Шығындар есебі
Мазмұны
Кіріспе
1 Өзіндік құнның калькуляциясы және кәсіпорындардағы шығындар есебінің теориялық
Шығындар есебінің түсінігі және жіктелуі
1.2 Өнімнің өзіндік құны және калькуляциялау принциптері, оның
1.3 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және шығындар есебі тәсілдерінің
2 Өндірістің техникалық-экономикалық сипаттамасы және бухгалтерлік есебі
2.1 Жезқазған кен байыту фабрикасының техникалық-экономикалық сипаттамасы
2.2 Өндірістің өндірген өнімінің өзіндік құнының калькуляциясы
3 Өзіндік құнның калькуляциясы мен өндірістік шығындар есебінің
3.1 Өндірістік шығындар есебінің аудиті мен талдауы
3.2 Өзіндік құнды аудиторлық тексеру тәсілдері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Қазіргі заманда мемлекеттің дамуы үшін бухгалтерлік басқарушылық есепке үлкен
Бүгінгі нарықтық экономиканың жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу басқару
Бүгінгі күнгі халықтың тұрмыс – тіршілігі жақсарған, жалпы экономикалық
Өндіріс шығындарының есебі мен калькуляциясының негізгі міндеттері өнімнің бір
Шығарылатын бұйым түріне, оның күрделілігіне, типіне және сипатына қарай
Өндіріс шығындарының есебі мен калькуляциясының негізгі міндеттері өнімнің бір
Шығарылатын бұйым түріне, оның күрделілігіне, типіне және сипатына қарай
Кен өндіру саласындағы бухгалтерлік есеп жүйесін зерттеу нәтижелері кен
Зерттеудің пәні мен объектілері. Зерттеудің пәні кен өндіру және
Зерттеу объектілері «Жезқазған №1,2 кен байыту фабрикасы»
Дипломдық жұмыстың теориялық
1 Өзіндік құнның калькуляциясы және кәсіпорындардағы шығындар есебінің теориялық
1.1 Шығындар есебінің түсінігі және жіктелуі
Ұйымның өндірістік қызметі шаруашылық процестерден тұрады. Өндірістік процестердің ішіндегі
Кәсіпорынның өндірістік жүйесі өндіріске қажетті түрлі ресурстарды құрайтын өзара
Өндіріс элементтерінің құрамын технологиялық тізбектер анықтайды. Ең қарапайым жүйе
Қарастырылып жатқан өндірістік жүйенің әр элементі өндірісте қарапайым бөлшектерден
Шығындар
Элементтер
өнімдер
Шикізттар мен
Материалдар
Өзгермелі
шығындар
1 cурет - Өнеркәсіп орындарына қатысты
«шығындар + шығарым» тізбесі
Жекелеген жүйелер ретінде келесідей экономикалық ресурстар қолданылады:
Кәсіпорынның өндірістік қызметінің басты мақсаты – өтетін және пайда
Кәсіпорынның шаруашылық жүргізу механизмі шығындарды басқару дәрежелерімен анықталады.
Басқару талаптары өндіріс қызметінің шығындарын есепке алу әдістемесін жекелеп
2 cурет - Өзіндік құнды басқару жүйесінің элементтері
және олардың байланысы
Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір шығындармен
Ақшалай формадағы субъект шығынына өнімнің өзіндік құны жатады.
Экономикалық элемент бойынша топтастыру онын құрылымын зерделеу, өндірістік шығындар
Өндіріске арналған шығындар басқа белгілердің қатары бойынша жіктелуі мүмкін
Негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты: шикізат және
Үстеме - өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және басқарумен
Бір элементті - бір элементтен тұрады (еңбекақы, материалдар, аударым).
Кешенді - бірнеше элементтен тұрады (құрамына қызметкердің еңбекақысы
1 кесте - Өндіріске арналған шығындардың белгілері бойынша жіктелуі
№ Жіктеу тобы Шығындар
1 Өндіріс процесіндегі экономикалық рөл бойынша негізгі
үстеме
2 Өнімнің өзіндік құнына салу тәсілі бойынша тікелей
жанама
3 Құрамы бойынша (біртектілік) бір элемент
кешенді
4 Өндіріс көлеміне қатынасы бойынша өзгермелі
тұрақты
5 Пайда болу кезеңі бойынша ағымдық
біруақыттық
6 Өндіріс процесіне қатысуы
әкімшіліктік
коммерциялық
7
Тиімділігі бойынша өндірілетін
өндірілмейтін
8 Бақылау мүмкіндігі бойынша реттелетін
реттелмейтін
9 Орташалау деңгейі бойынша жалпы
орташа
10 Пайданы генерациялау кезеңіне шығынды рет- ретімен
кезеңге
Тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндіретін өндіріспен байланысты
Жанама - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей салынбауы
Шығындар бір бөлімшеде тікелей, екінші бір бөлімшеде жанама болуы
Шығындардын тікелей және жанама болып бөлінуі салалық ерекшеліктерге, өндірістің
Өзгермелі - оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей
Тұрақты өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне тәуелді емес (жылу, өндіріс
Егер көлем 10%-ке артса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты
Ағымдағы - жиі қайталанатын кезеңдік шығын (шикізат, материалдар шығыны).
Бір жолғы - демалыс төлемі, жөндеу жүргізу және т.б.
Өндірістік - тауарлық өнімді дайындаумен және оның өндірістік өзіндік
Әкімшілік жалпы басқарумен байланысты шығындар және жалпы шаруашылық, әкімшілік
Коммерциялық (өндірістен тыс) - өнімді сатып алушыға өткізумен байланысты
Өндірушілік (жоспарланған) - ұтымды технология мен өндірісті ұйымдастыру арқылы
Өндірушілік емес (жоспарланбаған) - технологияның жетіспеуішілігінен және өндірістің дұрыс
Реттелетін - атқарушы шығын деңгейін реттейтін немесе оған елеулі
Реттелмейтін - қызметкер оньң деңгейіне елеулі ықпал ете алмайтын
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне кететін шығынды білдіреді.
Орташа - есепте бір өнім бірлігіне кететін шығын.
Өнімге - өнімнің өзіндік құнына жұмсалатын шығын (тікелей шығын).
Кезеңге - кезең шығындары: жалпы және әкімшілік шығындары, тауарды
Калькуляциялау туралы жеткілікті ақпарат алу, өндірілген өнімді бағалау, экономикалық
1. Өндірілген өнімді калькуляциялау және бағалау үшін шығындарды топтастыру:
негізгі - өндірістің технологияльң процесімен тікелей байланысты;
үстеме - өндірісті ұйымдастыруда пайда болады;
тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндірумен байланысты және
жанама - жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнына тікелей емес,
кірістік (болашақта табыс әкелетін ресурстарға ие болу және оның
өткен (олар келешекте табыс әкелу қабілетін жойған ресурстар).
3 суретте кірістік және өткен шығындар арасындағы айырмашылық көрсетілген.
3 сурет - Шығындарды кірістік пен өткен деп
2. Шешім қабылдау және жоспарлау үшін шығындарды топтастыру:
«өзгермелі -оның көлемі өндіріс колеміне қарай үйлесімді (пропорционально) өзгереді:
тұрақты - өнім өндіру колемінің өзгеруіне тәуелді емес;
қайтарылмайтын - откен кезеңнің шығыны мен табысы;
міндеттік - ресурстар шектеулі болған жағдайда пайда болады
айыптық (өсетін) - қандай да бір өнім партиясын дайындауда
маржиналдық (шектеулі) - қосымша шығындар, бірақ есепте өнім
релеванттық - тапсырыстардың сақталуы мен орындалуына байланысты.
3. Шығындарды басқару мақсатында бақылау және реттеу процесін жүзеге
реттелетін;
реттелмейтін;
тиімді (өндірмелі);
тиімсіз (өндірілмейтін);
бақыланатын;
бақыланбайтын.
Өнеркәсіптік кәсіпорындарда өндірістік шығындарды өнімнің өзіндік құнына толығымен қосады,
4 сурет - Шығындарды өндірістік және өндірістік емес
Өндірістік емес шығындар, шығын нәтижесінде өнімнің шығарылуымен сипатталады және
4- суретте есепті кезеңде шығын мазмұнының өзгешелігі және өнімнің
Осылайша топтастырылыған өндіріс шығыстары өнімді калькуляциялаудың нақты функциясын сипаттайды,
Кесте 2 - Басқару мақсаттары бойынша
Өндіріс шығындарын есепке алу бағыттары Шығындарды жіктеу қағидалары Шығындар
1. Дайын өнімді калькуляциялау мен бағалау үшін пайдаланылатын шығындар
2. Шешім қабылдауға негіз болатын өндіріс шығындары
Шығындар беталасы: тұрақты, шартты –тұрақты, өзгермелі, шартты – өзгермелі.
Болашақ мерзім шығындары: бағалауда есепке алынатын және алынбайтын. Шешім
3. Жоспарлау, бақылау және реттеу жүйесінде пайдаланылатын шығындар
Жауапкершілік орталықтары: реттелетін жіне реттелмейтін шығындар. Шығындар пайда болатын
Ең алдымен есепте шығындардың үш санаты туралы мағұлмат жинақталады:
1. дайындалған өнімнің өзіндік құны мен алынған пайданы анықтау
2. басқарушылық шешім қабылдау үшін;
3. бақылау мен реттеу процесін жүзеге асыру үшін.
Көрсетілген үш бағыттың әрқайсысы, өз кезегінде, одан әрі нақтылауды,
Қарастырылған жіктеуге сәйкес есеп жүргізу – өндіріс шығындарының отандық
Баптар бойынша шығындардың жиынтығы «Негізгі өндіріс» шотында көрсетіледі. Дегенмен
1.2 Өнімнің өзіндік құны және калькуляциялау принциптері, оның объектісі
Өндірістік қызметке жұмсалатын шығындар түсінігі басқарушылық есепте жиі қолданылады,
Өзіндік құнды түсіну үшін (шығындар жиынтығы ретінде) өзіндік құнды
Өнімнің өзіндік құны - оның шығару мен өткізуге арналған,
Өзіндік құн деп- белгілі бір мақсатқа ақшалай өлшеммен жұмсалған
Өнімнің өзіндік құнына мыналар кіреді:
кәсіпорында өнім өндіруге шығатын еңбек, қаржы және еңбек керек-жарақтары
өнімді өткізуге: буып-түю, орау, сақтау, тиеу мен тасымалдауға; делдалдық
өнімді осы кәсіпорында өндіру мен өткізуге байланысты емес, бірақ
Сонымен қатар, өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына ақаудан,
Басқару есебі жүйесінде өзіндік құнды жасау, калыптастыру тәртібі тым
Кәсіпорын үшін өз шығындарын басқару мүмкіндігі болуы, өзіндік
Шығындар есебінің нақты объектісі әртүрлі шекарада анықталуы мүмкін. Шығындар
«Әртүрлі мақсат үшін әртүрлі өзіндік құн» негізгі принципі өзіндік
1) толық өндірістік өзіндік құн, ол қалыпты жағдайда оперативті
2) тікелей өндірістік (ішінара) өзіндік құн арнайы жағдайларда оперативті
3) жауапкершіліктің орталығы бойынша өзіндік құн. Ол жауапты атқарушыларының
Толық өзіндік құн өндіріске жұмсалған барлық рерсурстарды құрайды. Ол
Аяқталмаған өнімге жатқызылған жанама шығындарың үлесі жорамал түрінде болғандытан,
Толық өзіндік құн бойынша бағалау жүйесін жетілдіру – қалыпты
Жанама шығындардың жоспарлы жылдық сомасы
(1)
өндірістің жоспарлы көлемі (машина-сағат)
Өнім бірлігінің толық өзіндік құнынын есептеудің қиындығы, шығындарды бағалау
Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығын түрлеріне байланысты отаңдық экономикалық
- цехтық - тікелей шығындар мен жалпы өндірістік шығыстарды
- өндірістік - цехтық өзіндік құн мен жалпы шаруашылық
- толық өзіндік құн — коммерциялық және өткізу шығыстарына
Бұйымының өзіндік құн элементтері
6 сурет - Толық өзіндік құнның қалыптасу процесі
Сатуға өндірілген және дайындалған өнімнің толық өзіндік құнын мынадай
Жұмыс күшіне тікелей шығындар + материалдар + қосымша
шығыстар = Өндірістік өзіндік құн + Өткізу шығындары +
шығыстары = рентабельділік % толық өзіндік құны =
Сатылым (келісімшарттық) құны.
Жеке және орташа салалық өзіндік құн деп екіге бөлінеді.
Жоспарлы және нақты өзіндік құн болады. Жоспарлы өзіндік құнның
Нормаларға сәйкес келешекете пайда болуы тиіс шығындарды бағалауды нормативті
Нормативтер бойынша шығындарды бағалау жүйесі кәсіпорынның ресурстарын пайдалану деңгейін
Ішінара шығындар бойынша өзіндік құнды бағалау тікелей шығындарды жабуға
Айрықшылық жағдайлар кейде өзіндік құнды есептеуге, сараланған шығындарды қолдануға
1.3 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және шығындар есебі
Калькуляциялау - өнім, жұмыс және көрсетілетін қызмет бірліктерінің өзіндік
Калькуляцияда өндірістегі өнімнің нактылай түрін өндіру мен өткізуге, сондай-ақ
Қазіргі заманға экономикалық әдебиет калькуляциялауды өнімнің жеке түрлері бірліктерінің
Калькуляциялаудың міндеті - шығындардың оны көтеруші бірліктерге, яғни өткізуге,
Калькуляциялаудың түпкілікті нәтижесі - калькуляцияны ұсыну. Өнімнің, жұмыстың және
Жоспарлы калькуляция еңбек шығындарының озық (прогрессивті мөлшері) және одан
Жоспарлы калькуляцияның бір түрі - сметалык калькуляция; оны бір
Шығындардың ағымдағы мөлшері кәсіпорынның осы кезеңдегі жұмысының өндірістегі мүмкіндіктеріне
Өнімнің өзіндік құнының есепті (нақты) калькуляциясы жоспарлыдан кәсіпорынға байланысты
Нормаға сәйкес (нормативті) калькуляциялау ағымдағы жоспарлы калькуляциялаудың бір түрі
Жобалық (проектные) калькуляция - келешектік калькуляцияның бір түрі, олар
Шамаланған (провизорная) тоғыз ай немесе баскаша кезең ішіндегі накты
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялағанда калькуляциялық бірліктер қолданылады, олар калькуляциялау
Өндірілетін өнім, технологиялық процесте, өндірістік ұйым-дастыруды сипаттаудағы айырмашылықтар практикада
Заттай (натуральды) бірліктер бұл өнім жоспарланатын, есептелетін және тұтынушыларға
Ірілендірілген заттай (натуралды) бірліктер біртекті өнім жиынтығын аралық калькуляциялау
Шартты-заттай бірліктер өнімді калькуляциялау үшін колданылады, бірліктегі пайдалы заттың
Құндық бірліктер - көтерме (өткізу) бағадағы косалқы бөлшектер 1000
Еңбек бірліктері ұйым бөлімшесінің өнімін калькуляциялау үшін қолданылады (1
Орындалған жұмыс пен көрсетілген кызмет калькуляциялық бірлік ретінде, әдетте
Техникалық-экономикалық көрсеткіш калькуляциялық бірлік ретінде біртекті бұйымдардың пайдалы тұтынылатын
Калькуляциялық бірліктердің сан түрлілігі накты жағдай үшін негізделген әдісті
Калькуляциялауға ең алдымен қатысы бар өндірістік шығындар есебі (өндірістік
Бұрын болған калькуляциялық жүйелер бір мақсатты - өзі өндірген
Калькуляциялаудың қазіргі заманғы жүйелері өзара байла-нысты көрсеткіштердің ара қатынасын
Олардың мазмұнындағы ақпарат тек дәстүрлі міндеттерді шешуге жол ашып
өнімді ары карай шығарудың максатка сәйкестілігін;
өнімнің еңұтымды, колайлы бағаларын белгілеу;
шығарылатын өнімнің ассортиментін оңтайландыру;
жұмыс істеп тұрған технология мен станок паркын жаңартудың мақсатқа
басқару жеке құрамының жұмыс сапасын бағалау.
Қазіргі заманғы калькуляциялау кәсіпорын немесе жауапкершілік орталығы қабылдаған жоспарды
Калькуляциялау трансферттік баға белгілеуге негіз болып қызмет етеді. Трансферттік
Кәсіпорын бөлімшесі сыртқы сатып алушыларға өз бетінше шығуға құкық
Егер бөлімшенің өнімі (көрсетілетін кызметі) кәсіпорынның ішінде толығымен тұтынылатын
Сондықтан, өндірістік есеп пен калькуляциялау өнімнің өзіндік құнын ғана
Калькуляциялағанда шығындар есебінің объектілері мен өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын
Кез келген кәсіпорындағы калькуляциялау, қызмет түріне, меншік мөлшері мен
Шығын есебінің объектісі - өзіндік құнды басқару мақсаты үшін
Көп мақсатты есеп жүйесінде есеп объектісінің екі тобын бөледі:
Бұлар ресурс түрлері еңбек құрал-жабдықтары, еңбек керек-жарақтары мен қызмет
Шығын есебі объектілері бойынша топтасқан ақпарат басқарма талаптарына сай
Калькуляциялау объектісі - белгілі бір құнды жұмыс пен көрсетілетін
Калькуляциялау объектілерінің негізгі номенклатурасын әрбір кәсіпорын өндіріс типін, өнім
Өнеркәсіптің кеткен өндіруші, газ-энергетико салаларында бітпеген өндіріс болмаса (мысалы,
Бұл жекелеген данамен, шағын сериялармен, жаппай өндірістегі бұйымның кейбір
Технологиялық процесс сатыларға (бөлістерге) бөлінетін өндірісте мұндай сәйкестік байқалмайды.
Барлық сомалар үшін өндірістегі тікелей материалдық және еңбек шығындарына
Басқаша айтсақ, шығын есебі объектілерін таңдау өндіріс технологиясының ерекшеліктеріне,
Машина жасау жеңіл өнеркәсіп, қара және түсті металлургия салалары
Шығын есебі объектілері мен калькуляциялау объектілерін қалыптастырудың жалпы принциптері
Калькуляциялау объектілерінің калькуляциялық есеппен және калькуляциялық бірлікпен мақсатқа бағытталған
Кез келген кәсіпорында калькуляциялау мынадай принциптерді ескере отырып ұйымдастырылады:
Қосымша шығыстардың бөлу тәсілін таңдау өнім (жұмыс, көрсетілетін қызмет)
Шығындарды кезең бойынша шектеу. Оның мәні операциялардың бухгалтерлік есепте
Өнім өндірісіне шыққан ағымдағы шығындар мен күрделі қаржы бойынша
Шығын есебі мен калькуляциялау тәсілдерін таңдау - өндіріске шыққан
Толық және толық емес өзіндік құнды калькуляциялау.
Егер кәсіпорында жұмсалған шығындар есебінің жүйесін өнімнің (жұмыстың, көрсетілген
Толық емес өзіндік құнды жасау тәсілі "директ-костинг", ал толық
Шығын түрлері бойынша тікелей және жанама шығындар бөлінеді. Тікелей
Бұл кезеңде тікелей шығындардың шығарылатын өнім түрлері бойынша бөлінуін
Өнімді негізгі де, қосалқы өндіріс те ("басқа жаққа шығару"
Толық өзіндік құнды калькуляциялау. Біздің тәжірибемізде толық өзіндік құнды
Есепте шығындар объектісіне бірден жатқызылуы мүмкін тікелей шығындар:
1) тікелей материалдық шығындар;
2) еңбекті өтеудің тікелей шығындары;
3) еңбекті өтеуден аударымдар.
Тікелей материалдық шығындарда өндіріске жұмсалған негізгі материалдардың нақты өзіндік
Өнімнің толық өзіндік құнын есептегенде, оған жанама шығындар кіреді,
Өнім өндірудің, жұмысты орындаудың, қызмет көрсетудің толық өзіндік құнына
Өнімнің, жұмыстың, көрсетілетін қызметтің нақты өндірістік өзіндік құны сомасы
Толық өзіндік құн негізінде кәсіпорын басшысы өнімнің пайдалылығы мен
Толық өзіндік құн бойынша есептеу жүйесінің біздің пікірімізше, бірқатар
Толық өзіндік құн бойынша есептеудің тиімді жақтары: Қазақстан Республикасында
- өзіндік құнды жоспарлы
- өндіріс көлеміне байланысты шығындар тәртібінің сипатына назар аудармау
Негізгі материалдың шығындар тікелей шығындардың (қосалқы материалдар жанама шығыстар
БЕС-на сәйкес материалдардың нақты өзіндік құны олардың сатып алу
Шығын баптарын көрсететін негізгі материалдардың құнын бағалау үшін дәстүрлі
ФИФО тәсілі бойынша материалдардарды бағалауда: "бірінші келдің, бірінші кеттің"
ЛИФО тәсілі бойынша материалдарды бағалаған кезде, "соңында келіп, бірінші
Материалдарды бағалаудың көрсетілген тәсілдерін қолдану кәсіпорынды материалдардың аналитикалық есебін
Орташа өзіндік құн тәсілін пайдаланғанда, материалдық қорлардың өзіндік құны
ФИФО мен ЛИФО тәсілдері бойынша материалдарды бағалау мысалы келесі
3 кесте - «Жезқазған кен байыту фабрикасында» материалдарды ФИФО
Көрсеткіштер Бірлік саны,
дана. Бірліктің, бағасы, теңге Сома, теңге
1 2 3 4
Материалдардың ай басындағы
қалдығы 1600 10 16000
Ай ішіндегі материалдардың
түсуі:
бірінші партия 2100 10 21 000
екінші партия
үшінші партия 1000 13 13000
Бір айдагы жиыны 10 100 - 801000
Материалдардың бір айда жұм-
салуы:
а) ФИФО тәсілі бойынша: 3700 10 37 000
бірінші партия 7000 8 56000
екінші партия 400 13 5200
үшінші партия
Бір айдағы жиыны 11 100 1 98200
ә) ЛИФО тәсілі бойынша:
1 2 3 4
бірінші партия 1000 13 13000
екінші партия 7000 8 .. 56000
үшінші партия 3100 10 31 000
Бір айдағы жиыны 11 100 - 1 00 000
Материалдардың ай соңындағы
қалдығы
а) ФИФО тәсілі бойынша 600 13 7800
ә) ЛИФО тәсілі бойынша 600 10 6000
«Жезқазған кен байыту фабрикасында»-ғы бір
Материалдарды бағалаудың жоғарыда келтірілген тәсілдерін қолдануды талдау мынадай тұжырымдар
ФИФО тәсілі материалдарды хронологиялық тәртіппен түсуіне сәйкес партияның өзіндік
ЛИФО тәсілі соңғы партиялардың өзіндік құны бойынша материалдарды бірінші
Орташа өзіндік құн тәсілі босатылатын ресурстары орташа сатып алу
Материалдарды есептен шығару шығыс жайлы құжаттар негізінде атқарылады.
«Жезқазған кен байыту фабрикасында»-да есепті кезең ішіндегі материалдың жалпы
РФ = 0НП + П-В-ОКП
Мұндағы, РФ- есепті кезең ішіндегі материалдың нақты шығысы;
Онп - есепті кезең басындағы материалдың қалдығы;
П- есепті кезең бойы материалдың түсуін құжатпен растау;
В- есепті кезең бойы материалдың ішкі ауыстырылуы (материалды қоймаға
Окп - түгендеу мәліметтері бойынша анықталатын есепті кезең соңындағы
Әрбір бұйымға шыққан нақты шығысты норма бойынша шығысқа сәйкес
Негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбек ақысы тиісті аударымдарымен бірге тікелей
Еңбектің істеген мерзіміне қарай ақы төленетін түріндегі еңбеккерлердің еңбекақысы
Әрбір жұмысшының ауысым немесе есептелетін кезең ішіндегі өнімділігін анықтау
Кесімді бағаны нақты іс-жүзінде жеткен өнімділікке көбейткенде кесімді ақы
Жанама шығындар нақты объектісі белгісіз болған жағдайда үстеме шығындарына
Кезең шығыстарын (7110,7210,7310) да жанама деп тануға болады, өйткені
Қосымша шығыстар өндірістік бөлімшелерде, учаскелерде, цехтарда, өндірістерде, бөлістерде пайда
Бұл шығыстардың мөлшерлері көбіне өндіріс көлеміне байланысты, қосымша шығыстардың
Қосымша шығыстардың аналитикалық есебі кәсіпорынның бөлімшелері бойынша, ал олардың
7 бухгалтерлік есеп стандарттары шығыс баптарының мынадай номенклатурасын ұсынады:
1) басқа жақтан алынған материалдар, оның ішінде
2) қызметкерлердің еңбегін өтеу;
3) еңбек өтеуден заңнамалар белгілеген мөлшерлеме бойынша
4) негізгі құрал-жабдықтарды жөндеу;
5) негізгі құрал-жабдықтардың тозуы
6) коммуналдық қызмет;
7) жал төлемі;
8) басқадай қосымша шығыстар.
Ай ішіндегі үстеме шығыстардың түрлерін арнайы тізімдемеде көрсетуге мүмкіндік
Әдетте ұйымдарда өндіріс басшылары мүмкін болатын шығындар мөлшерін біліп,
Үстеме шығыстарды бөлу процесі үш элементтен тұрады:
шығындарға қатысты объект таңдалады;
объектіге жатқызылған шығындар таңдалады және жинақталады;
шығындардың есептік объектімен арақатынаста болатын бөлу базасы таңдалады.
Бөлу тәсілдері ерікті түрде бухгалтер-талдаушының ұйғарымы бойынша таңдалады. Бөлу
Үстеме шығыстарды таңдаудың маңызды принципі осы өнім түріне шыққан
Кезеңдердің аналитикалық есебі шығыстардың тобы бойынша, ол топтың ішінде
7 БЕС-да кезең шығыстарының өнімді өткізумен байланысты келесі шығындары
еңбекақы, сыйақы және еңбекақыға байланысты төлемдер бойынша;
тауар өткізумен шұғылданатын қызметкерлердің еңбек қорынан әлеуметтік салық аудару;
буып-тұю, орау, тиеу, тасу бойынша;
өткізу және басқа
комиссиялық аударымдар;
коммуналдық қызметке: өткізу орындарындағы тауар-
ларды сақтауға арналған бөлмелерді ұстау бойынша;
жарнамаға: өткізу нарығын жете білу бойынша;
белгіленген мақсаты ұқсас басқа шығыстар.
Жалпы және әкімшілік шығыстарға - өндірістік процеспен байланысты емес
- жалақы, сыйақы, жәрдемақы
- әкімшілік жеке қызметкерлерінің еңбек қорынан әлеуметтік салық аударымдары;
- лауазымды қызмет адамдарына қосымша төлемдер
- коммуналдық қызметке;
- әкімшілікке белгіленген бөлмені ұстау;
- күмәнді борыштар бойынша резерв сомасын есептеу;
- айыппұл (штраф) өсімақы
- орындамағаны үшін төленетін айып (неустойка);
- белгілеуі бойынша ұқсас шығыстар.
Кәсіпорынды басқаруға шыққан шығыстар мемлекет тарапынан нормалауға және шектеуге
Бір ай ішіндегі жалпышаруашылық шығыстар тізімдемеге жазылады, бұл оларды
Шығындарды есепке алудың, және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тапсырыстық
Тапсырыс кәсіпорынның өндірістік белімшесінде арнайы бланкілерде (тапсырысты есепке
- барлық шығарылған шығындар туралы мәліметтерді шоғырландырып және оларды
- уақыт аралығындағы емес, аяқталған әрбір партия бойынша шығындарды
- тек бір ғана шотты жүргізу, "аяқталмаған өндіріс" (батыс
Тапсырыстың өзіндік құнын калькуляциялау үшін шалафабрикатсыз әдісі пайдаланылады.
Тек дайындау цехында (құю, ұсталық-пресс және т.б.) шалафабрикатты әдіс
Цехтар шығындары әрбір (жекелеген) табыстың кескінінде, калькуляциялаудың бекітілген номенклатурасы
Ал үстеме шығыстары олардың өндірілген орны бойынша есептелінеді және
Ақаудан алынған жоғалтулар, әдетте, өндірістің тиесілі тапсырыстарына есептен шығарылады.
Тапсырыс орындалып біткен соң және оның техникалық қабылдануы тапсырыс
Сондай-ақ, кез келген тапсырыстың өзіндік құны бұрмаланбауы үшін (әсіресе,
Бұл әдісті колдану барысында іс жүзіндегі өзіндік құн тапсырыс
Кіші сериялық өндірісте тапсырыс саны ағымдағы айда шығарылатын болып
Тапсырыс № ______________________
Қорлар үшін _____________________Сатып алушы ______________________
Өнім________________Жұмыстың___________Жұмыстың________________
басталуы
__________________________________________________________________
Цех №1
Негізгі материалдар Негізгі жұмысшылардың еңбек ақысы Жалпыөндірістік шығындар
Мерзімі Негізі (наряд №) Сомасы Мерзімі Негізі (наряд №)
Бюджеттік коэффициент бойынша бөлініп таратылады
Цех №2
Негізгі материалдар Негізгі жұмысшылардың еңбек ақысы Жалпыөндірістік шығындар
Мерзімі Негізі (наряд №) Сомасы Мерзімі Негізі (наряд №)
Барлық шығындар
Шығындар Цех №1 Цех № 2 Барлығы
Негізгі материалдар
Негізгі еңбек ақы
Жалпыөндірістік шығындар
Барлығы:
Тораптар мен детальдардың (бөлшектердің) бірнеше түрі бойынша олардың шығындарының
Кәсіпорынның экономикалық қызметінің кызметкерлері жекелеген және кіші сериялық өндіріс
Тапсырыстар бойынша шығындар топтастырылып, өндіріс есебінің карточкаларында әрбір тапсырыстың
Тапсырысты есепке алу карточкасының үлгісі № 1 сызбада келтірілген.
Тапсырыстар бойынша әр цехтың шығындары жеке-жеке есепке алынып, тапсырыс
Тапсырыстық тәсіл бойынша бірнеше операциялар жүзеге асырылады. Сол операциялардың
Айталық, ұйым 16Ғ және 23Н тапсырыстарын қабылдады. Есепті кезең
Дт 1310 «Материалдар» Кт 1010, 3310 - 45600
Дт 1310 «Материалдар» Кт 1010, 3310 - 4100 теңге
Қоймадан 94000 теңге негізгі материалдарды және 4800 теңге көмекші
Дт 8010 1340 «Аяқталмаған өндіріс» 94000
Дт «Жалпы өндірістік шығыстар»
Кт 1310 «Материалдар» 98800 теңге.
Өндіріс жұмысшыларына еңбек ақы төлеумен байланысты тікелей шығындар «Аяқталмаған
Дт 8110 /1340 «Аяқталмаған өндіріс» 82000
Дт «Жалпы өндірістік шығыстар»
Кт 3350 «Еңбек ақы бойынша есеп айырысу» 120 000
Сол мезетте әрбір тапсырысқа қатысты еңбек ақы шығындарын тапсырыстар
Сонымен қатар келесідей түрде жалпы өндірістік шығындар жұмсалған болсын.
Дт «Жалпы өндірістік шығыстар» -
Кт «Касса» / «Жабдықтаушылармен есеп айырысу»
Жалпы өндірістік шығындар нормативтік коэффициент арқылы бөлініп таратылады. Біздің
Дт 8010 /1340 «Аяқталмаған өндіріс» 69700
Кт «Жалпы өндірістік шығыстар» - 69700 тг.
Жалпы өндірістік шығындардың есептен шығарылуы сәйкес тапсырыстардың карточкаларында көрсетіледі:
Өндіріліп біткен өнім қоймаға жіберіледі және «Дайын өнім» шотына
Дт 1320 «Дайын өнім» 194000 тг
Кт 8110 «Аяқталмаған өндіріс» 194000 тг.
Айталық, ұйым өзіндік құны 176364 теңге болатын 16Ғ тапсырысының
Дт 7010 «Сатылған өнімнің өзіндік құны» 176364
Кт 1320 «Дайын өнім» 176364 тг.
Ал түсім сомасына:
Дт 1010, 1210 260000 тг
Кт 6010 «Өнімдерді сатудан алынған табыс» 260 000 тг.
Есепті кезең соңында «Жалпы өндірістік шығындар» шотындағы соңғы қалдық
Дт «Есептен шығарылған жалпы өндірістік шығындар» 69700 теңге
Кт «Аяқталмаған өндіріс» - 135 тг
Кт «Дайын өнімдер» - 33 тг
Кт «Сатылған өнімнің өзіндік құны» - 332 тг
Кт «Жалпы өндірістік шығындар» - 69200.
Тапсырыстық тәсіл бойынша өнім бірлігінің өзіндік құнын анықтау қарапайым
Сонымен, қорыта келгенде, таспырыстық тәсілдің негізгі сипаттамалары төмендегідей:
көп тапсырыстар бір есепті кезеңде орындалады;
өндірістік материалдар, еңбек ақы және үстеме шығындар әр тапсырыс
тапсырыстық карточка негізгі құжат болып танылады;
шығындар тапсрырыстың аяқталуына қарай есептен шығарылады.
2 Өндірістің техникалық-экономикалық сипаттамасы және бухгалтерлік есебі
2.1 Жезқазған кен байыту фабрикасының техникалық-экономикалық сипаттамасы
№ 1, 2 Жезқазған кен байыту фабрикасы Қазақстан Республикасы
Байыту фабрикасы заңды тұлға болып табылмайды, «Казкоммерцбанкте» жеке шоты
Жезқазған кен байыту фабрикасы екі байыту фабриканың бірігуінің нәтижесінде
Тау-кен жұмыстарының қарқынды дамуына байланысты кен өндірудің жаңа қуатты
Жоба бойынша фабрикада кеннің келесі сұрыптарын өңдеуді қарайды: жер
Кен фабрикаға түскен кезде 1000-1100мм ірілікте, ал жер астында
Фабриканың өндірістік бөлімдерінде (корпустарында) барлық технологиялық жағдайлар, яғни кенді
Екі фабриканың ортақ жағдай: қоюландрғыш, сүзгіден өткізу бөлімдері, аяқтау
Байыту фабрикасы толық су айналымы ретінде жұмыс істейді, ешбір
Байыту фабрикаларының негізгі құралдарына:
конусты ірі ұсатқыш бұлар алғашқы ірі кендерді және басқа
орта дәрежедегі ұсатқыш екінші дәрежедегі ірі ұсатқыш үшін пайдаланылады;
конусты ұсатқыш бұл үшінші дәрежедегі әлсіздеу ұсатқыш, жұмыс кезінде
инерциялық ауыр тарсылу түріне арналған ірі кендерді құрғақ күйінде
ортаға қарай қатты инерциялану үшін екі классты ірілік болады;
барабанды диірмендер бұлар кеннің ұсақталғаннан кейінгі дымқылға арналған
бір спиральды және екі спиральды классификаторлар ұсақ етіп бөлінетін
гидроциклонды құрылғылар орталықтан жұқа ұсатылған материалдар классификациясы үшін, нәтижесінде
флотационды машиналар бұлар флотациялық көпіршіктенген әдіспен байыту үшін ұсатылған
рерифериялық қоюландырғыш бұлар қоюландыру және пульпілердің қоймалжыңдануы және судың
ұрылмалы (барабанды) вакуум-фильтрі бұл суспензия бөлінуі үшін (пульпілер) фракцияның
Фабрикада қолданылатын негізгі технологиялық материалдар мыналар болып табылады: елеу
Негізгі шаңдайтын заттар, атмосфераның шаңдауы,, шаңның пайда болуы, әртүрлі
Жезқазған байыту фабрикасы өндірістік қызметін «Қазақмыс АҚ корпорациясының ішкі
Жезқазған кен байыту фабрикасындағы кенді қайта өңдеу үлгісінен сипаттама.
Жезқазған кен байыту фабрикасы ЖМЗ алынған қосылымдарды сусыздандыру және
Бірінші фабрика нейтрализациялау – бейтарап цехында жер асты қазбаларын
Екінші фабрика жер асты мыс сульфиді кенін, ашық –
Жезқазғандағы мыс кенінің қоймалары құмды мыс түріне жатады. Протодьяконова
Жер бетіндегі кен қазбалары төмендегідей сорттарға бөлінеді:
Тотыққышы бар сульфид 10% дейін.
Аралас-тотыққышы бар 20% дейін.
Тотыққышы бар қышқыл 20% астам.
Сульфиді мыс кендерінің негізгі минералдары борнит, халькозин, халькоперит болып
Кенді емес минералдар: кварц, дала шпаттары, корбанаттар, хлорид, топырақты
Карерда алынған сульфидті мыс кендері жер асты қазбаларындағыдай минералдарды
Аралас мыс кендері сульфидті кенмен алынады. Орташа қыйыршықты кендендіру
Екі фабриканың, яғни ЖБФ №1 және ЖБФ №2 жылдық
Өндірістің кірістер мен шығыстар туралы есебі 30 БЕС-ына сай
негізгі қызметтен табыс;
өткізілген дайын өнімнің (тауардың, жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны;
жалпы табыс;
кезең шығындары (өткізу шығындары, жалпы және әкімшілік шығындары, сыйақы
негізгі қызметтен табыс (шығын);
негізгі емес қызметтен табыс (шығын);
негізгі қызметтен салық салуға дейінгі табыс (шығын);
қорпоративтік табыс салығы;
негізгі қызметтен салық салынғаннан кейінгі табыс (шығын);
төтенше жағдайлардан табыс (шығын);
таза табыс (шығын).
Жезқазған кен байыту фабрикасының кірістер мен шығыстар туралы есебінде
Жезқазған кен байыту фабрикасының қаржылық шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштерін
6 кесте - «Жезқазған кен байыту фабрикасы»-ның қаржылық шаруашылық
Р/с Көрсеткіштер Өлшем бірлігі Өткен жыл Есепті жыл Ауытқулар
Сома Пайыз
1 Сатудан алынған табыс мың. теңге 96353 58440 -37913
2 Өнімнің өзіндік құны мың. теңге 18790 14151 -4639
3 Жиынтық табыс мың. теңге 77563 44289 -33274 57.1
4 Кезең шығындары мың. теңге 75401 43355 -32046 57.5
5 Салық салуға дейінгі табыс мың. теңге 2161 934
6 Табыс салығы мың. теңге 648 280 -368 43.2
7 Таза табыс мың. теңге 1512 653 -859 43.1
8 Негізгі құралдардың жылдық құны мың. теңге 1959
9 Еңбек өнімділігі теңге 37.8 16.3 -21.5 0.4
10 Қор қайтымдылығы теңге 49.18 5.5 -43.7 11,18
11 Қор сыйымдылығы теңге 0.02 0.18 0.16 900
12 Қормен жарақтандырылуы теңге 49 265 216 540,8
13 Активтердің айналымдылығы теңге 0.02 0.18 0.16 900
14 Сату рентабельділігі % 1.57 1.11 -0.46 70,7
15 Активтер рентабельділігі % 0.7 0.06 -0.64 8,57
Кестеден көріп отырғанымыздай есепті жылды өткен жылмен салыстырғанда
«Жезқазған кен байыту фабрикасы»- ның есеп саясаты. «Жезқазған кен
Ұйымның ұйымдастырушылық, басқару құрылымы. «Жезқазған кен байыту фабрикасы»-ның
8 сурет - Жезқазған кен байыту №1,2 фабрикасының басқару
Бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесі
1. «Жезқазған кен байыту фабрикасы»-нда бухгалтерлік есеп
ҚР-ның 2007-ж. 28-ақпанда шыққан №234-III "Бухгалтерлік есеп және қаржылық
Бухгалтерлік есеп стандарттары (өзгертулер мен қосымшаларын ескеру);
Бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік нұсқаулықтар;
2002-ж. 18-қыркүйегінде шыққан №438 бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары
«Жезқазған кен байыту фабрикасы»-ның есеп саясаты;
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқаулар, нормативтік актілер.
2. «Жезқазған кен байыту фабрикасы»-ның бухгалтерлік және
3. «Жезқазған кен байыту фабрикасы»-бухгалтерлік есеп мына принциптерге негізделеді:
есептілік - табыс нақты алынғанда, шығыс жабылғанда танылуы;
әрекеттің үздіксіздігі - онда қаржылық есеп серіктестік жұмыс істеуде
және жақын болашақта істейді деген алғы шартпен жүргізу.
Қаржылық есептің өткен кезеңдеріндегі жіберілген қателер келесі кезеңде есепке
Фабриканың қаржылық есебі сипаттамасының негізгі қасиеттері түсініктілік, орындылық, сенімділік
«Жезқазған кен байыту фабрикасы»-есеп саясатындағы өзгерістер ҚР заңнамасында және
Бухгалтерлік құжаттама:
Бухгалтерлік жазбалар алғашқы құжат негізінде жасалып, бухгалтерлік есебінде негізгі
Бухгалтерлік жазбалар қолмен сонымен қатар компьютерлік есеп жүйесі арқылы
Біртекті операцияларға жинақтық құжаттар жасалады. Жинақтық құжаттар алғашқы құжаттармен
Серіктестіктің алғашқы құжаттарын, бухгалтерлік есеп регистрларын
коммерциялық құпия ақпараты болғандықтан, оған тек басшылық рұқсат берген
Операция мәніне қарай басшылық бухгалтерлік құжаттарға қол қоятын тұлғалар
«Жезқазған кен байыту фабрикасы»-бухгалтерлік құжаттары ҚР заңнамасы
Түгендеу. Бухгалтерлік есеп мәліметтерінің шынайылығы үшін кем
Сипатына қарай түгендеу жоспарлы және аяқ астылы сипатта болады.
жылдық есеп алдында негізгі құралдар, ТМҚ-тар (есеп жылының 25-желтоқсанында);
серіктестіктің кассасындағы ақша қаражаттары айына бір рет;
серіктестіктің дебиторлары және кредиторларымен есеп айырысуды тексеру тоқсанына бір
3. Міндетті түрде аяқ асты түгендеу егер де:
материалды жауапты тұлға ауысқанда (өткізу - өткізіп алу күні);
ТМҚ-ның бұлінуі, жоғалуы, бұзылуы болғанда;
форс-мажорлық жағдайлар туындаса;
- серіктестіктің өз қызметін тоқтатқан кезде ликвидациялық баланс жасау
Түгендеудің жүргізілуіне жауапты фабрика директоры және үнемі әрекет ететін
Түгендеуді жүргізу, оған қажетті құжаттарды толтыру, бухгалтерияға берілетін түгендеу
Түгендеудегі басты шарт түгендеуге жататын құндылықтары бар және оның
Әдістемелік бөлім төмендегідей жүргізіледі:
Кезең шығындары «Жезқазған кен байыту фабрикасы»-ның қызмет ерекшелігіне қарай
- жалпы және әкімшілік шығындар, ТМҚ-тарды өткізу бойынша шығындар;
- пайыздар бойынша шығындар.
Бұл шығындар шаруашылық көлеміне байланысты емес тұрақты шығындар.
Жалпы және әкімшілік шығындарға мыналар кіреді:
әкімшілік персоналға жататын қызметкерлер еңбекақысын төлеу;
шаруашылықта қызмет атқаратын персонал еңбекақысын төлеу;
бекітілген норма бойынша әкімшілік және шаруашылық персоналының еңбекақысынан аударымдар;
әкімшілік басқару аппаратын ұстау, ЖШС құрылымдық бөлімшелерінің
жұмысшыларын ұстау, материалды-техникалық және көліктік қызмет көрсету;
байланыс, есептеу, өлшеу және т.б. шаруашылықта қажетті құралдарды ұстау
әкімшілік басқару құралдары мен жүйесін құру, жетілдіру шығындары;
банк қызметін төлеу;
лимит шегінде әкімшілік персоналының іссапар шығындары;
серіктестіктің штаттық кестесінде жоқ қызметті жасаған өзге ұйымның қызметін
конторалық, баспалық, пошта-телеграф, телефон шығындары;
өкілдік шығындар;
жұмыс күшін ұйымдасқан жинау, оқыту, жұмыстан босату кезіндегі компенсация.
НҚ-дарды жалға алу шығындары;
мүліктен аударымдар, салықтар, өзге де төлемдер;
қоймалардағы ТМҚ-тардың жоғалуы, бұзылуы, жетіспеушілігі және т.б. өндірістік емес
коммуналдық қызмет, жұмысшылардың еңбегін қорғау, ЖШС-ті күзету, өрттен қорғау
нақты еңбекақыға дейінгі уақытша еңбек қабілетін жоғалтуда қосымша
әрекеттегі заңнамаға сәйкес өндірістік емес жұмысшылардың еңбек демалысына шығу
ақпараттық, консультациялық қызметтерді төлеу;
жұмысшылардың жұмысқа келудегі жол шығындарын өтеу;
шаруашылық шарттарының бұзылуы нәтижесіндегі пенялар айыппұлдар және басқа да
Өткізу бойынша шығындар. ТМҚ-тарды сату кезінде туындаған шығындар кіреді.
өткізу бөлімі жұмысшыларының еңбекақысы, еңбекақыдан аударымдар, НҚ-дарды ұстау және
жеткізу пунктіне дейінгі тасымалдау шығындары, тиеу-түсіру жұмыстары;
тауардың нарығын зерттеу, өткізу нарығындағы жарнама бұйымдарын шығару. көрме-жәрмеңкелерге
«Жезқазған кен байыту фабрикасы»-ның өткізу бойынша шығындары есебі 7110
Пайыздар бойынша шығындар. Пайыздар бойынша шығындар есебі 7310 "Сыйақы
Өндіріс шығындарын есептеу және өнімдердің, жұмыстар мен қызметтердің өзіндік
Өндірістік шығындар өзіндік құнға тікелей қосылатын тура және өндіріспен
Өндірістік шығындарды есепке алу үшін бухгалтерлік есептің мына шоттары
8410- үстеме шығындар.
8410 шотты бірнеше қызмет түрі: тасымалдар, қосалқы-көмекші қызмет, әлеуметтік
Өндіріс шығындарының жинағы:
1) механизациялау және автаматтандыру құралдарын қолдану арқылы жасалатын «Талдамалық
2) есеп автоматтандырылған құрылымдық бөлімшелерде № 10
Тасымалдау бойынша үдерістік (қайта бөлу) есепке алу әдісі және
Жезқазған кен байыту фабрикасының 2008 жыл бойынша шығындар қарастырылған.
Есептілік «Жезқазған кен байыту фабрикасы»-ның қаржылық есебі мыналардан тұрады:
бухгалтерлік баланс;
кірістер мен шығыстар туралы есеп;
ақша қозғалысы туралы есеп;
меншік капиталындағы өзгерістер туралы есеп;
есеп саясаты туралы ақпарат және түсіндірме хаты.
«Жезқазған кен байыту фабрикасы»-ның қаржылық есебі ҚР-сының бухгалтерлік есебі
Бухгалтерлік баланс 30 "Қаржылық есепті ұсыну" БЕС-ына сай принциптермен
- «Жезқазған кен байыту фабрикасы»-ның бухгалтерлік балансы фабриканың активтері,
2.2 Өндірістің өндірген өнімінің өзіндік құнының калькуляциясы
Шығындардың барлық топтастырылуы қандай да бір шешім қабылдау үшін
Сондықтан өндірістік шығындар есебінің жүйесі шығындарды сипаттаудың әдіс тәсілдерінің
Өндірістің технологиялық және ұйымдық ерекшекліктері, өндірістік айналымның ұзақтығы, өнімдердің
9 сурет – Өндірістік шығындар есебін жіктеу жүйесі
Шығындар есебі жүйесін пайдалану және калькуляциялау еркін болмауы қажет.
Отандық кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауды негізінен келесі әдістердің
нормативтік;
сатылық;
тапсырыс бойынша.
Элементтер бойынша
шығындарды қорытын
дылау
шығындарды
топтау
10 сурет - Өндірістік қызмет нәтижесі мен шығындар есебі
Олардың қолданылуы өнім түріне, оның құрамына, типіне және өндірісті
Зерттеу жұмыс барысында «Жезқазған кен байыту фабрикасында» өнімнің өзіндік
Нормативтік шығындар түсінігі ғылыми негізде үстеме шығындар, жұмыс күші
Нормативтік шығындарды әзірлегенде норманың мәніне сәйкес бірнеше проблемалар туындайды
- негізгі;
- оң;
- ағымдағы.
Нормативтік шығындар ауытқу анықталмайынша (мәнді болмаса) өзгеріссіз қала береді.
«Жезқазған кен байыту фабрикасы»-нда шығыстарды есептеуде өзінің негізгі мақсаты
Норма мен нормативтерді жасауды арнаулы бөлімдер мен мамандар, жауапты
Бірінші тәсілде өткен мерзімнің нақты нәтижесінен әртүрлі шығындарды шығарады,
Материалдар мен шикізаттардың тауарлы материалдық қорларына жататындар: сатып алынатын
7 кесте - Жезқазған Байыту Фабрикасының 2008 жылдың смета
Шығындар бөлімдері жоспар Факт Ауытқу
Материалдар 3 376 288,800 4 070 220,645 693 931,845
Жанар май 28 800,000 23 431,144 -5368,856
ГСМ 28 800,000 23 431,144 -5368,856
Энергия шығындары 2 091 129,120 2 076 306,277
электр энергиясы 1 731 788,640 1 751 215,455 19426,815
жеке баланстағы кәсіпорын 1 731 788,640 1 751
ПЭС 1 731 788,640 1 751 215,455 19426,815
жылу, ыстық., хим/таза су 176 574,720 175 676,868 -897,852
Сырттай 87 427,680 10 074,972 -77352,708
ішкі цехтар 89 147,040 165 601,896 76454,856
СПВТС 89 147,040 165 601,896 76454.856
ішімдік су.,сарқынды, айналымдағы, жаңа 127 430,880 94 719,319 -32711,561
сырттай 127 430,880 94 719,319 -32711,561
Бу, конденманттың қайтарылмауы 55 334,880 54 694,635 -640,245
жеке баланстағы кәсіпорын 55 334,880 54 694,635 -640,245
Жезқазған ТЭЦ 55 334,880 54 694,635 -640,245
Еңбек ақы 997 200,000 911 455,142 -85744,858
негізгі 997 200,000 911 455,142 -85744,858
Әлеуметтік салық 141 196,320 139 081,180 -2115,14
Капитал салығы 225 828,144 73 654,461 -152173,683
қызметтер 225 828,144 1 438,910 -224389,234
жеке баланстағы кәсіпорын 8 828,784 1 438,910 -7389,874
Қазорталықжөндеу Сатбаев қ 8 828,784 1 438,910 -7389,874
Ішкі цехтар 216 999,360 0,000 -216999,36
ЛМЗ 150 177,600 0,000 -150177.6
СУМРЭО 7 580,160 0,000 -7580,16
ЖСРСУ 59 241.600 0,000 -59241,6
Ағымдағы жөндеу 576 567,360 235 188,289 341379,071
Қызметтер 576 567,360 8 421,370 -568145,99
Ішкі цехтар 576 567,360 8 421,370 -568145,99
ЛМЗ 512 697,600 8 421,370 -504276,23
ПГЛ 4 743,360 0,000 -4743,36
ЭРЦ 22 944,960 0,000 -22944,96
СУМРЭО 36 181,440 0,000 -36181,44
Амортизация 1 707 120,000 1 687 786,572 -19333,428
Арнайы тамақтандыру 15 696,000 31 953,575 16257,575
Басқа қызметтер 468 830,212 649 294,464 180464,252
жеке баланстағы кәсіпорын 26 251,305 50 126,657 23875,352
КМЗ 2 731, 920 29 162,431 26430,511
АТП-1 19 789,065 20 964,226 1175,161
Нипицветмет 3 730 ,320 0,000 -3730,32
сырттай 21 196,560 0,000 -21196,56
Цех ішінде 421 382,347 599 167,807 177785,46
Ксантогенат цехы 101 678,400 0,000 -101678,4
СМНПА 5 077,032 5 545,330 468,298
Кислород станциясы 1 617,120 0,000 -1617,12
ПМТС,Қазорталықжөндеу, ППЖТ және т.б.
0,000
341 258,919
431258,919
Салықтар 0,000 613,392 613,392
су үшін төлем 0,000 259,303 259,303
Басқалай 0,000 349,956 349,956
Еңбекті қорғау 0,000 75 158,704 75158,704
Сақтандыру төлемдері 0,000 26 782,752 26782,752
Рациондық ұсыныстар 0,000 320,574 320,574
Қайта бөлу 9 628 655,96 10 001 247,17 372591,215
Бастапқы аяқталмаған өндіріс 172 667,60 826 118,58 653450,979
Соңғы аяқталмаған өндіріс -172 667,60 -863 788,57 -691120.976
Басқа сатып алу 0,00 -584 683,13 -584683,131
Өндірістік өзіндік баға 9 628 655,96 9 378 894,04
Өнім көлемі (тонна) 24 157 296 21 464 456
1 тоннаның өзіндік құны 398,58 436.95 38.36830597
8 кесте - Жезқазған Байыту Фабрикасының 2009 жылдың смета
мың тенгеде
Шығындар бөлімдері Жоспар Нақты Ауытқу
Шикі зат 21 655 793 26 509 647 4
шикі зат 18 902 954
4 793 539
басқалар 2 752 839
60 315
ТЗР
0
Материалдар 3 786 089 3 903 361 7 030
901002 3 786 089 2 890 114 -895 975
931002
854 950 854 950
Ірі жөндеу
48 055 48 055
Ағымдағы жөндеу
110 242 110 242
Жанар май 35 340 27 268 -8 072
901002 0 0 0
931002 35 340 27 268 -8 072
Ірі жөндеу 0 0 0
ағымдағы жөндеу 0 0 0
Энергия шығындары 1 514 354 2 095 466 859
АҚ цехы 1 491 256 1 934 467 443
эл. энергиясы 1 325 428 1 741 465 416
эл.энергиясын ағым жөнд 0 0 0
эл.энергиясының ірі жөнд 0 0 0
қысылған ауа
36 787 36 787
жылы,ыстық хим/таза су 13 862 71 551 57 689
тұрмыстық су,
28 360 0
басқалар 82 473 56 305 -26 168
Тәуелді 0 0 0
эл. энергиясы
0 0
қысылған ауа 0 0 0
жылы,ыстық хим/таза су
0 0
тұрмыстық су, 0 0 0
басқалар
0
Басқа 23 097 160 999 137 902
эл. энергиясы 0 0 0
қысылған ауа 0 0 0
жылы,ыстық хим/таза су
101 549 101 549
тұрмыстық су, 23 097 59 450 36 353
басқалар 0 0 0
Негізгі еңбек ақы 917 076 838 169 -92 785
902000 825 372 272 543 -552 829
932000 91 704 551 748 460 044
Ірі жөндеу 0 0 0
Ағымдағы жөндеу
13 879 13 879
Қосымша еңбек ақы 0 77 236 75 503
902000
28 946 28 946
932000
46 557 46 557
Ірі жөндеу 0 0 0
Ағымдағы жөндеу
1 733 1 733
ФОТ аударым 151 318 141 473 138 976
903000
46 081 46 081
933000
92 894 92 894
Ірі жөндеу
0 0
Ағымдағы жөндеу
2 497 2 497
Ірі жөндеу 1 200 26 438 25 238
АҚ цехы қызметтері 1200 26 438 25 238
тәуелділер қызметі
0 0
басқалар қызметі
0 0
Ағымдағыи жөндеу 208 174 105 714 -102 460
АҚ цехы қызметтері 191 480 92 597 -98 882
тәуелділер қызметі
0 0
басқалар қызметі 16 694 13 116 -3 578
Амортизация 2 014 245 1 691 810 -322 435
Коммуналдық 0 0 0
АҚ цехы 0 0 0
Тәуелді 0 0 0
Басқалар 0 0 0
1 2 3 4
Шығындар бөлімдері Жоспар Нақты Ауытқу
Жал 0 0 0
Іс сапар шығындары 234 0 -234
Арнаулы тамақтандыру 17 778 24 743 6 965
Басқада қызметтер 2 300 549 301 401 546 027
АҚ цехы
273 045 273 045
қызметтер
219 261 219 261
көлік қызметтері
53 721 53 721
механизм қызметтері 0 63 63
тәуелді 0 0 0
қызметтер
0
көлік қызметтері
0
механизм қызметтері 0 0 0
Басқалар 0 28 356 28 356
қызметтер
28 356 28 356
көлік қызметтері 0 0 0
механизм қызметтері 0 0 0
Салықтар 0 802 802
табиғатты қолдануға 0 0 0
қоршаған табиғатты қорғау
672 672
басқалар
130 130
Рационал ұсыныстар 0 359 359
Сақтандыру
4 156 4 156
Алдағы кезең шығындар
0 0
Жолдағы өнім 0 0 0
ҚАЙТА БӨЛУ 10 946 356 9 238 395 -1
Шығындар жалпы 32 602 149 35 748 042 3
Аяқталмаған өндіріс 0 - 7 758 -7 758
ай басына 110 342 80 030 -30 312
ай соңына -110 342 -87 788 22 554
Өндіріс шығындары
32 602 149
35 740 284
3 138 135
Өнімнің өзіндік құны 0 -171 742 -171 742
ЖАЛПЫ ШЫҒЫНДАР 32 602 149 35 568 541 2
«Жезқазған №1,2 кен байыту фабрикасында» тауарлы материалдық құндылықтардың өзіндік
ТМҚ- ның нақты өзіндік құнына сатып алу шығындары, жабдықтаушылар
ТМҚ ның бір данасының өзіндік құны нақты саны және
Көмекші материалдардан.
Шикізаттардан.
Жартылай фабрикаттардан.
Отын.
Қосалқы бөлшектерден құралады.
ЖБФ №1,2 бірнеше цехтық қоймалары мен үш негізгі қоймалары
ТМҚ ны өндіріске жіберу үшін материалдық жауапкершілік бар тұлға
Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі бойынша ЖБФ- сына кіріске
ЖБФ- да ФИФО әдісі де қолданылады. ФИФО әдісі есептен
Шығындар есебінде ағымдағы кезеңнің норма мен нормативтен ауытқулары тек
Нормативтік есептің өзгеше тәртібінің бірі – өнімнің нормативтік өзіндік
Жезқазған кен байыту фабрикасының төмендегі кестеде өнімнің нормативтік шығындарын
9 кесте - Жезқазған кен байыту фабрикасының (барлық
Кенді қайта өндіру Мыс концентраты
бірлікке толық көлемге Бірлікке толық көлемге
Жоспар Нақты Жоспар Нақты Жоспар Нақты Жоспар Нақты
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Кен
Көлік шығындары
ЖАЛПЫ:
Көмекші материалдар
Өндірістік характердегі қызметтер
Технологиялық мақсаттарға энергия
Өндірістік қызметкерлерге негізгі еңбек ақы
Өндірістік қызметкерлерге
қосымша еңбек ақы
Қоғамдық сақтандыруға аудармалар
Капитал жөндеу
Суға төлем
Қоқыстарға төлем
Қосымша шығындар
ҚАЙТА БӨЛУ:
Цех өзіндік құн
Жолдағы өнім
ӨНДІРІСТІК
ӨЗІНДІК ҚҰН 791,32
115,24
906,56
142,51
9,79
71,34
11,38
1,21
1,92
3,17
0,005
0,029
166,01
407,4
1 313,919 991,99
117,76
1 109,75
120,99
9,79
70,83
11,410
1,21
1,93
3,13
0,005
0,028
160,23
379,55
1 489,303 18 902 954
2 752 839
21 655 793
3 405 241
233 862
1 704 161
271 844
28 904
45 865
75 725
119
693
3 965 507
9 731 921
31 387 714
23 696 493
2 813 154
26 509 647
2 890 113
234 066
1 692 050
272 543
28 946
46 081
74 494
129
672
3 827 558
9 066 652
35 576 299 17 573,63
2 559,36
20 132,99
3 165,81
217,51
1 584,27
252,67
26,91
42,72
70,32
0,12
0,64
3 686,64
9 047,61
29 180,60
5 547,35
23 633,25 22 673,29
2 691,68
25 364,98
2 765,32
223,77
1 618,99
260,77
27,70
44,09
71,46
0,12
0,64
3 662,30
8 675,16
34 040,14
5 350,14
28 690,00
18 366 710
2 674 861
21 041 571
3 308 680
227 326
1 655 767
264 973
28 124
44 648
73 483
125
669
3 853 025
9 455 920
30 497 491
5 797 696
24 699 795 23 696 493
2 813 154
26 509 647
2 890 113
234 066
1 692 050
272 543
28 946
46 081
74 494
129
672
3 827 558
9 066 652
35 576 299
5 591 588
29 984 711
Жезқазған кен байыту фабрикасында сатылған дайын өнімнің өзіндік құнының
Сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын есепке алуға
7010 - "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны" шоты.
7010 шотқа сатылатын дайын өнім түрі бойынша субшоттар ашылуы
Төменде 7010 "Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны" шоты
7010-шоттың дебетінде сатылған тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құны
7010/1 "Сату үшін алынып, сатылған тауарлардың өзіндік құны"шоты. Бұл
10 кесте - «Жезқазған кен байыту фабрикасында» сатылған дайын
Катар
№
Шаруашылық операцияларының мазмұны
Шоттар қорреспонденциясы
дебет кредит
1 Бұйрық-накладнойларының негізінде, қоймадан нақты өзіндік құны бойынша босатылған
2 Тапсырыс берушілерге орындалған жұмыстар мен қызметтер актысы бойынша
3 Босатылған тауарларға, орындалған жұмыстарға және көрсетілген қызметгерге толтырылған
- ҚҚС сомасын 14 % 1210 3130
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына 7010/1-шоты дебеттеліп, 1330 - "Сатып
7010/2-шот - "Көлік ұйымдарының жұктер мен жолаушыларды тасымалдау жөнінде
7010/3 - "Жалға байланысты қызметтің өзіндік құны" шоты. Бұл
Есепті кезеңнің аяғында 7010/3-шотта есепке алынған шығындар 5410-шоттың дебетіне
7010 шоты бойынша жасалатын талдау есебі сатылған бұйымдардың (тауарлардын),
3 Өзіндік құнның калькуляциясы мен өндірістік шығындар есебін жетілдіру
3.1 Өндірістік шығындар есебінің аудиті мен талдауы
2007 жылғы 28 ақпандағы №111-246 Заң күші бар «Бухгалтерлік
Шығынның анықтамасы меншікті, өндірісті және тауарлы- материалдық қорларды сатуға,
Шаруашылықтың жұмысының сапасын бағалап анықтаушы негізгі көрсеткіштерінің бірі жалпы
Өзіндік құнның және оның өсу деңгейі базистік және есепті
Баға қоғамдық қажетті еңбек шығындарын мүмкіндігінше дәлірек көрсетуге тиісті.
Баға белгілеуге, өзіндік құн, бағаның төменгі шегіне айналып, өндіріс
Өзіндік құн, бағаның элементі және шаруашылық жүргізуші шаруашылықтың басқару
Өзіндік құн, негізгі экономикалық көрсеткіштер, табыс және рента белділікпен
Шығынды дұрыс анықтау, табыстан салық алу кезінде салық алынатын
Аудиторлық тексеру жүргізудің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, өндіріс шығындарының есебіне
-аяқталмаған өндірістегі енбек ақы материалдық қорлар және т.б. негізсіз
-өндіріс шығындарына, заң актілеріне сәйкес арнайы көздердің есебіне жатқызылған
-калькуляциялау объектісіне жатпайтын шығындарға;
-есепті кезеңнің өндіріс шығындарына негізсіз өндірілген сатылмаған тауардың қалдықтарына
-өндіріс шығындарына өндірілген негізгі құралдарға салынған күрделі қаржыға;
-өндірістік сипаты жоқ өзіндік құнға негізсіз өндірілген шығындарға;
-негізгі құжаттары жасалмаған және растаушы бастапқы құжаттары жоқ өзіндік
-құжаттары мен расталмаған материалдық емес активтердің өзіндік құнға өндірілген
-жеке тұлғаларға жалға берілген негізгі құралдардың өзіндік
-өзіндік құнға өндірілген өндірістік емес, негізгі қүралдарды сақтау шығындарына.
Өндіріс шығындарының есебін аудиторлық тексеруге кіріспей тұрып, алдымен аудитордың
Есеп саясатының сақталуына байланысты аудитор мынадай мәселелерді анықтауға міндетті:
-тексеру кезеңінің басында белгіленген шығындар есебінің әдісінің тұрақтылығын, оның
-есепті кезеңдер бойынша өнімнің өзіндік құнына жатқызылған шығындарын шектеудің
-материалдық шығындарының өнімнің өзіндік құнына дұрыс таратылып жатқызылғандығын;
-негізгі құралдарға дұрыс тозу есептелгендігін;
-өндіріс шығындарына ендірілген материалды емес активтерге есептелген, амортизациялану сомасының
-үстеме шығындар сомасының объектілері бойынша таратылу әдістерінің негізділігін.
Өнім (жұмыс, қызмет көрсету) өндіруге жұмсалған өндірістік шығындардың
Арнайы әдебиеттерде өндіріс шығындарының есебінің әдістері мынандай топтарға жіктелуі
-технологиялық үрдіске қатынасы бойынша - тапсырыстарға және іс-әрекеттерге;
-калькуляция объектісі бойынша - тетіктерге, бөліктерге, бұйымдарға, біртекті бұйымдар
-шығындарға бақылау жасауды қамтамасыз ететін ақпараттарын жинау әдісі бойынша;
-алдын ала бақылау әдісі бойынша - нормативтік әдіске және
Аудитор қолданылған өндіріс шығындарының есебінің әдістерінің негізділігін және оның
Өнімнің өзіндік құнына шығындарының дұрыс жатқызылуын тексеру әдістері көпшілігінде
«Еңбек ақы төлеу» бабына шаруашылықтың негізгі өндіріс жұмыскерлеріне есептелген
Аудитор еңбек ақы төлеу шығындарын зерттей отырып, ( анықталған
Аудитор еңбек ақы төлеу шығындарын тексерген кезде, оның құрамына,
Аудитордың еңбек туралы заң актілерінде қаралған өндірісте және басқадай
Тексерген кезде есепті жылдың өндіріс шығындарына, жұмыскерлердің демалысын төлеу
Егер шаруашылык алда тұрған кезекті және қосымша демалысқа, сіңірген
Демалысты төлеуге есептелген шығындар есепті айдың еңбек ақы төлеу
Өнімнің өзіндік құнына жататын еңбек шығындарын тексерген кезде аудитор
Өзіндік құнға бөлінбеген табысты және басқа да мақсатты түсімдердің
Өнімнің өзіндік құнына тарату жолымен кіретін өндірістік кешенді шығындар
Негізгі және қосалқы өндіріс, сондай-ақ өз өндірісіндегі жартылай фабрикаттардың
Аудитор бұл бөлімшенің шоттарында шаруашылық операцияларының дұрыс жинақталып көрсетілгендігіне
Аудитор, сонымен қатар кезеңдік шығындарға мұқият тексеру жүргізіп, олардың
Бұл шығындар өнім өндіру шығындарынан айырмашылығы өндірістің көлеміне байланысты
Шаруашылық жүргізуші шаруашылық, кезеңдік шығындары, тіпті белгілі бір кезеңнің
Кезеңдік шығындар бұл қорытынды есептің қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі
Кезеңдік шығындар келесі кезеңдердің сатылмаған өнімнің және аяқталмаған өндірістің
Бұл мәселелердің шаруашылық жүргізуші шаруашылықтың баға саясатында негізді шешім
Жалпы және әкімшілік шығындар – бұл өндірісті басқаруға және
Пайыздарын төлеу шығындарына жататындар:
- банк несиелері бойынша сыйақы төлемі;
- жабдықтаушылардың несиелері бойынша сыйақы төлемі;
- жалпы мүліктер, шығарылған құнды
Бұл шығындар 7310 «Сыйақылар бойынша шығындар» шотында көрсетіледі. Бұл
Аудитор пайыздары бойынша шығындарды төлеуге байланысты шаруашылық операцияларының корреспонденцияларының
Аудитордан тауарларды (жұмыс, қызмет) сатуға байланысты шығындарын тексеруге баса
- сату (сауда) бөлімдерінің
- сауда каналдарын, тауарлардың өтімділігін зерттеу және басқа да
Өнімді сатуға жұмсалған шығындарды баптары бойынша аналитикалық есептері өнімді
Аудитор тауарларды (жұмыс, қызмет) сату шығындарын тексеруді есепті жылы
Негізгі емес қызметтерді сату шығындарының ақпараттарын жинақтау үшін бухгалтерлік
Аудитор шығындардың есебін тексеруді шаруашылықтың табыс салық бойынша шығындарын
Шаруашылықтың таза табысына төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан, сондай-ақ
Бухгалтерлік есептің № 3 стандартында төтенше жағдайлар деген үғымға
Тоқтатылған операциялар деп шаруашылықтың жеке бағыттары болып саналатын филиалдарын
Төтенше жағдайлар мен тоқтатылған операциялардың қозғалысының операцияларының ақпараттарын жинақтау
Аудитор табиғат апаттарының салдарынан шаруашылыктың шеккен зияндарын заңды тұлғаның
Нарықтық экономикалық жағдайда шаруашылық қызметтерін талдау басқарушылық талдау және
Басқарушылық талдау ұйымның өндіріс жағдайын бағалауға, өндірілген өнім мен
Кен байыту, өндіру жұмыстарының өзіндік құндарын қалыптастыратын шығындарды талдау
Кен байыту фабрикасында өндірістік шығындарға талдау жұмыстарын құрылымдық бөлімшелерде
Кен байыту, өндіру жұмыстарының өзіндік құн құрылымын шығын баптары
Кен байыту, өндіру жұмыстарының өзіндік құндарын әрбір шығын баптары
Сметалық құн деп материалдық, еңбекақы, құрылыс техникасын пайдалануға байланысты
Жоспарлы өзіндік кұн бұл - өндірістік жоспармен қаралған жол
Кен байыту, өндіру жұмыстарының нақты өзіндік құны - бухгалтерлік
Жезқазған қаласында орналасқан "Жезқазған кен байыту фабрикасы" жергілікті және
Кен байыту, өндіру жұмыстарын алдын-ала бекітілген құрылыс сметасы негізінде
Кен байыту, өндіру фабрикасындағы кен өндіру, мыс канцентратын алу
22 кестеден көріп отырғанымыздай "Жезқазған кен байыту фабрикасы" бойынша
Кен байыту, өндіру жұмыстары бойынша сметада каралған шығындардың өзгерісіне
Өндіріс шаруашылығында кен байыту, өндіру жұмыстарының өзіндік құнының кұрамында
Кен байыту фабрикасында материалдық шығындардың жоспарлы нормасы
22 кесте — 2009ж фабрикадағы кен байыту, өндіру жұмыстарының
Шығын баптары Мыс концентратын өндіру
Смета
бойынша шығындар Нақты жұмсалған шығындар Ауытқу (+, -)
сомасы, теңге үлес
салм.
% сомасы, теңге үлес
салм.
% сомасы, теңге үлес
салм.
%
Материалдар 125372,5 70,67 126674,8 70,92 + 1302,3 + 0,25
1 2 3 4 5 6 7
Еңбекакы және одан аударым-дар 14735,7 8,3 15256,9 8,54 +
Құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану шығындары 17703,0 9,99 18124,3
Үстеме шығындар 19598,4 11,04 18560,1 1039 - 1038,3 -0,65
Барлығы 177409,6 100 178616,1 100 + 1206,5 -
Материалдық шығындардың артық жұмсалуы немесе үнемделуі сметада бекітілген материалдардың
Кен байыту, өндіру жұмыстарының өзіндік құндарын төмендету резервтерінің бірі
Өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты үстеме шығындар шартты-тұрақты және шартты-айнымалы
Шартты-айнымалы жолдарды салу мен жөндеу жұмыстарының көлеміне, құрылымының өзгерісіне,
Кен байыту фабрикасында өндірімсіз шығындар мен олардың пайда болу
Зерттеу жұмыстары жүргізілген кен байыту фабрикасында мыс канцентратын алу
Уақытша құрылыс-жайлар мен жолдарды күтіп ұстау, өндірісті жобалау және
Үстеме шығындарға, тікелей жалақылай және тікелей материалдық шығыннан өзге,
23 кесте - Кен байыту, өндіру жұмыстарындағы үстеме шығындарды
Шығын баптары «Жезқазған Байыту Фабрикасы» кен байыту
Смета бойынша шығындар Нақты жұмсал-ған шығындар Ауытқу (+, -)
1 км-
ге,
теңге барлы-
ғына,
мыңтг 1 км-
ге,
теңге барлы-
ғына,
мың тг 1 км-
ге,
теңге барлы-
ғына,
мың тг
Қосымша еңбекақы және
Ғимараттар мен құрылыс
Уақытша ғимараттарды, жолдарды ұстау шығындары 61,85 1731,8 52,575
Негізгі
Өндірісті жобалау және дамыту шығындары
Еңбекті қорғау 83,043 2325,2 75,343 2109,6 -7,7 -45,6
Көлік
Басқадай шығындар 86258 2415,2 64,783 1813,9 -21,475 -601,3
Өндірімсіз шығьшдар - - 7,908 221,4 +7,908 + 221,4
Барлығы 699,944 19598,4 662,861 18560,1 -37,083 -1038,3
Көлік құралдарына есептелген тозу сомаларының сметадағы бекітілген нормадан 164,2
Нарықтық қатынастар жағдайында өндіріс ұйымдарында үстеме шығындар есебінің негізгі
Өндіріс шаруашылығында шығындарды талдау, біздің пікірімізше, саладағы кен байыту,
Жалпы кен өндіру саласындағы өндірістік шығындарды талдай отырып, материалдық
Әрбір ұйым ішкі аудитті ұйымдастыру жайында шешім қабылдау, әрі
ұйым қызметінің мазмұны мен ерекшеліктерін;
ұйымның қаржышаруашылық қызметінің көрсеткіштерінің көлемін;
ұйымды басқарудың қалыптасқан жүйесін;
ішкі бақылаудың жайкүйін.
Дайын өнімнің ішкі аудитін жүргізу. Дайын өнім деп сол
Баланстың «Дайын өнімдер» баптарында 1320 «Дайын өнімдер» мүліктік активті
Дайын өнімдерге өзінің күрделі құрылысы және әлеуметтік саласы үшін
Аудитор дайын өнімдердің дұрыс бағаланып, қоймаға кіріске алыну операцияларының
- өндірістен қоймаға тапсырылған өнімдердің дұрыс және уақтылы
- дайын өнімдерді шығаруға байланысты орын алған операциялардың бухгалтерлік
- дайын өнімдер бұйымдарының түрлері және тапсырыстар бойынша
- өнімнің жоспардағы құнымен нақты өзіндік құнының
- 1320 «Дайын өнім» шотының аналитикалык және синтетикалық есептегі
- шығарылған дайын өнімдердің (жұмыс, қызмет) бухгалтерлік корреспонденцияларының дұрыс
- бухгалтерлік есеп регистрларының және машина жазбаларының дұрыс
- дайын өнімдердің дұрыс бағаланғандығын.
Аудитор үшін ең алдымен қажеттісі баланста келтірілген мәліметтің 1320
Аудитор 1320 «Дайын өнімдер» шотында көрсетілген өнімдердің толығымен жинақталғандығына,
Дайын өнімдердің аудитін сапалы өткізу үшін шаруашылықтың шарт бойынша
Аудитор бұл мақсатқа жету үшін субъектіде технологиялық үрдістің орындалуына,
Барлық өндірілген өнімнің
Кейбір жағдайларда есепте жоқ өнім алынған өнімді көрсететін құжаттарымен,
Есепте жоқ шығарылған өнім қоймаға дайын өнім түрінде толығымен
Жоғарыда аталғандай, есепте жоқ өнім шығару есепте жоқ қолда
Аудитор дайын өнімнің бағалану тәртіптерінің сақталғандығына және бухгалтерлік есепте
Дайын өнімдерді синтетикалық есепте нақты өзіндік құны бойынша бағаласа,
Бухгалтерлік есепте дайын өнімдерді бағалаудың мынандай түрлері қолданылады:
- өндірістік өзіндік құн;
- өзіндік құны (жоспарлы, нақты);
- субъектінің келісім бағасы бойынша;
- бөлшек бағасы бойынша.
Аталған бағалау түрлерінің әрқайсысына қысқаша тоқталып кетейік.
Өндірістік (жоспарлы, нақты) өзіндік құны бойынша бағалау, оған дайын
Нақты өндірістік өзіндік құн №10 журнал-ордерге жүргізілетін №2 ведомостың
Бұл, әдетте, негізінен ірі күрделі жабдықтарды және тасымалдау құралдарын
Жоспарланған өзіндік құн келісім бағасы сияқты, тұрақты есептік бағасы
Толық өзіндік құн (жоспарлы, нақты) бойынша бағалау, ол коммерциялық
Шаруашылықтың келісімді бағалары
Аудитор дайын өнімдерді тексеруді оларды сатуға байланысты материалдарын тексерумен
Артып жөнелтілген немесе босатылған өнім (жұмыс, қызмет) сатып алушының
Аудитор жасаған бағдарламасын кеңейте түсу үшін дайын өнімді сатуға
- дайын өнім сатуға шарт жасалғандығын және олардың
- артып-жөнелтілген өнімдердің құжаттарының дұрыс толтырылғандығын;
- артып-жөнелтілген өнімдердің бағасының дұрыс белгіленгендігін;
- өнім сатуға жасалған шартқа сәйкес босату бағасының, өнімді
- артып жөнелтілген өнімдер үшін банкке төлемді талап ету
- сатушының қоймасының тікелей босатылған өнімдерге
- дайын өнімдердің қоймадағы есебінің дұрыс ұйымдас-тырылғандығын;
- артып-жөнелтілген және сатылған өнімдердің
- артып-жөнелтілген және сатылған өнімдердің бухгалтелік есеп шоттарында
- аналитикалық және синтетикалық есеп
Шаруашылық өнім сатуды жасалған шартқа сәйкес жүзеге асырады.
Оның негізінде субъектінің сату бөлімінде қоймадан өнімді босатқаннан
алушы келісімін бергеннен кейін инкасса арқылы банкке немесе
Жөнелтілген (босатылған) өнімдердің есебін 1330 «Тауарлар», 1210 «Сатып
Ведомостқа шот-фактураның, бұйрык-накладнойлардың, төлемді
Сатып алушыларға артып-жөнелтілген өнімнің, орындалған жұмыстың және корсетілген қызметтің
а) төлеу мерзімі өлі жетпеген сатып алушыларға есеп айрысу
ә) есеп айырысу құжаттары бойынша сатып алушылармен және тапсырыс
б) сатып алушылардың төлеуден бас тартқан, сатып алушылардың сақталуына
Айдың ішінде артып-жөнелтілген дайын өнімді қоймадан тұрақты есептік бағасы
Аудитор, сондай-ақ нақты өндірістік өзіндік құнының, оның есептік бағасы
Төменде ауытқуды есептеп шығару және тарату әдістері келтірілген.
24 кесте- «Жезқазған кен байыту фабрикасында»-дағы өнімнің нақты өндірістік
№ Көрсеткіштері
1 Дайын өнімнің айдың
басындағы калдығы 50 48 -2
2 Өндірістен түскені 267 262 -5
3 Жиынтығы 317 310 -7
4 Өнімнің нақты құнының
оның есептік бағасы бойынша құнының ауытқуына катынасы (3 катар
3 қатар бойынша 3 бағана 100)
2,72
5 Артып-жөнелтілген дайын өнім
«Жезқазған кен байыту фабрикасы» бойынша есептелеген көрсеткіштер ауытқу пайызы
Айдың басындағы артып-жөнелтілген (босатылған) дайын өнімнің табылған пайыздық қатынасын
3.2 Өзіндік құнды аудиторлық тексеру тәсілдері
Өндірістік цикл сату үшін өндірілетін материалдық құндылықтармен байланысты. Оны
Өндірістік процессінің мәнін білу төменде келтірілген ақпаратты қамтиды. Өнімді
Күрделіге өнімді дайындау процесіне жеке дербес шектер, өтулерден, кезеңдерден,
Өнеркәсіптік өндіріс негізгі өнімді өндіру роліне байланысты (бағыты бойынша)
Негізгіге шығару үшін арнайы кәсіпорын (ұйым) кұрылған өнімді арналған
Өнеркәсіптің түрлі салаларындағы негізгі өндіріс номенклатурасы сан түрлі
Көмекшіге негізгі өндіріс пен жалпы барлық кәсіпорындарға қызмет
Дайын өнімнің өзіндік кұнын қалыптастыру. Дайын өнімнің өзіндік құнын
кезең ішінде шығарылған өнімге енетін;
өнімді өңдеу аяқталмағанына (аяқталмаған өндіріс) байланысты басқа уақыт аралығына
кезең ішіндегі дайын өнімнің нақты өзіндік құнын анықтау үшін
түгелдеу арқылы;
есептеу арқылы.
Өндіріске жұмсалатын шығындарды есепке алу және өзіндік кұнды калькуляциялаудың
Есепте көрсету үшін дайын өнімнің нақты өзіндік құнын анықтау,
Өнеркәсіптік кәсіпорындар жыл аяғында босалқы қорлар сальдосы жүргізілетін қарапайымнан
Шығарылған ақаулы бұйымдар ақауды түзетуге жұмсалған шығындар мүмкіндігінше толық
Дайын өнімді шығару және оның қозғалысы. Дайын өнімді шығару
Дайын өнімнің нақты қозғалысы өндірістік есеп берулер, қойма-лардағы материалдық
Өндіріс шығындарының есебін аудиторлық тексеруге кіріспей тұрып, алдымен аудитордың
Есеп саясатының сақталуына байланысты аудитор мынадай мәселелерді анықтауға міндетті:
-тексеру кезеңінің басында белгіленген шығындар есебінің әдісінің тұрақтылығын, оның
-есепті кезеңдер бойынша өнімнің өзіндік құнына жатқызылған шығындарын шектеудің
-материалдық шығындарының өнімнің өзіндік құнына дүрыс таратылып жатқызылғандығын;
-негізгі құралдарға дұрыс тозу есептелгендігін;
-өндіріс шығындарына ендірілген материалды емес активтерге есептелген, амортизациялану сомасының
-үстеме шығындар сомасының объектілері бойынша таратылу әдістерінің негізділігін.
Өнім (жұмыс, қызмет) өндіруге жұмсалған өндірістік шығындардың
Арнайы әдебиеттерде өндіріс шығындарының есебінің әдістері мынандай топтарға сыныпталатыны
-технологиялық үрдіске қатынасы бойынша - тапсырыстарға және іс-әрекеттерге;
-калькуляция объектісі бойынша - тетіктерге, бөліктерге бұйымдарға, біртекті бұйымдар
-шығындарға бақылау жасауды қамтамасыз ететін ақпараттарын жинау әдісі бойынша;
-алдын ала бақылау әдісі бойынша - нормативтік әдіске және
Аудиторлық тексеру жүргізудің тәжірибесі көрсетіп отырғандай , өндіріс шығындарының
-аяқталмаған өндірістегі еңбекақы , материалдық қорлар және тағы басқалары
-өндіріс шығындарына, заң актілеріне сәйкес арнайы көздердің есебіне
-калькуляциялау обьектісіне жатпайтын шығындарға;
-есепті кезеңнің өндіріс шығындарына негізсіз ендірілген сатылмаған тауардың қалдықтарына
-өндіріс шығындарына ендірілген негізгі құралдарға салынған күрделі қаржыға;
-өндірістік сипаты жоқ өзіндік құнға негізсіз ендірілген шығындарға;
-негізгі құжаттары жасалмаған және растаушы бастапқы құжаттары жоқ өзіндік
-құжаттары мен расталмеған материалдық емес активтердің өзәндік құнға
-жеке тұлғаларға жалға берілген негізгі құралдардың өзіндік құнға ендірілген
-өзіндік құнға ендірілген өндірістік емес, негізгі құралдарды сақтау шығындарына.
Өндіріс шығындарының есебін аудиторлық тексеруге кіріспей тұрып, алдымен аудитордың
Есеп саясатының сақталуына байланысты аудитор мынадай мәселелерді анықтауға
- тексеру кезеңінің басында белгіленген шығындар есебінің әдісінің
-есепті кезеңдер бойынша өнімнің өзіндік құнына жатқызылған шығындарын шектеудің
-материалдық шығындарының өнімнің өзіндік құнына жатқызылған шығындарын шектеудің сақталғанын;
-негізгі құралдарға дұрыс тозу есептелгендігін;
-өндіріс шығындарына ендірілген материалды емес активтерге есептелген, амортизациялану сомасының
-үстеме шығындар сомасының обьектілері бойынша таратылу әдістерінің негізділігін.
Өнім (жұмыс, қызмет) өндіруге жұмсалған өндірістік шығындардың есебінің дұрыстығын
Аудитор қолданылған өндіріс шығындарының есебінің әдістерінің негізділігін және оның
Өнімнің өзіндік құнына шығындарының дұрыс жатқызылуын тексеру әдістері көпшілігінде
Бухгалтерлік есептің 7 «Тауарлы материалдық қорларының есебі» стандартына әдістемелік
шығынның пайда болу орны бойынша(өндіріс, цех, бөлімше ж. т.б.).
өнімнің, жұмыстың және қызметтің түрлері бойынша;
шығындарын өнімнің өзіндік құнына жатқызу әдістері бойынша.
Бұл аталған топтаулармен шектеліп қалмай, жалпы әдебиеттеріндегі өндіріс шығындарының
Шығындар есебін тексерген кезде өндірістік бөлімшелер (қай цехтанемесе қай
Жауапкершілік орталығы шығынның пайда болу орнымен сәйкес келмеуі де
Өнімнің өндірістік өзіндік құнын құрайтын шығындар олардың экономикалық мағынасына
материалдық шығындары;
еңбекақы төлеу шығындары;
еңбекақы қорынан аударылтын аударымдар;
негізгі құралдардың тозуы;
үстеме шығындары;
Бухгалтерлік есептің 7 «Тауарлы материалдық қорлардың есебі» стандартына әдістемелік
1) материалдар, қайтарылған қалдықтарын шығарып тастап;
2) еңбек ақы;
3) еңбек ақы аударымдары;
4) үстеме шығындары.
Аталған шығындар баптары өнімнің өзіндік құнын қалыптастыратын негізгі көрсеткіш
Қорытынды
Қорыта айтатын болсақ әрбір кәсіпорынның алға қойған мақсаты
Орындалып отырған курстық жұмыстың негізгі мақсаты өндірістік шығындар есебін
Шығындардың есебін алу айдың басындағы қолданылып жүрген нормалар және
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат
Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен технологиясына байланысты өндірістегі шығындарды есепке
Калькуляция дегеніміз өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген кызметтердің бір
Ұйымның шаруашылық есебін жүргізуде аудит және талдау бүкіл
Сөйтіп, өндірістік (басқару) есеп қаржылық есебін кеңейтеді және ол
Шығынның анықтамасы меншікті, өндірісті және тауарлы-материалдақ қорларды сатуға, жұмысты
Жоғарыда қарастырып кеткен көрсеткіштерге мән беретін болсақ
Кен байыту фабрикасындағы жұмыстардың ерекшелігіне байланысты шығындар есебін нормативтік
Кен өндіру ұйымдарында шығындардың сметаға сай негізделіп жұмсалуын қамтамасыз
Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауы бойынша біздің ел бәсекеге қабілетті
Сонымен қорытындылайтын болсақ, табыстарға жету үшін шығындардың азайту жолдарын
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
“Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы” 2007 жылдың 12
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. «Жаңа
3 Луговой В. А. Организация учета затрат на производство
учет. - 1996. - № 7. - С. 3-13
4 Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск
Радостовец В.К. Ғабдуллин Т.Ғ. Радостовец В.В. Шмидт О.И. Кәсіпорындағы
Дюсембаев К.Ш. Егембердиева З.К. Дюсембаева З.К. Аудит и анализ
7 Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік
8 Шеремет А.Д. Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа.
ИНФРАМ 1995г.
9 Ришар Ж. Аудит и анализ в системе
10 Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы,
университеті. 1999ж
11 Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева
Қаржылық есеп, А., Экономика. 2001ж
12 Сатмурзаев А.А., Укашев Б.Е.
университеті. 1998 ж.,
13 Тасмағанбетов Т.А. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау және
талдау (кәсіпорында басқарушы есепті құрудың методологиялық және
практикалық қағидасы). - Алматы.: Дәуір, 2002. -416 6.
14 Кашаев А.Н. О группировках затрат в производственном учете
//Бухгалтерский учет. - 1994. -№ 9. -С.17-19.
15 Давыдович И.Е. Организация учета производственных затрат //Бухгалтерский учет.
16 Кеулимжаев К.К., Джумагазина А.К. Вопросы совершенствования учета
затрат на производство // Бухгалтерский учет и аудит. -
С. 29-27.
18 Луговой В. А. Организация учета затрат на производство
учет. - 1996. - № 7. - С. 3-13.
19 Друри К. Введение в управленческий и
пособие для вузов / Пер с англ. Под ред.
ЮНИТИ, 1998.-783 с.
20 «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы»
Республикасының Заңы, 2002 ж.
Болжау
Реттеу
Жоспарлау
Мөлшерлеу
Өндіріске шығындарды есепке алу
Калькуляциялау
Экономикалық талдау
Шығындарды бақылау
Баланс активіндегі өндірістік қорлар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнім, келесі
Кірістік
Шығындар
Есеп беру кезеңіндегі сатылған өнімді өндіруге жұмсалған шығындар құрамында
Өткен
Шығындар
Өндірістік емес
Өнімдерді өндіру
Өндірістік
Сатылған
Сатылған өнімді өндіруге шығындар құрамында немесе есеп беру кезеңінің
Сатылмаған
Баланста активтер ретінде көрсетіледі және сатылғаннан кейін шығындар құрмына
Тікелей материалдық шығындар
Тікелей еңбек шығындары аударымдарымен
Қосымша шығыстар
Коммерциялық шығыстар
Әкімшілік шығыстар
Өндірістік өзіндік құн
Толық өзіндік құн
Директор
Бас инженер
Жалпы сұрақтар бойынша директор орынбасары
Еңбек және жалақы төлеу бөлімі
бас энергетика бөлімі
бас механика бөлімі
Электро-
қызмет
жабдықтандыру бюросы
құрылыс бюросы
Шаруашылық бөлім
Экономикалық жоспарлау бөлімі
ТЭО-ның пайдалану, жөндеу бөлімі
ГПМның инжнер басқарушысысы
Тұрмыстық комбинат
Механикалық жөндеу бөлімі
АСУ Цехы
Авткөлік цехы
Жөндеу құрылыс цехы
Шаң тоқтату. Орнату жері және жүйесі
Кен байыту лабораториясы
Өндірістік техникалық бөлім
Корпус басшысы
Соңғы шаруашылық
№1 бас корпус
№2 бас корпус
№1 ұнтақтау корпусы
№2 ұнтақтау корпусы
Өндіріс сұрақтары бойынша кеңесші
Кен байыту сұрақтары бойынша кеңесші
Денсаулық пункті
Күзет қызметі
Асхана
Топтастыру объектілері
Процестік жүйе
Тапсырыстық жүйе
Нормалау деңгейі
Нормативтік шығындар жүйесі
Нақты шығындар жүйесі
Шығынды қамту толықтығы
Толық шығын жүйесі
Ішінара шығын жүйесі
Өндірістік қызмет нәтижесі мен шығындар есебі жүйесі
Шығындар элементтері
Шығындар есебінің объектілері
Жауапкершілік орталықтары
Номенклатура
Басқару объектілері
Өндіріс факторлары
Аяқталмаған өндіріс өзгерістерін қосқандағы барлық шығындар
Жинақтау ведомстволары
Калькуляциялық есеп берулер
Өндірістік ресурстар шығысы
Шығындар есебі
Шаруашылық қызметі нәтижесінің есебі
Калькуляциялық ведомостар парақтары
Жауапкершілік орталықтары бойынша шығындар есебі
Элементтері бойынша шығындар есебі
Өнім қорлары
Шығарылған өнімнің нормативтік өзіндік құны. Нақты өзіндік құнның нормативтік
Сатудан түскен табыс
Қаржылық есеп
Басқару есебі туралы
Өндіріс шығындарының есебі және өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы
Басқадай өндіріс шығындары
Өндірістік есеп және оның кәсіпорынды басқарудағы ролі
Тікелей шығындар есебі
Шығын есебімен калькуляциялау тәсілдерінің түрлері
Кезең шығындары, оны танудың ерекшеліктері
Басқару есебіндегі қолданылатын шығындарды реттеу
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП СЧЕТТАРЫН КЛАССИФИКАЦИЯЛАУ ЖӘНЕ БҰЛАРДЫҢ ЖОСПАРЫ
Педагогикалық практиканың есебі