Сөздік құрылымы



МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І СӨЗДІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Сөздік түсінігі және оның түрлері
1.2 Сөздік құрылымы
ІІ СӨЗДІК ҚҰРАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Сөздікке енгізілетін лексикалық бірліктерді таңдау
2.2 Ұғымдардың мағыналарын ұйғару және бекіту
2.3 Жазбалардың орналасуы және иллюстрациялық мысалдар
2.4 Сөздерді енгізуді реттеу және сәйкес баламаларын таңдау
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Сөздік құрастыру үрдісі – сөздерді тарихи естелік ретінде сақтап
Сөздікті алғашқы рет жинауда тап болатын мәселелерді білу үшін
материал жинақтау;
жазбаларды таңдау және оларды үйлестіру;
әр сөзді енгізуді реттеу.
Лексикограф өзінің жұмысын атқару барысында түрлі проблемалармен кездеседі. Олардың
сөздік құрамына енгізу үшін лексикалық бірліктерді таңдау;
олардың үйлесімділігі;
жазбаларды реттеу;
сөздердің мағыналарын таңдау және оларды үйлестіру (топтастыру);
ұғымдардың мағыналарын ашу;
иллюстрациялық материал;
қосымша материал.
Сөздікті жасаушылардың мақсаты – қазақ тілінің сөздік құрамын мүмкіндігінше
Бұл тұрғыда аталып отырған сөздіктің ерекшелігі – сөздікте қазақ
Сонымен қатар сөздіктің басты құндылығы – сөзтізбедегі сөздердің көптігі,
Сөздіктің сапасын арттыру барысында істелген және бір сәтті
І СӨЗДІК ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Сөздік түсінігі және оның түрлері
Сөздік –
жеке тілдің сөздік құрамының, әлеуметтік топ диалектісінің, жазушы шығармаларының
тілдегі сөздерді, сөз тіркестерін, идиомдарды әліпби негізінде я тақырыптық
Сөздік тарихы. Алғашқы сөздік өзге тілдер сөздерін түсіндіру мақсатында
Сөздіктердің түрлері. Сөздіктердің түрлері өте көп, шартты түрде оларды
Қазақ лексикографиясы қазақ тілі білімінің өзге салалары тәрізді негізінен
Сөздіктердің тіл-тілде бірнеше түрі бар. Олардың әрқайсысы әр түрлі
1) Сөздіктердің ішінде тілдің лексикасының шығуын дамуын және оның
2) Сөздіктердің белгілі бір түрі тілдегі күллі сөздерді түгел
3) Сөздердің ана тілінде түсіндірілуі немесе басқа тілге аударылып
4) Берілген сөздердің алфавит тәртібімен көрсетілуіне немесе сөздермен берілетін
Сонымен, сөздіктерді төрт түрлі топқа бөліп қарауға болады.
1. Сөздердің шығу тегі мен олардың семантикасының дамуы туралы
2. Қазіргі тілдегі сөздердің мағыналарын түсіндіріп, олардың қолданылуы жайлы
3. Сөздердің дыбыстық құрылысы мен олардың жазылуы туралы мағлұмат
4. Заттар мен құбылыстардың ұғымдарын айқындап түсіндіретін сөздіктер. Олар:
Аударма сөздік — лингвистикалық (тілдік) сөздіктің бір түрі. Аударма
Көздеген мақсаты мен ғылым мазмұны жағынан маңызды, әрі елеулі
1.2 Сөздік құрылымы
Сөздіктің жалпы құрылымына келер болсақ, алдымен сөздікке алынған сөздер
Лексикография сөздіктерді құрастырудың ғылыми методикасы дегенді білдіреді. Сөздіктерді жасау
Лексикография теориясы әр түрлі сөздіктерді жасау жұмыстарының тәжірибелерін ғылыми
Түсіндірме сөздік әдеби тілдегі жалпылама және жиі қолданылатын сөздерді
Орыс тілінде түсіндірме сөздік жасаудың мол тәжірибесі бар. «Словарь
Кеңес өкіметінің алғашқы он жылының өзінде жаңа социололистік мәдениеттің
В.И.Лениннің идеясымен орыс тілінің кеңес дәуіріндегі түсіндірмесөздігі жасалып, бірнеше
Түркі тілдердің әрқайсысының алғашқылары кейінгі жылдары жарық көре бастады.
Түсіндірме сөздікте сөздер семантикалық, грамматикалық және стилистикалық тұрғыдан түсіндіріледі.
Сөздікте енгізіліп, мағынасы түсіндірілетін сөз реестр сөз деп аталады.
Егер сөз белгілі бір стильге тән болса, оған стилистикалық
Негізінен сөздіктер көздейтін мақсатына, қолданысына, белгілі бір тақырыбына байланысты
Мұндай сөздіктер жасалынып жатқан кезде де, жасалынып біткеннен кейін
Бүгінгі әңгіме өзегі болып отырған сөздіктің авторлары да зор
ІІ СӨЗДІК ҚҰРАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Сөздікке енгізілетін лексикалық бірліктерді таңдау
«Сөздіктер барлығын қамти алатын үлкен академиялық сөздіктер және біршама
Лексикограф тап болатын алғашқы мәселелердің бірі құрылып жатқан сөздікке
Бұл сұрақтардың біреуіне де ешбір бірегей жауап жоқ. Орындауға
Зат есім
Үстеу
Етістік
Басқа сөздер әдеттегі лексикографиялық тәжірибеге сәйкес енгізіледі, бірақ олар
Р. Түсіпқалиеваның еңбегінде басты сұрыптау ұстанымдары туралы төмендегідей тұжырымдар
«1. Сұрыптаудың басты ұстанымы – статистикалық ұстаным (Ең алдымен
2. Сөздің тіркесімдік қабілеті (тіркесімге көп түсетін сөз –
3. Тілдік бірліктің сөзжасамдық мүмкіндіктері, яғни сөз түбірінің тарамдану
4. Сөздің семантикалық құндылығы. Бұл ұстаным бойынша, минимумға көпмағыналы
5. Сөздің стилдік бейтараптығы. Бұл ұстаным бойынша, ұлттық мектепке
6. Жағдаяттық-тақырыптық ұстаным. Бұл ұстаным қолданым жиілігі төмен болса
7. Сөздің методикалық тұрғыдан оқыту мақсатына сәйкестігі. Бұл ұстаным
Біз ғалым тарапынан келтірілген ұстанымдардың саны мен мазмұны туралы
Біртілді оқу сөздігіне алынатын лексикалық бірліктердің қолданым жиілігі. Мамандардың
2.2 Ұғымдардың мағыналарын ұйғару және бекіту
Лексикография сөздіктерді құрастырудың ғылыми методикасы дегенді білдіреді. Сөздіктерді жасау
Лексикография теориясы әр түрлі сөздіктерді жасау жұмыстарының тәжірибелерін ғылыми
Сөздіктерде сөздерге әр түрлі жақтан сипаттама беріледі. Осыған орай,
Лексикографияның осы сатыдағы негізгі мәселелерінің бірі – қоғамдық өмірдің
Біртілді сөздікте ұғымдардың мағыналарын ашу шын мәнінде, лексикография мәселесі.
Сөздіктердегі анықтамалар мен сөздер саны көбіне, мына екі факторға
Сөздік мақалалары, жазбалардың құрамы мен құрылымы, олардың ұйқастық тапсырысы
2.3 Жазбалардың орналасуы және иллюстрациялық мысалдар
Біз тапсырыстарда жазбаларды орналастырудың неше түрлі нысандарын көреміз, әрі
Гинзбург теориясына сәйкес сөздер жек көрінген және жағымсыз сөздер
COD жек көрінілген. Ұсқынсыз, жек көрінілген Hence-LY2 сын есім;
WNWD жек көрінілген. Жек көрінілуге тиіс немесе жек көрінілген,
Ең түсіндірмелі және аударма сөздіктер әліпбилік реттілікпен орналасатын басты
Барлық сөздіктер иллюстрациялық материалмен қамтамасыз еткенде белгілі бір мақсатта
Сөздіктегі пункттерді лайықты аударуды немесе шығыс тілінде сәйкес баламаны
М.Малбақов ағылшын лексикографиясындағы тілүйренімдік мақсаттағы түсіндірме сөздіктердің «мектепке дейінгі
Оқу сөздігіндегі минимум мәселесі. Біртілді оқу сөздігінің «ортақ минимум»
2.4 Сөздерді енгізуді реттеу және сәйкес баламаларын таңдау
Сөздердің түрлі типтері енгізудің құрылымы мен құрамына қарай өзгешеленеді,
Гинзбургке теориясына сәйкес сөздіктердің басқа типтерінде енгізудің құрамы мен
И. Р. Галперин құрастырған сөздікте:
arrive [a'raiv] v 1. (at, in, upon) келу, көлікпен
Алайда кейде сөздік типіне сәйкес типті сөздерге арналған жазбаларды
Сөздіктерде сөздерге әр түрлі жақтан сипаттама беріледі. Осыған орай,
Көп елдерде ұлттық тілдің түсіндірме сөздіктерін жасау мемлекеттің тіл
Лингвоелтану сөздігі белгілі бір тілде сөйлеушілердің ұлттық ерекшеліктерін сипаттайды.
Біртілді оқу сөздігіндегі құрылымдық сөздер. Ең алдымен қазіргі қазақ
М.Малбақовтың пікірі бойынша, олардың қатарына қазақ тіліндегі ал, бақ,
Тілдегі нөлдік тізбені құрайтын құрылымдық сөздерді меңгеру ісі бастапқы
Кеңес дәуіріндегі оқу лексикографиясында үстем болған әмбебап минимум сөздік
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта айтқанда, үлкен түсіндірме сөздіктің қажеттігі мен құндылығы оның
Қазіргі таңда лексикография ғылым мен білім, техника, өнеркәсіп салаларының
Осымен байланысты бірнеше ғылым саласының ара-жігінде пайда болған ғылыми
Соның нәтижесінде базалық лексиканың тілүйренім сөздігі тіл құрылысынағы маңыздылығы
Әрине, әрбір томы 50 - 60 баспа табақтан немесе
Әдетте қандай да болмасын сөздіктің көлемі, типі, ерекшелігі оның
Пайдаланылған әдебиеттер
1. К.Аханов «Тіл білімінің негіздері» Алматы «Санат» 1993
2. Ә. Болғанбайұлы, Ғ.Қалиұлы «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен
3. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі 1 том, Алматы, «Ғылым»
Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және
4. М.Балақаев «Қазақ әдеби тілі және оның нормалары» Алматы-1984.
5. Р.Сыздықова «XYIII-XIX ғасырлардағы қазақ әдеби тілінің тарихы» Алматы-1984
6.А.Ысқақов, Ә.Болғанбаев, Б.Қалиев «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігін жасау
7. Р.Сыздықова «Асыл қазынамыздың алтын кілті» «Егемен Қазақстан» 2012
8. С.Исаев «Қазақ әдеби тілінің тарихы» Алматы-1989 ж.
9. Қазақ әдеби тілінің сөздігі
10. Kyrykylytsia V. V. Compiling Dictionaries as a Way
11. Арнольд И. В. Лексикология современного английского языка: Учеб.
12. Р. 3. Гинзбург, С. С. Хидекель, Г. Ю.
5






Ұқсас жұмыстар
Сөздік құрастырудың техникасы
Қарапайым сөздіктер
Қазақ лексикографиясы: біртілді оқу сөздігін түзудің ғылым негіздері
СӨЗДІК ҚҰРАСТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазақ лексикографиясы: біртілді оқу сөздігін түзудің ғылыми негіздері
ДИУАНИ ЛҰҒАТ АТ-ТҮРІК - ҚАЗАҚТЫҢ ТҰҢҒЫШ СӨЗДІГІ
Бастауыш мектепте сөздік қорды молайтуға септігі бар есім сөздерді іріктеу
ҮІІІ типтегі арнайы түзету мектебіндегі ақыл-есі кем кіші сынып оқушыларының тіл дамыту сабағында сөздік қорын байыту
Мектеп жасындағы балалардың сөйлеу тілінде жүйелі кемістіктерді жоюдың әдіс – тәсілдерін талдау, логопедиялық сабақтарда тапсырмалар мен жаттығулар жүйесін өңдеу
Сөйлеу тілдің жүйелі кемістігі бар мектеп жасындағы балалардың сөйлеу тіліндегі бұзылыстарын түзету жұмысы