Дәлелдеуші аудит
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 АУДИТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Аудиттің пайда болуы мен дамуы
1.2 Аудиттің мәні және түрлері
1.3 Нарықты қатынастағы шет елдердегі аудиттің даму жолы
2 СЫРТҚЫ АУДИТ ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗІ
2.1 Сыртқы аудит және оның ерекшелігі
2.2 Сыртқы аудитті ұйымдастыру
2.3 Ішкі және сыртқы аудиттің айырмашылықтары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және тиімді
Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп болып табылатындықтан ұйымдарды
Аудит – бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің
Аудиторлық іс экономикалық талдау,кешенді құжаттық тексеру, балансты
Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит ұғымының аясы
Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем-есептеу құжаттамасын
Қаржылық есеп беру аудиттің мақсаты- аудиторға қаржылық қорытынды
1. АУДИТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1 Аудиттің пайда
Қазіргі аудит 19-ғасырдың аяғында кәсіпорынның жеке заңды тұлға
Бухгалтерлік есеп күрделенуіне байланысты аудитордың кәсіби дайындығы қажетті
Барлық елдер кәсіпорындар ме ұйымдардың қызметін бухгалтерлік есеп
-салық заңын қамтитын заң;
-бухгалтерлік есеп пен аудит стандарттары , кәсіби органдар
-қор биржасының талаптары.
Жалпы құқықтық құқық дәстүрлері тән ағылшын тілді АҚШ
Азамат кодексіне тән құқықтық дәстүрлері бар Еуропа елдерінде
Көптеген елдерде бухгалтерлер мен аудиторлар топталатын бірнеше кәсіби
а)сәйкес кәсіби органға мүше болу;
ә)практикалық және теориялық емтихандарды не кәсіби органдар не
б)бухгалтерлік немесе аудиторлық жүйедегі практикалық жұмыстың жеткілікті тәжірибесі;
в) «қажетті және сәйкес» мәртебе, яғни соңғы кезде
Компаниялар туралы еуропалық заң директиваларды заң директивалары Еуропалық
Аудиторларға қатысты 8-ші директива үкімет аудиторлар қызметін ережелері
Еуропалық одақ шеңберінде, сонымен бірге одан тыс елдердің
1.2
Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем-есептеу құжаттамасын
Қаржылық есеп беру аудиттің мақсаты- аудиторға қаржылық қорытынды
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялары,
Жеке және ұжымдық меншік иелері- акционерлер, жарнашылар, сонымен
Аудиттің маңызы тиісті жақтардың мүдделеріне қол жеткізуде болып
- экономикалық субьектілердің (фирмалар,акционерлік қоғамдар)
-салық қызметі тұлғасындағы мемлекеттің;
-қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушылардың;
-аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау, сонымен
Ішкі пайдаланушыларға (кәсіпорынның өзінің акционерлеріне , директорлар кеңесіне,
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер
Аудитке кәсіпорын қызметін жан-жақты тексеру енеді. Сондықтан ол
Тексеруді жүзеге асыра отырып тәуелсіз аудиторлар екі негізгі
1. Қаржылық есеп берудің толықтығы мен дұрыстығын дәлелдеуге
2. Қаржылық есеп беру мәліметтерін есептің жалпы қабылданған
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субьектінің қаржы-шаруашылық қызметін
Сапалы тексеруді қамтамасыз ету үшін аудиторлық фирмаларға бухгалтерлік
Аудиторлық фирмалардың маңызды міндеттерінің бірі өз қызметімен қатар
Сонымен қатар аудиторлық қызмет көрсетуді кеңейту саласында маркетингтік
Кесте 1.
р/с Критерийлер Түрлері
1. Ақпаратты пайдаланушыларға қатысты 1-сыртқы
2-ішкі
2. Заң талаптарына қатысты 1.міндетті
2.бастамашылық (ерікті)
3. Аудит обьектілері бойынша 1-банктік аудит
2-сақтандыру
компаниялардың аудиті
3-биржалар,инвестициялық
институттар мен зейнетақы
қорларының аудиті
4-жалпы аудит
5-мемлекеттік аудит
4. Тағайындалуы бойынша 1.қаржылық есеп беру аудиті
2.салықтың аудиті
3.сәйкестік аудиті
4.операциялық аудит
5.арнайы ( экологиялық,
операциялық және т.б.)
5. Жүзеге асырылу мерзімі бойынша 1. Бастапқы
2. Келісілген
6. Тексеру сипаты бойынша - дәлелдеуші
- жүйелі бағытталған
- тәуекелдікке негізделген
аудиті
Ішкі аудит басқару есебінің бөлінбес және маңызды элементі
Ішкі аудиторлардың белгілі бір қызметін басшыға немесе директорлар
- активтердің жағдайын бақылау: шешім қабылдау кезінде басшылық
- жүйешілік бақылау процедураларының орындалуын дәлелдеу;
- ішкі бақылау жүйесінің қызмет етуі мен ақпараттарды
талдау;
- басқарушы ақпараттық жүйе беретін ақпараттардың сапасын бағалау.
Сонымен ішкі аудит шеңберінде активтердің сақталуын жан-жақты бақылау
Сыртқы аудитті ұйымға тапсырыс беру негізінде сыртқы тәуелсіз
Сыртқы аудитті жүргізу нәтижелері тексерілетін ұйымдардағы есеп, ішкі
Заң талаптарына қатысты аудит міндетті және бастамшылық болып
Міндетті аудит – тізімі заңмен белгіленген кәсіпорындардың қаржылық
Бастамашылық аудит оны жүргізу шартында көрсетілген аудиттің нақты
Кесте 2
р/с Критерийлер
1. Ұжымдық-құқықтық нысан Халықтық акционерлік қоғамдар
2. Экономикалық субьект қызметінің түрлері 1. Банктер
2. Несиелік серіктестіктер
3. Банктік операциялардың жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын,өз
қызметін бағалы қағаздар
рыногында жүзеге асыратын
ұйымдар
4. Сақтандыру компаниялары, жинақ-
таушы зейнетақы қорлары,зейне-
тақы активтерін басқару жөніндегі
компаниялар,инвестициялық
қорлар
5. Табиғи монополия субьектілері
3. Меншік капиталдың құралу көздері Шетелдер қатысатын
Аудит обьектілері бойынша: банктік аудит, сақтандыру компанияларының, биржалардың,
Тағайындалуы бойынша аудит тиісті түрлерге бөлінеді.
Қаржылық есеп беру аудиті – барлық елеулі аспектілер
Сәйкестік аудиті - бұл ұйымның шаруашылық жүйесінде
Ұйым ішінде оған қызмет көрсету ретінде жүргізілген қызметті
Ішкі аудиторлар түрлі жұмыстарды орындау үшін тартылады және
Негізін құраушы процедуралар мен нормативті актілерге сәйкестікті қадағалау;
Ішкі резервтердің пайдаланылуының тиімділігін: тиімділігі, өнімділігі және икемділігіне
Салық аудиті – бұл салықтарды төлеудің, есептеудің дұрыстығы
Арнаулы аудит ( экологиялық, операциялық және басқалар)- субьект
Экологиялық аудит – қоршаған ортаның нақты жағдайының басында
Операциялық аудит – басқару үшін тиімділігін, сенімділігі мен
Операциялық аудиттегі тексеру басқарудың өлшемдерін, ұйымдық құрылымын бағалауды,
Жүзеге асыру уақыты бойынша бастапқы және келісілген аудитті
Бастапқы аудит – осы клиент үшін алғашқы аудиторлық
Келісілген (қайталама) аудит- бұл жыл сайын сол
Сипаты бойынша тексерудің төмендегі түрлерін бөліп көрсетеді:
Дәлелдеуші аудит. Аудиттің мұндай кезеңі тексеруді жүргізу кезінде
Жүйелі бағытталған аудит шаруашылық операцияларды бақылайтын тұтынушы жүйесін
Тәуекелге негізделген аудит бұл кәсіпорын жұмысы жағдайынан шығады,
Аудиттің бұл түрі жұмысты тәуекелі жоғары шаруашылық операцияларда
1.3 Нарықты қатынастардағы шет елдердегі аудиттің даму
Аудит жұмысы, нарықты қатынас жүйесінде дамыған елдерде жедел
Дамыған елдерде дербес аудитор қызметі ерекше орын алатын
Аудит қызметінің жедел даму әсерінен шет елдерде ірі
Қазіргі кезде, барлық дүние жүзі елдерінің экономикасының арасындағы
Ол бухгалтерлік қоғамдар мынадай:
1. Бухгалтерлік стандарттар дайындайтын халықаралық комитет (1973ж.), оның
2. Халықаралық бухгалтерлік федерациясы (1977ж.). оның мақсаты, біріншіден,
3. Дүние жүзілік мемлекеттер талабына сәйкес құрылған, өкіметаралық
2
2.1
Аудиттің түрлерін зерттеудің зор әдістемелік маңызы бар. Аудиттің
Ерікті (инициативалық) аудит кәсіпорын тарапынан өз еркімен жүргізіледі.
Нарықты қатынастың даму кезеңінде жалпы аудиттің атқаратын рөлі
Жалпы аудит туралы, оның ішінде сыртқы аудит туралы
Сыртқы аудиттің обьектісі- ол, шаруашылық субьектілері. Сыртқы аудиттің
Шаруашылық субьектілеріне аудит тексеруін жүргізгенде, оның негізгі мақсаты
Сыртқы аудит қызметін атқарушылар – жеке аудиторлар және
Сыртқы аудиттер өз жұмысын сол елдегі заңды түрде
Ақпаратты басылымға шыққан фирмалар , кәсіпорындар біріншіден, өзінің
Екіншіден, басылымдағы ақпарат мәліметі бойынша сыбайлас кәсіпкерлер күдіксіз
Үшіншіден, аудит қорытындысымен шаруашылық жүргізуге кепілдік алған кәсіпорындар
Төртіншіден, қалыптасқан экономика құрылымы болған елде тиянақты нарықты
Аудиторлық тексеру жүргізбей шаруашылық субьектісі басылымға шықпайды, яғни
Сыртқы аудит өзінің жұмыс процесінде ішкі аудит жұмысының
Сыртқы аудит соңғы жылдары тек қана қаржы ақпаратын
Жоғарыда келтірілген сыртқы аудит туралы берілген түсінік негізінде
Сондықтан Қазақстан Республикасында аудит қызметі жан-жақты таратылуы қажет,
2.2 Сыртқы
Аудит жүргізу үшін шаруашылық субьектілері аудит фирмаларымен немесе
Аудитордың міндеттеме хаты өзінің тапсырушы алдындағы жазбаша түріндегі
Міндеттеме хаттың түрі және мазмұны тапсырушы талабына сәйкес
- қаржы есебін тексерудің мақсаты;
- тапсырушылардың тексеруге мәліметтердің дұрыстығына жауапкершілігі;
- аудит жұмысының көлемі, ондағы аудитордың жұмыс бабындағы
қолданатын заң құжаттары және ереже-нұсқаулар,нормативтік құжаттар;
- тапсырылатын аудит есебінің , аудит қорытындысының үлгісі;
- жүргізілетін аудит жұмысының бағдарламасы;
- аудит жұмысының төлем ақысы.
Аудит келісім – шартының мазмұны бірнеше бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлімінде екі жақтың реквизиті толық көрсетіліп
Екінші бөлімінде аудитор жауапкершілігі анықталады. Мысалы, аудит жұмысын
Үшінші бөлімінде тапсырушының міндеттері анықталады. Мысалы, аудит жұмысын
Осы шартта, аудит жұмысының қорытындысын тапсырушыға өткізу тәртібі
Шартта қажет болған жағдайда қосымша төлем жасау мүмкіндіктері
Аудит барысында шарттың орындалуын тоқтау, жою жағдайы кездеседі.
Сол сияқты аудитор фирмасы жағынан да әр түрлі
Аудит ұйымдары мен тапсырушылардың құқысы, міндеті, жауапкершілігі Қазақстан
Заңның бесінші тарауында аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың құқықтары,
Заңның алтыншы тарауында «аудиттелетін субьектінің құқықтары, міндеттері мен
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында шет ел аудит фирмаларының
2.3
Ішкі аудит бұрын қалыптасқан ішкі бақылау жұмысының жүйесіне
Аудит қызметі қалыптасқан елдерде ішкі аудит,үлкен және орталау
1)шаруашылық субьектілерінің басшылары, әкімшіліктері ішкі аудит қажет
деп тапқан дағдайда өзіне,ішкі тобын құруға шешім қабылдап,
куәлігі бар маман іздейді;
2)аудитор маманы мен кәсіпорын басшылары келісім-шарт жасасып:
а) аудитор тобының атқаратын қызметін нақты анықтайды;
б) жұмыс атқару тәртібі, жұмыс орны, аудитордың және
тапсырушының міндеті нақты көрсетіледі;
в) аудитор тобының штаты анықталып, еңбекақы төлем сомасы
анықталады.
Ішкі аудиттің ең негізгі мақсаты- ол, кәсіпорын шаруашылығы
Ішкі аудиттің мақсаты кәсіпорынның экономикалық саясатының орындалуына бақылау
Ішкі аудиторлық тексерудің обьектісі, қаржы ақпараты, өндіріс процесі
Ішкі аудит жалпы бақылау жоспарын жасайды,оның ішінде шаруашылық
Келесі ерекше мәселе, ол ішкі аудит құрамына білікті
Аудит тобының жоспары бір жылдық көлемге жасалады, ол
Ішкі және сыртқы аудиттің мақсаттарының әр түрлігіне қарамастан,
Ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі сыртқы аудиторлардың тәуелсіздігінен өзгеше болып
Сыртқы аудит өз қызметінің барысында ішкі аудит тобы
Кесте 3.
Элементтері
Аудит обьектісі Тапсырушы анықтайды.Нақты кәсіпорын активін тексеру,табыстылығын қамтамасыз
Біліктілік Кәсіпорын басшыларының қалауы бойынша анықталады. Тәуелсіздік. Мамандарды
Әдістері Ішкі және сыртқы аудит қызметінде әдістері
Мақсаты Тапсырушылар басшысымен және жұмыс жоспарымен анықталады.
Ақпарат Тапсырушыға, кәсіпорын басшыларына. Тапсырушыға
Келтірілген кестеден ішкі аудиттің сыртқы аудиттен ерекшелігі, ол
Сондықтан да ішкі аудиттің ерекше атқаратын қызметі ,
ҚОРЫТЫНДЫ
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялары,
Тексеруді жүзеге асыра отырып тәуелсіз аудиторлар екі негізгі
1. Қаржылық есеп берудің толықтығы мен дұрыстығын дәлелдеуге
2. Қаржылық есеп беру мәліметтерін есептің жалпы қабылданған
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субьектінің қаржы-шаруашылық қызметін
Аудиттің түрлері субьект ретінде ішкі және сыртқы аудит
Ішкі аудиторлық тексерудің обьектісі, қаржы ақпараты, өндіріс процесі
Сыртқы аудиттің обьектісі- ол, шаруашылық субьектілері. Сыртқы аудиттің
Сыртқы аудит соңғы жылдары тек қана қаржы ақпаратын
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында шет ел аудит фирмаларының
АУДИТ БИЗНЕС ТИІМДІЛІГІНІҢ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ
АУДИТТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Аудиттің мәні, мазмұны және даму тенденциялары
Сыртқы аудитті ұйымдастыру
Аудиттің мәні, мақсаттары, міндеттері және маңызы
Аудиторлық қызметтің жалпы қабылданған стандарттары
Ұйымдағы ішкі бақылауды ұйымдастыру жолдарын қарастыру
Аудиторлық қызметтің негіздер
Аудиттің мәні мен мағынасы
Зерттелініп жатқан ұйымның міндетті аудитті жүргізудің ерекшеліктерін қарастыру