Банктік Тәуекелдерді басқару әдістері
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе.......................................................................................................3-4
1. Банктік тәуекелдердің экономикалық мәні
1.1 Банктік тәуекелдердің пайда болу көздері мен себептері.........................................................................................................5
1.2 Банктік Тәуекелдердің сыныпталуы....................................................9
2. Банктік тәуекелдерді басқару және
2.1 Банктік Тәуекелдерді басқару әдістері............................................ 11
2.2 Банктік Тәуекелдерді бағалау әдістері..............................................14
2.3. Банк несиесі бойынша шығындарды жабуға арналған резервтер
есебі.............................. ................................................................................15
3. Банктік тәуекелдерді басқарудың шетел
Қорытынды.................................................................................19
Қолданылған әдебиеттер тізімі...............................................20
Кіріспе
Тәуекел адам іс-әрекетінің кез-келген саласында көрініс табатын объективті
Кез келген кәсіпкерлік іс Тәуекелмен байланысты, әсіресе банктер
Бүгінгі таңда банктер операциялардың көптеген жаңа түрлерін атқаруда.
Нарықтық жағдайда банктік Тәуекелдер жоғары деңгейде болады. Сондықтан
Бұл курстық жұмыстың мақсаты банктік Тәуекелдердің теориясына талдау
Курстық жұмыстың негізгі объектісі - банктік Тәуекелдер және
Осы мақсатты орындауға байланысты келесідей міндеттер туындайды:
> Тәуекелдердің пайда болу факторларын анықтау;
> Қазақстан жағдайында Тәуекелдерді басқару әдісін анықтау;
> Шетелдегі банктердің Тәуекелдерді басқаруына талдау жасау;
> Отандық және шетелдегі банктік Тәуекелдерді басқару тәжірибелерінің
Курстық жұмыс өзара байланысты үш ірі бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде банктік Тәуекелдерді басқарудың теориялық аспектілеріне аса
Ал екінші бөлімде негізгі мәселе болып банктік Тәуекелдерді
Соңғы бөлімде Тәуекелдерді басқарудың шетелдік және отандық тәжірибесі
1. Банктік тәуекелдердің экономикалық мәні
1.1 Банктік тәуекелдердің пайда болу көздері мен себептері
Тәуекелдің тұжырымдамасы адамзатқа ежелден-ақ таныс. Өйткені Тәуекел біздің
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, банк үшін Тәуекелді басқару
Тәуекел мен табыс деңгейлерінің арасындағы байланысты төмендегі сызбадан
Егер де банк өз қызметін бірінші бөлікте ұйымдастырса,
Тәуекел мен табыс деңгейлерінің арасындағы байланыс кестесі Тәуекел
мен табыс (сурет-1)
Ал, екінші бөлікте қызметін ұйымдастыратын банк өзіне Тәуекелділікті
Банк өз қызметін үшінші бөлікте ұйымдастыратын болса, өзін
Банктің басқармасы Тәуекелдің пайда болу көздеріне және пайда
• Проценттік Тәуекел -
• Валюталық Тәуекел
• Инвестициялық тәуекел - қор нарығындағы
2. Контрагент Тәуекелі немесе несиелік Тәуекел - контрагенттің
3. Басқару немесе менеджмент Тәуекелі. Ол мыналардан тұрады:
♦ Оперативтік Тәуекел -
♦ Стратегиялық тәуекел
Тәуекел дэңгейіне әсер ететін факторларды ішкі және сыртқы
Жоғарыда келтірілген факторлар келесі жиі кездесетін банктік Тәуекелдердің
♦ Өтімділік Тәуекелі активтерді тез
♦ Пайыздық Тәуекел
♦ Несиелік Тәуекел қарыз алушының өз міндеттемелерін
♦ Нарықтық немесе инвестициялық Тәуекел бағалы қағаздардың
♦ Саяси Тәуекел
♦ Валюталық тәуекел валюталық
♦ Операциондық Тәуекел
1.2 Банктік тәуекелдердің сыныпталуы
Осылайша банктік Тәуекелдердің түрлерін жіктеу мақсатында Тәуекелдерді мына
1. коммерциялық банктің түрі мен мамандану саласы;
2. банктік Тәуекелдің пайда болу немесе ықпал
3. банк клиенттерінің құрамы;
4. тәуекелділікті есептеу әдістері;
5. банктік Тәуекелдің деңгейі;
6. Тәуекелді уақыт тұрғысынан үлестіру;
7. Тәуекелді есепке алу сипаты;
8. банктік Тәуекелді басқару мүмкіндігі.
1. Коммерциялық банктердің түрлері немесе мамандану саласы. Қазіргі
Маманданған банктердің қызметі белгілі бір қызметті көрсетумен байланысты
2. Банктік Тәуекелдердің пайда болу немесе ықпал ету
Ал, қазақстандық экономистер ішкі және сыртқы тәуекелдерді жоғарыдағы
Мұндағы негізгі ерекшелік сыртқы Тәуекелдердің басқарылатын және басқарылмайтын
3. Банк клиенттерінің құрамы.
Клиенттің құрамына байланысты әр банк Тәуекелді есептеудің әдісін
Кәсіпорынның көлеміне байланысты клиенттерді кіші, орта және ірі
2. Банктік тәуекелдерді басқару және бағалау
2.1 Банктік тәуекелдерді басқару әдістері
Банк үшін Тәуекелдерді басқару өте маңызды болып келеді.
Тәуекелдің жоғары деңгейімен сипатталатын банк қызметтерінің түрлерінде банк
Банктік Тәуекелдерді басқару жүйесі нақты шаралар арқылы жүзеге
1. диверсификация;
2. сақтандыру
3. хеджирлеу;
4. өзін өзі сақтандыру;
5. лимиттеу;
6. сапаны басқару.
1. Диверсификациялау арқылы банктік
a) Тартылған қаражаттың диверсификациясы:
• мерзімі бойынша;
• тартылу түрлері бойынша (заңды
• тартылу көздері бойынша (сала,
б) қолданылатын құралдардың
c) қалыптастырылған портфельдің диверсификациясы:
• мерзімі бойынша: көбінесе ұзақ
• қарыз алушылар бойынша: ссудалық
2. Сақтандыру. Мейлінше,
3. Хеджирлеу. Қаржылық құралдарды сату-сатып алу бойынша
4. Өзін-өзі сақтандыру. Банктің ссуда бойынша
5. Лимиттеу - банктік Тәуекелдерді шектеу мақсатымен
> әр контрпартнерлармен операциялар бойынша лимиттер;
> әр құрал, актив түрі, нақты бөлімше
> бір қарыз алушыға минималды қарыз мөлшері;
> баланстан тыс міндеттемелердің минималды мөлшері;
> келесі күнге қалдыруға мүмкін ашық позицияның
> банктің әр бөлімшесі, әр құралы, әр
6. Нәтижелер мен
• банктің клиенттері,
• Блумберг, Телерейтер,
7. Сапаны басқару - Тәуекелді басқарудың
Несиелік Тәуекелді басқару. Банк үшін несиелік Тәуекелді басқарудың
Банктердің несиелік Тәуекелі негізінен екі тәуекелден тұрады: несиелік
Несиелік Тәуекел немесе негізгі соманың қайтарылмау Тәуекелі келесідей
2.2 Банктік тәуекелдерді бағалаудың әдістері
Банктік Тәуекелдерді бағалау кезінде Тәуекел туралы толық ақпаратты
Банктік Тәуекелді бағалаудың келесідей әдістері мен көрсеткіштері жиі
Value at Risk (VaR) моделі. Ағылшын тілінен аударғанда
VaR-ды есептеудің үш әдісі бар:
• Параметрлер әдісі;
• Тарихи модельдеу әдісі;
• Монте-Карло әдісі.
a - өзгермелі ставкамен есептелетін активтердің көлемі; п
2.3 Банк несиесі бойынша шығындарды жабуға арналған резервтер
Ұлттық банктің 01.09.03ж № 327 өзгерістері бойынша әрбір
Провизия дегеніміз - (резервтер) - яғни банктің активтері
Мысалы: біз несие береміз. Несие бергенде бірнінші кезекте
Осы Провизия құру, яғни активтер мен шартты міндеттемелерді
Стандартты - 2000 *0%=0 Күмәнді -1 - 2000
II - 4000 * 10%=400 III-0 IV-0
V-6000*50%=3000 Үмітсіз- 10000* 100%=10,000
Барлығы- 13500
Несиелерді жіктеу несиені толықтай, сый - ақысымен қоса
Стандартты несие - бұл төлем мерзімі жетпеген ешқандай
Күмәнді несие - төлемдердің төленуі жағдайына байланысты 5
1. Бірінші категориялық күмәнді (төлемдер уақытылы және
2. Екінші категориялық күмәнді (төлемдер кешіктірілсе және
3. Үшінші категориялық күмәнді (төлемдер толық және
4. Төртінші категориялық күмәнді (төлемдер кешіктірілсе немесе
5. Бесінші категориялық күмәнді әрбір жағдайларға байланысты
құрылған және жіктеме, провизия жөніңдегі есебін әр айдың
Активтердің жіктелетін категориясын анықтау үшін, олардың қаржылық жағдайына
1. Тұрақты (стабильное)
2. Қанағаттанарлық (удовлетворительное)
3. Тұрақсыз (нестабильное)
4. Қиын болып жіктеледі (критическое) Қамту сапасына
- сенімді (надежное)
- жақсы (хорошее)
- қанағаттанарлық (удовлетворительное)
- қанағаттанарлықсыз (неудовлетворительное)
Қанағаттанарлық - қарыз алушының активтері бойынша (қарызбен сый-ақы),
Қанағаттанарлықсыз - қарыз алушы активтері бойынша міңдеттемелерінің 50%
3. Банктік Тәуекелдерді басқарудың шетел тәжірибесі
Несиелік тәуекелдерді басқаруды банктік тәуекелдерді басқару саласында ең
CREVCO-ның функциялары: несиелік Тәуекелді анықтау және бағалау, банктегі
Тәуекелдің дәрежесін анықтауға банк қажетті ақпараттарды жинау үшін
Несиелік саясатта несиелерді беру тәртібі, несие алуға деген
Несиелік тәуекелді төмендетуге арналған бағыттарға қарыз алушының несие
Англияның клирингтік банктерінде PARSEP және CAMPARI әдістері қолданылады.
Р - қарыз алушының репутациясы;
A - алынған несиенің сомасы;
R - өтеу қабілеттігі;
S - қамтамасыз етілу дәрежесін бағалау;
Е - несиенің мақсаттылығы;
Р - Тәуекелді қабылдағаны үшін банктің алатын сыйақы
Ал Америка банктерінде «5 си» ережесі қолданылады. Мұнда
CAPACITY - қарызды өтеу мүмкіндігі;
CHARACTER - қарыз алушының репутациясы;
CAPITAL - капитал;
COLLATERAL - кепілзаттың қамтамасыз ету дәрежесі;
CONDITIONS - экономикалық конъюнктура.
Қарыз алушыларды бағалаудың жоғарыда көрсетілген жүйелерімен қоса, батыс
XI - айналым капиталының активтер сомасына қатынасы;
Х2 - бөлінбеген табыстың активтер сомасына қатынасы;
ХЗ - операциондық табыстың активтер сомасына қатынасы;
Х4 - акцияның нарықтық бағасының жалпы қарыз сомасына
Х5 - сату көлемінің активтер сомасына қатынасы.
Егер 'Z' мәні 2,675-тен төмен болса, кәсіпорынды потенциалды
Коммерциялық қарызды бағалаудың моделін американдық экономисті Чессер ұсыныс
XI - бағалы қағаздар мен кассадағы қолма-қол ақшаның
Х2 - сату көлемінің бағалы қағаздар мен кассадағы
ХЗ - салықты есептемей тұрғандағы табыстың активтер сомасына
Х4 - жалпы қарыздың активтер сомасына қатынасы;
Х5 - негізгі капиталдың акционерлік капиталға қатынасы;
Х6 - негізгі капиталдың таза сату көлеміне қатынасы.
Дамыған мемлекеттерде валюталық Тәуекелдердің негізгі үш түрі жиі
- операциялық;
- трансляциялық;
- экономикалық.
Операциялық Тәуекел сауда операцияларымен, қаржылық инвестициямен және дивидендтік
Қорытынды
Соңғы жылдары Қазақстанның екінші деңгейлі банктері үшін «тәуекел»
Әр банк өзінің қызмет ету саласына байланысты өзіне
Банк үшін Тәуекелді басқару ең маңызды мәселелердің бірі
Банктік Тәуекелдердің түрлерін жіктеу мақсатында Тәуекелдерді мына элементтер
> коммерциялық банктің түрі мен мамандану саласы;
> банктік Тәуекелдің пайда болу немесе ықпал
> банк клиенттерінің құрамы;
> Тәуекелділікті есептеу әдістері;
> банктік Тәуекелдің деңгейі;
> Тәуекелді уақыт тұрғысынан үлестіру;
> Тәуекелді есепке алу сипаты;
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
1. "О Национальном банке РК".
2. "О банках и банковской деятельности
3. "О валютном регулировании". Закон РК от
4. "О лицензировании". Закон РК
5. "О банкротстве". Закон
6. Ақша, несие,
7. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под
8. Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта
9. Мақыш С.Б. Ақша
10. Нұрғалиев Қ.Р. Қазақстан экономикасы: Оқу құралы.
11. Шеденов Ө.Қ., Жүнісов Б.А., Байжомартов
12. Экономикалық теория: Оқу құралы /
13. Банковское право РК.
14. Банковская система за 10 лет независимости
15. Мақыш С.Б.
3
Тәуекелдің деңгейі
Несиелік тәуекелдерді басқару есебі
Несиелік тәуекелдердің пайда болуы және олардың жіктелінуі
Банктік тәуекелдердің Қазақстанның банктік жүйесінде қолданылуы мен басқарылуының теориялық аспектілерін анықтау және тәуекелдерді басқаруда шетелдік тәжірибе мен отандық тәжірибе
Банктік тәуекелді басқару және бағалау әдістері
Несиелік тәуекел
Қаржылық тәуекелдерді басқару
Банктердегі тәуекелдерді басқаруды ұйымдастыру және тәукелді бағалау әдістері
Банктік тәуекелдерді төмендету әдістері
Шетел тәжірибесіне сүйене отырып, банктік тәуекелдерді басқаруды жетілдіру