Құқық нормасы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
I-ТАРАУ. НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР ТҮСІНІГІ,ТҮРЛЕРІ
1.1 Нормативтік-құқықтық актілерді жүйеге келтірудің түсінігі мен
1.2 Нормативтік актілердің заңды күшінің уақыты, кеңістігі және
1.3 Нормативтік актілердің түрлері
1.4 Әлеуметтік нормалардың түрлері
1.5 Құқықтық нормалар бірнеше түрге бөлінеді
II - Т А Р А У.
2.1 Қазақстан Республикасының құқық шығармашылық
2.2 Құқық-қоғамдық қатынастарды нормативтік реттеу жүйесінде
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Қоғамның объективті даму процесіне сәйкес нормативтік актілер сан
XX ғасырдың екінші жартысында халықаралық қатынастарда ұлттық заң
Әрине, халықаралық - құқықтық нормалар ұлттық заңдардың және
Сонымен бірге халықаралық құқық нормаларының ұлттық заңға әсері
Тәуелсіздік алып, дербес мемлекет ретінде құрылған күнінен бастап
Халықаралық құқық нормалары өзін - өзі тану құқығына
құқықты ғана емес, сондай - ақ экономикалық құқықты
Аталған пактте азаматтық және саяси құқықтар туралы мынандай
экономикалық ынтымақтастықтан және
Халықаралық құқықтың нақты мемлекеттің құрылымдық және басқару
Халықаралық құқық мемлекеттің заң шығару қызметінің барынша елеулі
Аталған нормалардан мынандай жәйттер назар аудартады. Әдетте, Конституцияда
Адам құқығы саласында ҚР Конституциясының толықтай халықаралық құқықтың
Сондықтан құқық нормативтік актілердің тек жиынтығы ғана емес.
1.1 Нормативтік - құқықтық актілерді жүйеге келтірудің түсінігі
мен мазмұны.
Қоғамдағы құқықтың ең күрделі негізін құрайтын нормативтік құқықтық
Нормативтік актілер қоғамның, жеке адамдардың мүдде -мақсатын іске
Дүние жүзінің заң ғылымы құқықтың негіздерін құқықтық нормалардың
Өйткені қоғамда мемлекеттік билікті іске асыруда, демократияны дамытуда,
Нормативтік - құқықтық актілердің мазмұнының сипаттамасы:
1) Бұл актілерді мемлекеттік билік өкілеттілігі бар органдар
2) Бұл процесте қабылданған нормативтік актілерден көруге болады.
3) Нормативтік актілердің мазмұны құқықтық нормалармен сәйкес,
4) Нормативтік актілердің заңды бөлу үшін міндетті
5) Нормативтік актілердің өмірге келуі, дамуы, өзгеруі,
Бұл объективтік өзгерістер өмірге субъективтік өзгерістерді қалыптастырады:
мемлекеттік билік дамып, жаңарады;
мемлекет пен құқықтың функциялары өзгеріп, нормативтік актілерді дамытады;
құқықтық қатынастар прогрестік өзгерісте болады;
рухани сана - сезім, білім дамиды.
Қоғамдағы осы объективтік және субъективтік өзгерістерді реттеп -басқару
құқықтық шығармашылықтың сапасын жақсарту;
лауазымды тұлғалардың кәсіпқойлығын, білімін, тәжірибесін көтеру;
- мемлекеттік органдардың қызметінің сапасын жақсарту.
Сонымен нормативтік - құқықтық актілер - ресми заңды
Нормативтік актілер мемлекеттік билікті, саясатты орындайтын, қоғамның халықтың
нормативтік актілер мемлекеттің өкілетті органдарының бекіткен немесе жалпы
нормативтік актілердің мемлекеттік күші бар құжаттар, ерікті орындалмаса
нормативтік актілер ресми түрде: заң, қаулы, жарлық, ереже
- нормативтік актілер жалпы қоғамдық, күрделі қатынастарды
реттеп - басқарады.
1.2 Нормативтік актілердің заңды күшінің уақыты, кеңістігі және
адамдарды қамтуы.
Қоғамдағы санқырлы қарым - қатынастарды реттеп, басқаратын нормативтік
Нормативтік актілердің заңды күшінің басталуы мен аяқталуын, оның
Нормативтік актілердің заңды күшінің уақыты - бұл мәселені
норманың заңды күшінің басталу уақыты;
аяқталу уақыты;
заңның кері күші;
жойылған норманың күші кейбір жағдайда сақталуы.
Норманың заңды күшінің басталу уақыты: қабылдаған немесе ақпаратта
Норманың заңды күшінің аяқталуы: уақыты бітсе, жаңа заң
Заңның кері күші - өмірде болған бір оқиғадан
Жойылған норманың заңды күшінің сақталуы - жаңа нормаға
Нормативтік актілердің заңды күшінің кеңістігі- мемлекеттің жоғарғы басқару
Нормативтік актілердің заңды күшінің адамдарды қамтуы. Мемлекеттің құқықтық
Министрліктердің, ведомостволардың нормативтік актілері тек өз жүйесіндегі азаматтарды
Сонымен адамдарды қамтуы нормативтік актірелде өзінде көрсетілуге тиіс:
1.3 Нормативтік актілердің түрлері.
Нормативтік актілердің түрлері:
заңды күшіне қарай нормативтік актілер екі топқа бөлінеді:
нормативтік актілердің мазмұнына қарай бірнеше түрге бөледі: өндірістік,
нормативтік актілердің іс әрекетінің шеңбріне қарай үш түрі
субъектілеріне қарай (нормаларды қабылдаған мемлекеттік органдар) нормативтік актілер
Заң - қазіргі заманда мемлекеттің ең жоғарғы нормативтік
заң парламентте немесе жалпы халықтық референдумда қабылданады;
заң күрделі, маңызды мәселелер бойынша қабылданады;
заң арнаулы процедура арқылы қабылданады (ол төрт -
заңды ешқандай орган тексере, өзгерте алмайды;
заң қоғамдағы нормалардың кіндігі, атасы.
Заңның үстемдігі арқылы қоғамдағы заңдылық, тәртіп қамтамасыз етіледі.
Қазақстан мемлекетінің Парламенті заң шығару қызметін жүзеге асыратын
Заңға тәуелді нормативтік актілер - бұл актілер төрт
Жергілікті басқару органының актілері - маслихаттың шешімдері, әкімдердің
Сот билігінің актілері -Конститутцияның 75-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында
Сот төрелігінің қағидалары:
адамдардың кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен
бір құқық бұзушылық үшін ешкімді
айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес;
адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдік айыптаушының
Заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды.
Қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді (конститтутцияның
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты - жалпы юристикция сотттарының
Конститутциялық бақылау Қазақстан Республикасының Конститутциялық Кеңестің құзіретінде. Ол
1.4 Әлеуметтік нормалардың түрлері
Әлеуметтік нормалардың элементттері бірігіп, оның құрылымын қалыптастырады. Бірақ
Осы көрсетілген белгі - нышандары, ерекшеліктері арқылы әлеуметтік
Әлеуметтік нормалардың негізгі түрлері:
Құқық нормасы; оған жеке тоқталар болсақ құрылым жөнінде
Негізгі заңды нормаларда элементтердің мазмұны норманың кіріспесіне немесе
Тәртіп ережелерінің нормаларында нормативтік актілердің баптарында, бөлімдерінде көрсетіледі.
Диспозиция - қатынастың мазмұны мен субъектілердің құқығы мен
Жалпылама түрі
Айқын түрі - диспозицяның мазмұны нормада анық көрсетіледі.
Сілтеу түрі - диспозицияның мазмұны туралы басқа нормада
Гипотеза - диспозиция қашан басталады, аяқталады, нормативтік акті
Егер де норманың іс - әрекеті бір жағдайдың
Егер де норманың жұмысы бірнеше жағдайдың болуы немесе
Егер де норманың, іс - әрекеті бірнеше жағдайдың
Санкция - диспозиция мен гипотеза дұрыс орындалмаса, оның
Санкцияның үш түрі болады:
Абсолютті айқын
Салыстырмалы айқын санкция:
Альтернативтік санкция - санкцияның көрсетілген
Нормативтік актілердің жеке баптарында норманың элементтері толық болмайды.
1.5 Құқықтық нормалар бірнеше түрге
Құқықтық нормалар бірнеше түрге бөлінеді:
1. Қоғамның әр саласына қарай өндірістік, ауыл –
2. Құқықтық саласына қарай мемлекеттік, әкімшілік, қаржы, еңбек,
3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші
4.Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші нормалар; тыйым
5. Норма элементтерінің құрылымына қарай нормативтік актілер үшке
6. Субъектілеріне қарай нормалар екіге бөлінеді: жалпылама нормалар,
7. Мамандандырылған құқықтық нормалар - қоғамның мамандық салаларының
Міне осы көрсетілген бағыттар бойынша құқық өзінің күнделікті
Құқықтық норма - қоғамдық қатынастарды реттеуге қоланылатын әлеуметтік
Моральдық нормалар - жақсы - жаман, дұрыс -
Саяси нормалар;
Эстетикалық нормалар; қоғамдық ұйым, ұжымдардың береже - қағидалары;
Адамгершілік нормалар
Әдет - ғұрып нормалары - адамдардың көне дәуірден
Салт - дәстүр нормалары - әр ұлттың, әр
Діни, имандылық, инабаттылық нормалары. Осы әлеуметтік нормалар бірге
Әлеуметтік норма
Әлеуметтік нормалар өздерінің дербестігімен бірге өзара тығыз байланыста
Әлеуметтік нормалардың мазмұнын екі тұрғыдан түсіну керек: біріншісі
Әлеуметтік нормалардың өмірге келу себептері қоғамның объективтік даму
Әлеуметтік норма - қоғам қабылдаған адамдардың мінез -құлқының,
2.1 Қазақстан Республикасының құқық шығармашылық қызметі.
Қазақстан Республикасының Конститутциясында заң және заңға тәуелді актілерді
Қазақстан Республикасының заң шығару процесінің ерекшеліктері бар. Бұл
Бірінші. Заң шығару бастамашылығы құқығы субъектінің Парламент қарауға
Екінші. Мәжілістің комитеттері заң жобасын қабылдап қарайды, олар
Үшінші. Заң жобасы Мәжілістің пленарлық отырысының қарауына беріледі.
ҚР Нормативтік актілердің түрлері, оларды жүйеге келтірудің әдістері.
Оның құзырындағы: жеке және
Президенттің актілері. ҚР Президенті бүкіл аумағында міндетті күші
Республика Президенттің Жарлығымен: Республика
Конститутцияда және өкімет органдарының Қазақстан халқының алдындағы жауапкершілік
Парламенттің заңды міндетіне кірмейтін, сондай - ақ Үкімет
Қазақстан Республикасының экономикалық және саяси-әлеуметтік дамуы стратегиялық мәселер
Президент Конститутция бойынша заң қабылдайды (53 бап 4
Республика Президентінің өкімдері Конститутцияның заңдардың және Президент жарлықтарының
Үкімет актілері. Нормативтік жүйеде бұл актілер үшінші орында
Премьер - Министр шығарған нормативтік актілер жеке өкімдер
Министрліктер, ведомстволар, мемлекеттік комитеттер бұйрық
және инструкцияларды шығарады.
Коститутциялық Кеңестің актілері шешім түрінде қабылданады. Конститутциялық Кеңестің
Жоғарғы соттың актілері - ҚР сот билігінің жоғарғы
Мәслихаттар өз құзыретіндегі мәселелер бойынша шешімдер, ал әкімшілік
2.2 Құқық- қоғамдық қатынастарды нормативтік реттеу жүйесінде
"Құқық" терминінің көптеген мәні бар, ол заң ғылымында,
Заң ғылымында "құқық" термині бірнеше мағынада қолданылады. Біріншіден,
Құқықтық норма - қоғамдық қатынастарды реттеуге қолданылатын әлеуметтік
Жеке дара норма немесе нормалардың бір жүйесі құқық
Құқықтық норманың құндылығы: құқықтық нормалар қоғамды реттеп, басқарудың
Құқық - жалпыға бірдей міндетті, мемлекетпен қамтамасыз етілетін,
қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы.
Адамдардың бостандығын реттейтін норманы екі тұрғыдан қарастырады: бірінші
Қоғамдағы барлық процесс, барлық қарым - қатынастар құқықтық
Құқық - күрделі құбылыс. Құқықтың негізгі қызметі -
Құқық негізі жөнінде әңгімелегенде, бәрінен бұрын құқықтың пайда
Бұл тұрғыдан құқық негіздерін кең мағынада түсіндіреді. Сондай
Адам қоғамында сан алуан қатынастар, яғни байланыстар туындайды.
Нормативтік реттеу жүйесі қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардан тұрады.
Қоғамның әлеуметтік нормалары дегеніміз қоғамдық қатынастарды реттейтін, қоғамдық
Әлеуметтік - техникалық нормалар - техникалық құралдарды пайдалану,
Әлеуметтік нормалар белгілеу және қамтамасыз ету тәсілдері бойынша
Жасалу тәсілі бойынша нормалар саналы және стихиялық (сұрапылдық)
Әдет ғұрып дегеніміз, адамдардың қарым - қатынасын реттейтін,
Қазіргі заманда әдет - ғұрыптар отбасы, туыстық қатынастарды
Құқықтық қатынастың түсінігі мен мазмұны: қоғамдық қатынастар -белгілі
Идеологиялық қатынастар адамның санасына байланысты болады. Оның ең
Қоғамдық қатынас антагонистік және антагонистік емес болып екіге
Антагонистік емес қоғамдық қатынастар қанаушылық жоқ қоғамда болады.
Қоғамдық қатынастардың басым көпшілігі әлеуметтік нормалар арқылы реттеліп,
Құқықтық қатынастар - адамдардың өзара әлеуметтік байланысы, қарым
Қоғамдық қатынастар әртүрлі
Қоғамдағы барлық қатынастар құқықтық нормалармен реттелмейді, тек әлеуметтік,
Құқықтық қатынас дегеніміз - мемлекеттік кепілдіктегі екі жақты
Құқықтық қатынастардың нышан - белгілері:
Бірінші - құқықтық қатынастар тек нормативтік актілер арқылы
Екінші - қатынастың субъектілерінің екі жақты құқықтары мен
Үшінші - субъектілер өз еріктерімен, өз мүдде мақсаттарын
Төртінші - егер қатынаста нормативтік актінің мазмұны бұзылса
Құқықтық қатынастардың түрлері:
Қоғамдағы барлық қатынастар және нормативтік актілер құқықтың жүйе
Құқықтық норманың атқаратын ісіне қарай қатынастар екіге бөлінеді:
Құқықтық қатынастар мазмұнына қарай екіге бөлінеді: жалпылық және
Құқықтық қатынастардың субъектілерінің жағдайларына қарай екіге бөлінеді: абсолюттік
Құқықтық қатынастар қоғамдағы әлеуметтік құбылыстардың ең күрделісі және
Құқықтық қатынастар - құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қоғамдық
Құқықтық қатынастың құрылымы төрт элементтен тұрады: субъект, объект,
Құқықтық қатынастың субъектісі - жеке адам және заңды
Құқықтық қабілет - құқыққа бостандықтар мен міндеттерге ие
Әрекеттілік - адамның өз әрекетімен құқығын пайдалана алу
Құқықтық субъектіліктің адамның бұзғаны үшін заңдылық жауапқа тартылу
Құқықтық субъектіліктің шарттар жасап басқа да келісімдер жүргізуге
Құқықтық қатынастың объектісі - қоғамдағы көп түрлі, көп
Құқық қатынастың объектісі - тек қоғамдық және жеке
Субъективтік құқық - құқықтық қатынастардағы субъектілердің екі жақты
Субъективтік құқықтың алдындағы негізгі мүдде - мақсаттары: бірінші
құқықтың алдында қойылатын өз мүдде - мақсатын анықтау;
құқықтық норманы дұрыс пайдаланы;
құқықтық тәртіпті қатаң орындау.
Заңды міндеттер. Субъективтік құқық бар жерде сонымен бірге
Құқықтық қатынастың заңды міндеттерінің орындалуының екі түрі болады:
Заңды себептер. Қоғамдағы толып жатқан неше түрлі, неше
Оқиғалы себептер - табиғаттың объективтік даму процесінен пайда
Оқиға құқықта - азаматтық құқықтар мен міндеттің пайда
Құқықтық қатынастардың өмірге келуінің, өзгеруінің, ескіруінің, жаңаруының, дамуының
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен менің курстық жұмысымды қорытындылай келгенде нормативтік акт
Мемлекет бар ортада нормативтік акт құқықтық жүйелендіруде басты
"Құқықтық мемлекет - бұл бір сөзбен адамзат бостандықтарымен,
Нормативтік акт құқықтық жүйелендіруде қоғамдық қатынастарды реттеу жүйесінде
Нормативтік акт құқықтық жүйелендіру жүйесінде құқықтың алатын орны
Нормативтік акт құқықтық жүйелендірудің өзі , моральдық нормалар,
Қазақстан Республикасы үшін құқықтық реформаның бағыттары әр түрлі
Адамдар қоғамда белгілі бір әлеуметтік топқа, тапқа, ұлтқа
Құқықтық қоғамдық қатынастың даму процесінде қоғам өмір сүреді,
Қолданылған әдебиеттер
1. Жоламанов Қ.Д. «Мемлекет және құқық теориясы».
2. Ибраева А.С., Ибраев Н.С. «Теория государства и
3. Хропанюк В.И. «Теория государства и права» М
4. «Общая теория права и государства». Учебник. Под
5. «Проблемы теории государства и права». (Юриспруденции): Учебный
6. Сапарғалиев Г.С., Ибраева А.С., «Мемлекет және құқық
7. Бейсенова А., Біржанова К. «ҚР мемлекет және
8. Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. «Мемлекет
9. Бикенов Н.А. «Мемлекет және құқық теориясы». Қарағанды
10. Ағдарбеков Т. «Мемлекет және құқық теориясы». Қарағанды
11. Байжанова Г.Т., Әділбекова Қ.Қ. «Мемлекет және құқық
12. Байжанова Г.Т., Әділбекова Қ.Қ. «Мемлекет және құқық
13. Ағдарбеков Т. «Құқық және мемлекет теориясы». Оқулық
14. Амандықова С.К. « Қазақстан Республикасының Конституциясы» Алматы
15. ЖоламановҚ.Д. Мұхтарова А.Қ. Тәуекелев А.Н. «Мемлекет және
Құқық нормасы
Құқық нормасының құрылымының алғышарттары
Құқық түсінігі және қоғамдағы рөлі
Құқықтық қатынастарының ұғымы, олардың белгілері
Құқықтық қатынастар құрылымы
ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАСТАР ҰҒЫМЫ, ОЛАРДЫҢ БЕЛГІЛЕРІ
Құқықтық қатынастың құрылымы
Құқық қайнар көздерінің түсінігі
Құқық нормаларының түсінігі
Құқықтық қатынастар жайлы