Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының негіздері
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Кәсіпорын капиталының құрылуы
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Өндірістік капиталдар және кәсіпорындар қызметі-нің қаржылық нәтижелері
2 Капиталдың шеңбер айналымы және айналысы 11
2.1 Кәсіпорынның қаржы нәтижесін қалыптастыру 16
2.2 Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының негіздері 20
3 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің
сыныптамасы 25
Қорытынды 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі 30
Қосымшалар
Кіріспе
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында,
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған,
Ұйымның барлық мүлкі (қызмет атқарушы капиталы) айналыстан тыс
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық емес
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
жаргылық капитал;
резервтік капитал;
бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан басқа
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған қызметтерін
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның жарғылық
Кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік,
Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
1 Өндірістік капиталдар және кәсіпорындар
қызметінің қаржылық нәтижелері
Кәсіпорындардың өндірістік және коммерциялық қызметі негізгі өндірістік капиталдарды
Кәсіпорындарда өндірістік құрал-жабдықтар өңдіріс процесінің материалдық-техникалық негізі болып
Қазіргі жағдайда ұзақ пайдалану айналымынан тыс активтердің жаңа
Негізгі өндірістік капиталдар мен материалдық емес активтер өндіріс
Жұмыс істеп тұрған шаруашылық жүргізуші субъектілерде негізгі және
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда өндірістік капиталдардың өсімін қаржыландырудың
Сөйтіп, өндірістік капиталдарды жасау мен оның өсімін қаржыландырудың
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаттарына құрылтайшылардың алғашқы жарналары,
Алғашқыда шаруашылық жүргізуші субъектілерді құрған кезде өндірістік капиталдарды,
Кейінгі негізгі капиталдарды сатып алуға шаруашылық қызмет нәтижесінде
Мемлекеттік кәсіпорыңдарда өндіріске жұмсалған инвестициялардың бастапқы көзі қызметін
Тартылған қаржылай қаражаттар акцияларды орналастырудан, еңбек ұжымы мүшелерінің,
Қарыз қаражаттарына коммерциялық банктердің ұзақ мерзімді несиелері, негізгі
Өндірістік капиталдардың қалыптасуы кәсіпкерлік қызмет бастауының объективті алғышарты
Өндірістік капиталды пайдаланудың нәтижесі арнайы қаржылық көрсеткіштермен сипатталады
Түсім-ақшаның ауқымы кәсіпорынның (ұйымның), фирманың өнім өндіру мен
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есептің стандарттары бойынша "өнім (жұмыс,
Өнім өткізуден алынған табыс пен оның өзіндік құны
жалпы және әкімшілік шығындары (жалпышаруашылық және әкімшілік арналымы
өткізуге (тауар-материалдық босалқы қорларды сатуға) байланысты шығыстар;
сыйақыны (мүддені) пайыздарды (алынған несиелер, мүлікті жалдау үшін
Жалпы табыс пен кезең шығыстары арасыңдағы айырым негізгі
Негізгі емес қызметтен алынған табыс (немесе зиян) –
Негізгі қызметтен алынған табыс (зиян) пен негізгі емес
Табысты бөлудің тәртібі де салық салудың қолданылып жүрген
Басқа сызбаларда бұл шығындар жалпы табысқа кіріктіріледі және
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері жеке көрсеткіштер
операциялық қызметтен (шаруашылық жүргізуші субъектінің негізгі қызметін сипаттайтын);
инвестициялық қызметтен (ұзақ мерзімді активтердің құрамы мен мөлшеріндегі
қаржылық қызметтен (меншікті капитал мен қарыз қаражаттарының құрамы
Бағыттардың әрқайсысы бойынша ақша түсімдерінің нақтылы түрлері, тиісті
Табысты (пайданы) бөлудің негізге алынатын қағидаттардың бірі –
Табыстың (пайданың) сан қырлы мәні, маңызы экономиканың нарық
Бүгінгі шаруашылық жүргізуші субъектісінде табыстар мен пайданың толып
Жалпы алғанда, табыстар құн көрінісінде алынған игіліктерде және
Жалпы табыс кәсіпорын иелерінің табысы және жалдама қызметкерлердің
2 Капиталдың шеңбер айнаымы және айналысы
Тауар айналысы сферасының салаларында (сауда, қоғамдық тамақтану, маркетинг,
Саудада жоспарлау мен есеп жүргізудің практикасында жалпы табыс
Нарықтык қатынастарға көшкен кезде «капитал» сөзі жиі қолданылады,
Егерде ақшаны құнды көбейту кұралы ретінде қолданса, яғни
Ақша ақша ретінде және ақша капитал ретінде алғашқыда
Ақшанын капиталға айналуынын басты шарты – ақша иегерінің
Материалдық және рухани игіліктер қоғамдық өндірісі тоқтамайды. Кұн
Өндіріс ауқымның өсуі қосымша құн есебінен жүзеге асады.
Мысалы. Айталық, кәсіпкер жыл басында өндіріске 800 С.
800с + 200v + 200m = 1200 ақша
Келесі жылы кәсіпкер өндіріс ауқымын арттыруға бел буып,
80с + 20v = 100 (өндірісті ұлғайтуга кетеді)
800с + 200v + 200m = 1200 тенге
100 теңге (тұтынуға кетеді)
Тұрақты және өзгермелі капиталдың арасында 100 теңге бірлігінің
880с + 220v + 220m = 1320 тенге
Егер келесі жылдың басында қосымша құнды осылай бөлу
Капитал қорлануының факторлары:
қосымша кұнның нормасы;
қызмет атқаратын капитал мөлшері;
еңбек өнімділігінің артуы;
қосымша құн бөлігінің қорлану және тұтыну арасындағы пропорция.
Осы аталған факторлардың барлығыда бір мезгілде жүзеге асады.
Капитал үнемі қозғалыста болады. Ол мынадай екі түрде
Капитал өзінің қозғалысында үш сатыдан өтеді.
Ақшалай түрі.
Жк
А–Т ......Ө......
Өн.қ.ж.
І саты
Айналыс саласы (өндірістің
өнімдік саласы)
Демек, капиталды қозғалыс ретінде түсіну керек, оны тыныштықтағы
Капитал өз қозғалысында өндіріс сатысына және екі айналыс
Капитал шеңбер айналымының жеке акті ретінде емес, кезендік
Егер жылды (жыл-жалпы өлшем) уақыт айналымының бірлігі ретіндегі
Егер капиталдың айналым уақыты 3 айды құраса, онда
болып, капитал бір жылда 4 айналым жасайды.
Өндіріске қатысатын әртүрлі құрал-жабдық пен айналымды біркелкі жасалмайды,
Негізгі капитал өнімді капиталдын бір бөлігі болып табылады.
бұрынғы конструкциядағыдай машинанын пайда болуы, бірак одан арзандау;
бұрынғы конструкциядағыдай машинанын пайда болуы, бірак одан өнімділеу
Техникалық прогресс негізгі капиталдың табиғи тозуына дейін оның
Амортизациялық төлемдер өнімнің өндірістік шығындарына енеді және оның
Казіргі жағдайда негізгі капиталды жедел амортизациялауды жүзеге асыру
Негізгі капиталды түрлері бойынша (станок, жабдықтар, көлік кұралдары,
Негізгі капиталдан баска айналмалы капитал бар. Ол шикізат,
2.1 Кәсіпорынның қаржы нәтижесін қалыптастыру
Табыс – төтенше таралған, кең түрде қабылданатын, сонымен
Кәсіпорынның табысы олардың активтерінің артуы немесе капитал меншігінің
Кәсіпорынның жалпы табысына ақшалай түсім тауарларды сату және
Жиі қолданылатын «таза табыс» ұғымы жалпы табыс және
Экономикалық теорияда табыс деп тұрақты және нарықтық субъектілердің
Жалпы табыс (ЖТ) – бұл тауарлардың белгілі
Орта табыс (ОТ) жалпы табысты (ЖТ) өнім өлшемінің
.
– Шекті табыс (ШТ) – бұл өнім өлшемін
.
Шекті табыс шығарған әрбір қосымша өнім өлшемінің өтемділігін
Таза пайда экономикалық санатының маңызды және кез келген
Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда түсімі болып табылады.
Шынында да, кәсіпорын қорлануының мөлшері неге байланысты? Егер
Пайда баланстың және есептеулік болып бөлінеді. Жалпы баланстық
тауарлы өнімдерді сатудан түскен пайда;
тауарлы өнімнің құрамына жатпайтын
сатылатыннан тыс операцияларды жоспарлаудан түскен пайда немесе зияндар.
Есептеулік пайда – бұл негізгі өндірістік және айналмалы
Пайда жоспары бағалар мен келісім-шарттар, салыстырмалы және қазіргі
Пайда белгілі бір нысандарды орындайды.
Біріншіден, кәсіпорын қызметінің нәтижесіне жетуде экономикалық тиімділікті сипаттайды.
Екіншіден, пайда ынталандыру нысанына ие болады. Оның мазмұны,
Үшіншіден, пайда бюджеттің түрлі деңгейін қалыптастырудың бірден-бір көзі.
Нарықтық экономика жағдайында пайданың маңызы орасан зор. Оны
Кәсіпорынның пайдасы әр түрлі қызмет есебінен алынуы мүмкін.
өнімді сатудан, қызмет атқарудан, қызмет көрсетуден түсетін пайда;
негізгі қорларды, сол сияқты басқа да кәсіпорынның мүліктерін
өткізуден тыс операциялардың қаржы нәтижелері.
Кәсіпорынның пайдасы екі көрсеткішке байланысты: өнім бағасы және
Пайданы үлестіру объектісі кәсіпорынның баланстың пайдасы болып табылады.
Пайданы үлестірудің принциптері:
– кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық және қаржы қызметі нәтижесінен алынған
мемлекет алған пайданың бөлігі салық және алым ретінде
салықтан кейінгі кәсіпорынның қарауында қалатын пайда мөлшері өнім
кәсіпорынның қарауында қалатын пайда
Кәсіпорынның қарауында қалатын барлық пайда екі бөлікке белінеді
Бөлінбеген пайда кең мағынада пайда ретінде тұтынуға пайдаланған
Кәсіпорындарда пайданы үлестіру және пайдалану тәртібі оның жарғысында
2.2 Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының негіздері
Шаруашылық жургізуші субъектілердің қаржысы – бірыңғай қаржы жүйесінің
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы қаржы жүйесінің сферасы ретінде
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының болуы, жалпы мемлекеттің қаржысы
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы ақша нысанында ұлғаймалы ұдайы
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы өзіне қоғамдық –пайдалы қызметтің
Ұлттық шаруашылықтың әрбір саласы қаржысының бұл саланың техникалық-экономикалық
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы жалпы қаржылар сияқты бөлу
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының бөлгіштік функциясының ерекшелігі қаражаттардың
Оның мазмұны жай және ұдайы өндіріс кезінде материалдық
Бөлу – өндіру мен тұтыну арасындағы байланыстырушы буын.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының бақылау функциясы кәсіпорын экономикасында
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы сферасындағы сан алуан қатынастар
басқа әр түрлі кәсіпорындармен және ұйымдармен (олар: өнім
өзінің еңбек ұжымымен (бұл қатынастар еңбекке ақы төлеуді,
мемлекетпен – бюджетке салықтар төлеу, бюджеттен қаржыландыру кезінде,
банктермен (қаржы қатынастарының бұл тобы банк несиелерін алу,
сақтык, органдарымен – мүлікті, қызметкерлерді, коммерциялық және коммерциялық
жоғары ұйымдармен – ішкісалалық қайта бөлу шегінде (пайданы,
құрылтайшылармен (бұл қатынастар құрылтайшылардың жарғылық капиталды қалыптастыру үшін
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысына, бір жағынан, жалпы қаржылардың
1) қаржы қатынастарының көпқырлылығы, олардың нысандары мен мақсатты
2) өндірістік құралдардың (капиталдардың) міндетті болуы және оларды
3) жоғары белсенділік, шаруашылық қызметінің барлық жағына әсер
4) шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы бүкіл қаржы жүйесінің
Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы деп өнім (жұмыс,
3 Шаруашылық жүргізуші субъектілердін сыныптамасы
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрамына материалдық өндірістің барлық кәсіпорындары
Шаруашылық жүргізуші субъектілер – кәсіпорындар мен ұйымдар (фирмалар,
Межелеудің ең жалпы белгісі кәсіпорындар мен ұйымдарды қызмет
Қоғамдық өндірістің екі сферасының аталған қағидалы айырмашылықтары бұл
Қорытынды
Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық
кәсіпорынның тапқан пайдасының өндірістің негізгі және айналмалы
кәсіпорынның тапқан пайдасының сатылған өнімнің өзіндік құнына
Кәсіпорын қызметінің тиімділік деңгейін бағалау үшің алынған нәтижеге
Практикада пайдалылық мөлшерін өлшеу екі нұсқада дайдаланады. Бұл
Практикада кәсіпорын қызметінің бірнеше пайдалылық көрсеткіштері қолданылады. Өнімнің
Өндіріс қорларының пайдалылығы баланстық пайданың негізгі өндірістік қорлардың
Пайданы қалыптастыруға ықпал ететін несие бойынша процент мөлшерлемесі:
басқа кәсіпорындардың үлес қосуынан түскен табыстар;
құнды қағаздардан түскен табыстар;
алынған айыппұлдан асьш түсу, өсімақы, төлемнің тұрақсыздығы.
Шығынның белгілі бір мөлшерін мейлінше тиімдету – шаруашылықты
Егер кәсіпорын ішкі шаруашылық резервтерін тауып, пайдаланудын негізгі
Кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін молайтудың басты шарты –
Әрбір кәсіпорынның жиынтың көрсеткіші пайда түсімі болып табылады,
Пайда өндіріс және таза табысты бөлу, экономикалық ынталандыру
Өндірісті басқарудың, жаңа жағдайында ішкі шаруашылықтың күрделі қаржыны
Жоспарлы пайданың жалпы мөлшерін кәсіпорындардың өздері белгілейді. Кәсіпорындар
Кәсіпорындардың және олардың бөлімшелерінің белгілі бір мерзімінде атқарған
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
Резервтік (сақтық, сақтаулы) капитал – келешекте (алдағы уақыттарда)
Бөлінбеген пайда (табыс) – кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан)
Қолданылған әдебиеттер тізімі
«Кәсіпорын туралы» Заң. Алматы, 2006
Горфинкель В.Я., Швандар Б.А.
Дүйсембаев М. Кәсіпорын экономикасы. Алматы: Экономика, 2004
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Алматы: Экономика, 2005
Қалдыбаев О., Темірбаев А.
Оқаев Қ.О., Дюнова Е.М. Нарық жағдайындағы өнеркәсіптік кәсіпорын
Раицкий К. А. Кәсіпорын экономикасы, Москва, 2003.
Сейітқазиева А.М., Бекназарова А.Т. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкершілік.
Сейтқазиева А.М. және басқалар.
Оразалин К.Ж. Кәсіпорын экономикасы. Алматы, 2007
Құлпыбаев С., Ілиясов Қ. Қаржы. Алматы, 2007
Балабанов И.Т. Қаржы негіздері. М., 2000
Мейірбеков А. Кәсіпорын экономикасы. Алматы, 2005
Қосымша А
Сызба 1 – Кәсіпорынның табыстарын қалыптастыру
Кәсіпорынның табысы = Өнімді сатудан түскен табыс +
Өнімді сатудан = Өнімдерді сатудан түскен ақшалай түсім
Басқадай өткізуден алынған табыс = Негізгі қорларды және
т.б. сатдан түскен табыс
Өткізуден тыс операциялардан алынған табыс = Құнды қағаздар
үшін төлем + Өсімақы, тұрақсыздық ақы, айыппұл т.б.
Қосымша Ә
Сызба 2 – Кәсіпорын пайдасын үлестіру және қалыптастыру
Қосылған құн салығын және акциздерді есептемегендегі қолданылып жүрген
Тауарлы өнімді сатудан түскен пайда (жұмыс, қызмет) +
Баланстық (жалпы пайда + Пайдаға салынатын негізгі
Жеңілдік есебімен пайдаға салынатын салық × Мөлшерме, (
Баланстық пайда – Салықтар және басқа да міндетті
Қорлану
Таза пайда
Тұтыну
Қосымша Б
Сызба 3 – Пайданың түрлері және оны есептеудің
Пайданың түрлері және оны есептеудің әдісі
Жалпы пайда = жалпы табыс – өндіріс шығындары
Экономикалық пайда = жалпы табыс – барлық ресурстардың
шығындары
Бухгалтерлік пайда = жалпы табыс – оның шығындары
Таза экономикалық пайда = бухгалтерлік пайда – өндірістің
Таза пайда = жалпы пайда – салықтар, міндетті
Қалыпты пайда = капиталға нормативті қайтарым – кәсіпкерлік
мөлшері
Шаруашылық пайдасы = қалыпты пайда – экономикалық пайда
Шекті пайда = шекті табыс – шекті шығындар
Пайда
өндірісті ұлғайтудың көзі болып табылады
ресурстарды пайдалану деңгейін және оларды үлестірудің оңтайлығын сипаттайды
инновациялық технологияларды инвестициялауды ынталандыру
Қосымша В
Сызба 4 – Шаруашылық жүргізуші субъектілер сыныптамасы
34
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының негіздері
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің сыныптамасы
Шаруашылық жүрпзуші субъектілердің қаржысы
Коммерциялық негізде жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы
Шаруашылық жүргізуші субьектілер қаржысының мазмұны
Кәсіпорын капиталының құрылуы
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы түсініктемелері
Қазақстан Республикасында кәсіпорын қызметінің заңнамалық негізгі
Корпорациялар қаржысы: ұйымдастыру негіздері және олардың қаржы ортасының мазмұны