Халықаралық қауіпсіздікті қалыптастырудағы өзекті мәселелер
КІРІСПЕ....................................................................................................................3
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ ТҮСІНІГІ МЕН ҚАЗІРГІ ҚОҒАМДА ОНЫҢ АЛАТЫН
Халықаралық қауіпсіздіктің ұғымы, негізгі белгілері...................................5
Халықаралық қауіпсіздікті қалыптастырудағы өзекті мәселелер..............14
1.3 Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі қарусызданудың
маңызы мен мақсаты.............................................................................................19
ҚАРУСЫЗДАНДЫРУ - ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ НЕГІЗІ КЕПІЛІ ............................................................................................................27
Қарусыздану саласындағы Біріккен Ұлттар Ұйымының алатын орны....27
Қарусыздандыруды жүзеге асырудағы арнайы ұйымдардың қызметі.....38
Ядролық қарусыздануды жүзеге асыру халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі өзекті
Қазақстан Республикасының қарусыздану жөніндегі атқарған іс шаралары.........................................................................................................57
ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………………...64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………………………………….67
КІРІСПЕ
XX ғасырдың ортасында әлемде халықаралық қауіпсіздік жағдайдың шиеленісуі, бұл
Әр тарихи кезең адамзат тарихында өзінің ерекше бір оқиғаларымен,
Сонымен қатар халықаралық қауіпсіздікті қаматамасыз ету БҰҰ Жарғысында бекітілген
Зерттеу тақырыбының өзектілігі іс жүзіндегі мәселелерді зерттеудің қажеттілігімен анықталады,
Зерттеу жұмысының методологиялық негізі ретінде шетел ғалымдарының еңбектерінде
Зерттеу мақсаты – халықаралық қауіпсіздіктің ұғымын ашу, қазіргі таңдағы
Аталғана мақсаттарға жету барысында дипломдық жұмыста келесі міндеттерді атқару
Халықаралық қауіпсіздік ұғымының маңызын ашу;
Халықаралық қауіпсіздік түсінігін қалыптастыратын мәселелерді анықтау;
Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі қарусыздандырудың мақсаты мен маңызын ашып
Қарусыздандыру саласындағы БҰҰ-ның алатын орнын анықтап, осы мәселемен айналысатын
Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі ядролық қарусызданудың маңызын;
Аталмыш жұмыста алға қойған міндеттерді халықаралық құқық нормаларын, арнайы
Дипломдық жұмыстың құрлымы мен көлемі: кіріспе, екі тараудан, қорытынды
1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ ТҮСІНІГІ МЕН ҚАЗІРГІ ҚОҒАМДА ОНЫҢ АЛАТЫН
1.1 Халықаралық қауіпсіздіктің ұғымы, негізгі белгілері
XXI ғасыр санқилы қоғамдық өзгерістер кезеңі болатындықтан, халықаралық қауіпсіздік
Жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Ендігі жерде халықаралық қауіпсіздік әскери фактор: әскер саны мен
Жалпы қабылданған тұжырым бойынша халықаралық қауіпсіздік-белгілі бір нысанның
Осы айқындаманы тірек ете отырып ресейлік ғалымдар
“Мемлекет қауіпсіздігін оның қасиеті ретінде бағалау, әлбетте жаңалық ашу
Осы қағидадан негіз ала отырып халықаралық қауіпсіздік екі
Халықаралық қауіпсіздік саласындағы нақтылау қажет болып отырған негізгі
Кез келген мемлекет халықаралық құқықтың субъектісі ретінде «қауіпсіздік» ұғымына
«Адамзат тарихы- соғыстар тарихы» дейтін кең таралған пайымдауда ақиқаттың
Тіпті барлық құрлықтардағы адамдардың көпшілігі өткеннің ұлы қайраткерлерін еске
Адамзатқа соғыс әкелген қасіреттің орны толмайды. Қисапсыз шайқастар мен
Адамзат тарихында бір қасиет бар, мен оны «қайта айналып
Осыдан, құрылған көп этносты мемлекеттің ыдырап кетуіне соқтырады. Грекия
Бірақ, кейін өркениет дамуымен оқ-дәрі қару-жарақ түрлері дамып, басып
Тарихи айғақ, алғашқы жарылғыш зат Қытайда селитра қабаттары жатқан
Қалай болғанда да, оқ-дәрі бүкіл әлемге таралды. Оқ-дәрі, от
Үндістан тайпаларының ерекше рыцарьлық қасиеттерін Александр Македонский де атап
Көне дүниенің көрнекті зерттеушісі, профессор Ф. Шахермайер жазғандай: «...бұл
Осылайша, «әскери» нұсқаулар мен аманаттарда жауынгерлердің ерекше лас оқ-дәрілі
Бірте-бірте оқ-дәрілі қару осылай қолданудан шығып қалды. Сөйтіп үнді
Шетелдіктердің басып кіруіне байланысты біршама қиындықтарға қарамастан, оқ-дәрілі қару
Уақыт өте бұл ізгіліктің ізі де қалмай кетті, оның
Осы соғыстан кейін көптеген мемлекеттердің ғалымдары жаңа қуатты қару
Радиокактивтіктің тарихи ашылуы ХIХ ғасырдан басталады. Атомдардың тұрақты еместiгi
Ураннан басқа химиялық элементтердің өздiгiнен сәуле шығаруға қабiлетiн байқауға
Ақырында өте қуатты сәуле шығаратын тағы бiр элемент ашылды.
Осылайша уран, радий, торий және плутония радиоактивті химиялық элеметтер
Ядролық қару-жарағы күрделі химиялық құрлымды, негізгі элементі уран болып
1934 жылы Ида Ноддак (Германия ғалымы) уранның ядросын
Ядролық физикада 1932-1934 жылдар аралығындағы жетістіктер салмақты болғаны сонша,
Отто Ган және Фриц Штрассман неміс ғалымдары атом уранды
1939 жылдың бірінші жарытысынан бастап бұл жаңа құбылысты
Осылайша уақыт өте, ғалымдар атомды- физика саласын белсенді зерттеп,
Екінші дүниежүзілік соғыс басталуына байланысты мемлекет арасында атомды бомбалы
Ұлыбританияда әскери мақсатта урана-235 қолдану үшін жұмыстар жүргізіле басталды.
Ядролық қару-жарақтарды құру үшін АҚШ-ы уран бөлу процесін екі
1943 жылы Мәскеуде құпия Лаборатория N2 АН СССР құрылды,
1944 жылы күзінде, АҚШ 509-ы авиаполк "Boeing B-29
1945 жылы 10 мамырда “Пентагонда” комитет жиналып құрылған, оның
1945 жылы көктемде Жапонияның көптеген жеріне американдық бомбардирлер
Бұл ядролық жарылысқа тап болған адамдар 800м. қашықтықта көбісі
Хиросимада 70000 ғимараттар толығымен қиратылып, 55000 толығымен
Жапонияға тасталған осы екі атомды бомбалар бір неше секунд
Екінші дүниежүзілік соғыс біткен соң қос полярлық саясат жүргізілген.
Кейін ядролық қару-жарақты жетілдіруде кеңестік ғаламдары қарудың эффектісін қуаттаудың
Алайда кеңестік ядролық қаруды «жетілдіру» мұнымен біткен жоқ. КСРО-да
1955 жылы 22 қарашада ТУ-16А әскери бомбалағышы Семей
Екінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде қару-жарақтың ең қауіпті жаңа түрі
Қауіпсіздік құқық субъектісіне жағымсыз әсер ету мен оның осы
Халықаралық қауіпсіздік – бұл БҰҰ Жарғысында бекітілген халықаралық бейбітшілікпен
Халықаралық қауіпсіздік, біріншіден, халықаралық құқықтың көпшілік мойындаған қағидалары мен
Халықаралық негіздегі қауіпсіздік белгілі бір талаптар сақталған жағдайда аймақтық
Қазақстанның Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына 2010 жылы төраға
1.2 Халықаралық қауіпсіздікті қалыптастырудағы өзекті мәселелер
Дүниежүзінің қырғи-қабақ соғыстан кейінгі кезеңде өзгеріс үрдістерін басынан өткізіп
Берлин қабырғасының құлауы халықаралық қауіпсіздік тұрғысынан өте маңызды бір
Жалпы алғанда, халықаралық қауіпсіздік түсінігі, қырғи-қабақ соғысындағы түсінікпен парапар
Халықаралық аренада егемен болған ұлттық мемлекет жүйесі қауіпсіздікті алдыңғы
Ғасырлар бойы мемлекеттің күші болып әскери қуаты саналатын. Әскери
Ұлттық күштің бір қалыпты дамуы мен халықтың әлауқат деңгейінің
Сонымен қатар, мемлекеттер арасында соғыс ықтималының азайғаны рас. Классикалық
Жаһандану, жаңа қауіпсіздік түсінігін қалыптастыратын үрдістердің алдыңғысы болар. Білім
Осыған орай, Еуропа одағы, бірдей құндылықтарға ие АҚШ-пен ынтымақтастығын
Жаһандық бәсекеде жалғыз және кері қалмау уайымымен қолдау мұқтаждығы
Жаһандану бір жағынан мәдениет тұрғысынан қоғамдарды бір біріне ұқсатуда,
Міне осы жерде өзгерісті күшейтетін басқа бір нәрсе пайда
Бұл кезеңде халықаралық қауіпсіздік түсінігінің ерекшеліктері және ауқымын былайша
Халықаралық қауіпсіздік халықаралық бейбітшілікке және тұрақтылыққа тәуелді болып қалды.
Осы кезеңдегі қауіп және қатерлердің шегі жоқ. Бұларға белгісіздік,
Күшті және әлсіздің бұрынғы түсініктері жойылып кетті. Шабуыл үшін
Қақтығыстарға жол ашқан түсініспеушіліктер өте терең және кең ауқымды
11 қыркүйек 2001 жылындағы АҚШ-қа жасалған лаңкестік шабуыл дүниежүзінің
Бүгінгі таңда Таяу Шығыс, Корея түбегі, Оңтүстік Шығыс, Африка
Соңғы уақытта обьективті және субьективті сипаттағы көптеген себептерге
Адамзат өркениеті дамуының бүкіл тарихи тәжірибесі әрқандай мемлекеттің қатардағы
Адамзат өркениеті үнемі қауіп пен қатер ортасында өмір сүріп
1.3. Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі қарусызданудың маңызы мен мақсаты
ХIХ ғ. екінші жартысында қарусыздану үшін күрестің ғылыми-негізделген келешегін
Қарусыздану мәселелері Ф. Энгельс пен К. Маркстің бірқатар
Негізінен қарусыздану- бұл соғысты жүргізудің материалдық құралдарын азайтуға,
1939 жылы Екінші дүниежүзілік соғыс басталған. Ядролық-физиктер осы атомды
Осы соғыста ядролық қару-жарақ аз қолданылған болатын, бірақ оларды
1945 жылы 3 қарашада Пентагондға №329
Бірақ, бұл әскери істер 1 қаңтарда 1950 жылына
КСРО- өз кезегінде ядролық қару-жарақтың жаңа түрлерін табу үшін
Қазақ ғаламдарының есебі бойынша, Семей полигонында әуәде және жер
Жер бетіндегі және әуәдегі ядролық жарылыстардың зардаптары сұмдық еді.
Кеңес Одағы жер асты ядролық сынақтарына тек бес жылдан
1962-1989 жылдар арасында Семей полигонындағы Дегелең тауының жер астындағы
Кеңес мемлекеттік қауіпсіздігінің бұрынғы генералы Павел Судоплатовтың «Особые задания»
Судоплатов Сталиннің атомдық ғылыми және өнеркәсіптік объекттер құрылысына және
Кеңестік атомдық бағдарламаның басқа да шынайы факторы ретінде Шығыс
Қазіргі кезде атақты Арзамас – 16 атомоградында 1947 жылдан
Андрей Дмитриевич Сахаров сутектік бомба жұмыстарын бастау үшін 1949ж.
«Мүмкін, - деп жазды Сахаров – қашқындарға косылмағандар да
Қазір анықталып отырғандай, кеңестік бірінші термоядролық және атомдық бомбалар
1993 ж ЦК КПСС-тің полит бюросының құпиясы ашылған құжаттарының
«Ресейлік газеттің» «Уралдық із» деген журналистік зерттеуінде жарылыстан
Чернобыль авариясы және радиациялық авариядан зардап шеккендерге әлеуметтік көмек
1949-51 жылдары КСРО-да толық циклды өндіруші және зерттеуші, екінші
Осындай тәсілмен басқа да атомградтар құрылды. Черноголовкада жеделдеткіш –
Осылайша КСРО ядролық қару-жарақ өндейтін арнайы станцияларды салып, осы
Негізінен мемлекеттер арасында ынтымақтастықты және де осы халықаралық қауіпсіздікті
Халықаралық қауіпсіздікті орнату оңай бола алмас, оны орнату үшін
Есімізге алатын болсақ, 1919 жылғы Ұлттар Лигасының құрылуы бейбітшілік
Ұлттар Лига ұйымы құрылуының басында халықаралық кейбір келіспеушіліктерді шеше
Бұл оқиғалар Ұлттар Лига ұйымы жұмысының аяқталуын көрсететін белгілер
Адамзат тарихының жадына қалған ортақ соғыстардың ең қантөгісті соғысы
1944 жылдың тамыз айында Вашингтонның Дамбартон Оаксында БҰҰ-н құрудың
БҰҰ Жарғысы 1945 жылдың қазан айының 26 жұлдызында үкіметтердің
БҰҰ құрылуынан жеті негізгі мақсат көзделді: 1) халықаралық бейбітшілік
Қарусыздану мәні – осы мемлекеттердің тікелей қаруларын тастап шығуын
Халықаралық құқық теориясы қарусызданудың екі деңгейін белгілейді: ішінара және
• Қарусыздану халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ең тиімді
• Қарусыздану қарулану мен қарулы күштердің тиімді деңгейіне қол
• Ядролық қарусыздану, жаппай қырып-жоятын қаруларға тыйым салу
• Қарусыздану қолданыстағы әскери-стратегиялық тепе-теңдікті бұзбау тиіс, біржақты артықшылықтар
• Қарусыздану қару-жарақты жаппай шығарудың басқа салалар мен кеңістік-терге
• Қарусыздану саласында жүргізілетін шаралар мемлекеттер арасында қалып-тасқан қатынастарды
2 ҚАРУСЫЗДАНДЫРУ
Қарусыздану саласындағы Біріккен Ұлттар Ұйымының алатын орны
1945 жылы 25 сәуірінен 26 маусымына дейін
Сан-Франциско конференциясы екі ай бойы жұмыс істеп, БҰҰ Жарғысын
Осы Жарғының 1-бапқа сәйкес, БҰҰ-ның мақсаттары мынадай болып келеді:
• халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау;
• бейбітшілікке қауіп келтіру мен басқыншылық актілерінің алдын алу
• халықаралық дауларды немесе оқиғаларды бейбіт құралдар арқылы шешу;
• халықаралық теңқұқылық және өзін-өзі басқару қағидасының негізінде ха-лықтардың
• экономикалық, әлеуметтік, мәдени және гуманитарлық сипаттағы халық-аралық дауларды
• осындай ортақ мақсаттарға жету жолында ұлттар әрекеттерін үйлестіру
Осы мақсаттар негізге ала отырып БҰҰ-ның қағидалары мен функцияларын
БҰҰ өз қызметін жүзеге асырғанда мынадай қағидаларды басшылыққа алады:
1. Ұйымның барлық мүшелерінің дербес теңдік қағидасы.
2. Өздеріне жүктелген міндеттерді адал орындау қағидасы.
3. Туындаған дауларды бейбіт құралдармен шешу қағидасы.
4. Күш қолданбау немесе күш қолданамын қоқан-лоққы жасамау қағидасы.
5. БҰҰ-ның Жарғыға сәйкес атқаратын барлық әрекеттеріне барынша көмек
6. БҰҰ-ның мүшесі болып табылмайтын мемлекеттердің БҰҰ қағидалары-на сәйкес
7. Мемлекеттердің ішкі құзыреттеріне жататын істерге БҰҰ-ның қол сұқ-паушылық
Сонымен, әмбебап халықаралық ұйымының мақсаттары мен қағидалары халықаралық
Екінші Дүниежүзілік соғыстың аяқталу кезеңдерінде БҰҰ-ның Сан-
Жарғы қабылданған соң Дайындық Комитеті және құрамына 14
Бас Ассамблеяның бірінші сессиясы 1946 жылы 10 қаңтарда Лондондағы
БҰҰ тарихшылары бұл комиссияның «қырғи-қабақ соғыстағы» алғашқы дипломатиялық «майдан
КСРО қарсы ұсыныспен шықты, оны кеңес өкілі Андрей Громыко
Тығырыққа тірелу ядролық жанталасы қаруланудың басы болды және осының
Қарусыздану мәселелері Біріккен Ұлттар Ұйымының отырыстарында тұрақты қарастырылатын мәселелердің
Негізінен әлемде бейбітшілік орнату үшін әр бір мемлекет қарусыз
а) БҰҰ Жарғысы қарусыздануды халықаралық бейбітшілік қолдану саласындағы БҰҰ-ның
б) қарусыздану құқығының шарттық құқыққа айналуы:
в) қарусыздану мәселелерін талқылау және тиісті халықаралық-құқықтық құжаттарды жасау
Қарусыздану қағидасын орындау мемлекеттердің тікелей қаруларын тастап шығуын білдірмейді.
Негізінен Біріккен Ұлттар Ұйымымен құрылған қарусыздану механизмі ұйымның Жарғысы
Жалпылама және толық қарусыздану идеясы БҰҰ Бас Ассамблеясының 1959
Ядролық және термоядролық қаруды қолдануға тыйым салатын 1961
Әскери қимылдар жүргізудің рұқсат етілмеген құралдарын халықаралық-құқықтық реттеу
Әмбебап шарттарды орната көптеген мемлекеттер бейбітшілік пен қауіпсіздік кепілдігіне
Ядролық қаруды сынауға тыйым салу мәселелері Ядролық қаруды атмосферада,
Ядролық қаруы бар мемлекеттердің міндеттемелеріне:
а) ядролық қаруды немесе ядролық жарылғыш құрылғыларды ешкімге бермеу;
б) ядролық қаруы жоқ мемлекеттердің ядролық қаруы немесе басқа
Ядролық қарулары жоқ мемлекеттер:
а) ядролық қару және басқа да жарылғыш құрылғыларды ешкімнен
б) ядролық қаруларды және басқа да ядролық жарылғыш құрылғыларды
Осы міндеттемелер 1991 жылдың соңында КСРО-ның таралуы нәтижесінде Беларусь,
Жаңа жағдайды ескере отырып, 1992 жылдың 23 мамырында осы
Таратпау туралы Шартты Қазақстанның Жоғарғы Кеңесі 1993 жылы 13
Украина, Беларусь және Қазақстан Бірінші Комитетте белсене жұмыс істеді.
Халықаралық бейбітшілікті орнату үшін БҰҰ мемлекеттерді әмбебап шарттарды орнатуға
Ядролық қаруды таратпау ұзақ жылдар барысында қарусыздану саласының ғаламдық
Таратпау туралы Шартқа сәйкес әр бес жыл сайын оның
Ядролық қаруы жоқ мемлекеттер ядролық қарусыздануға тынбай шақырып отырды,
Сондықтан КСРО, АҚШ және Біріккен Корольдіктің бастамасы бойынша Қауіпсіздік
1994 жылы желтоқсан айында Будапештте АҚШ, Ресей және Біріккен
Конференция ашылуына шамалы уақыт қалғанда 1995 жылдың көкегінде БҰҰ
Талдау конференциясында дайындық барысында көптеген мемлекеттер ядролық қаруды таратпау
Бас Хатшы Бутрос-Ғали 1992 жылы былай деп мәлімдеген: «1995
Конференцияда сөйлеген сөзінде АҚШ Вице-Президенті А. Гор да үш
Шамамен бір айы бойына Конференцияда шартты ұзарту мерзіміне орай
1995 жылғы Конференция Таратпау туралы шарттың шексіз ұзартылуын жарияланғанымен
Алайда, 1998 жылы 11 мамырда осы Шарттың шексіз ұзартылған
1998 жылы 11 мамырда Үндістан 3 жерасты ядролық сынағын
28 және 30 мамырда Пәкстан алты ядролық жарылысты жүзеге
29 мамырда БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі өзінің «орасан зор халықаралық
Қазақстан сыртқы істер министрінің 28 мамырдағы мәлімдемесіне былай
5 маусымда сегіз мемлекет – Австралия, Аргентина, Қазақстан, Канада,
6 маусымда Қауіпсіздік Кеңесінің отырысы өтті. Онда Үндістан мен
Ядролық әлуеті жоқ мемлекеттердің өздеріне жүктелген міндеттемелерді орындауын Атом
1. Ядролық қаруды таратпау туралы шартты ілгерішіл әлемдік бірлестіктің
2. МАГАТЭ-нің кепілдік жүйесін одан әрі жетілдіру.
3. Ядролық материалдар, жабдықтар және технологиялар экспортына бақылауды күшейту
4. Барлық мемлекеттерінің ядролық энергияны бейбіт пайдалану техно-логияларынан пайда
5. Ядролық материалдар мен жабдықтардың алаңдатушылық, террорлық және басқа
6. Ядролық қаруларды жоқ мемлекеттердің қауіпсіздік кепілін қамтамасыз ету
Халықаралық құқықта ядролық қаруды таратпауды қамтамасыз етудің бір құралы-ядросыз
Егер мемлекеттер ядросыз аймақтар құрамына кіретін болса, онда олраға
Қазіргі дүниедегі қарусызданудың көп қырлы тетігі БҰҰ Бас Ассамблеясынан
Осы Бас Ассамблеяның бірінші сессиясы 1946 жылы атомды
Біріккен Ұлттар Ұйымның Жарғысына сәйкес, қарусыздандыру мәселелерін шешу Бас
• 1963 жылы 5 тамызындағы ядролық қаруды сынауға тыйым
• 1967 жылы 27 қаңтар Халықаралық шарт ядролық қаруды
• 1968 жылы 1 шілдесінде– ядролық қаруды таратпау туралы
• 1971 жылы Теңіз және мұхит туралы Халықаралық
• 1972 жылы 10 сәуірде Бактериологиялық (биологиялық), улы
• 1979 жылы Ядролық материалды физикалық қорғауы туралы
• 1981 жылы Ядролық апатты алдын алу туралы
• 1986 жылы Ядролық апат кезінде төтенше хабарласу туралы
• 1991 жылы 31 шілдеде КСРО мен АҚШ
• 1992 жылы 23 мамырдағы Лиссабон хаттамасы,
• 1992 жылы химиялық қару-жарақты өңдеу мен шығаруды тыйым
• 1994 жылы Ядролық қауіпсіздік туралы Конвенция қабылданған
• 1996 жылы Ядролық сынықтарды өткізуді тыйым салу
2.2 Қарусыздандыруды жүзеге асырудағы арнайы ұйымдардың қызметі
Біріккен Ұлттар Ұйымы құрылған күннен бастап қызметіне бейбітшілік пен
Әмбебап халықаралық ұйымның құрылымы алты басты органнан және қажетті
БҰҰ-ның Жарғысына сәйкес, қарусыздандыру мәселелерін шешу Бас Ассамблеяға (БА)
Бас Ассамблеяның құзыретіндегі 6 бас комитеттің зор маңызы бар:
ды [23].
Қарусыздандуру мәселелерін шешу Бас Ассамблеяға екі көмекші органдар қызмет
Бірінші комитет, Бас Ассамблеясының кезекті сессия негізінде отырыстар өткізіледі,
Қарусыздандыр комиссиясы- орган барлық Ұйымның мүшелігінде, Бас Ассамблеясының шақыру
Сонымен қатар, БҰҰ тұрақты қызмет атқаратын форумы қызмет
Бірінші Комитет қарусыздану мен халықаралық қауіпсіздіктің мәселелерін қарайды. Бас
БҰҰ Бас Ассамблеясының 1946 жылы қаңтардағы ең алғашқы сессиясында
Осы ядролық қаруды таратпауға байланысты қабылданған көптеген шарттар Бірінші
Осылайша, қазіргі дүниедегі қарусызданудың көп қырлы тетігі БҰҰ Бас
БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі- бұл ұйымның бас органы, оның құрамында
Бейбітшілік қауіп төнген жағдайда Қауіпсіздік Кеңесі мынадай іс-шараларды ұсына
БҰҰ өмірге келген кезден бастап оның күн тәртібінде ядролық
КСРО мен АҚШ 1991 жылы 31 шілдеде Стратегиялық қаруды
Осы қарусыздану мәселелерімен айнылысатын БҰҰ-ның жүйесіндегі басқа да мекемелер
• БҰҰ-ның қоршаған ортаны қорғау (ЮНЕП) 1972 жылы
• БҰҰ-ның білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі бүкіләлемдік
• Бүкіләлемдік денсаулық қорғау ұйымы (ВОЗ) 1946 жылы құрылған.
• Химиялық қаруларға тыйым салу жөніндегі ұйым - бұл
• Қарусыздану мәселесін зерттеу жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымының Институты
• БҰҰ ауылшаруашылық және сауда-саттық ұйымы (ФАО) 1945 жылы
• БҰҰ бүкіләлемдік метеорологиялық ұйым (ВМО) 1947 жылы құрылған.
• БҰҰ-ның миналарды зиянсыздандыру жөніндегі ұйымының негізгі мақсаты миналарды
• Атом энергиясы жөніндегі Халықаралық агенттігі (МАГАТЭ - International
Негізгі қызметіне сонымен қатар, ядролық материалдарды тек бейбітшілік мақсатында
Мемлекеттердің ішкі істеріне қол сұғу мақсатында бақылау органдарына
1990 жылдары мемлекеттер арасында Иракта ядролық қару-жарақтың арсеналы дамып
1998 жылы мамырда Ядролық қару-жарақты таратпау (1995ж.) шарттың шексіз
1998 жылы көктемде Үндістан мен Пәкстан ядролық сынақтарын жасағаннан
Австралия, Канада және Жаңа Зеландия ұсынған «Ядролық сынақтар» қарарының
2004 жылы 28 сәуірде БҰҰ Бас Ассамблеясы бір қарар
2006 жылы Қауіпсіздік Кеңесі 1673 (2006) резолюциясын қабылдады,
Ядролық қарусыздануды жүзеге асыру халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі өзекті
Халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілік орнатуға болады, егер мемлекеттер осы
Қазіргі таңда Біріккен Ұлттар Ұйымы беделді болса да және
- ядролық статусқа ие емес мемлекет ядролық қару-жарақты өндіруі,
- мемлекеттер арасында ядролық қарулану сайысы болуы;
- ядролық қаруларға қатысты ыдырайтын, жарықшақтанатын материалдар-ды өндіруді;
- электроэнергия мен ғылыми зерттеулерде қолданылатын объектілер мен материалдарды
- террористтер және экстремисттер ядролық қаруларды пайдалануы;
-мемлекеттер немесе террористтер ядролық материалдардың заңсыз экспортқа шығару, ұрлау,
Халықаралық қауіпсіздікке және бейбітшілікке қауіп-қатер төндіретін келесі мемлекеттер тобын
– Ресми танылған ядролық мемлекеттер (АҚШ, Ресей, Франция, Ұлыбритания
– ядролық мемлекет ретінде танылмаған, бірақ ядролық қару жарақ
– ядролық статусқа ие емес мемлекеттер, бірақ ядролық қарулардың
– ядролық мемлекет статусына ие емес, ядролық қаруды құруға
– «мемлекеттік емес актерлер» (халықаралық және ұлттық террористтік ұйымдар
Ядролық статусқа ие емес мемлекеттер (Корей Халық Демократиялық Республикасы,
Ядролық қару-жарақты тататпау жөніндегі шартқа (ДНЯО) мүше болмайтын үш
2003 жылы 11 қыркүйекте Венада Атом энергиясы бойынша халықаралық
2006 жылы 12 сәуірде Иран президенті Махмуд Ахмединежат,
– Мен, енді біздің аяулы, ғазиз Иранымыз ядролық мемлекеттер
БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі, Иран сәуірдің 28-іне дейін уран байыту
2009 жылы 2 қазанда АҚШ-тың Питтсбург қаласында өткен G20
“The Economist” басылымының соңғы санында «Иранға соққы беретiн уақыт
«Иран 2010 жылдың аяғына дейiн ядролық қару жасап шығаруы
“The Economist” басылымыда қарапайым жұртшылық Иранға қарсы әскери соққы
2003 жылы «Саддам Хуссейн ядролық қару жасап жатыр» деп
Қазiргi таңда Иранға қарсы әскери соққыны Израиль бастауы керек
Жақында АҚШ жаңа ядролық доктаринаны қолдай бастағанын жарияған болатын,
Негізінен халықаралық қауіпсіздікке қауіп-қатер көрсететін Иран жалғыз мемлекет қана
- Израиль ядролық мемлекет статусына ресми танылмаған, бірақ жалпыта-нылғаны
1986 жылы Израильде ядролық потенциалы бар екені күмәндігі шықты.
Негізінен, Израиль өзі ядролық қару бар екенін ешқашан мойындамаған.
Ал, Ирак Республикасы парсылық шығанақтағы соғысынан кейiн өз ядролық
2004 жылы Ливияда құпия әскери ядролық программаның бар болуы
5 сәуір 2009 жылы АҚШ президенті Барак Обама Чехия
Пхеньян бұл зымыран ұшыру – орбитаға байланыс жерсерігін орнату
Прага халқының алдында сөз сөйлеген кезде президент Барак Обама
Онымен қоса Барак Обама АҚШ пен Ресей қару-жарақты азайту
АҚШ президенті өзінің сөзінде Иран мәселесін де көтеріп, Тегеранды
Солтүстік Кореяның Сыртқы істер министрі ядролық мәселелерге байланысты жаңа
Саясаткерлердің болжауы бойынша ядролық қауіп төндіретім тағы бір мемлекет-
28 сәуірде 2010 жылы ақпараттардың анықтауы бойынша
«Американдық спутниктер (серiктер) 12 жiберу қондырғылары бар екi сүңгуiлі
Шетел аналитик те, ресейлiк сарапшылары да сенімді, Қытай елдiң
Қытай қазіргі кезде 186 стратегиялық ядролық жарылғыш материалдары бар,
Осы кезде ҚХР басқармасы ядролық соққыны бiрiншi болып ешқашан
Осы SIPRI баяндаманың жауабына ҚХР СIМ өкiлі Global Timesтiң
Дәл сол кезде әлеуметтiк ғылымдарының академиясындағы қару-жарақтарын бақылау сарапшысы
Қытай өзiн-өзi қорғау мақсаттарындағы меншiктi ядролық қаруды жасады және
Жоғарыда баяндалған мәліметтерде әр мемлекеттің ядролық саясатына байланысты әлемде
Бірақ халықаралық қауіпсіздікке, бейбітшілікке қауіп-қатер төндіретін тағы бір
КСРО құрастырылған мемлекеттiк комиссиясы Апаттың себептерiн зерттеп анықту үшін
INSAG-7 апат болған себептерi болған абайлап қорытындылар құрастырды
- Чернобыль АЭС-ын ғана емес, барлық кеңес жобаларына сәйкес,
-апаттың себептерiнiң ең негiзгi элементі адам факторын санауы керек
-Реактрды зерттеу операцияларын жүргізген кезде жаңалықтарды регламентке сәйкестірмей енгізген
- Құрастырулар тiптi қауіпсіздік жобасына сәйкес келмеді және
- қауiпсiздiктiң талдауы жеткiлiксiз болуы;
- қауiпсiздiктiң тәуелсiз қарастыруына жеткiлiксiз ықыласы;
- эксплуатация регламенттері қауiпсiздiктiң ережелерінде толық қарастырыл-маған;
- операторлардың арасындағы және қызметкерлер мен операторлардың арасын-дағы да
- қызыметшiлер станцияларының қауiпсiздiк тұрғыларын жеткiлiксiз түсiну;
- қызыметшiлер пайдалану және сынау программаларына арналған регламент-тердiң үстiрт
Радиоактивтi ластанудың масштабтары бағаларынан кейiн адамдарды Припять қаласынан эвакуацияллау
Ликвидаторлар қауiптi аймақта смена бойынша жұмыс iстедi : максимальды
Апат алдында төртiншi блоктiң реакторында 180-190 тонна (уранның диоксидi
Апат кезінде 200000 км² аумақ ластанған, бұл шамамен
Осы атом энергиямен байланысты басқа да апаттар болды, олардың
Ал, КСРО-да Чернобль авариясынан бұрын тек үшеу ғана 1949
Жер бетінде халықаралық бейбітшілікті, қауіпсіздікті орнатуға тағы бір қауіп-қатер
Нақты саяси және әскери қайраткерлерге қарсы ғана емес, дұшпандық
Ядролық терроризм үш жолмен жүзеге асырылуы мүмкін:
– тандалған объектілерге соққы беру үшiн ядролық зарядтарды
– ядролық объектілерг (реакторлар) қарсы ядролық жарылысты шақыру
– өнеркәсiптiке тағайындалған радиоактивтi материалдарды радиологиялық қаруды ретiнде
Сонымен қатар, терроршылар ядролық оқ-дәрiлерге және жеткiзу құралдарына рұқсат
Терроршылар қазіргі уақытта аса қауіпті, олар мемлекеттің қауіпсіздік жүйесін
Осыған сәйкес, әр мемлекет өз ядролық саясатын жаңартқан кезде
Осы жоғарыда айқындалған барлық мәліметтерді қорыта келетін болсақ, осы
– Ресей мен АҚШ мемлекеттер арасындағы ядролық қауіпсіздік саласындағы
– ядролық қаруландыруда Ұлыбритания, Франция және ҚХР (КНР) мемлекеттерін
– Үндістан, Пәкстан және Израиль мемлекеттерін ядролық
– КХДР (КНДР) және Иран мемлекеттері ядролық қару-жарақтарды иелену
– ядролық емес мемлекеттердің ядролық қаруды иеленуге мотивациясын азайту;
–террористтер және экстремисттер ядролық қаруларды пайдалануға жол бермеу.
Қазірде стратегиялық тұрақтылықты бірнеше бағытта дамыту керек.
Бірінші басымдылық бұл ядролық және радиологиялық қару-жарақтардың глобалды сұраныстарын
Екінші басымдылық бұл әскери ядролық технологияларға бақылаушылық ұсыныстарды әзірлеу.
Ядролық бақылау мен ядролық қару-жарақтарды таратпау режимнің негізгі құрамдас
– көпжақты бақыланбайтын ядролық қарулану сайысын болдырмау, алдын алу;
– «латентті» мемлекеттер ядролық қару-жарақты иеленуді алдын алу,
–ядролық қаруларға қатысты ыдырайтын, жарықшақтанатын материалдарды өндіруді тоқтату;
– ресми және ресми емес ядролық державалар ядролық қару-жарақтар
– ядролық қарулардың жиналған қорлар санын азайту;
– ядролық мемлекеттер арасында ядролық қару-жарақты пайдалану тәуекелін төмендететін
– ядролық қарулар мен материалдарды сақтауда, транспортировканны жүзеге асырағанда
– электроэнергия мен ғылыми зерттеулерде қолданылатын, яғни әскери емес
– экспорттық бақылаудың эффективтілігін және ұлттық жүйенің түгендеуді арттыру,
–ядролық материалдардың заңсыз айналымын, ұрлықты, құпия сатып алуды алдын
– білікті мамандардың елден кетуін болдырмау, тоқтату (әскери ядролық
Қазақстан Республикасының қарусыздану жөніндегі атқарған іс шаралары
КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Тұңғыш
Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық
Қазақ ғаламдарының есебі бойынша, Семей полигонында әуәде және жер
1949 жылдан 1963 жылға дейін жер бетінде жасалған сынақтардың
1955 жылы 22 қарашада ТУ-16А әскери бомбалағыш Семей
Басқа ядролық державалармен салыстырғанда, Қазақстан аумағында қиратқыш әлуеті жағынан
Қазақстанда жер бетінде орналастырылған құрлықаралық баллистикалық зымырандарды ұшыратын 148
Құрлықаралық баллистикалық Р-36М УТТХ зымыраны өзінің техникалық сипаттары мен
Семей қаласы төңірегінде орналасқан, құрамында АС-15 атты ұзақ қашықтыққа
Осынау стратегиялық «аюлардың» ұшу ұзақтығы 8,3 мың километр еді.
Қазақстан стратегиялық қару-жарақ пен оны жеткізу құралдары орналастырылған жай
Өзінің көлік паркі (қару жеткізудің зымырандық-авиациялық құралдары), коммуникация құралдары
КСРО-ның ыдырауы нәтижесінде Қазақстан толық әскери ядролық циклі: ядролық
Қазақстанда ядролық полигондардың тұтас бір кешені болды, оларды әр
Сутегілік құрылғы РДС-6 бұйымын (қуаты 480 килотонна) және
1962-1989 жылдар арасында Семей полигонындағы Дегелең тауының жер астындағы
Стратегиялық және тактикалық ядролық арсеналдан, ядролық қару сыналып келген
Қазақстан қойнауында табиғи уранның дүниежүзілік зерттелген 25 пайызы бар,
1990 жылдардың басында Қазақстан ядролық қару жасап, жаңғыртудың бүкіл
Қазақстан аумағында болған тұтас бір ядролық реакторлар кешені ғылыми-техникалық
Мұның үстіне, КСРО ыдырап кеткеннен кейін Қазақстан аумағында атом
Халықаралық сарапшылар Қазақстанда болған ядролық әлуетті талдай келіп, республикамызға
1989 жылы 28 ақпанда Семей ядролық полигонында жер қойнауындағы
Ғалымдарды, жазушыларды, қызметшілерді, жұмысшыларды, әр түрлі жастағы көптеген басқа
1990 жылы 22 сәуірде Жоғары Кеңес біздің тарихымызда тұңғыш
Осылайша, Қазақстанның қарусыздану мен жаппай қырып-жою қаруын таратпау саласындағы
Қазақстан Республикасы еліміздің таратпау тәртібін ңығайтуға батыл екендігін көрсететін
Қазақстанның болашақ таратпау саясатының негізін қалаған алғашқы қадам –
1991 жылы Беларусь, Қазақстан, Ресей, Украина басшылары Стратегиялық ядролық
1992 жылғы 23 мамырда Лиссабонда осы елдермен АҚШ өкілдері
1994 жылғы 5 желтоқсанда ЕҚЫҰ-ның Будапешт саммитінде ядролық қарусыз
Бұл құжатқа қол қойылу Қазақстанның өз аумағынан ядролық қаруды
Ядролық арсеналды шығару бойынша өз міндеттемелерін орындай отырып, Қазақстан
1992 жылы Қазақстанда Қауіпті Бірлесіп Қысқарту бағдарламасы іске асырыла
1993 жылғы 13 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Жоғары Кеңесі ЯҚТШ-ны
Қазақстан ЯҚТШ барлық ядролық және ядросыз мүше мемлекеттердің өз
1994 жылғы 14 ақпанда Қазақстан Атом энергиясы жөніндегі Агенттіктің
Барлық ядролық нысандар МАГАТЭ-нің кепілдігіне алынған және Қазақстанның барлық
2004 жылғы 6 ақпанда Қазақстан Республикасы мен МАГАТЭ арасындағы
Қосымша хаттамада көзделген іс-шараларды іске асырудың мақсаты – ядролық
1996 жылғы қыркүйекте БҰҰ БА 51-ші сессиясы уақытында Қазақстан
ЯСЖТШ қол қою арқылы Қазақстан Ғаламдық мониторинг Желісін құру
ЯСЖТШ ережелерін тиімді орындау мақсатында ҚР Үкіметі мен ЯСЖТШ
2008 жылдың 1-30 қыркүйек кезеңінде бұрынғы Семей ядролық полигонында
1994-1996 жылдардағы ядролық қарусыздану саласындағы белсенді іс-әрекетінің арқасында Қазақстан
Қазақстан, химиялық қаруы болмағанына қарамастан химиялық қаруды жасауға, өндіруге,
Қауіпсіздікке жаңа қыр көрсетулерге қарсы тұру қажеттігі, халықаралық терроризмге
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл дипломдық жұмысты жазудағы басты мақсат халықаралық қауіпсіздік ұғымының
Қауіпсіздік ортасының және осыған байланысты қауіпсіздік түсінігінің өзгеруі де
Қазақстан халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі өзінің міндетін түсініп, үлесін
Халықаралық қауіпсіздіктің обьектілері – мемлекеттердің тәелсіздігі, азаматтарының құқықтары мен
Жалпы қабылданған тұжырым бойынша қауіпсіздік-белгілі бір нысанның сыртқы және
Мемлекет қауіпсіздігін оның қасиеті ретінде бағалау, әлбетте жаңалық ашу
Қазіргі таңда ядролық қару-жарақ ең қауіпті қарудың бірі болып
Осы жаппай қырып-жоятын қарулардың салдарынан арылу үшін және де
Біріккен Ұлттар Ұйымы ядролық қарусыздану және жаппай қырып-жоятын қаруларына
• БҰҰ көмегімен бүгінгі өмір сүріп жатқан адамдардың қажеттілігіне
• халықаралық бейбітшілікті орнату үшін ядролық державалар: Ресей мен
• ядролық емес мемлекеттердің ядролық қаруды иеленуге мотивациясын азайтуға
• ядролық қарулар мен материалдарды сақтауда, транспортировканны жүзеге асырағанда
• террористтер мен экстремисттер арасында ядролық объектілерді және
• мемлекеттер арасында ядролық қару-жарақты пайдалану тәуекелін төмендететін сенімділік
• халықаралық шарттардың міндеттемелерін орындауда құқық бұзушулық болған жағдайда
• Біріккен Ұлттар Ұйымының Қазақстандағы ядролық салдарынан пайда
Сонымен дипломдық жұмыста жүргізілген зерттеулер негізінде әлемде
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Анарбек М. Қауіпсіздікке төнген қатер: // Егемен
2 БҰҰ-ғы мыңжылдық саммиті. Международная жизнь. 2000ж., № 10.
3 Контиро Маццура. Международная жизнь. 2000г., №10.
4 Морохов И. Д. «Хиросима». Москва-
5 Арыстанбекова А.Х. Проблемы разоружения и международой безопасности,
6 Контиро Маццура. Международная жизнь, 2000г., №10.
7 Добросельский М. Вопросы теории и практики мирного
8 Черниловский З. М. Всеобщая история государства и
9 Самуэль Гласстон, Филипп Долан. «Характеристики ядерного оружия»
10 Нешатаева Т.Н. Международные организации и право. –М.,
11 1945 ж. БҰҰ Жарғысы
12 Действующее международное право в 3-х томах. Составители Ю.М.
13 Курс международного права в 7-ми томах. Под ред.
14 Бабурин С.Н. Территория государства. Правовые и геополитические проблемы.
15 Кутаков Л. Вид с 35-го этажа. Записки
16 Бирюков П.Н. Международное право. – М.: Юристъ,
17 Арыстанбекова А.Х. Бірікке Ұлттар Ұйымы және Қазақстан.
18 Біріккен Ұлттар Ұйымының 1988 жылғы 7 маусым
19 Біріккен Ұлттар Ұйымының 1975 жылғы 11 желтоқсан
20 Бижанова А.М. БҰҰ ірі экологиялық мәселелерді шешудегі рөлі.
21 «Иранға шабуыл жасайтын кез келдi». Жас Алаш №04
22 «Информация об аварии на Чернобыльской АЭС и её
23 Құлжабаева Ж. О. Халықаралық жария құқығы. Алматы: 2003ж,
24 Назарбаев Н.Ә. Бейбітшілік кіндігі. –Алматы: Атамұра, 2003. –
25 1992 жылы 23 мамырдағы Лиссабон хаттамасы
26 Химиялық қаруды жасауға, өндіруге, жинақтауға және қолдануға тыйым
27 Бас Ассамблеяның 1994 жылғы 49-ыншы сессиясындағы 49/75Р
28 БҰҰ БА 1995 жылы 50-інші сессиясындағы «Ядролық сынақтар»
29 Броунли. Международное право./ пер с англ: в 2-х
30 Авакьян С.А. Территориальное сообщество – проблемы правового статуса
31 Гроций Г. О праве войны и мира: репринт
32 Международное публичное право: учебник:/Отв ред К.А.Бекяшев – М.:
33 Булгаков С.Н. Нация и человечество // Булгаков С.Н.
34 Василенко В.А. Основы теории международного права, Киев, 1988г.,
35 Волова Л.И. Принцип территориальной целостности и неприкосновенности в
36 Тәжин М. Қазақстан және Біріккен Ұлттар Ұйымы: бейбітшілік,
37 Тоқаев Қ. Қазақстанның сыртқы саясаты: // Егемен Қазақстан.-
38 А. Ярошинская. Чернобыль. 20 лет спустя. Преступление без
68
Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас ассамблеясы
Біріккен Ұлттар Ұйымы туралы мәлімет
Отандық және шетелдік басылымдардағы Қазақстан Республикасының имиджі
Қазақстан - 2050 қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты
Қазақстан Республикасы және халықаралық аймақтық ұйымдар -ынтымақтастықтың құқықтық мәселелері
Негізгі мемлекеттермен дипломатиялық қатынастарды дамыту
Жастардың қазіргі қоғамымыздағы саяси және әлеуметтік орны
Халықаралық қауіпсіздік мәселесі
Мемлекеттің ақпараттық саясат имиджі
ЕврАзЭҚ мемлекеттерінің транзиттік қуатының негізгі проблемалары және даму болашағы