінің басты тағайындалуы халыққа тауарлар сатуды ынталандыруға
Тұтыну несиесінің дамуы әр түрлі елдерде әр қалай
Қазақстанда тұтыну несиесі кеңінен дамып отырған несиеге жатады.
автомобилдік несие;
ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарлар сатып алуға берілетін несие;
тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына берілетін несие;
кейінге қалдымайтын қажеттіліктерге (оқу, емделу, демалу және т.с.с)
Мұнда автомобильдік несие бойынша жаңа және жүрілген автомобильдерді
Ұзақ мерзімде пайдаланылатын тауарларға мыналар жатады:
жиһаз;
сантехника;
аудио-видео-және тұрмыстық техникалар;
компьютер және оргтехника;
басқа да тұтыну тауарлары.
Тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына: үйдің ішінде және сыртында
Мысалға, Қазақстан Республикасындағы жетекші банк - Казкоммерцбанктің тұтыну
2-кесте
Казкоммерцбанктің тұтыну несиесінің түрлері мен шарттары*
N
Несиелеу шарттары Тұтыну несиесінің түрлері
Автомобиль несиесі Ұзақ мерзімді тауарлар сатып алу несиесі
жаңа Ескі (пайдаланылған)
1. Несие мөлшері Автомобиль құнының 80% дейін Автомобильді
500 000 АҚШ долларына дейін (егер қамтамасыз ету
2
Бастапқы жарна
Автомобиль құнынан - 20% 3 жылға
3 жылдан 5 жылға дейін жүрілген шетел көлігін
5 жылдан 10 жылға дейін жүрілген шетел көлігін
3 жылға дейін жүрілген ТМД елдерінің автокөлігін сатып
3 жылдан 5 жылға дейін жүрілген ТМД
3 Несие мерзімі шетелдік автокөлік 3 жылға
үшін
5 жылға дейін;
ТМД елдерінің автокөлігі үшін 3 жылға дейін
4. Несие
Валютасы АҚШ доллары немесе теңге АҚШ доллары немесе
5. Несие үшін төлем Айына: 1,5% (АҚШ долларында)
6. Қамта-масыз ету түрі Сатып алатын автомобиль Егер
* Казкоммерцбанктің 2003 ж. жарнамалық материалынан.
Сонымен қатар жоғарыдағы банктен тұтыну несиесін алуға
Қарыз алушының анкетасы
Жеке куәлігі (көшірмесі)
СТТН (көшірмесі).
Соңғы 12 айға бөлініп көрсетілген жалақы және басқа
Жұмыс стажы туралы жұмыс орнынан анықтама.
Жанұя құрамы туралы анықтама (№ 3 форма)
Некеге тұрғандығын растайтын құжаттар (неке туралы куәлік, жұбайыңыздың
Кепілге қоятын мүліктің құжаттары.
Келесі бір дамып отырған несиеге – ипотекалық несиені
Несие мөлшері:жылжымайтын мүліктің бағалау құнының
Бастапқы жарна: жылжымайтын мүліктің бағалау құнынан 15% дейін.
Несие үшін төлем: айына: 1,3% (АҚШ долл), 1,7%
Несие валютасы: АҚШ долл. немесе теңгеде (егер 1
Несие мерзімі: 10 жылға дейін.
Қамтамасыз ету түрі: пайдаланатын немесе сатып алатын тұрғын
Қазақстанда ипотекалық несиенің дамуын қолдау мақсатында соңғы жылдары
ІІ тарау. Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі және оның
2.1 Несие жүйесінің жалпы сипаттамасы мен құрылымы
Несие жүйесі – жалпы банктердің (ұлттық және
Несие жүйесі ұғымы банк жүйесіне қарағанда кеңірек, яғни
Жоғарыдағы сызбаға енген несие жүйесінің құрылымдық элементтерінің мазмұынын
3-кесте.
ҚР-ғы несие жүйесінің иерархиялық құрылымы*
Несие жүйесі
Иерар-хия деңгейі Мекеме аты Бөлімшелер аттары
Банк жүйесі
І. Ұлттық банк Орталық аппарат
Ұлттық банктің облыстық басқармалары Ақша айналысын және қолма-қол
Үкіметке несие-есеп айырысу қызметін көрсету.
Алтын-валюта резервін басқару.
Ақша-несиелік реттеу
ІІ. 1. Екінші
деңгейдегі банктер
2. Маман-
данған банктер
Орталық аппарат.
Филиалдары.
Өкілдік.
Еншілес банкі.
Бөлімшелері.
Клиенттерге несие-есеп айрысу қызметін кешенді түрде көрсету
Банк көрсететін қызметінің жекелеген түріне ғана маманданған
Пара- банк жүйесі ІІІ. Банктік емес мекемелер Орталық
Филиалдары.
Өкілдік. Маманданған
несие-есеп айырысу және қаржылық қызмет көрсету.
ІV. Пошта-жинақ мекемелері
Орталық аппарат (АҚ Қазпошта).
Бөлімшелері Халыққа несие-есеп айырысу қызметін көрсету, ұсақ салымдарды
Қазақстан Республикасындағы соңғы жылдардағы несие жүйесі туралы мәліметтер
4-кесте.
ҚР-ғы несие жүйесі туралы мәліметтер*
кезеңнің соңына
Несие жүйесінің элементтері 12.2001 12.2002 12.2003 12.2004
1.Екінші деңгейдегі банктердің барлығы: 48 44
оның ішінде:
Мемлекеттік 1 2 2 2
Мемлекетаралық 1 1 - -
Шетел капиталының қатысуымен,
Оның ішінде:
100(/50(-дан аса,
оның ішінде
еншілес банктер
16
9/7
12
16
9/6
11
17
9/6
11
16
10/4
10
2. Несиелік серіктестіктер 8 19 29 37
3. Ломбардтар 42 45 52 35
4. Ипотекалық компаниялар - 2 2 2
5. Басқа да ұйымдар** 53 41 42 46
* Сандық мәліметтер ҚҰБ-нің статистикалық бюллетенінен алынған N6
** Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар
4-кестеден көріп отырғанымыздай, банктеріміздің саны жылдан жылға азаюда.
2.2 ҚР банк жүйесі
Елімізде қабылданған банктік заңдылықтарға сәйкес ҚР-ғы банк жүйесі
ҚР Ұлттық банкі – мемлекеттік орталық банк ретінде
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) -
Бүгінгі таңдағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не
2.3. Банктердің мәні және қызметтері
Банк жүйесі маңызды элементі – банктер болып табылады.
Ежелгі ғасырлар тарихы кейінгі ұрпаққа банктердің қашан
Кейбір ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализмнің мануфактура тұсында
XVІ-XVІІ ғғ. Венецияда, Генуеде, Миланда, Амстердамда, Гамбургте, Нюрнбергте
Ал кейбір мамандар, банкті одан да ерте мерзімде
Дегенмен де, деректерге сүйене отырып, банктердің пайда болуының
Өкінішке орай, “банк” сөзінің өзі бізге оның мәнін
“Банк” сөзі “banco” деген ағылшын тілінен аударғанда “айырбас
Біздің түсінігімізде, банк ұғымы айырбастаушылардың және олардың айырбас
Тарихшылардың пікірінше, б. э. д. 2300 жыл бұрын
Сонымен, бұл алғашқы банктік операцияларды орындаған кімдер?
Алғашқы банктер жинақталған зор ақша байлықтарының қозғалыссыз жатуға
Ежелгі банктер несиелік операциялар жүргізумен қатар салым
Банктер қызметтерінің қолайлылығы іскер адамдардың назарынан тыс қалмады.
Әрине, мұның бәрі алғашқы банктердің капитализмнің мануфактура жағдайында,
Ендеше, осы жерде несие берушінің қандай жағдайларда банкке
Бұл сұраққа жауап беру үшін қазіргі кездегі сөздіктердегі
Ежелгі Римде банк және несие құқының нормалары болған.
Банктің пайда болуы туралы қарастырғандар оның мәнін ашуға
Банктік мекемелердің қызметі сан алуан. Қазіргі қоғамда банктер
Банктің мәнін ашуға екі жақты тұрғыдан келуге болады:
Қай жағынан алсақ та банктің мәнін заң тұрғысынан
Банктің мәнін талдағанда оның бастапқы атқарған қызметтерін (валюта
Банктің мәнін басқа институттардан өзара айырмашылығына байланысты қарастырсақ,
Ежелгі Русьте “кәсіпорын” деп қандай да бір іспен
Сонымен бірге ол дұрыс нақтылауды қажет етеді, себебі,
Банктің ерекше кәсіпорын ретінде шығаратын өнімі материалдық өндіріс
Қызмет көрсету аясындағы банктің өнеркәсіптік кәсіпорындардан ерекшелігі оның
Сондай-ақ, банк өнеркәсіптік кәсіпорындардан өзінің эмиссиялау сипатына да
Банкті сауда, делдал кәсіпорыны десе болады. Жалпы, банктің
Сауда кәсіпорыны да өз кезегінде банкке ұқсайды, яғни
Сонымен, қазіргі түсінікте “ коммерциялық банк” -
“ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы” заңның 1-бабына
Банктік қызмет - бұл банктік операцияларды жүзеге асырумен
заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу және
жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу және
банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу және
кассалық операциялар: банкнота мен монетаны қабылдау, беру, қайта
аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны аударумен
есепке алу операциялары: заңды және жеке тұлғалардың вексельдерін
заемдық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және
заңды және жеке тұлғалардың, оның ішінде корреспондент-банктердің тапсырмаларына
сенім (траст) операциялары: сенім білдірушінің тапсырмасы бойынша және
клирингтік операциялар: төлемдерді жинау, тексеру және растау, сондай-ақ
сейфтік операциялар: клиенттердің құжатты формада шығарылған бағалы қағаздарын,
ломбардтық операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен
төлем карточкаларын шығару;
банкнота мен монеталарды және бағалы заттары инкассациялау және
шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдасытыру;
төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельден басқаларын);
чек кітапшаларын шығару;
бағалы қағаздар нарығындағы клирингтік қызмет;
аккредитивті ашу, растау және ол бойынша міндеттемені орындау;
ақшалай формада орындалуды көздейтін, банктік кепіл-хаттарды беру;
үшінші тұлғаның атынан ақшалай формада орындалуды көздейтін банктік
2.4 Банктердің экономиканы тұрақтандырудағы ролі
Ұлттық Банк – борышты төлеуге қабылдауға міндетті елдегі
Ұлттық Банк банкноттар мен металл ақшаның қажетті санын
Қазақстан Республикасында шығарылған банкноттар мен металл ақша номиналдық
Ұлттық Банк ҚР ұлттық валютасының шетел мемлекеттерінің ақша
Қолма-қол ақшаның айналымы банктердің кассаларына тұрақты қайтару арқылы
ҚР ақша банкноттарын шығару бойынша өз қуаттарын енгізуге
Эмиссия – мемлекеттің банкноттарды, металл ақшаны, бағалы қағаздарды
Қолма-қол ақша нысанындағы эмиссия айналысқа қосымша банкноттар мен
Қазақстандағы қолма-қол теңге эмиссиясының елеулі көлемінің ең басты
Бірақ 1995 жылдың өзінде-ақ жағдай өзгере бастады, кассалық
Депозиттік банктердің эмиссиясы депозиттік-несиелік операциялар процесінде жүзеге асырылады.
Депозиттік банктердің эмиссиясын Ұлттық Банк ақша базасы сияқты
Ақша базасы – Ұлттық Банк құратын ақша. Оған
Айналыстағы қолма-қол ақшаның көлемі банктердегі корреспонденттік шоттардағы қаражаттың
Бұл ақша-кредит саясатының құралдарын пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
Ақша мультипликаторының көлемі міндетті резервтеу нормасына тәуелді болады,
Ақшаның экономикадағы айналыс жылдамдығын (бұл жағдайда төлемдердің банк
Ақша айналысы жылдамдығының көлемінен экономиканың монетаризация деңгейіне тәуелді
Қорытынды
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасын да біршама тұрақты несие
Біздің банктеріміз үшін бірінші кезекте есеп айырысу кассалық
Екінші бір жетілдіретін қызметі – бұл несие беру.
Сонымен қатар, қазіргі банк клиентері үшін диффернциалдылық несие
Банктер үшін тағыда маңызды қызмет түрі - бұл
Қолданылған әдебиеттер
“ҚР-ғы Ұлттық банк туралы” ҚР заңы (соңғы өзгерістер
“ҚР-ғы банктер және банктік қызмет туралы” ҚР заңы
Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейтқасымов жалпы редакциялығымен .//
Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. .//
С.Б.Мақыш. Ақша айналысы және несие. // Алматы. Издат-Маркет
С.Б.Мақыш. Коммерциялық банктер операциялары. // Алматы. Издат-Маркет 2004.
1
2
ҚР-ның несиелік жүйесі
Парабанк жүйесі
Банк жүйесі
Банктік емес
мекемелер
Эмиссиялық банктер
Почта-жинақ жүйесі
Эмиссиялық емес банктер
Ломбардтар
Несиелік серіктестіктер
Сақтандыру
қоғамдары
Инвестициялық
компаниялар
Ипотекалық компаниялар
Қазақстан Ұлттық банкі
ҚҰБ-ның
Алматы қалалық
филиалы
ҚҰБ-ның облыстық (14) басқармалары
Қазпочта
Екінші деңгейдегі
банктер
Несие мерзімі
Қысқа мерзімді несиелендірудің қазіргі тәжірибесі. Қысқа мерзімді несиені ұсыну және өтеу тәртібі
Коммерциялық банктегі несиелерді ұйымдастыру
Банктің несиелік портфелін басқару
Несиенің есебі
Несие операцияларының есебі және талдауын жүргізу
Несие беру және қайтару есебі
Банктік несие қызметтері
Қазіргі кездегі коммерциялық банктің қызметіндегі несиелік саясаттың рөлін айқындау және оны жетілдіру жолдары
Екінші деңгейдегі банктерде жеке тұлғаларды несиелеу қызметін талдау