Ауыл шаруашылығы
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ 5
1 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ТАЛДАУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГIЗI 6
1.1 Қоршаған ортаның ластануы және экономикалық 6
құрылымы 6
1.2 Ластағыш факторын салааралық баланс құрылымына енгiзудiң жолдары
1.2.1 Өндiрiс жағдайындағы экологиялық анализ 8
1.2.2 Кәсiпорынның шаруашылық қызметiнiң анализi 10
1.2.3 Инвестициялық жобалар және экологиялық-экономикалық диагностика 13
2 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ АХУАЛЫНДА ӨНДIРIС
2.1 Салааралық талдау есебiнiң қойылымы және мәнi 17
2.2 Салааралық баланстың статикалық моделiнiң шешiмi және талдау жолдары
2.3 Ластағыштардың әсерiнен салааралық баланстың өзгеруi 29
ҚОРЫТЫНДЫ 48
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi 50
КIРIСПЕ
Бүгiнгi таңда Қазақстан халқы үшін үлкен мәселе, ол қоршаған
Масштабты ластанудың ең негiзгi зиянкестiсi - химиялық ластану болып
Салааралық талдаудың өзектiлiгiн, экономикалық жүйенiң, математикалық ақпараттың өңделуi мен
Көп салааралық анализдiң мәнi мен күшi, ол - экономикалық
Салааралық анализдi математикалық модельдеу қазіргi кезде өндiрiстiң кез келген
Қазақстан Республикасы үшін экологиялық қауiпсiздiк мәселелерi мен жағдайлары бүгiнгi
Елiмiзде экологиялық қауiпсiздiктi және тұрақты экономикалық дамуымызды қамтамасыз ету
Экологиялық қауіпсiздiк бағытында Мемлекеттiк саясаттың мақсаты, ол - табиғи
1 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ТАЛДАУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГIЗI
1.1 Қоршаған ортаның ластануы және экономикалық құрылымы
Қоршаған ортаның ластануы-экономикалық қызметiнiң жанама өнiмi болып келедi. Ластану,
Қоршаған ортаның ластануы мынандай жағдайда болатынын ескерген жөн: ортада
Қоршаған ортаның ластануы - бұл сол ортаға әр түрлі
Адамдардың әрекетiнен қоршаған ортаға түсетiн зиянды қалдықтарға тосқауыл керек,
Табиғат ортасын қоршаған табиғи ластағыштардың әрекет масштабтары.
Қазiргi кездегi ластандырушы зиянды қалдықтар ондаған, жүздеген километрге жайылу
Қазiргi уақытта қоршаған ортаның антропогендiк әлемдiк ластағыш облысында бiрнеше
ауаға техногендiк жылудың, көмiрқышқыл газ бен басқа да зиянды
жердiң озондық қабатының бұзылуы, оған атмосфералық фреонның, азот қышқылының
табиғаттық орта мен биосфераны радиоактивтi қалдықтармен, ауыр металлдармен
4) теңiздердiң ластануына атмосфералық қалдықтары, өзен тұнбалары, су
1.2 Ластағыш факторын салааралық баланс құрылымына енгiзудiң жолдары
Салааралық баланстың үлгiсi - "шығын-шығарылым" шатыраш кестенi және сәйкес
Салааралық талдау-әр секторда шығарылымның деңгейiн сипаттайтын, сәйкесiнше, басқа сектордағы
Ластағыш факторын салааралық баланс құрылымына енгiзудiң жолдарын келесi анализдер
1.2.1 Өндiрiс жағдайындағы экологиялық анализ
Әлемдiк тәжiрибеде анализ бен есептi өндiрiстiк кәсiпорындарда екi үлкен
Кесте 1 -
Өндiрiстiк экологиялық мониторинг. Өндiрiстiк экологиялық мониторингтiң жүйесi болып табиғатты
тиiмдiлiктiң жалпы көрсеткiшi-өндiрген шығын мен алған нәтижелердiң қорытындысы.
кәсiпорынның экологиялық қауіпсiздiк қызметiн ақпараттандыру.
ақпаратты тиiмдi пайдаланудың нәтижесi болып, қоршаған ортаның көрсеткiштерiнде ластағыштарды
техногендiк әсер зонасына енген, сондай-ақ ауыл адамдары мен кәсiпорын
1.2.2 Кәсiпорынның шаруашылық қызметiнiң анализi
Бұл анализдiң мақсаты - бизнес жоспардың жұмыстарын жүзеге асырған
Кесте 2 - Кәсiпорынның
Негiзiнде анализ тар мағынада келесi бағыт бойынша жүзеге асырылады:
капиталсалымдар объектiлерiнiң iрiктелуi мен анықталуы.
капиталсалымдар көлемiнiң анықталуы
қаржылық көздерiнiң анықталуы
несиедегi қажеттiлiктiң анықталуы
Қаржылық анализ кәсiпорынның жылдық бухгалтерлiк есеп арқылы қолданылады. Кәсiпорынның
технологиялық;
сапа жүйесiнiң талдауы;
энергетикалық және материалды ағымдар талдауы;
экологиялық талдау;
Экологиялық-экономикалық талдаудың әдiстерi. Бұл талдауда әр түрлі әдiстер қолданылады,
горизонталды талдау (әр позицияны алдыңғысымен салыстыру);
вертикалды талдау (нәтижелiк қаржылық көрсеткiштердiң құрылымы анықталады; толығымен нәтижеге
трендолық талдау (белгiлi уақыт мерзiмiнде әр есептiк позиция
қатынастық көрсеткiш талдауы (берiлген есептердiң қатынасы);
салыстырмалы талдау (құрылымы әр түрлі кәсiпорындарды қатар қойып салыстыру);
факторлы талдау (нәтижелiк көрсеткiштерге әсер ететiн әр түрлі
Кәсiпорынның қызметiнде барлық осы әдiстер экологиялық-экономикалық талдауда қолданылады. Сонымен
жеке материалды және энергетикалық ағымдардың визуализациясы;
материалды және энергетикалық ағымдардың жүйесiн сәйкестендiру;
бiртектi деректер базасын қолдау және өңдеу, сонымен қатар адамдарға
ағымдар туралы сапалы ақпараттарды қолдау үшін жауапкершiлiктi анықтау;
техникалық пен ұйымдастырушылық өңдеулер есебiнде материалды мен энергетикалық ағымдардың
керектi мақсаттармен сәйкес, материалды және энергетикалық ағымдардың бейiмделуi.
Кәсiпорында материалды және энергетикалық басқару жүйелерiн енгiзу - 3
Үшiншi деңгей - ұйымдастыру немесе әлеуметтiк жүйе. Келесi материалды
Кесте 3 - Қоршаған орта мен өндiрiс
қосымша шикiзат
пен материал,М2
Өндiрiс
өндiрiс iшiндегi ағымдар
(цех, жұмысшы, жұмыс орны)
Атмосфераға ластағыш
Дайын өнiм
затты тастау
Өндiрiс қалдығы
Сарқынды су
Кесте 4 -
Өндiрiс iшiндегi материалды ағымдар
шикiзат пен материалды ағымдар, М1, М2
өндiрiс қалдығы
Бұл жалпы ағымдар құрылымын сипаттайды және сандық ортадан тұрады,
Кесте 5 - Материалды және энергетикалық ағымдарды
Келесi ағымдарды саралау
Құндылық ағымды сипаттауды есептеу
1-кезең
есепке ала отырып,
шығындар материал
бағасына сәйкес болады.
2 кезең
3 кезең
персоналмен байланысты шығындар
4 кезең Өнiм, яғни
тазарту кезiндегi шығын
товардың шығуы
орнату
үшін жинақтау шығыны
пайдаға асыру
1.2.3 Инвестициялық жобалар және экологиялық-экономикалық диагностика
Инвестициялық жобалардың бағалауына формальды және формальды емес процедуралар кiредi,
Кесте 6.
Уақытты есептемегендегi инвестициялық тиiмдiлiгiн бағалау бiрiншi жылдағы жойылған экономикалық
ағымды шығындар әдiсi. Бұл әдiс қолданған капиталға кеткен проценттердiң
И=Ип-Ик
мұндағы
Ип - өндiрiстiк шығындар, яғни шикiзатқа, материалға, жөндеуге,
Ик - ағымды шығындардың капиталы, яғни амортизациялық алымдар мен
Инвестициялардың экономикалық тиiмдiлiгiн негiздегенде, егер де өнiмдi өткiзу туралы
мұндағы
Хкр- ағымды шығындар тең болғандағы өнiмнiң көлемi;
S - өнiм бiрлiгiнiң өндiрiстiк таза шығындары.
Әдiстiң жетiспеушiлiгi - варианттар бойынша инвестициялық салымдардың тiкелей есептеулердiң
таза пайда әдiсi. Тиiмдiлiктiң критерийi келесi формуламен анықталады:
Ц*Хкр-Sх -Ик
мұндағы
Ц- жобада қарастырылатын өнiм бiрлiгiнiң бағасы
Хкр - сату көлемi
Пайда алу үшін өнiм көлемiн есептеу керек, яғни:
Бұл әдiс орташа өсiмшелердi пайдалану үшін қолданылады.
рентабельдiк әдiсi. Инвестициялық жобалардың тиiмдiлiгiн рентабельдiлiгi арқылы бағалау әдiсiнiң
Орташа пайда
Рентаб= ______________________________ 100%
Орташа қолданылған капитал
қайтару мерзiмiнiң бағалау әдiсi (қайтару әдiсi, капиталды қайта төлеу
Жобаны жүзеге асыру барысында пайда арқылы капиталды қайтарым уақыт
Ток=Инвест.капитал/орташа пайда
Инвестор нормативтi мерзiмдi өзi белгiлейдi. Жоба минимум мерзiмде қайтарылса,
таза дисконтталған құн әдiсi. Бiрiншi жылға инвестицияланған кiрiстер мен
соңғы қаржылық жағдай әдiсi. Инвестициялық кезеңнiң соңғы жылға инвестициялық
өтелудiң динамикалық мерзiм әдiсi. Өтелу мерзiмi динамикада дисконттау бойынша
iшкi проценттiк қойылым әдiсi. Капитал рыногында пайыздық қойылым өсiмшесi
Инвестициялық жобаны бағалау және iрiктеудiң формальды емес процедуралары
Шешiм қабылдауда инвестицияларда методикалық рекомендацияларға сәйкес болу керек:
инвестордың мақсаты мен мiндеттерiне сәйкестiгi
инвестордың қаржылық жағдайына сәйкестiгi
жобаның қоғамдық мәнi
инвестордың имиджына әсерi
жобаның өтелу мерзiмi
пайда
жобаның экологиялық және қауіпсiздiк жағдайы
жергiлiктi табиғатты қорғау органдарының заңдарына сәйкестiгi.
Жобаның ұзақ мерзiмдегi инвестициялық табиғатты қорғау жобаларының пайда
қоршаған ортаға бағытталған өткiзудiң толықтығы, жобаны қосқанда;
жылдамдығы;
жинақталуы;
қазіргi технологияға сәйкестiгi;
басқару дәрежесi;
ресурстарға қол жеткiзу;
экономиканың аралас салаларымен байланысы;
табиғатты қорғау жұмысының инфрақұрылымының жүзеге асырылуы;
жаңа жұмыс орындарын даярлау және жұмысбастылықпен қамтамасыз ету;
10) потенциалды инвесторлардың қауіпсiздiгi;
11) экономикалық коньюктураны сипаттайтын басқа критерий;
Жобаны iрiктеу тәжiрибелiк бағалау әдiсi бойынша конкурстық негiзде өткiзiледi.
Мақсатты критерий. Мақсатты критерийлердiң құрамы әлеуметтiк-экономикалық және экологиялық жағдайлармен
Сыртқы және экологиялық критерийлер. Бұл критерийлер өзiне келесi мәселелердi
жобаның құқықтық қамтамасыз етiлуi, табиғатты қорғау заңдылықтарына қайшы келмеуi.
жобаға әсер ететiн перспективтi заңдар мен нормативтi-методикалық документтердiң өзгеруi.
жобаны жүзеге асыруға әсер ететiн қоғамдық пiкiр.
адамдар мен қоршаған ортаның компоненттерiне керi өнiмдердiң әсерi және
халықтың жұмысбастылық деңгейiне жобаның әсерi.
регионалды және мемлекеттiк экологиялық қорлар мен салық жеңiлдiктерiн
Жобаны жүзеге асыратын кәсiпорынның критерийi:
қаржылық жағдайы мен тұрақтылық мәлiметi;
қоршаған ортаны қорғаудың жоғарғы персоналдың болуы.
ғылыми-техникалық критерийi:
ғылыми-техникалардың шешiмдердiң қолдану перспективалары;
техникалық шешiмдердi қолдану жағдайы;
мемлекеттiк, жергiлiктi, регионалды пiкiрдi сипаттайтын басқа ортаны қорғау жобаларына
Жобаны өткiзу ерекшелiгiнiң регионалды критерийi.
Экономикалық және құқықтық федеральды негiзiнiң бiрлiгiне қарамастан, автономды бiлiм
2 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ АХУАЛЫНДА ӨНДIРIС
2.1 Салааралық талдау есебiнiң қойылымы және мәнi
Салааралық талдау - күрделi экономикалық жүйенiң әртүрлі сектор арасындағы
Әрбiр секторда өндiрiстiк процесстiң құрылымы анықталған құрылымдық коэффициенттiң векторымен
Салааралық талдау - әр секторда шығарылымның деңгейiн сипаттайтын, сәйкесiнше,
Жүйенiң технологиялық құрылымы барлық сектордың “шығын - шығару”
Өндiрiс пен тұтынуының барлық салалардың арасындағы қарым-қатынасты айқындау үшін
Кесте 7 - Үш секторлы экономиканың салааралық
Сектор 1
Ауыл шаруа- шылығы
Сектор 2
Өнеркәсiп
Сектор 3
Үй шаруа- шылығы
Жалпы шығарылым
Сектор 1
Ауыл шаруа- шылығы
25
20
55
100
тонна бидай
Сектор 2
Өнеркәсiп
14
6
30
50 метр мата
Сектор 3
Үй шаруа- шылығы
80
180
40
300 еңбек адам-жыл
Салааралық баланстың кестесi товар мен қызметтердiң ағымдарын сипаттайтын халық
Кестенiң әр тiзiмдегi сандар шығындық құрылымды сипаттайды. Егер 100
Алдыңғы кесте физикалық бiрлiкте өлшенсе, келесi кестемiзде құндық көрсеткiште
Кесте 8 - Құндық көрсеткiште көрсетiлген салааралық баланстың қысқартылған
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы Сектор 2
Өнеркәсiп Сектор 3
Үй шаруашылығы
Жалпы шығарылым
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы 50 40 110 200
Сектор 2
Өнеркәсiп 70 30 150 250
Сектор 3
Үй шаруашылығы 80 180 40 300
Жалпы шығарылым 220 250 300
8- шi кестедегi соңғы жолдағы
Халық шаруашылығында секторды n деп белгiлеп алсақ, онда
Aij=
Экономикада қарастырылатын барлық сектордың шығын коэффициентiнiң жиынын, осы
8-шi кесте экономиканың құрылымдық матрицасын бейнелейдi, яғни 7-шi кестеде
а11= =0.25; a12= =0.40
Салааралық баланстың негiзiнде құрылымдық матрицаны 8-шi кестедегi
Кесте 9 - Үш секторлы
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы
Сектор 2
Өнеркәсiп
Сектор 3
Үй шаруашылығы
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы 0.25
0.40
0.183
Сектор 2
Өнеркәсiп 0.14 0.12 0.100
Сектор 3
Үй шаруашылығы 0.80 0.60 0.133
2.2 Салааралық баланстың статикалық моделiнiң шешiмi және талдау жолдары
Әр сектордағы өнiмнiң жалпы шығын мен жалпы шығарылымның арасындағы
(Х1-Х11)-Х12-...-Х1n=У1
Х21+(Х2-Х22)-...-Х2n=У2
... ... ...
Хn1-Хn2-...+(Хn-Хnn)=Уn
(7) теңдеуiн (8) теңдеуге ауыстыру
(1-a11)X1 -a 12X 2 - ...
-a21X1 + (1-a 22 )X 2 -
-an1X1 -a n2X 2 - ...
Егер (9) жүйелiк теңдеудiң сол жағында көрсетiлген шығарылымдар айнымалы
Х1=А 11У1+ А 12У2 +... + А 1пУп
Х2=А 21У2+ А 22У2 +... + А 2пУп
_ _ _ _ _ _ _ _ _
Хn=А n1У1+ А n2У2 +... + А nпУп
Тұрақты Аij дегенiмiз i секторында Уi өскен
(10) есебiнiң шешiмiндегi оң жақтағы тұрақты коэффициенттер матрица
Бұндай шешiмдердi тапқанда, матрица коэффициенттер айналысы деп аталады. 9-шы
керi матрица табылады:
(11) теңдеуiне қойсақ, онда:
Х1 = 1.457у1 + 0.6623у2
Х2 = 0.2318у1 + 1.2417у2
болады. Мұнда х1 және х2 ауыл шаруашылығының және өнеркәсiп
Егер Ау керi матрицанысының барлық элементтерi терiс емес
( 1-а11) а1 ...а1а
а21 ( 1-а22) ...а2n
аn1 аn2... ( 1-аnn)
сонымен қатар, матрица астылары 0- ден
(1-а11) -а12
-а21 (1-а22) >0,
Бұл Хаукинс–Саймон шарты деп аталады, егер осы шарт орындалса,
Салааралық баланстың ашық түрдегi жүйесiнде Үй шаруашылығы болып, соңғы
Хn +1 = an +1.1х1 + an+1 +1.2х2
Технологиялық коэффициенттер an +1.1, an +1.2, . . .
Х3 –0.80 Х1 +0.60 Х2 + У3
Үй шаруашылығын экзогендiк сектордың бөлiгi ретiнде қарастыру мiндеттi емес.
Экспорт және импорт.
Аймақ немесе елдер үшін салааралық баланс шет мемлекеттерде
Кесте 10 -
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы Сектор 2
өнеркәсiп Соңғы сұраныс Жалпы шығарылым
Сектор 3
үй шаруашы-
Лығы Экспорт+ Импорт - Жалпы соңғы сұраныс
Сектор 1
Ауыл шаруа-
шылығы 19.04 22.12 55 -20 35 76.16 тонна
Сектор 2
өнеркәсiп 10.66 6.64 30 +8 38 55.30 метр
Сектор 3
үй шаруа-
шылығы 60.93 199.07 40
40 300 адам/жыл
Эндогендiлiк сектордың коэффициенттерi және құрылымдық матрицаның жүйесi, сонымен
У1 =Х1, n+1+e1, У2 =Х2, n+1+e2, . . Уn
Егер товардың импорты i, яғни ei терiс өсiмi,
Салааралық байланыстағы ашық түрдегi статикалық жүйенiң бағасын табу үшін,
(1-a11)p1 - a21p2 - ...- an1pn =V1
-a12p1 + (1-a22 )p2 -... -an2pn =V2
-a1np1 - a2np2 -... +(1-ann )pn =Vn
Осы теңдiктегi баланс шығарылымның бiр бiрлiгiне деген бағасы мен
p1=A11V1+A21V2+...+An1Vn,
p2=A12V2+A22V2+...+An2Vn,
. . . . . . . . .
pn=An1V1+An2V2+...+AnnVn,
j секторының Vi қосымша құннан өнiмнiң pg бағасының
p1=1.457V1+0.2318V2,
p2=10.6623V1+1.2417V2
7 және 8 кестеден көргендей, ауыл шаруашылығы
X1V1+X1V2+...+XnVn= y1p1+y2p2+...+ynpn
Сол жақта қатынас эндогендiк сектор, экзогендiк сектор жүйесiне
Технологиялық «дайындау рецептiн» талдау үшін, яғни нанның тоннасындағы керектi
bij - капиталдық коэффициентiн технологиялық қорларын көрсетедi, олар –
Жоғары айтылған (15) теңдеу жүйесiндегi оң жақтағы көрсеткiштерiн 2-ге
P= (1-A1-rB1)-1W
мұндағы
W - әр түрлі саладағы шығарылымның бiрлiгiн есептегендегi төленетiн
r - пайдалық нормасы.
(19) теңдеуiне қойылымды А матрицаның сандық мәнiнiң ағынды коэффициентi,
Егер r=10%, онда p1=1.55w1+0.26w2,
p2=0.76w1+1.34w2,
Егер r=20%, онда р1 = 1.65w1 +0.30 w2
р2 = 0.87 w1 +1.45 w2
r 10-нан 20-ға дейiн өскенде, барлық сандық параметрлерiнiң өсiмшелерi
2.3 Ластағыштардың әсерiнен салааралық баланстың өзгеруi
Ластағыштардың әсерiнен салааралық баланстың өзгеруiн мысал арқылы көрсететiн болсақ,
Төмендегi жүйеге сҮйене отырып:
(1-a11)X1 -a12X 2 - ... -
-a21X1 + (1-a22 )X 2 -
-an1X1 -a n2X 2 - ...
келесi теңдеу аламыз, яғни:
(1 - 0.25)Х1 - 0.40Х2 = У1
0.14Х1 +(1-0.12)Х2= У2 немесе
мұндағы
Х1 және Х2 - ауыл шаруашылығы мен өнеркәсiп товарларының
У1 және У2 - соңғы тұтынушыларға жеткiзiлген ауыл шаруашылығы
Бұл екi сызықтық теңдеудiң екi белгiсiзi бар Х1 және
Х1= 1.457У1 +0.662У2,
Х2=0.232У1+1.242У2
Оң жаққа У1 және У2 өсiмшiлерiн қойсақ, Х1
(22) теңдеуден матрица құрастырсақ:
1.457 0.662
0.232 1.242
бұл матрица келесi матрицаға керi
0.75 -0.40
-0.14 0.88
Iшкi өндiрiстiк қызметтiң эффектiлерiн
0.75X1 - 0.4X2=Y1
-0.14X1 + 0.88X2=Y2
0.50X1 + 0.20X2 – X3 =0
Соңғы теңдеудегi сандар ластағыш деңгейi. X3 дегенiмiз – ластанудың
Кесте 11 -
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы Сектор 2
өңдеушi өнеркәсiп Үй шаруашылығы Жиынтық шығарылым
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы 25 20 55 100 тонна бидай
Сектор 2 өңдеушi өнеркәсiп 14 6 30 50 метр
Сектор 3
Атмосфераның ластағыштары 50 10
60г ластағыш
Мұнда соңғы жылда ауыл шаруашылығы 50 грамм ластағышты алып
Мысалы, төлемағының қоры әрбiр салада адам/жыл жалпы санына тең.
Кесте 12 - Еңбек шығындарын қосқандағы салааралық
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы Сектор 2 өңдеушi өнеркәсiп Үй шаруашылығы
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы 25 20
55 100 тонна бидай
Сектор 2
өңдеушi өнеркәсiп 14
Еңбек шығындары 80 180
260 адам-жыл
Бұнда еңбек шығыны немесе жиынтық жұмыспен қамту жолы қосылады.
L=l1x1 +l2x2
Төлемағының мөлшерлемесi сағатына 1 доллар болса, онда ауыл шаруашылығында
Кесте 13 - Өнiм бiрлiгiне қажеттi шығындар
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы Сектор 2
өңдеушi өнеркәсiп
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы
0.25
0.40
Сектор 2
өңдеушi өнеркәсiп
0.14
0.12
Еңбек шығыны адам-сағат
0.80
0.60
Мұнда бидайдың 1 тоннасының бағасы р1 және матаның метрдың
р1 –0.25р1 -0.14 р2= v1
р2 –0.12p2-0.40 р1 =v2
Жалпы осы 2 теңдеудiң шешiмiн табу үшін v1 және
р1=1.457 v1+0.232 v2
р2=0.662 v1+1.242 v2
v1=0.80 доллар; v2=0.60 долларға тең болғанда, р1=2.00 доллар, р2=5.00
Ендi жай 2 секторлы экономиканы қарастырсақ 7,8,9 кестеде берiлген.
Кесте 14 - Жоюшы
Сектор 1
Ауыл шаруа-
Шылығы
өңдеушi өнеркәсiп Ластағышты жоюшы
Сектор 1
Ауыл шаруа-
Шылығы
0.25
0.40
0
Сектор 2
өңдеушi өнеркәсiп
0.14
0.12
0.20
Ластағыш шығарылым
0.50
0.20
Еңбек шығы
ны қосымша құн, долл)
0.80
0.60
2.00
Бұл қосымша ақпарат бiзге ұлттық экономикада құрылымдық матрицаны құруға
0.75х1-0.40х2=y1 (,бидай)
-0.14х1+0.88х2=y2(мата)
0.50х1+0.20х2-х3=y3 (ластағыш)
-0.80х1+0.60х2-2.00х3+Қ=y4 (еңбек)
мұндағы айнымалылар:
Х1-ауыл шаруашылығының жалпы шығарылымы
Х2-өнеркәсiп товарларының жалпы шығарылымы
Х3-ластағышты жою саны
L- жұмыспен қамту деңгейi
y1- ауыл шаруашылығының соңғы сұранысы
у2- өнеркәсiп товарларының соңғы сұранысы
у3- қалған ластағыштардың жалпы саны
у4- үй шаруашылығы қолданған еңбектiң жиынтық саны
х белгiсiзi үшін бұл жүйенiң шешуi келесi болады:
Х1=1.573у1+0.749у2-0.149 у3+0.000 у4 (ауыл шаруашылығы)
Х2=0.449у1+1.404у2-0.280 у3+0.000 у4 (өңдеушi өнеркәсiп)
Х3=0.876у1+0.655у2-0.131 у3+0.000 у4 (ластағыш)
L=4.628у1+6.965у2-3.393 у3+1.000 у4 (еңбек)
(28) теңдеуiнiң оң жағындағы квадраттық матрица (27) теңдеудегi матрицаға
Кесте 15 - Ұлттық экономиканың салааралық балансы
Шығарылым секторы Ластағыш шығыны мен шығарылымы Сектор 1
ауыл шаруашы-
лығы
Ауыл шаруашылығы Сектор 2
өңдеушi өнеркәсiп
Ластағышпен күрес Үй шаруашылы-
ғына соңғы жеткiзiлiм
Барлығы
Сектор 1
Ауыл шаруа
шылығы
тоннасына дол
26.12
52.24
23.37
46.74
0
55
110
104.50
208.99
Сектор 2
өңдеушi өнер
кәсiп,метрiне
доллар
14.63
73.15
7.01
35.05
6.79
33.94
30
150
58.43
292.13
Ластағышпен күрес
52.25
11.68
-33.68
30(101,80)
төленгенi
33.93
Еңбек
Адам-сағат
доллар
83.60
210.34
67.86
0
361.80
208.99
292.13
101.80
361.80
Еңбек ағының ставкасы р1=2 доллар, р2=5 доллар, р3=3 доллар,
р1-0.25 р1 –0.14 р2 = v1
р2 - 0.12 р2-0.40 р1= v2
р3 - 0.20 р2 = v3
немесе келтiрген түрде:
0.75 р1-0.14 р2= v1
-0.40 р1+0.88 р2= v2
-0.20 р2+ р3= v3
Осы теңдеудiң жалпы шешiмi келесi болады:
р1=1.457 v1+0.232 v2,
р2=0.662 v1+1.242 v2,
р3 =0.132 v1+0.248 v2+v3
v1=0.80, v2=0.60, v3=2.00 болса онда р1=2.00 доллар, р2=5.00 доллар,
0.75 р1-0.14 р2-0.25р3= v1
-0.40 р1+0.88 р2-0.10р3= v2
-0.20 р2+ р3= v3
Түрлендiрiлген матрицаның құрылымдық коэффициенттерiнiң айналымы, теңдеу жүйесiнiң сол жағына
р1=1.511 v1+0.33 v2+0.411 v3,
р2=0.703 v1+1.318 v2+0.308 v3,
р3 =0.141 v1+0.264 v2+1.062v3
Қосылған құнның өсiмшелерiн сақтасақ, яғни v1=0.80, v2=0.60, v3=2.00 долларға,
р1=3.234 доллар
р2=5.923 доллар
р3 =3.185 доллар
Кейiнгi бағалар алдыңғы бағадан жоғары. Бұдан кейiн сатып алушы
Кесте 16 - Қоршаған ортаны ластағыштармен күресуге байланысты экономикалық
Бидай Ауыл шаруаш
Ластағышпен күресу
Барлығы
Мата өңдеушi өнеркәсiп Ластағышпен күресу
Барлығы
Ластағышпен күресу
үй шаруашылығына соңғы жеткiзу
Ұлттық
нәтиже
Ауыл
Шарушылығы
26,12*
(84,47)
0
26,12
(84,47)
23,37
(75,58)
0
23,37
(75,58)
0
55
(177,87
105,50
(337,96)
өңдеушi өнеркәсiп
14,63
(86,65)
5,23
(30,98)
19,86
117,63)
7,01
(41,52)
1,17
(6,93)
8,18
(48,45)
0,39
(2,33)
30
(177,69)
58,43
(346,07)
Ластағыштар
52,25
-26,13
26,12
11,69
-5,85
5,84
-1,97
30(6,97
Еңбе
83,60
(83,60)
52,26
(52,26)
135,86
(135,86
210,34
(210,34
(11,70)
(11,70)
222,04
(222,04
(3,93)
(3,93)
361,80
(361,80)
Жиынтық шығын
(254,72
(83,24)
(337,96
(327,44
(18,63)
(346,07
(6,26)
(361,80
Бұл кестеде ұлттық экономикадағы сектор бойынша товар мен қызмет
Барлық шығын мен шығарылымның козффиценттердiң матрицалары құрастырылған соң, ластаушылардың
Математикалық қосымшалар. Салааралық баланстың статикалық ашық жүйесi өзiне қызметтердiң
1,2,3,...,i,...,m,m+1
керектi өнiмдер
Технологиялық коэффиценттер:
аij-j өнiмнiң шығаруына 1 бiрлiкке кететiн i өнiмнiң шығыны
аig-g ластаушы жоюлардың 1 бiрлiгiне кететiн i өнiмнiң шығыны
аgi-iөнiм шығаруына кететiн g ластаушының шығарымы. (i сектор өндiрушi)
аgk-к ластаушы жоюларына 1 бiрлiкке кететiн g ластаушының шығарылымы
rgi.rgk-осы саланың есебiнде жойылатын к немесе i саласының құруымен
Айнымалылар:
хi-i өнiмнiң шығарылымы
хg-g ластаушыны жойған жиынтық сан
уi-Үй шарушылығына g ластаушыны соңғы жеткiзушi сан
р1-товар бағасы
рg-g ластаушының жою бiрлiгiнiң бағасы
vi-i өнiмiн өндiретiн 1 бiрлiкке кеткен i саласындағы қосымша
vg-g ластаушыны жоюға кеткен бiрлiкке қосылған құн.
Векторлар және матрицалар:
А11=[аig];i,j=1,2,3,...m;
А21=[аgi]; i=1,2,3,...m;
А12=[aig];g=m+1,m+2,...,m+3,...
A22=[agk];g,k=m+1, m+2, m+3,...
Q21=[qgi];i=1,2,...;g=m+1,m+2,...,n
Q22=[qgk];g,r=m+1,m+2,...,n
Мұндағы :
qgk=rgkagk
x2
х1= ...
xm
xm+1
xm+2
x2= ...
xn
Барлық шығын мен шығарылымның коэффициенттерiнiң матрицалары құрастырылған соң, ластанушылардың
2.4 Салааралық моделiнiң өнiмдiлiгiне ластағыш факторлардың әсерiн Excel-дi
Салааралық талдау әдiсi бойынша кәсiпорынның жоспарын өңдеу.
Кәсiпорын саласын - цех, ал соңғы өнiмдi- кәсiпорынның товарлы
Әрбiр цехтардағы жеке өндiрiс өнiмдерiнiң шығындар нормасы, бұл норманы
HZ=[Zij] (i,j=1,2,..n)
Сәйкес цехта өндiрген, бiр өнiмнiң электр-энергиясы, негiзгi материалдардың шығыс
HS=[Sij] (i=1,2,..g, j=1,2,..n)
Машина мен жабдықтардың уақыт нормасы, матрица түрiнде келесi болады:
HBM=[mij] (i=1,2,..r, j=1,2,..n)
Персоналдардың жеке топтағы жұмыс уақытын анықтайтын норма, матрица
HBh=[lij] (i=1,2,..f, j=1,2,..n)
i-шi цехтың өнiмiнiң мәнiн Ui деп, ал осы цехтың
U1=Z11U1+ Z12U2+...+ Z1nUn+K1
U2=Z21U1+ Z22U2+...+ Z2nUn+K2
... ...
Un=Zn1U1+ Zn2U2+...+ ZnnUn+Kn
немесе матрицалық түрде:
U=HZU+K
Осы теңдеудiң шешiмi матрица түрiнде келесiдей:
U=(I-HZ)-1*K
HS матрицасының шикiзат, материал, отын және электр-энергиясының шығыс нормасы
R1=S11U1+ S12U2+...+ S1nUn
R2=S21U1+ S22U2+...+ S2nUn
... ...
Rn=Sn1U1+ Sn2U2+...+ SnnUn
немесе матрица түрiнде
R=HS*U
Товарлы өнiмнiң матрицасын анықтау үшін, келесiдей болады:
R=HS(I-HZ)-1*K
HBh матрицасы - еңбек бойынша негiзделген, яғни жұмыс күшінiң
L= HBL *U-HBL(I-HZ)-1*K
HBL(I-HZ)-1 көбейтiндiсi - жұмыс күшінiң барлық шығындарының коэффициентiн бередi.
Кесте 17 -
Көрсеткiш атауы
Өлшем бiрлiгi
Цехтар
Матрица
1 2 3 4
1.Өндiрiстiк қызметтер мен жартылай фабрикаттар:
1
2
3
4
2. Шикiзат, материал, электр-энергия:
S1
S2
S3
S4
S5
3. Еңбек:
категория персоналы 8
категория персоналы 9
категория персоналы 10
Т
М3
Т
Т
Т
Т
Т
Т
Т
Ад-сағ
Ад-сағ
Ад-сағ
0.1
0.1
0.2
0.1
0.1
0.15
0.2
0
0.11
1.2
0.9
0.6
0.1
0.2
0.2
0.7
0
0.05
0.03
0
0.07
0.3
0.2
0.1
0.3
0.4
0.5
0.2
0
0
0.06
0.5
0.14
0.6
0.4
0.8
0.1
0.2
0.15
0.3
0.2
0.07
0.1
0.3
0.08
0.4
0.5
0.7
HZ
HS
HBL
Кәсiпорын өзiнiң өндiрiстiк жоспарының жобасын 2 вариантта өңдейдi:
цехтың товар өнiмiнiң жоспарлы жұмысы:
К1=0, К2=100, К3=200, К4=30000
цехтың товар өнiмiнiң жоспарлы жұмысы:
К1=400, К2=600, К3=800, К4=30000
Өнiмнiң тұтыну мен өндiрiстiк қызметiн пайдалану нормасының матрицасы келесi:
0.1 0.3 0.1
0.1 0.2 0.4
0.2 0.2 0.5
0.1 0.7 0.2
I-HZ матрицасы:
0.9 -0.1 -0.3
-0.1 0.8 -0.4
-0.2 -0.2 0.5
-0.1 -0.7 -0.2
Бұған керi матрицасы:
1.477 2.606 0.668
1.204 3.020 3.481
1.552 2.408 5.268
1.496 3.048 4.167
U=(I-HZ)-1*K формуласына сәйкес, 1-шi вариант бойынша, өнiм шығарылым матрицасы
19.1 26.7 12.7
U= 14.8 30.8
16.5 32.8 46.9
21.1 42.9 58.7
яғни, 1-шi вариант бойынша цех өнiмiнiң жоспары келесi:
U1=388722т U2=605410т U3=666305т U4=894172т
2-шi вариант бойынша, өнiм шығарылым матрицасы келесiдей:
1 929 1.477 2.606
U= 1.204 3.020 3.481
1.552 2.408 5.268
1.496 3.048 4.167
яғни, 2-шi вариант бойынша цех өнiмiнiң жоспары келесi:
U1=418582т U2=651616т U3=717457т U4=959258т
j-шi цехқа i-шi өнiмнiң жеткiзiлу көлемi келесi формуламен анықталады:
Vij=ZijUj (i,j=1,2,3,4)
Vij-дi есептегенде, өнiм шығарылымның жоспарының 2 вариантын аламыз:
Кесте 18 -
1-вариант:
Өнiм Өлшем бiрлiгi өнiм шыға- рылымның көлемi
Цехтарға жеткiзу Товарлы өнiм
1 2 3 4
1 Мың.т 388.7 38.9 60.5 199.9 89.4 0
2 Мың.м3 605.4 38.9 121.1 266.5 178.8 0.10
3 Мың.т 666.3 77.7 121.1 333.1 134.1 0.20
4 Мың.т 894.1 38.8 423.8 133.2 268.2 30.0
Кесте 19 -
2-вариант:
Өнiм Өлшем бiрлiгi өнiм шыға- рылымның көлемi
Цехтарға жеткiзу Товарлы өнiм
1 2 3 4
1 Мың.т 418.5 41.8 65.1 215.2 95.9 0.4
2 Мың.м3 651.6 41.8 130.3 286.9 191.8 0.6
3 Мың.т 717.4 83.7 130.3 358.7 143.9 0.8
4 Мың.т 959.2 41.9 456.1 143.5 287.8 30.0
Шикiзат, материал, электр-энергия жоспарының негiзi - келесi матрицадан көруге
1.929 1.477 2.606
U= 1.204 3.020 3.481
1.552 2.408 5.268
1.496 3.048 4.167
1-шi варианттағы өнiм шығарылым жоспарының материалды шикiзаттардың матрицасы келесiдей:
0.1 0
R1= 0.15 0.05
0.2 0.03
0 0
0.11 0.07 0.14
2-шi вариантта:
0.1 0
R2= 0.15 0.05
0.2 0.03
0 0
0.11 0.07 0.14
Еңбек бойынша матрица:
1.2 0.3 0.6
HBL= 0.9 0.2 0.4
0.6 0.1 0.8
Жұмыс күшi шығынының матрицасы 1-шi вариантта келесiдей:
1.2 0.3
L1= 0.9 0.2
0.6 0.1
894172
2-шi вариантта:
1.2 0.3
L2= 0.9 0.2
0.6 0.1
959258
ҚОРЫТЫНДЫ
Салааралық талдаудың моделi экономиканың әр түрлі секторларының арасындағы байланыста
Мемлекеттiк өндiрiстердiң өнiмi ұлғайған сайын, оның қоршаған ортаға шығарар
Республикамызда қоршаған ортаны қорғау тұралы бiрқатар заңдар қабылданған. Осы
Өнеркәсiптердiң зиянды қалдықтары табиғатқа үлкен әсерiн тигiзедi. Ауаны, суды
Экономикалық баланстың әдiсi теорияда және тәжiрибеде кең қолданылып,
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi
Снакин В.В Экология и охрана природа: Словарь-справочник.-М:Академия, 2000.
Баландин Р.К., Бондарев Л.Г Природа и цивилизация.-М:Мысль,1988. С.47
3. Сальников В.Г Особенности загрязнения атмосферы над территорией
4. С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхамбетова т.б Экономикалық теория: оқу құралы- Алматы
5. Шинибаев А.Д Оценка категорий экологической опасности промышленного
6. Монин А.С Шишков Ю.А Глобальные экологические
7. Хоусов А "Экономика природопользования", 2000. С.29
8. У.А.Жанайдаров Экономикалық теория: Алматы, 2002ж
Леонтьев В.В "Межотраслевая экономика" Москва, 1997. С.84
10. Оспанов С.С Модели межотраслевого баланса. А: 2001.
Гранберг А.Г Моделирование социалистической экономики М:
12. Бияров Т.Н и др. Моделирование окружающей
13. Сальников В.Г Загрязнение и охрана атмосферы. А:
14. Воркуев Б.Л Загрязнение и охрана окружающей среды.
Салмонов С "Математическая экономика", 2003. С.105
16. Воркуев Б.Л Анализ решений экономических математических
17. Достаев Ж Табиғат суларын ластанудан және
18. Бигалиев А.Б Загрязнение окружающей среды и сохранение генофонда
19. Смирнов А.Д Динамическая модель
20. Оспанов С.С О продуктивной открытой модели межотраслевых
21. Калверт С Защита атмосферы от промышленных загрязнений.
22. Концепция "Об экологической безопасности" Казахстанская правда. 10 декабрь
ӘЛ - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетiнiң
Экономика және бизнес факультетiнiң
4-шi курс студентi Кобелекова ғазизаның
"Қоршаған ортаның ластану деңгейiн салааралық модель
арқылы талдап саралау" тақырыбына
РЕФЕРАТ
Бiтiру жұмыстың тақырыбы: "Қоршаған ортаның ластану деңгейiн салааралық
Бiтiру жұмыстың көлемi: 50 беттен, кiрiспеден, негiзгi бөлiмнен, қорытындыдан,
Кестелер саны: 19
Қолданылған әдебиеттер саны: 22
Жұмыстың мақсаты мен мiндетi: Салааралық баланстың математикалық моделiн
Бiтiру жұмысында негiз ретiнде ҚР 10 желтоқсанында қабылданған
ӘЛ - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетiнiң
Экономика және бизнес факультетiнiң
4-шi курс студентi Кобелекова ғазизаның
"Қоршаған ортаның ластану деңгейiн салааралық модель
арқылы талдап саралау" тақырыбына
РЕЦЕНЗИЯ
Бiтiру жұмысының тақырыбы бүгiнгi таңда өндiрiс орындары үшін ауқымды
Негiзгi бөлiм екi тараудан тұрады. Бiрiншi тарауда қоршаған ортаны
Қоршаған ортаның ластану деңгейiне ластағыштардың әсерiн тәжiрибелiк көрсеткiштер арқылы
Рецензент
Э.ғ.к., доцент
ӘЛ- ФАРАБИ АТЫНДАғЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТI
Экономика және бизнес факультетi
Макро - микроэкономика кафедрасы
БIТIРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: "ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ЛАСТАНУ ДЕҢГЕЙIН САЛААРАЛЫҚ МОДЕЛЬ АРҚЫЛЫ ТАЛДАП
Орындаған: 4 курс студентi
ғылыми жетекшiсi:
э.ғ.д., профессор
(күнi, қолы)
Нормоконтролер:
(күнi, қолы)
Қорғауға жiберiлдi
кафедра меңгерушiсi
э.ғ.д., профессор:
(күнi, қолы)
Алматы 2004
Кесте 7 Үш секторлы экономиканың салааралық балансы
Сектор 1
Ауыл шаруа шылығы
Сектор 2
Өнеркәсiп
Сектор 3
Үй шаруа- шылығы
Жалпы шығарылым
Сектор 1
Ауыл шаруа шылығы
25
20
55
100
тонна бидай
Сектор 2
Өнеркәсiп
14
6
30
50 метр мата
Сектор 3
Үй шаруа- шылығы
80
180
40
300 еңбек адам-жыл
Aij=
9 Кесте
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы
Сектор 2
Өнеркәсiп
Сектор 3
Үй шаруашылығы
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы 0,25
0,40
0,183
Сектор 2
Өнеркәсiп 0,14 0,12 0,100
Сектор 3
Үй шаруашылығы 0,80 0,60 0,133
(Х1-Х11)-Х12-...-Х1n=У1
Х21+(Х2-Х22)-...-Х2n=У2 (8) -a21X1
... ... ...
Хn1-Хn2-...+(Хn-Хnn)=Уn
Х1=А11У1+ А12У2 +... + А 1пУп
Х2=А21У2+ А22У2 +... + А 2пУп
_ _ _ _ _ _ _ _ _
Хn=Аn1У1+ Аn2У2 +... + АnпУп
Х1 = 1,457у1+ 0,6623у2
Х2 = 0,2318у1+1,2417у2
Кесте 11. Ұлттық
Сектор 1
Ауыл шаруашылығы Сектор 2
өңдеушi өнеркәсiп Үй шаруашылығы Жиынтық шығарылым
Сектор 1
Ауыл шаруашылық 25 20 55 100 тонна бидай
Сектор 2 өңдеушi өнеркәсiп 14 6 30 50 метр
Сектор 3
Атмосфераның ластағыштары 50 10
60г ластағыш
0,75X1 - 0.4X2=Y1
-0.14X1 + 0.88X2=Y2
0,50X1 + 0.20X2 – X3 =0
Экологиялық анализ
( өндiрiстiк экологиялық мониторинг)
Жалпы өндiрiстiк экологиялық бақылау
Қалдықсыз өндiрiстiң дамуы мен ресурстарды пайдалану
Табиғатты пайдалану дың қаржылық талдауы (iшкi және сыртқы анализ)
Мониторинг көздерiнiң әсерi
Қалдықты жою және орналастырудың реттелуi мен бақылануы
Табиғатты қорғау инвести циялардың тиiмдiлiк анализi:
-жердi қорғау
-ауаны қорғау
-су объектiлерiн қорғау
-тағы басқа
Физикалық факторлар әсерiнiң бақылануы мен реттелуi
Ауаға, суға, т.б әсерi нiң бақылануы мен реттелуi
Аса қауiптi заттардың бақылануы мен реттелуi
Ағымды шығындар тиiмдi лiгiнiң анализi:
-ластануға кеткен төлем
-ресурстарды тұтыну
-амортизациялық алым
-төлемақы
-тағы басқа
Ластану экономикалық шығынның анализi
Табиғат қызметтерiнен түскен пайданың анализi
Кәсiпорынның шаруашылық қызметiнiң анализi
Басқарушылық анализ
Қаржылық анализ
Өндiрiс /техно-
логия/ анализi
Арнайы анализ
Өндiрiс
Кәсiпорынның бөлiнген
әр түрлi деңгейлерi
1 деңгей
мысалы, цех
2 деңгей
3 деңгей
мысалы, жұмыс
лл
л
орны
Алдын ала ағымды анықтау:сатып алған шикiзаттың санын анық тау
Өнiмдi тұтыну
басқа процесстер
қоймадан жою
3-шi тұлғаға сату
Инвестициялық вариантты таңдау
Жаңа өндiрiстiк об-
ектiлердi жасағанда
Қазiргi объектiлердi пайдалану
Жобаның инвестиция
алдында өңделуi
Кәсiпорында ҚОҚ жағдайы туралы ақпарат
Инвестицияның мақсатын анықтау
ҚОҚ-ң экон. тиiмдiлi-
гiн бағалау
Жобаны алдын ала қарастыру
ҚОҚ-ң даму вариантын талдау
Жобаның коммерциялық негiзi
ҚОҚ-ң экономикалық негiзi
Инвест.жобаның негiзiн өңдеу
ҚОҚ-ң сатып алу мерзiмiн бағалау
Жаңа объектiнi салу туралы шешiм қабылдау
ҚОҚ-да инвестиция вариантын таңдау
Тапсырыс берушiнiң жобалық жұмысын бекiту
Xкр*S1+Ик1 = Хкр * S2 +И2
Xkp=
Uk Ц-S
Экологиялық анализ
( өндiрiстiк экологиялық мониторинг)
Ауыл шаруашылығы
Ауыл шаруашылығы нарығының жалпы бейнесі
Ауыл шаруашылығы саласын дамыту
Ауылшаруашылық жерлерін тиімді пайдалану
Ауыл шаруашылығының басқарудың мәні
Маңғыстау облысының ауыл шаруашылығы басқармасы мемлекеттік мекемесі
Аймақтардың ауыл шаруашылық саласының даму деңгейі
БСҰ-ға кіру жағдайындағы ауыл шаруашылығының бүгінгі жағдайын ғылыми-теориялық тұрғыда талдап, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру
Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығының қазіргі жағдайы
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер