Ақша агрегаттары және ақша базасы
ос
Жоспар
Кіріспе..........................................................................................................................3
1 Ақша айналымының құралдары.............................................................................5
1.1 Ақша массасы және оның жылдамдығы.............................................................5
1.2 Ақша агрегаттары және ақша базасы................................................................10
2 Қазақстан Республикасындағы ақша айналымы.................................................15
3.Ақша массасы өтiмдiлiгiнiң тапшылық және артықшылық тәуекелiн анықтау.......................................................................................................................16
3.1 Артықшылық тәуекелi .......................................................................................16
3.2 Тапшылық тәуекелi.............................................................................................17
Қорытынды .......................................................................................................18
Қолданылған әдебиеттер..........................................................................................19
Қосымша....................................................................................................................20
Кіріспе
Қандай да болмасын елдің ақша – несие саясатын сипаттайтын
Ақша массасының жиынтығы ақшалардың барлық түрлерін құрайды (қолма-қол ақша,қолма-қолсыз
Ақша массасы көлемі мен оның өсу қарқынының өзгеруі маңызды
Ақша айналымын ұйымдастыру ақша массасының бірлігі бір құрлымын ұсынады.
Менің курстық жұмысымның мақсаты ақша айналымының құралдарын толығырақ қарастыру
Курстық жұмыстың ақпараттық негізіне отандық және шетелдік экономист ғалымдарының
>1. Ақша айналымының құралдары.
1.1 Ақша массасы және оның жылдамдығы.
Ақша массасы – бұл жеке тұлғаларға, кәсіпорындар мен мемлекетке
Ақша массасының компоненттерін анықтаудың әр түрлі концепциялары бар. Бірінші
Екінші концепцияны қолдаушылар вексельдерді, чектерді және кей кезде басқа
Үшінші концепцияны қолдаушы экономистер қолма – қол ақшаның барлығына
Ақша массасының құрамы сол елдегі несие – ақша жүйесімен
Ақша массасының нақты құрамы әр мемлекттің өзіне тән ақша
Өнеркәсібі дамыған елдердің қаржылық статистикасында мынадай ақша агрегаттары қолданылады:
М1 – айналыстағы нақты ақшаларды және банктегі ағымдық шоттардағы
М2 – М1 + коммерциялық банктегі мерзімді және жинақ
М3 – М2 + арнайы несиелік мекемелердегі жинақ салымдары;
М4 – М3 + ірі коммерциялық банктердегі депозиттік сертификаттар;
Қазақстан Республикасының ақша массасының құрлымына келесі ақша агрегаттары кіреді:
М0 - айналыстағы қолма- қол ақша;
М1 - өзіне М0 агрегатын және шаруашылық субъектілерінің есеп
М2 - өзіне М1 агрегатын, сонымен бірге жеке және
М3 - өзіне М2 агрегатын және мемлекіттік займ облигацияларын
Ақша массасы бірнеше жолмен өсуі мүмкін:
банкноталар мен монеталар эмиссиялау есебінен.
Орталық банктен коммерциялық банктердің несие алуымен;
мемлекеттк бюджеттің кемшілігін жабу үшін орталық банктің үкіметке несие
Орталық банктің асыл металлдарды, шетел валютасын және мемелекеттік бағалы
чек шығарумен немесе коммерциялық банктердің салым тарту негізінде заим
Ақша массасының көлемі және оның өсу темптері маңызды экономикалық
Ақша массасын өлшеудің екі түрі бар: трансакциондық және
Ақша массасын трансакциондық өлшеу ақшаның айналым құралы ретіндегі функциясына
Ақша массасын трансакцонды өлшеу айналыс құралдары қызметін атқаратын
Өтімділік бойынша ақшаның массасын өлшеу ақшаның мәні оның өтімді
Өтімділік деген ұғым мыналарды :
Ақшаның тауарлар мен қызметтерге айырбасталу қабілетін;
Борыштық міндеттемелердің қолма-қол ақшаға айналу мүмкіндігін ;
күрделі салымдарға жұмсалған ақшаларды білдіреді.
Өтімділік талаптары бойынша айырмалар өзара байланысты ақша агрегатындағы
Ақшалар – ең өтімді активтер; ақшаның иесі тауарды немесе
Тауарлы айналымды реттеу үшін қажетті ақшаның көлемін білу қажет.
MV = PQ, немесе M = PQ
Мұндағы:
M – ақша айналымына қажетті ақша массасы;
PQ – тауар бағасының сомасы;
V – ақша айналымының жылдамдығы;
Бұл теңдікті Фишер атымен байланыстырса да, ол бұдан ертерек
Ақша массасы = тауарлар сомасы / ақша бірліктерінің айналым
Сондай – ақ К.Маркс қажетті ақша көлемін толығырақ сипаттады:
М = ( Ц*Т – Кц + П –
Мұндағы:
Ц*Т – тауар бағасының сомасы;
Кц – несиеге сатылған тауарлар сомасы;
П – ертерек сатылған тауарлар сомасы, бірақ олар бойынша
n – ақша бірлігінің айналым саны;
Коммерциялық банктердің несиелік ақшаларды шығару интенсивтілігі депозиттерді міндетті түрде
нақты бейнелеудегі ЖҰӨ -нің болжанатын өсімі;
жоспарлы кезеңдегі ақша айналысының есептелетін жылдамдығы;
жоспарланған кезеңдегі инфляцияның максималды рұқсат етілген деңгейі;
Ақша массасы өсуінің бақылау көрсеткіштері елдің экономикалық потенциалының болашақтағы
Ақша массасы көлемінің өзгеруіне айналыстағы ақша массасының өзгермелілігімен қатар,
Ақша массасының жылдамдығы – ақша қозғалысының интенсификациялы көрсеткіші. Яғни,
Ақша массасының айналым жылдамдығы жалпы экономикалық факторларға, экономиканың
Ақша массасы айналымының баяулауы – ұлттық жиынтық өнімді орналастыру
Ақша массасы айналысының баяулауы шаруашылық субъектілерінің ақша қорын жинауға
″Самуэльсон П. Экономика. – М.: Машиностроение. Т. 1. 1997.
Айта кететін нәрсе – «ақша айналысының жылдамдығы» және «төлемдердің
өзара есеп айырысу жүйесін дамыту, банк ісіне электронды есептегіш
Өнеркәсібі дамыған елдерде ақша массасы айналымының екі көрсеткіші болады:
Табыс айналысы аясындағы айналымның жылдамдық көрсеткіші – жиынтық ұлттық
Төлем айналысындағы ақша айналымының көрсеткіші – банктік ағымдық шоттар
1.2 Ақша агрегаттары және ақша базасы.
Ақша айналымының екі жағының ( қолма –қол ақша
Ақша агрегаттары – бұлар бір–бірінен өтімділік дәрежесімен яғни,түрлі ақшаларға
Ақша агрегаттары бір – бірінен өтімділігі бойынша ажыратылады. Ең
М2 ақша агрегаты қолма қол ақша және қолма
Әр елдегі ақша агрегаттарының құрамы бірдей емес. Мысалы, АҚШ-
Енді осы ақша агрегаттарының әр қайсысына бөлек – бөлек
М1 ақша агрегатына қатысты бірегей көзқарас бар, оған айналыстағы
Кейбір елдерде бұған барлық ағымдағы салымдарды, мысалы, Ұлыбританияда тек
Негізінде, М1 агрегата айналыстағы ақша массасының « тар »
М2 және М3 агрегаттарын анықтау барысында елдер арасында мәнді
Францияда М2 агрегатына М1 агрегатымен қоса, төрт жылға дейінгі
М3 агрегаты М2 агрегатынан басқа: Францияда резидент еместердің ақшалай
М3 агрегаты мемлекеттегі халықтың сатып алу қабілетінің толық соммалы
Сонымен, барлық ақша агрегаттары иерархиялық жүйеге тізбектеледі: әрбір келесі
Ал енді Қазақстан Республикасындағы ақша агрегаттарын көрсетейік:
М0 – айналыстағы қолма – қол ақша немесе банк
М1 – М0 + банктік емес заңды тұлғалар мен
М2 – М1 + теңгедегі басқа да депозиттер және
М3 – М2 + банктік емес заңды тұлғалар мен
Ақша агрегаттарының құрылымы тұрақты қалыпта бола бермейді. Оларға бірден
Ақша массасының негізгі компоненті – ол ақша базасы. Ақша
МВ = СІС + RR + DCB
Мұндағы:
CIC – айналыстағы нақты ақшалар;
RR – міндетті резервтер;
DCB – екінші деңгейдегі банктердің ұлттық банкідегі корреспонденттік
Ақша базасының ақша массасына ықпал етуі ақша мультипликаторы көмегімен
А = М3/МВ
Ақша базасы ҚР Ұлттық банктен және екінші деңгейлі банктер
2000 ж. Кезеңнен бастап Қазақстандағы резервтік ақша және тар
2. Қазақстан Республикасындағы ақша айналымы.
Қазақстан экономикасының нарықтық принциптерге өтуінен бастап ақша саясатының мақсаты
Екі деңгейлі банк жүйесін қалыптастырғаннан кейін,ақша ретеушілері жиынтық сұранысты
Ақша массасының құрылымы мен динамикасының
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қолма – қол
Осы жұмыстарға байланысты Ұлттық Банкінің филиалдарының эмиссия – кассалық
Ұлттық Банкінің ақша – несие саясатының шарттарына байланысты Республикада
Жиынтық Ұлттық табыс пен ақша массасы көрсеткіштерінің өсуі, ақша
Қазіргі кезде қолма – қол ақша эмиссиясының көлемі және
Қазақстан Республикасында Ұлттық банктің 12.01.1995 ж Директорлар кеңесінің №2
Аталған ережеге сәйкес , ақша базасы (МВ) – бұл
МВ=СIС+RR+DCВ
Мұндағы СIС- айналыстағы нақты ақшалар ;
RR - міндетті резервтер ;
DCВ- екінші деңгейдегі банктердің Ұлттық банктегі коршоттағы қаражаттары.
CIC=L(Н+С),
Мұндағы Н – айналысқа шығарылған банктік билеттер;
С- айналысқа шығарылған монеталар.
Ақша базасы дегеніміз-міндеттемелерге жататын резервтік және бастапқы ақшаларды білдіреді.
Ам М3(акша
МВ (акша базасы)
Егер мысалы, ақша мультипликаторы 2,0-ге тең болса, онда ақша
Қазақстанда ақша массасына Ұлттық Банк пен екінші деңгейдегі банкілердің
3.Ақша массасы өтiмдiлiгiнiң тапшылық және артықшылық тәуекелiн анықтау.
3.1 Артықшылық тәуекелi.
Ақша массасы өтiмдiлiгiнiң тапшылықты және артықшылықты тәуекелiн анықтайтын бiрден-бiр
Әлемдiк қаржы жүйесiнiң 2008 жылғы дағдарысындағы ақша массасы өтiмдiлiгiнiң
3.2 Тапшылық тәуекелi
Ендiгi орайда ақша массасы өтiмдiлiгiнiң тапшылықты тәуекелiн анықтайтын себептерге
Бiрiншiден, соңғы 25 жыл аралығында АҚШ экономикасындағы тепе-теңдiлiктiң бұзылуы
Екiншiден, соңғы жылдары АҚШ-тың қаржы ұйымдарының капиталы мен активтерiнiң
Үшiншiден, соңғы жылдардағы CDS (Credit Default Swap) дефолтты своп
Сонымен әлемдегi ұлттық экономикалардың айналымдарына қажеттi ақша массасы өтiмдiлiгiнiң
– Northern Rock (Ұлыбритания) коммерциялық банкi Үкiметпен сатып алынды,
– Bear Stearns инвестициялық банкi JPMorgan Chase-бен 2,2 млрд
– Countrywide Financial (АҚШ) ипотекалық компаниясы Bank of America-мен
– Fannie Mae (АҚШ) ипотекалық компаниясы Федеральдық Үкiметпен сатып
– Fraddie Mac (АҚШ) ипотекалық компаниясы Федеральдық Үкiметпен сатып
– Merrill Lynch (АҚШ) инвестициялық банкi Bank of America-мен
– American International Group (АҚШ) сақтандыру компаниясы Федеральдық Үкiметпен
–HBOS (Ұлыбритания) диверсифицирленген қаржылық қызметi Lloyds TSB-мен 21,8 млрд
– Lehman Brohers (АҚШ) инвестициялық банкi бөлшектеп сатылды, банкрот
– Washington Mutual (АҚШ) диверсифицирленген қаржылық қызметi JPMorgan Chase-бен
– Bradford & Bingley (Ұлыбритания) диверсифицирленген қаржылық қызметi Banco
– Fortis (Бельгия) диверсифицирленген қаржылық қызметi Үкiметпен 16,3 млрд
– Wachovia (АҚШ) коммерциялық банкi Citigroup-пен 2,2 млрд АҚШ
– Glitnir, Landasbanki (Исландия) коммерциялық банкi Үкiметпен 0,86 млрд
– Hypo Real Estate (Германия) диверсифицирленген қаржылық қызметi банктер
Әлемдiк және Қазақстан қор рыногының динамикасы. 31.07.07; 29.09.08; 10.10.2008
– S&P 500 (АҚШ) 100; 80,0; 61,8; 36,3;
– Bovespa (Бразилия) 100;90,4; 65,0;38,2;
– Nikkei 225 (Жапония)100;65,3;48,0;29,8;
– FTSE (Ұлыбритания)100;77,1;61,8;35,6;
– Shanghai Comp (Қытай)100;51,3;44,7; 27,3;
– RTSI (Рессей) 100; 61,8; 43,0; 26,7;
– KASE (ҚР) 100; 92,5; 72,9; 41,5.
4>Қорытынды
Осы курстық жұмысты қорытындылайық. Жоғарыда аталып кеткендей,
ақша массасы – бұл жеке тұлғаларға, кәсіпорындар мен мемлекетке
Белгілі бір мерзім аралығында және белгілі бір күнге ақша
М0 – айналыстағы қолма – қол ақша немесе банк
М1 – М0 + банктік емес заңды тұлғалар мен
М2 – М1 + теңгедегі басқа да депозиттер және
М3 – М2 + банктік емес заңды тұлғалар мен
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қолма – қол
4>Қолданылған әдебиеттер.
Свиридов О. Ю. Деньги. Кредит. Банки. Серия «Учебники, учебные
Көшенова Б. А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары. Оқу
Ақша. Несие. Банктер: Оқулық / Жалпы редакциясын басқарған Ғ.
Матлин А. М. Деньги и экономические решения. – М.:
Лаврушин О.М. Деньги. Кредит. Банки. – Москва, 1999. –
Баймуратов У. Б. Национальная экономическая система. – Алматы.: Ғылым,
Нитина К.А. Деньги .Кредит.Банки.-Санкт-Питербург,ЮНИТИ
2001.-297с.
Дробат Ю.Л. Экономическая система.-Москва.:Асафа 2004.-302с.
Есипова Р.Р. Денежный оборот Республики.-Алматы,2000.-254с.
Каренова Е.Г. Международный оборот денег.-Тараз,2000.-401с.
Торова Ю.П. Экономические решения.-Москва,2003.-365с.
Миронов П.О. Деньги.Кредит.Банки.-Москва,1999.-473с.
Немигаило П.В. Эволюция денег.-Алматы:Cизиф,2003.-524с.
Летников М.Д. Денежный оборот.-Москва,1998.-453с.
Микосян А.И., Ефремова П.Ч. Денежный оборот.-Екатеринбург
-ЮНИТИ,2001.-492с.
1-ші қосымша
Ақша базасы және оның құрлымы
1 1999 2000 2001 2002 2003
Ақша базасы (резервтік ақша) млн тенге
оның ішінде: 126749 134416 174959 208171 254077
Қолма-қол ақша ҚР-ның ұлттық банкінен тыс 110407 116335 145477
Екінші деңгейдегі банктің депозиттержәне Ұлттық Банктің басқа ұйымдары 16342
Ақша базасы (резервтік ақша) пайызда
оның ішінде: 100 100 100 100 100
Қолма-қол ақша ҚР-ның Ұлттық Банкінен тыс 87 87
Екінші деңгейдегі депозиттер және Ұлттық Банктің басқа ұйымдары 13
2-ші қосымша
АКП-ның негізгі көрсеткіштері 2002-2004 ж
2001 2002 2003 2004
Инфляция Жылына орташа, % 68,5 5-7 4-6 4-6
Ресми есеп мөлшері Жылына орташа, % 10,8 6-8 5-7
Жалпы алтынвалюталық резерв млн. долл. США
өзгеруі %
2559
20,5
2818
10,1
2848
1,1
2990
5,0
Ақша базасы млрд.тенге
%-тік өзгеруі 169
26,0 207
22,0 237
14,8 268
12,9
Ақша массасы млрд. тенге
%-тік өзгеруі 434
49,5 544
25,2 671
23,4 788
17,5
Экономикадағы банктың кредиті млрд. тенге
%-тік өзгеруі 439
58,8 571
30,1 718
25,7 866
20,8
Депозиттің сияпат орташа өлшенген мөлшері физикалық тұлға
13 11,0 9,0 7,5
Заңды тұлғалардың берілген кредит сияпатына орташа мөлшері
17,5 16 15 13,5
3-ші қосымша
ҚР-ның Ұлттық Банкінің халықаралық резервтері
және ақша базасы 2004 ж.
Ағымдағы бағамен Тұрақты бағамен
Таза халықаралық резервтер млн. долл.
Оның ішінде 6 683,9
6 727,9
ЕАВ таза активтер 5 978,2 5 978,2
Алтын 705,7 749,7
Ақша базасы, млрд. тенге 382,7 382,7
KZT/USD (кезең аяғында) 135,4 144,22
Алтынның бағасы (1 трой унциясы үшін USD-мен) 392,75 417,25
4-ші қосымша
Ақша агрегаттары 2003 ж
Ақша агрегаттары 12.00 12.01 12.02
1 Ақша базасы (резервтік ақша)
оның ішінде: 134416 174959 208171
1.1. Ұлттық банктен тыс қолма-қол ақша 116335 145477 177899
1.2. ЕДБ-дің және басқа ұйымдардың Ұлттық банкідегі депозиттері 18081
2 М0 (айналыстағы қолма-қол ақша) 106428 131175 161701
3 М1
оның ішінде: 195442 224234 287293
3.1. халықтың теңгедегі аудармалы депозиттері 15245 1912 17799
3.2. банктік емес заңды тұлғалардың теңгедегі аудармалы депозиттері 73769
4 М2
оның ішінде: 290643 337980 498071
4.1. халықтың теңгедегі басқа да депозиттері және шетел валютасындағы
4.2. банктік емес заңды тұлғалардың теңгедегі басқа да депозиттері
5 М3
оның ішінде: 397015 576023 764954
5.1. халықтың шетел валютасындағы басқа да депозиттері 51573 134077
5.2. банктік емес заңды тұлғалардың басқа депозиттері 54999 103967
5-ші қосымша
Ақша агрегаты
1999 2000 2001 2002 2003
М0 (қолма-қол ақша айналымына) млн. тенге 103486 106428 1311175
М1, млн. тенге
олардың ішінен: 162115 195442 224234 287293 362465
Халықтың аудармалы депозиті теңгеге 15374 15245 1912 17799 23261
Заңды тұлғаға аудармалы депозиттер теңгеге 43255 73769 91148 107792
М2, млн. тенге
олардың ішінен: 237260 290643 337980 498071 620186
Басқа депозиттер теңгеде және халықтың шетел валютасының аудармалы депозиті
Басқа депозиттер теңгеде және аудармалы депозиттер шетел валютасының банктік
М3, млн. тенге
олардың ішінен: 273880 397015 576023 764954 892320
Халықтың басқа депозиттері шетел валютасында банктік емес басқа депозиттер
Бөлінген салмақ, М0 М3-те, пайызда 3708 2608 22,8 21,1
М3-тің ВВП-ге қатынасы пайызда 13,6 15,3 17,5 20,4
1
Ақша айналымының құралдары
Ақша массасының экономикалық мәні мен теориялық негіздері
Ақша жүйесі, оның элементтері және типтері
Ақша массасының жылдамдығы
Ақша айналысының құрылымы
Ақшаға сұраныстың түсінігі және сандық теория
Ақшаның атқаратын қызметтерi және олардың қазiргi жағдайдағы дамуы
Жоспарлы - орталықтанған экономика жағдайында ақша айналымының ерекшеліктері
Ақша нарығындағы тепе-теңдік
АҚША БАЗАСЫ, АҚША МАССАСЫ ЖӘНЕ АҚША АЙНАЛЫМЫ