Амандасу салты
ЌАЗАЌСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЃЫЛЫМ ЖЄНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
БІТІРУ Ж¦МЫСЫ
Таќырыбы: ЌАЗАЌ ХАЛЌЫНЫЊ ДЄСТ‡РЛІ ЄДЕТ - Ѓ¦РЫПТАРЫ
МАЗМ¦НЫ
КІРІСПЕ…..........................................................................................................3
1 Т¦РМЫСТЫЌ ТЄРБИЕГЕ ЌАТЫСТЫ САЛТ-ДЄСТ‡РЛЕР..............10
1.1 Амандасу салты….....................................................................................10
1.2 Ќонаќ ќабылдап, к‰ту рєсімдері..............................................................12
1.3 ¦лттыќ отбасы тєрбиесі............................................................................18
2 АДАМДЫ ЖЕРЛЕУ ДЄСТ‡РІ..................................................................25
2.1 Кісі µлімі жєне оны естірту......................................................................25
2.2 С‰йекті жерлеу жєне аза т±ту..................................................................62
3 ДЄСТ‡РЛІ ХАЛЫЌ ЕМШІЛІГІ................................................................40.
3.1 Сенім-нанымдарѓа негізделген емдеушілік............................................40
3.2 Шµптер мен аѓаштарды емдікке пайдалану...........................................43.
ЌОРЫТЫНДЫ.................................................................................................52
ДЕРЕК БЕРГЕН АДАМДАР..........................................................................54
ЄДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................................................56
КІРІСПЕ
Таќырыптыњ µзектілігі. Ѓалымдардыњ пайымдауынша, ќазаќ халќыныњ арѓы тегі µзініњ
Таќырыптыњ зерттелу дењгейі. Наќты бір халыќтыњ б‰кіл болмысын
Ќазаќ халќын этнографиялыќ т±рѓыдан зерттеудіњ ‰лгісін бірінші рет жасаѓан
Ќазаќтыњ отбасылыќ ќатынастарына арналѓан біраз материалдар орыс армиясыныњ бас
ХІХ ѓасырдыњ 20 жылдарынан басталѓан ќазаќтыњ єдеттік правосы туралы
Сол сияќты Сырдария облысыныњ санаќ комитетініњ тµраѓасы, атаќты Хиуа
Патша генералдарыныњ с‰згісінен шыќќандыѓына ќарамастан, єрине, б±л ењбектерді ±мытуѓа
Сондай-аќ діндєрлыѓы ‰шін есімі ауызѓа алынбай ±заќ жылдар бойы
ХІХ ѓасырѓа жататын шыѓармалардыњ ішінен Лазеревскийдіњ, Ы.Алтынсаринніњ, В.Плотниковтыњ ж±мыстарын
ХХ ѓасырдыњ басында Т‰ркістан µњірінде ќазаќ халќын этнографиялыќ т±рѓыда
Кењес дєуірінде, єсіресе КСРО ќ±лап, Ќазаќстан егемендік алѓаннан кейінгі
Салт-дєст‰рдіњ бірсыпыра т‰рлерін ќамти жазылѓан кµпсалалы ењбектер. Б±лардыњ ќатарына
Ќайтыс болѓан кісіне жерлеу ѓ±рпына байланысты шыѓармалар. Б±л мєселені
Дін жєне діни наным-сенімдер туралы ж±мыстар. Аталмыш мєселе А.Тµлеубековтыњ
Отбасы жєне отбасылыќ ќатынастар мєселесін ќамтитын шыѓармалар.
Ќазаќтардыњ µсімдікді емшілікке пайдалану хаќында жазылѓан ењбектер. Осы таќырыпќа
Сонымен, єдебиеттерге жасаѓан ќысќаша шолудыњ µзінен ќазаќ халќыныњ салт-дєст‰ріне
Таќырыптыњ маќсаты . Бітіру ж±мысымыздыњ атауы айтып т±рѓандай, оныњ
-халќымыздыњ ќонаќ ќабылдап, оны к‰ту рєсімдерін зерделеу;
-т±рмыстыќ тєрбиеніњ басты саласы – ±лттыќ отбасы тєрбиесін ой
-ќайтыс болѓан адамды жерлеу дєст‰рін баяндау;
-дєст‰рлі халыќ емшілігін зерттеу.
Бітіру ж±мысыныњ дерек кµздері. Бітіру ж±мысты даярлау барысында бірнеше
Бітіру ж±мыстыњ єдістемелік негізі. Бітіру ж±мысты жазуда жетекші этнограф-ѓылымдардыњ
Таќырыптыњ хронологиялыќ шењбері. Этнология пєнініњ басќалардан бір ерекшелігі
Ж±мыстыњ жањалыѓы жоѓарыда айтып кеткеніміздей, б±рын жарыќ кµрген
Бітіру ж±мыстыњ практикалыќ мањызы. Бітіру ењбекте келтірілген деректер
Бітіру ж±мыстыњ ќ±рылымы. Б±л ењбек кіріспеден, ‰ш тараудан, ќорытындыдан,
Т¦РМЫСТЫЌ ТЄРБИЕГЕ ЌАТЫСТЫ САЛТ-ДЄСТ‡РЛЕР
1.1 Амандасу салты
Амандасудыњ ќай халыќтыњ болмасын мєдениетініњ алѓашќы бетін ашушы
Жастар оњ ќолындаѓы бас киімін басына киіп, оњ ќолымен
Амандасушылар алма-кезек:
-Дені ќарныњыз сау ма
-Басыњыз аман ба
-Малыњыз т‰гел ме
-Ќора-ќопсаѓызыњ тыныш па?
-Ел іші есен бе? – деген сияќты µз ќалауынша
Келесі ж‰з ±шырасушы:
-Деніміз сау.
-Басыњыз аман.
-Малымыз т‰гел.
-Ел іргесі тыныштыќ (таѓы басќа) – деп ризашылыќпен
-Жауап ќайырылѓан соњ келесі кісіге ќайтадан аманшлыѓын с±рап,
-Кездесушілер б±рыннан бір-бірмен таныс, кµріспегелі кµп жылдар µткен болса,
-Ауылѓа келген ќонаќпен ауыл адамдарыныњ амандасуында да ереже бар.
-‡й сыртына таяп келген адамныњ жасы кіші болса, онда
-Кµріспелі кµп жыл болѓан т±рѓылас, замандас, ќ±рдас, аѓайын, туыс
Ќауышып амандасу ер азаматтар ‰шін ±лттыќ амандасуымыздыњ ењ ќ±рметті
-Ќыз балалар ‰шін бір-бірін ж‰гіре барып ќ±шаќтай с‰йісіп немесе
-Єжелеріміз бен аѓа жастаѓы аналарымыз ќайтыс болѓан аруаќ орнын
-Келген кµњіл айтушы жолаушы ‰шін д‰ние салѓандарѓа «арты ќайырлы,
1.2 Ќонаќ ќабылдап, к‰ту рєсімдері
Ауылѓа келген ќонаќты атыныњ мінер жаѓынан жаќындап сєлем беріп
Аты тарпањ, мінезі шаргез болса алдыњѓы аяѓын т±сап, несесе
Ноќта ж‰гені ермен бірге ќойылады.
Ќонаќтыњ атын аулдан тым ±заќ емес соны шµп жерге
Аттан т‰сіріп, ‰йге кіруге бет алѓан ќонаќты сол ‰йдіњ
‡й ішіндегі єуелі ќыз балалар немесе келіндер, сол ‰йдіњ
Єуелі ќонаќќа шай єзірленеді, шайдыњ т±зы, т‰сі, ќосылатын с‰т
Шай шыныѓа орта ќ±йылады. Егер шай толы ќ±йылса «Бєске
‡й адамдарынан бір адам ќозѓалмай отырып шай ќ±йып беруге
Ќонаќ бата істеуге тиісті. Бата єрт‰рлі мзм±нда болады. Ќарапайым
Басќа амандыќ берсін,
Жанѓа есендік берсін,
Босаѓа тењ болсын,
Пиѓыл кењ болсын.
‡йден ат кетпесін,
Алдан ас кетпесін.
Кетпес баќыт берсін,
Ќайтпас ырыс берсін.
Дєулетіњ тасып жатсын,
Жасыњ ж‰зден асып жатсыњ – деген сияќты бата
Малдыњ басын ќ±былаѓа ќаратып бауыздайды. Себебі жарыќ д‰ниеден кетті
Малдыњ терісін айырѓанда алдымен тµрт сыйраѓын буындайды. Алдыњѓы екі
Ашаѓа ілінген соњ іреліп єбден оњайлатылѓан. Ќойдыњ терісі сыпырылады.
Сойылѓан малдыњ µтін жармай ±ќыптап алып, т‰кіріп тастайды. Б±л
Осы шаруалар біткеннен кейін шаптыњ екі санѓа т‰йіліскен жерінен
Ет, тамаќ жердіњ алдында ќонаќ ќолына су ќ±йылады. Су
Су ќ±йѓан жастарѓа ыќылас беріледі. Сулыќ беріп, ќолдары ќ±рѓатылады.
¦зынынан созылѓан біздіњ жол,
Кµлденењінен т‰скен сіздіњ жол.
Єлемді, д‰ниені адам баспен жетелейді, деген ±ѓыммен бастартылады.
К‰нен, айдан, жылдан басаман болсын! – деген тілекті де
Єуелі тєњір бєрін берсін,
Бєрін берсе,
Ќыста берсе,
Ќыспай берсін.
Жазда берсін, Жазда берсе,
Жазбай берсін,
К‰зде берсін,
К‰зде берсе,
‡збей берсін,
Кµктем берсін
Кµктем берсе,
Кµптен берсін – деген сияќты сан ќилы баталар беріледі.
Майлыќ, сулыќ, ауыз с‰ртетін орамал бµлек болады. Соњында су
Есте болатын жайт- ќонаќтыњ тымаѓы, сырт киімі ашаѓа ілініп
Адамдар ‰йге орналастыруда да ‰лкен ереже бар. Киіз ‰йдіњ
Торќалы той, топыраќты µлім таѓы басќа жиындарда адамдар ‰йге
Адамдарды ‰йге кµп мµлшерде орналастырѓанда, олардыњ ќолына су ќ±юѓа,
Ет жеп болѓан соњ сорпа бергенде тµргі ќариялардан бастап
1.3 ¦лттыќ отбасы тєрбиесі
Єрбір ќазаќ отбасыныњ ±лттыќ µз ерекшелігіне сєйкесіп ќалыптасќан єдет-ѓ±рып
Ќыз ќуар, тиын ілу, кµк лаќ тарту, м‰ше алып
С±йыќты ќуып келе жатќандай сылќылдатып ж±туѓа, ќою тамаќты шылпылдатып
Д‰ние ж‰зіндегі ќай халыќтан да кем т‰спейтін ±лттыќ мєдениетімізге,
«Ќыз µссе елдіњ кµркі, µмір айнасы, т±рмыс желісі, махаббат
Халыќ айтса, ќалт айтпайды. «Ќыз бала» деуден гµрі
‡шіншіде, ыспар болу д±рыс. Дємді ас пісіретін, ‰й шаруасын
Тµртіншіде, талантты болѓан д±рыс. Ќазаќтыњ ауыз єдебиеті, жыр
Халќымыз ±лдар тєрбиесіне де ерекше мєн беріп келді.
Халќымыз тарихында кµбінде ±лдар, ер азаматтар ат ‰стінде болды.
Ерлердіњ тігетін аударма бас, саптама кµн етік, кµк сауырлаѓан
2.1 Кісі µлімі жєне оны естірту
Ж±мыс басты пенде µлімнен ќашып ќ±тылмайды. Кезінде Ќорќыт бабамыз
Арыздасу. Ауру мењдеп, адам єбден єлсіреп, µлім халіне жеткен
Ќазаќ аќырѓы сапарѓа аттанып бара жатќан адамныњ айтќан µсиет-тілегін
Иман ‰йіру. Науќас адам, ќалжырап демі бітер шаѓында шамасы
Имансу. Ауруы мењдеген кезде «Адамныњ аяѓы ауыр болады» деп
Молда иман ‰йіріп, дем салып, жан тєсілім µтер алдында
Ауру адам ‰зіле бергенде азалы ‰йдіњ іші, балалары, ет
Аза т±ту ѓ±рпы ‰лкенді-кішілі рєсімдерден жинаќталып к‰рделі кешен
Естірту – аты айтып т±рѓандай-аќ ќазаны, суыќ хабарды етжаќын
Арѓы дєуірлерде суыќ хабарды сµзбен айтудан гµру т‰рлі ишара,
¦лы µлмеген руда жоќ,
Ќызы µлмеген ќырымда жоќ,
Ќатыны µлмеген халыќта жоќ,
Аѓасы µлмеген аймаќта жоќ,
Інісі µлмеген елде жоќ,
Єкесі µлмеген єлемде жоќ,
Аќќу ±шып кµлге кетті,
Дуадаќ ±шып кµлге кетті,
Ќ±дай сізге бір гаућар тас беріп еді,
Оны иесі µзі єкетті.
Шоќан деген балањыз
Бєріміз баратын жерге кетті
-деп естіртіпті.
Асылы, естірту табиѓаты поэзиядан гµрі ќара сµзге жаќын.
Естірдудіњ – тапќырлыќ пен шешендікті ќабыстырып, µнер шыѓармасына айналатын
«Кµњіл айту» немесе «Ж±бату» естіртумен ќоса ќабат ж‰реді. Тµбеден
УА, Ерден!
Басыњды кµтер жерден!
Осы балањ µлмегенде
Кетіп едіњ керден
¤зі беріп, µзі алды
Нењ бар еді ќ±дайѓа берген?!
Балањ т‰гілі
Єкењ Сандыбай да µлген.
Оны Шоќай кµрген.
Жаќсыныњ басына іс т‰ссе
Бойдай береді.
Жаманныњ басына іс т‰ссе
Ойлай береді.
Кµкті бу кµтереді,
Ж‰йрікті ду кµтереді,
Ж‰кті нар кµтереді
¤лімді ер кµтереді, - деген екен.
«Ж±бату» - µмірдіњ жалѓандыѓы, µлімніњ хаќтыѓы, одан ешкімніњ
Былайша айтќанда, «Кµњіл айту» µзіндік атќаратын ќызметі жаѓынан да,
Жоќтау ѓ±рпы
Азалай ѓ±рып жырларыныњ мєйегі – жоќтау. Єлем халыќтарыныњ барлыѓында
Ќайтыс болѓан адамныњ жаќсылыѓын, еліне істеген ќызметін, жаќсы ќасиеттерін
Ел ішінде жоќтауды негізінен єйелдер айтады. Ол ењ алдымен
Алты атасы бай µткен,
Алты атанѓа ж‰н артќан.
Жеті атасы бай µткен
Жеті атанѓа ж‰к артќан.
‡йде с±њќар т‰леткен,
Ќияда с±њќар тілеткен.
Алтайы ќызыл т‰лкі алѓан,
Ќиядан барып теке атќан.
Паршаны бµздей жырттырѓан,
Жібекті ж‰ндей т‰ттірген.
Ќонаќ келсе ќон деген,
Ќой семізін сой деген.
Шыншырлы жауѓа тарттырѓан,
Ќайыњнан астау шаптырѓан,
Ќаптатым жылќы жаптырѓан…
Айналайын єкежан, ќараныњ болдыњ ханындай.
(Кењгірбай биді жоќтау)
Єрине, жоќтауѓа тєн жалпы зањдылыќтар м±нда да берік саќталады,
Жоќтау жырларыныњ мазм±н-мєні тарихи салмаѓымен ѓана емес, фольклорлыќ жанрлардыњ
Ќара бір шамшым жаяйын,
Жаяйын дажылайын.
Ќыналы бармаќ, жез тырнаќ,
К‰нінде ќанѓа бояйын.
Албыраѓан аќша бет,
С‰йегіне таяйын.
Мµлтілдеген ќара кµз.
Жаспен оны ояйын
Алшањдап ж‰рген, жас тµрем,
Орныња кімді ќояйын?!
Деп келетін ‰йреншікті жолдар аза т±ту ѓ±рпыныњ сµзбен салынѓан
Жоќтаулардаѓы символ, ауыстыру (метафора», метонимия (кейіптеу), тењеу, эпитеттердіњ єрќайсысына
Єуедегі ж±лдызым,
Су ішінде ќ±ндызым.
Ай ќасында Шолпаным,
Хан ќасында с±лтаным,
Суытып ќойѓан т±лпарым,
Т±ѓырдаѓы с±њќарым.
Аќ бµкендей ардаѓым
Кµзіме киген жырѓалым!
Тµрге шыќса, тµбедей.
Тµбеге шыќса, тµбедей,
Сарѓая кµп шаќырсам,
Келер де ме екен, ќ±рманым?!
Дамытып, сорѓалата тµгілткен м±ндай айшыќтауларды кез келген мадаќ µлењнен
2.2 С‰йекті жерлеу жєне аза т±ту
Ќазаќ салтында µлген адам ‰ш к‰нге дейін саќталады. ¤йткені
Осы ‰ш к‰ш бйоына µлік жалѓыз ќалдырылмай ‰немі ‰лкен
Ауыл – ауылѓа дереу елді жаназаѓа шаќыруѓа кісілер жіберіледі.
Жаназаѓа ауыл-ауылдан басты-басты адамдар, молдалар жиналып болѓан соњ ‰лкендер
‡стіне шапан, таза жібек маталар жабады. Осы арада жаназа
Ќазаќтыњ жерлеу дєст‰ріне ерте кездегі шаманизмнен ќалѓан салттар да
¤лікті жер ќойнауына бергеннен кейінгі салт-дєст‰рлер.
Ертедегі кєденіњ бірі – сиыт беру. М±нда кемінде
Б±дан єрі марќ±мныњ жерленгеннен кейін жетінші к‰ні «Жетісі», ќырыќ
Кєденіњ соњѓысы - асын беру. Б±л бір жыл
Ас берілетін к‰ні жесірдіњ не єке-шешеніњ ќайѓылы, азалы кезењі
¤лікке кµрсетілген ќ±рметтіњ бірі - оныњ басын ќарайтып,
Ќазаќта µлікке байланысты б±лардан басќа да жол-жоралѓы жеткілікті.
Жаќын жердегілер жетісіне дейін бата жасауы керек. Оны жасамасы
¤лікті ќ±рметтеу жаѓынан ќазаќтан озѓан халыќ жоќ шыѓар. Ќайтыс
Ќазаќ халќында «Арты ќалай екен?» дейтін с±раќ бар. М±нысы-
Ќазаќтыњ кµрісініњ тєрбиелік мєні мол. Кµрісті естіп жылаудыњ µзі
Ќазаќта б±рын µлген адамныњ єйелі, ќыздары мен апа-ќарындастары, келіндері
Ертеректе µлікті жерлеп болѓан соњ, зираттан ќайтќандар ауылѓа тараѓанда
Біз жоѓарыда µлікті жµнелтудіњ б±рынѓы салтына тоќталдыќ. Єдет-ѓ±рыптыњ ішінде
Б±рынѓыѓа µзгеріс енгізбеумен бірге, б±рынѓыны µзгерту де ќате. Біз
Ќазір б±ны µзгертіп ылѓи жања киім бермесе ренжитінді шыѓарды.
Тіпті кейбіреулер: «Маѓан арзандатылѓанын беріпті. Б±л – ќай
Топыраќты µлімніњ жолы басќа. ¤йткені, б±л баќыт ќ±сы шањыраѓына
Ќай халыќтыњ болмасын µлікті жерлеу салты сол залыќтыњ т±тынѓан
Барша елдіњ мєдени дєрежесін кµрсететін ±лттыќ пантсон жасау, оны
Халќымыздыњ ѓасырлар бойы ќастерлеп келген жаќсы дєст‰рлеріне ізгі ниетпен
3 ДЄСТ‡РЛІ ХАЛЫЌ ЕМШІЛІГІ
3.1 Сенім, нанымдарѓа негізделген емдеушілік
Ќазаќ халќыныњ µмірінде дєст‰рлі емдеу-домдау, баќсылыќ, сєуегерлік, сеім-наным, діни
Баќсылыќ ойынын ауыл адамдары да тамашалайды. Баќсылар ауруды
«Емдеушімолдалар» да ауруды емдейді. Б±л адамдар діни білімі барлар.
Кейбір молдалар єрт‰рлі ањ-ќ±с, шµп-µсімдіктер арќылы емдейді. Ќ±малаќшылар ќырыќ
Ќ±малаќты екі т‰рмен тартады. Бірінші топтаѓы ќ±малаќшылар ќ±малаќты жіктеп
Т‰с кµрушілер. Т‰с кµріп ауыл аймаќта болар жаѓдайдарды
Ќазаќтыњ дєст‰рлі халыќ емдеушілері жеке ауруды жекелеп арнайы
Ќазаќтыњ сенім-нанымдарѓа негізделген жєне тура емдеушілік µнері ертеден ќалыптасып
3.2 Шµптер мен аѓаштарды емдікке пайдалану
¤сімдік, µсімдік тектес шµптер халыќтыњ дєст‰рлі емпілгесінде мањызды орын
Ертіндіні малѓа да береді. Кєдімгі баќ-баќ Б±лѓын µлкесінде µседі.
Алтайлыќ рауаѓаш. Аймаќтыњ таулы µлкелерінде кездеседі. Ас ќорыту,
Кермек жусан (ермен). Аймаќ µлкесініњ бєр жерінде дерлік µседі.
Ќазаќ халќы єр жерде µсетін µсімдік, шµп-шалан, єрт‰рлі аѓаш
Аю балдырѓан – кµп жылдыќ шµп тектес µсімдік. Етеккір
Аќ нор – шµп тектес µсімдік. Дене сарѓаюына, теміреткіге,
Аќшекер. Ќант ќамысын сыѓып алынѓан шырыннан жасалѓан шекер. Ас
Аќ ш±ѓыныќ – кµп жылдыќ шµп тектес µсімді. Балтыр,
Алпиния т±ќымы. Алпинияныњ т±ќымы, дєні дєрі. Ќ±суѓа, іш µтуге,
Анис – жапыраќ тµгетін аѓас жемісі. Жµтелге, б‰йрек жєне
Анар г‰лі. М±рын ќанаѓанда, орта ќ±лаќ ќабынуѓа, балта, пышаќ
Атыз ќырыќ буыны кµп жылдыќ шµп тектес µсімдік. Несеп
Ашытќы шырмауыќ. Бір жылдыќ µсімдік. Жынды, есуас ауруларына, сіњір
Ашудас. Тамаќ ќырылына, ќ±су,а, м±рыннан, ќан тоќтамауѓа, тіс ауруларына,
Баќ-баќ немесе Тозѓанаќ. Кµп жылдыќ шµп тектес µсімдік. Тамаќ
Баќа жапыраќ. Су ішінде µсетін µсімдік. Ыстыќ тымауѓа, ќызылшаѓа
Б±йда кендір. Бір жылдыќ шµп тектес µсімдік. Т±ќымы, жапыраѓы,
Боз арша. Б±та тектес µсімдік. Сезімді тыныштандыруѓа, буын ќабынуѓа,
Оймаќ г‰л – ќан аздыќќа, µкпе µќабынуѓа, ыстыќ кернеп
Жањѓаќ. Дене єлсіздігіне, жµтелге, б‰йрекке, несеп жолына тас
Жабайы б±ршаќ немесе сиыр жонышќа, тышќан б±ршаќ, алб±ршаќ. Буын,
Жауќазын – кµп жылдыќ µсімдік. Ісікке, сыздауыќќа пайдаланады. Жауж±мыр
Жабайы долана. Б±та тектес µсімдік. Ас ќорытуѓа, босанѓаннан кейін
Жер ќазыѓы кµп жылдыќ µсімдік. Белсіздікке, б‰йрек, бел ауруларын,
Баќа жапыраќ. Ішек ќабынуѓа, несеп жолы ќабынуѓа, б‰йрек
К‰шєланы дене жансызданѓанда, кµксау, жµтел, µкпе ауруларына ќымызѓа
Ќасќыр жем екі жылдыќ µсімдік. Шошыма ауруларына, бауыр
Ќызыл мияны асќазан он екі елі асќазан жарасы,
Мењдуананы асќазан, ішек кірнесіне, ќ±рт жеген, тіске, шиќан жарасына,
Мойыл. Ќан ќысымына, іш µтуге ем. ¤рікті ішек жолдарын
Т‰йе табанды µкпеніњ ісігіне ќанды тиюѓа пайдаланады. Тікенді соќыр
Ќазаќ халќы таюиѓатыќа етене жаќын ж‰рген халыќ. Сондыќтан да
ЌОРЫТЫНДЫ
Ќазіргі кезде єлем халыќтарыныњ саны шамамен 6 млн. адамды
Мєселен, осы т±рѓыдан ќарасаќ, онда біздіњ тењізге ќ±йлатын тамшы
Зерттеу барысында ±лттыќ садт-дєст‰рдіњ мањызды бµлігін ќ±райтын т±рмыстыќ тєрбиені
Сондай-аќ халќымыздыњ ежелгі заманнан ±лттыќ отбасы тєрбиесіне баса назар
Ењбекте ќазаќ халќыныњ ќайтыс болѓан кісіні жерлеу мєселесі де
ДЕРЕК БЕРГЕН АДАМДАР
.Асылбеков М±ќаш – Аќжар ауылы
.Аманжолова Ќайынжамал – Ќабанбай ауылы
.Айтыќова Зєйне – Жањаталап ауылы
.Єбішев Асылхан – Шолоѓорда ауылы
.Єбділманова Т±рсын – Тауке ауылы
.Єбдірахманов Бекболат – Жалѓызтал ауылы
.Єлімќ±лов М±стафа – Ќарасу ауылы
.Боќашов Болат – Аќмектеп ауылы
.Батырбаев Бейсен – Аќсуат ауылы
.Д‰йсенбинов Сєлімѓазы – Ќарасу ауылы
.Д‰йсенбин Ќамбар – Аќмектеп ауылы
.Ермекбаев Ерден – Жањамыќ ауылы
.Ерм±ќанов Сєйделен – Шорѓа ауылы
.Жаќсылыќов Сєдібек – Байтоѓас ауылы
.Зєкєрьянова Бибі – Сарыµлењ ауылы
.Ќалиев Н±рлыбай – Бестерек ауылы
.Кємєлиденов Амантай – Ќазаќстан ауылы
.М±ќашева Жамал – Жетіарал ауылы
.М±ќаметкалиев Данияр – Жетіарал ауылы
.Нарынбетов Ќамза – Аќжар ауылы
.Орынбаев Нєси – Ас‰сай ауылы
.Оспанов Серік – Ќамысты ауылы
.Рахманќ±лова Зере – Ќабанбай ауылы
.Рамазанов Керім – Тауке ауылы
.Сатыбалдин Тілеш – Жалѓызтал ауылы
.Сарманова Зайра – Жањатілек ауылы
.Темірбекова Салима – Алѓабас ауылы
.Тєттібаева Кульзипа – Ќарасу ауылы
.Халелов Заманбек –Ќарасу ауылы
.Хасенова Ќанипа – Байтоѓас ауылы
.Шаймарданов Сапар –Аќжар ауылы
.Шорманова Саќыпжамал – Аќмектеп ауылы
.Шєріпжанова Салиха – Шолоѓарда ауылы
.Шектібаев М±ќаш – Ќабанбай ауылы
.Ыбыраев Елубай – Ќазаќстан ауылы
ЄДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Арынбаев Х. Новые материалы по археологии и этнографии Казакстана.-Алмаата,1961.-113С
2.Абдигапбарова У.К вопросу использование материалов казахского орнамента в учебном
3.Абдуллаева Б. Ењбек т‰бі -береке. -¦лаѓат.-2002-5бет
4.Абдуллаханова У. Халыќ м±расыныњ жарасымды жалѓасы // Ќазаќстан єйелдері,1990.-6бет
5.Агейкина М.Развитие и сохранение национальной културы //Мир искуства.2004.-16С
6.Амандыќов Я. Жамбыл µнер єлемінде. -Алматы: Ќайнарб1998.-76бет
7.АртыќбаевЖ .О. Этнология и этнография. -Астана: Формат.2001. -8бет
8.Аупбаева Ж .Тањѓажайып таѓдырлар: Портрет, эссе, с±хбат -Алматы: Ќазаќстан,1998.
9.Аќметжанова К .Ќазаќ халќыныњ мєдениет-танулыќ негіздері/ Алматы:2002.
10.Єділова З. Оќушыларѓа эстетикалыќ тєрбие беру: Класс жетекшілерге, тєрбиешілерге
11.Єбдуалиева Ш ."Халыќ ќолµнері ".-Алматы: Рауан,1992.-120бет.
12.Єлімбаев М. Алаша // Егемен Ќазаќстан.-1998.-29сєуір
13.Єлемніњ жеті кереметі: ¤нер єлеміне саяхат. -Алматы: ¤нер
14.Байбосынов Н. ¤нерді тану -µзіњді тану// Аќ желкен,2001.-18бет.
15.Басенов Т. ОрнаметКазакстана в архитектуре. -Алма-ата,1957.-155С
16.Востров В .В. Некоторые вопросы этнографии казахов-адаевцев. "ТИИАЭАН Каз
17.Востров В.В. Материальная культура казахского народа на современном этапе.
18.Востров В.В. Некоторые вопросы этнографии казахов Кызыл -Ординской области."
19.Вопросы этнологии и антропологии Казакстана. -Алма -ата Академия Наук
20.Жаманбаев Ќ .¤рнектер сыры . ШЌО-Мєдениет жєне т±рмыс.-1976,16-17бет
21.Казахи Историко-этнографическое исследование.-1995. С245
22.Кенжеахмет±лы С. Казахские народные традиции и обряды. - Алматы:
23.Коташаев К. Особенности кочевой цивилизации //Мысель,2003.-88-89С
24.Кенжеахмет±лы С. Жеті ќазына: жиѓан-терген.-А:2001.
25.Ќасиманов С .Ќазаќ халќыныњ мєдениеті -Алматы: Казакстан,1969.-248бет.
26.Ќасымов С .Ќазаќ халќыныњ мєдениеті -Алматы:1995.-240бет.7-36бет.
27.Ќазаќ µнері/Ќ±растырѓан О. Оралбаев. -Алматы :¤нер,1987.-80бет.
28.Ќазаќ µнері -79( Маќалалар мен очерктер жинаѓы) Алматы:1980.1980.-100бет.
29.Ќазаќстан мєдениеті :Жылнама/ ќ±растырѓан Ќ .Ќасымбеков.1981-1982-Алматы:1984.-96бет.
30.Ќ±рам±лы А. Ќазаќ дєст‰рлі мєдениетініњ аныќтамалыѓы/Жалпы ред. Ѓ. Халыќ±лы.
31.Ќазаќстан мєдениеті /ќ±растырѓан О. Оралбеков.-Алматы: ¤нер.1987.-80бет
32.Маргулан Х. Казахская юрта и ее убранство, М:1964.
33.Маргулан Х .Казахские народные прикладное исскуство,М:1989.
34.Муканов М .С. Казахская юрта. -Алма -ата,-1981.
35.Мыњжан Н. Ќазаќтыњ ќысќаша тарихы / Н .Мыњжан. -Алматы
36.Семенова О. "терме" причудливый узор бытия // Рудный Алтай
37.Тєжім±ратов Є. Шебердіњ ќолы ортаќ. -А:1977.-96бет
38.Тохтабаева Ш.Ж. Обряды и обычаи казхов, связанные с произведениями
39.ТохтабаеваШ. Ж. Художественные традиции казахской вышки //Отан тарихы. -2001.11-115бет
40.Толыбаев Ќ. Бабадан ќалѓан бар байлыќ: этнографиялыќ-танымдыќ єњгімелер, -Алматы:2000.-57бет
41.Шобай Ќ ." Ќазаќ, Уранхай халќыныњ ±лттыќ ќолµнері" -Алматы:1980.
42.Хозяйственно -культурные традиции народов Средней Азии и Казахстан /Отв.
43.Художественная жизнь Казахстана: Сб. Статей. -Алматы: Отан,2001.-76С
62
Амандасу
Салт-дәстүрлер
Дәстүрлі, әдет- ғұрып пен салт сана қоғамдағы әлуметтік қатынастар
Қазіргі заманғы күнделікті әдептілік
Адамшылық амандасудан басталады
Бала тәрбиесіндегі салт - дәстүрлер
О.Бөкеев шығармаларындағы бейвербалды амалдар
Қазақ халқының дәстүрлі әдет - ғұрыптары
Қазақ халқының рухани байлығы
Көркем шығармадағы бейвербалды амалдар