Өндіріс құралдарының детіспеуі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ .......................................................................................................... 5
І. "ШАҒАН" ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІНІҢ
ТАБИҒИ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1. Шаруашылықтың табиғи климаттық жағдайы және орналасуы .........6
1.2. Шаруашылықтың үйымдастыру басқару құрылымы және
мамандануы .................................................................................................... 7
1.3. Шаруашылықтың негізгі экономикалық көрсеткіштері .................... 8
ІІ. ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1. Шығындар жүйесі мен құрылымы .........................................................11
2.2. Күріш өнімінің өзіндік құнын есептеудің ерекшеліктері.................... 14
2.3. Өткізілген өнімрдің, жүмыстардың және қызметтердің өзіндік
құнының есебі.............................................................................................. 27
III. ӨСІМДІК ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК
ҚҰНЫН ТАЛДАУ
3.1. Өнімнің өзіндік құнына кеткен шығындар және әсер ететін
факторлар....................................................................................................... 32
3.2. Өнімнің өзіндік құнын талдау және төмендету
резервтерін есептеу ..................................................................................
IV. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ 1С: БУХГАЛТЕРИЯ ЕСЕБІНДЕ
ЖҮРГІЗУ........................................................................................................ 43
ҚОРЫТЫНДЫ МЕН ҰСЫНЫСТАР....................................................... ... 49
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР............................................................. 51
ҚОСЫМШАЛАР ......................................................................................... 52
КІРІСПЕ
Біздің елімізде ауыл шаруашылығы нарыктық экономика жүйесіндегі неғұрлым маңызды
Өндіріс шығындары өзіндік құнның экономикалық негізі болып табылады. Бұдан,
Ауыл шаруашылығы өнімінің өзіндік құнын төмендету халық шаруашылығының экономикалық
I. "ШАҒАН ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІНІҢ
ТАБИҒИ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1. Шаруашылықтың табиғи климаттық жағдайы және орналасуы
"Шаған" агрофирмасы Қызылорда облысының орталығы Қызылорда қаласының батыс бөлігінде
1997 жылы Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік "Шаған" агрофирма болып қайта
"Шаған" агрофирмасы толығымен мемлекет иелігінен алынған, оның құрылтайшылары болып
Жазғы дақылдарды өсіру мезгілі сәуір айының аяғынан бастап қыркүйекке
1.2. Шаруашылықтың ұйымдастыру басқару құрылымы
және мамандануы
Әр түрлі ауыл шаруашылығы дақылдары топырақ, температура және су
Шаруашылық табиғи және экономикалық жағдайларға сәйкес келетін дақылдарды өндіріп,
Ұйымдастыру құрылымындағы басқару аппараттары маңызды орын алады. Оның негізгі
Сызбада көрсетілгендей ұйымдастырылу құрылымы негізгі 5 саладан тұрады: егін
Нарықтық экономикаға өту кезеңдерінде басқару жүйесін дамыту маңызды мәселелердің
Менеджмент нақты мақсатты жүзеге асыру үшін кәсіпорын жұмысын басқаруға
Кейбір ағылшын экономистерінің анықтамасы бойынша менеджмент бұл өнім, технология,
1.3. Шаруашылықтың негізгі экономикалық көрсеткіштері
Әрбір Шаруашылықтың өндірістік қызметінің негізі болып өсімдік пен мал
Бұл мақсатты жүзеге асыру үішін шаруашылық мынадай міндеттерді орындау
кесте-1. ЖШС "Шаған" агрофирмасының негізгі экономикалық
көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу 2007/2006 салыстырғанда
2005 2006 2007 +;- %
Жалпы ауыл шаруашылығы өнім қүны, мың теңге 1144446 4
Жұмысшылар саны,
адам 576 617 622 +5 100,8
Еңбекақы қоры, мың теңге 49548 56487 62937 +6450 111,4
Орташа айлық, мың 7,17 7,63 8,43 +0,80 110,4
Ауыл шаруашылық жері, га о.і. жыртылған 11949 11988 11988
Өнімді сатудан түскен түсім, мың теңге 137022 236508 204724
Өнімді сатуға кеткен шығын, мың теңге,
% 102287 159206 172939 +13733 108,6
Еңбек өнімділігі, мың теңге 285,5 279,0 272,0 +6,4 97,6
Табыс (+) зиян (-) мың теңге +34735 +77302 +31785
Рентабельділік деңгейі , % 33,9 48,5 18,3 -30,2 37,7
1-ші кестеде "Шаған" агрофирмасының соңғы үш жылдағы негізгі экономикалық
Шаруашылықта 2005 жылы жалпы өнім құны 164464 мың теңге,
Өнімді сатудан түскен түсім тауарлы өнім көлемінің кемуіне байланысты
Еңбек өнімділігі жалпы өнім құнының кемуіне байланысты 6,4 мың
ІІ. ӨСІМДІК ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫНЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Шығындар жүйесі мен құрылымы.
Өндірістік шығындар деп - әдетте өнім өндіруге жұмсалатын шығынды
Негізгі қорлардың амортизациясы негізгі қорлардың алғашқы қүнынан норма бойынша
Экономикалық біртекті элементер бойынша шығындарды топтауда болжамдар жасауда және
Экономикалық біртекті элементтер бойынша шығындар есебінің маңыздылығы айта
Бірақ бұл шығын элементтері бойынша жеке дақылдардың өнім бірлігі
өзіндік құнын анықтауға
Өндіріс процесі сонымен қатар құнның және өзіндік құнның құралу
Директорлардың көпшілігі ауыл шаруашылығы мамандары болып табылады. Шаруашылық мамандарды,
Өндіріс шығындарын жіктеудің қазір қолданып жүрген жүйесінде әлі де
Калькуляцияны жасауда әрбір салаға жалпы сома бойынша жатқызған тікелей
Есеп жүргізу бойынша шағын элементтерінің көлемі бойынша өнімнің іс
Өндірістік өзіндік күннің құрамына өнім өндіруге жұмсалатын шығындар, атап
Өнімнің өзіндік құнын есептегенде өндіріс шығындарына шаруашылықтың ішкі әлеуметтік
Өнімнің өзіндік құнын есептегенде әдіс шығындарына шаруашылықтың ішкі әлеуметтік
салықтар, қауіпсіздендіру көлемдері,
кірмейді. Әр бір жылғы өнімнің өзіндік құнына сол жылғы
алынуына байланысты еңбек пен өндіріс құрал-жабдығының шығындары
ғана кіреді.
Кесте -2 . "Шаған" агрофирмасының
бухгалтерлік жазулар шығындар
Дт Кт
Ай басында аякталмаған өндіріс қалдығы "Негізгі өндіріс" шотына жазылды
Негізгі құралдар объектісі бойынша есептелген тозу сомасы:
- негізгі өндіріс орындары, үйлері бойынша 935 131 1500
- әкімшілік басқару ғимаратына 821 131 800
- көмекші цех орындарына 935 131 500
- әкімшілікке кызмет көрсететін көліктер бойынша 821 134 1650
әкімшілік басқару орындарының басқадай негізгі құралдары бойынша 821 134
Накладной бойынша есеп беру айында босатылған материалдар
өрім шығаруға кеткен материалдар 901 201 520000
Жабдықтарға ағымдағы жөндеу жүргізу үшін қосалқы бөлшектер босатылады 921
Жалпы және әкімшілік шығындар бойынша кеткен басқадай материалдар 821
Негізгі өндіріске кеткен жанар жағар май шығыны 901 203
Негізгі өндіріс жүмысшыларының еңбек ақы қорынан еңбекпен қамту қорына
Негізгі өндіріс қызметкерлерінің еңбек ақы қорынан 26% әлеуметтік салық
Еңбек ақы есептелінді
- негізгі өндіріс жүмыскерлеріне 902 681 320000
- әкімшілік басқару қүрамына 821 681 55000
- қосымша өндіріс жүмысшыларына 922 681 40000
- сату бөлімінің жүмысшыларына 811 681 25000
Есептелген пайыздар бойынша шығындар 831 684 12300
Аванстық есеп бойынша шығындар 821 687 4600
Негізгі өндірістің негізгі қүралдарын жөндегені үшін қосымша өндіріс қызметінің
Қосымша өндірістің үстеме шығындары есептен шығарылды 924 930 32000
2.2. Күріш өнімінің өзіндік құнын есептеудің ерекшеліктері
Дақылдардың қай түрін өндірсек те оған белгілі мөлшерде еңбек
Суармалы егістіктен кейде мол өнім жинай отырып, шамадан тыс
Жоспарлы 1971 жылдан және одан кейінгі жылдарда егін даласының
Барлық және 1 центнер мен сабанның өзіндің құнын анықтау
1. Дәнді ең алдымен шартты өнімге айналдырамыз: 127275цх1,0=127275ц
2. Сабанды: 23000ц х 0,08=184ц
3. Жалпы калькуляциялық өнімдегі дән мен сабанның үлесін
3.1. Дәннен алынған жалпы калькуляциялық
3.2. Сабаннан алынған жалпы калькуляциялық өнімнің үлесі: (184хЮО):127459=0,1
3.3. Барлығы: 100%=99,9+0,1
4. Жалпы өлшемдес калькуляциялық өнім үлесі бойынша дән
4.1. Дәнге жатқызылған өндірістік шығындар сомасы: (139212 мың
4.2. Сабанға жатқызылған өндірістік шығындар сомасы: (139222 мың
4.3. Барлық өндірістік шығындар: 139308 мың теңге
5. 1 центнер нақты салмағының өзіндік құнын анықтаймыз
5.1. дән 139083 мың теңге: 127275ц=1092,77 т/ц
5.2. сабан: 139222 мың теңге:2300ц=60,53 т/ц
Сонымен алғашқы мақсатқа жететін ёгіс даласының барлык өнімнің технологиялық
Бұдан кейін нақты мысалда дәннің және сабанның екінші сатыдағы
Енді сабанға тоқталайық. Сабанның жалпы технологиялық өзіндік қүнына технологиясына
1. Барлық сабанның технологиялық өзіндік қүны - 139,222
2. Оны сақтау орнына жеткізудің жалпы өндірістік шығындары
3. Жиынтық өндірістік: 139222т+22600=161822т
4. 1ц сабанның өндірістік өзіндік құны 161822:2300т ц=70,36т ц.
Дәннің өндірістік өзіндік құнын қалыптасуын қарастырамыз, бірақ оның технологиясына
Басқару есебі - экономикалық субъектіні жоспарлау, бақылау жэне басқару
Басқару есебінің негізінде қаржылық, материалдық жэне еңбек ресурстарын тиімді
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 "Бухгалтерлік
Онда сонымен қатар түсіндірме хат болады, сондай-ақ қаржылық есеп
Субъектілерге қаржылық есепті бухгалтерлік есеп стандартында анықталған жеңілдетілген түрде
1) зейнетақыны, жәрдем ақша және басқа әлеуметтік төлемдерді есептеу,
2) қаржылық жыл бойы қызметкерлердің орташа саны 50-ден аспайды;
3) активтердің жалпы құны 60000 еселік есептік көрсеткіштен аспайды.
Қазіргі кезде бізде қолданылып жүрген отандық қаржылық есеп негізі
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалау процесі барысында есеп беруді
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектіле-рінің қызметі жөнінде
Бухгалтерлік баланс қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып, ол
1997 жылға дейін бухгалтерлік баланс екі бөліктен: актив және
Мүліктің түрлері және олардың қалыптасу көздері сапалық біркелкі белгілері
Бухгалтерлік стандарттың іске қосылуынан бастап бухгалтерлік баланс жаңаша анықталады
Олардың түсіндірмесі нарықтық экономикасы дамыған елдердің бухгалтер-лік есеп және
Осыған орай ағылшын тілінен орыс тіліне аударылған оқулықтардың және
Ағылшын ғалымдары шығарған "Бухгалтерлік іске кіріспе" деген оқу құралында
Әрі қарай олар баланстың негізгі элементтерін келесідей сипаттайды: Активтер-бұл
Капитал - пассивтердің арнайы түрі. Капитал алғашқы капитал мен
Әлемдік банк өңдеп шығарған "Қаржылық есеп, аудит, есеп беру
Аталған оқулықта бухгалтерлік баланстың бөлімдері (жақтары) мен эле-менттері келесідей
Көріп отырғанымыздай, бухгалтерлік баланс және оның элементтері туралы бұл
Міндеттеме - бұл тұлғаның (қарыз адамның) белгілі бір әрекетті
Меншіктік капитал - бұл субъектінің өз міндеттемелерін шегеріп тастаған-нан
Баланс бухгалтерлік есептің "Бухгалтерлік баланс және қаржылық есеп беру-дегі
Баланста ұзақ мерзімді және ағымдағы міндеттемелердің жиынтық сомасы анықталады.
Пайдаланушылар үшін қаржылық есептің өте пайдалы екендігіне БЕС–2-нің 7-пунктінде
Алайда айта кеткен жөн, балансты құрудың түрін таңдау (көлденең,
Қаржылық жағдайды талдау барысында тек бухгалтерлік баланс мәліметтеріне ғана
1.Баланс табиғаты жағынан тарихи сипатта болады. Баланста келтірілген мәліметтер
Бұл жағдайда баланс ақпараттары ретроспективалық және перспективалық талдау мақсаттары
Баланс кәсіпорын қаржысында және міндеттемелеріңде статус-квоны си-паттайды, яғни пайдаланылып
Басқару есебінің мазмұнын жалпылай алсақ, екі топқа: өндірістік ресурстар,
• негізгі құралдар - еңбек құралдары (машиналар,
• материалдық емес ресурстар - мерзімнен
Баскару есебі. Олар өсімдіктердің физиологичсын білуге, агротехникалық негіздерін түсінуге
Басқару есебі - экономикалық субъектіні жоспарлау, бақылау жэне басқару
Басқару есебінің негізінде қаржылық, материалдық жэне еңбек ресурстарын тиімді
Басқару есебінің мазмұнын жалпылай алсақ, екі топқа: өндірістік ресурстар,
• негізгі құралдар - еңбек құралдары (машиналар, жабдықтар, өндірістік
• материалдық емес ресурстар - мерзімнен бұрын каржы
Әрбір шығын орталығы -- жауапкершіліктің жеке өрісі, орталық оның
Шығындар орталығы екі бағытта жұмыс істей алады: берілген қаржы
Құнды қағаздармен қаржылық операциялар, мүлікті сату мен сатып алу,
Алайда шығындар орталығы басшыларына өндіріс бағасы мен көлемін өз
Құнды қағаздармен қаржылық операциялар, мүлікті сату мен сатып алу,
Ұйымның басқарушылық бақылауы мен сегменттік жоспарлау, есеп пен есеп
Дән қалдықтарының екінші бөлігіне байланысты, ол негізінен бастырылмаған сабан
1. Дәнді кептіру және тазалаудан кейін (127725ц) алынған дән
3. Дән қалдықтарындағы дән мен кебектің көлемін анықтаймыз: дән=(20043хЗО):100=60
1. Дәнді кептіру және тазалаудан кейін (127275ц) алынған дән
2. Дәннің өлшемдес калькуляциялық өнімнің көлемін анықтаймыз: 107232ц
3. Дән қалдықтарындағы дән мен кебектің көлемін анықтаймыз:
4. Дән қалдықтарынан өлшемдік калькуляциялық өлшемді есептейміз (6013 х
5. Өлшемдес калькуляциялық өнімді анықтаймыз: 107232+7135,4=114367,4ц
6. Жалпы саладағы үлесін анықтаймыз: дән=(107232 х 100):
7. Бастапқы кірістеу салмағымен дәннің
139083 мың теңге құрады
7.1. Біздің мысалымыз бойынша дәнді кептіру, тазалау
7.2. Өндірістік шығындардың жалпы сомасы: 139083мың теңге
8. Жалпы саладан өлшемдік калькуляциялық өнімнің әрбір түрінің
9. 1 центнердің өндірістік өзіндік құнын есептейміз:
Күріш дәнінің өзіндік құнын анықтаудағы методикалық әдісті жетілдіру нәтижесінде
2.3. Өткізілген өнімдердің, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік құнының есебі
Құжаттың басым бөлігі толтырылмайтын және төрт данада
Өткізілген өнімдердің, жүмыстардың және қызметтердің өзіндік құнын есепке адуға
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік "Шаған" агрофирмасында жөнелтілген өнімдерді есеепке алу
Агрофирмадағы өнімдердіөткізу бойынша құжаттардың толтырылу тәртібіне тоқтала кетелік.
Агрофирма тауарларды жөнелті кезінде өнімді жеткізіп беретін түлғаға сенім
"Шаңан" агрофирмасының өнімдері өткізілгеннен кейін төлем жасауды пастайтын құжат
Келісімді құнына, сомасы 3867821 теңге
Дт 301 "алынуғатиіс шоттар"
Кт 701 "Дайын өнімді өткізуден түскен табыс"
- ҚҚСсомасынаЗ86782,10 еңге 28
Дт 301 "Алынуға тиім шоттар" Кт 633 "Қосымша құнға
"Шаған" агрофирмасында өзара төлем жасау құралы ретінде тауар айырбасы
Агрофирмада қайта өндеу жөніндегі қызметтер үшін есеп беруі астықпен
Тапсырыс берушінің шаруашылық операциялары.
- Нақты өзіндік қүны бойынша қайта өндеуге
- Ыдыс және ыдыстың материадар есептен шығарылады қайта өндеушінің
Дт 207, 211 Кт 204, 671 соммасы 121,1
- Қосымша құн салығы (егер салық заңдермен есепке
Дт 331 Кт 671 соммасы 12,1
Қайта өндеушедін алынға, өнім кіріске жатқызылады
- Дт 221 Кт 207 соммасы 286,8
Қайта өндеушіден алынған қалдықтар кіріске жатқызылады
- Дт 201 Кт 207 соммасы 12,9
- Ыдыстар кіріске жазылады Дт 204 Кт 207
- Қайта өндеу бойынша қызмет шотына босатылған
Дт 801 Кт 221 соммасы 286,8
- Атықты немесе үнды өткізу қүны Дт
- Құнға қосылған қосымша салық Дт 301
- Өзара есептердің есепке жатқызылуы Дт
Қайта өндеушінің шаруашылық операциялары:
- астықты қайта өндеу бойынша қызметтің нақты езіндік
Қайта өндеу бойынша қызметті өкізу құны
Дт 301 Кт 701 соммасы 286,8
Құнга қосылған салық
Дт 301 Кт 633 соммасы 32,6
Тапсырыс берушінің шотына сәйкес
қызметке ақы төлеу шотына түскен астық, ұн кіріске алынды.
- Дт 201 Кь 671 оммасы 286,6
- Дт 331 Кт 671 соммасы 32,6
- Дт 671 Кт 301 соммасы 326,8
Батыс экономистері тәуелсіздік коэффициентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс
А.Д.Шеремет, А.М.Ковалев; В.П.Привалов, О.В.Ефимова және тағы басқа-лар бұл көрсеткіштің
Жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы келісім-шарттық міндет-темелер қатаң сақталатын
Ақпаратты сыртқы пайдаланушылар, мысалы, банктер, несие берушілер сыртқы пайдаланушылар,
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономика-лық пайдалылығы табыс
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өт-кізуден алынатын
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қал-дықтарының
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен табыс жоспарланған тауар өндірісінен және
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші - жалпы табыс. Ол өнімді
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік құн,
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналы-сатын, оны
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен қызметінің тиімділігін бағалау және талдау
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі қаржылық жағдайында ең алдымен оның қаражат
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы активтерге салынған қаражаттың қаншалықты тез нақты
Жоғарыда айтып өткендей, кейбір актив түрлері әртүрлі айналым жылдам-дығына,
Қаражыттың айналымда болу кезеңі, едәуір дәрежеде кәсіпорынның ішкі жағдайымен
Шынында да, қолданылған баға саясаты, құрылған актив құрылымы, пайда-ланылған
Іскерлік белсенділік коэффициентінің кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау үшін үлкен
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің көрсеткіштеріне мына коэффициент-тер жатады:
Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті. Ол жылына қанша рет айналу
Көрсеткіш соңғы жылдары кәсіпорынның жалпы капиталын (барлық ресурс-тарды) пайдалану
Негізгі құралдардың айналымдылығы. Бұл көрсеткіш қор қайтарымдылы-ғын көрсетеді, яғни
Қор қайтарымдылығы коэффициентінің артуына негізгі құралдардың үлес салмағының салыстырмалы
Алайда бұл жерде жалпы заңдылық былайша болады: коэффициент жоғары
ІІІ. ӨСІМДІК ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК
ҚҰНЫН ТАЛДАУ
3.1. Өнімнің өзіндік кұнына кеткен шығындар және
Өзіндік құнның құрылымы көптеген факторларға байланысты. Мәселен еңбек шығынын
Өнім өндіруді молайтудың және оның өзіндік құнын арзандатудың ірі-ірі
Өнім өндіруге жұмсалатын шығындарды қандай факторларға әсер ету арқылы
Тұқымның сапасын жақсарту және өзіндік құнын арзандату үшін ең
Өндірістің негізгі кұрал-жабдықтарының амортизациясы жұмсалатын шығындар өзінің көлемі жағынан
Амортизация жарнасының сараланған жаңа нормасы, өндірістік негізгі құрал-жабдықтардың табиғи
Өнімнің, оның ішінде астықтың өзіндік құнының кемуі "тағы басқа
Өнімнің өзіндік қүнын төмендетуді іздестіру көптеген шаруашылық банкроттықтан кетуіне
Оның негізгі міндеттеріне мыналар жатады: жүмыс, қызмет көрсету және
Талдау объектісі:
- өнім өндіруге жүмсалған барлық
- оның ішінде әр бір сала
- жалпы өнімнің 1 теңгесіне жүмсалған
- жекелеген өнім түрінің өзіндік қүны
- статья бойынша өнім бірлігінің шығыны.
Өзіндік қүнын анықтау үшін өнімді өндіру мен өткізуге байланысты
Өнімнің өзіндік қүнына калькуляция жасағанда барлық өндірістік шығындарды тікелей
Оларды осы өнімнің түріне түгелдей еңгізуге болады.
Ал енді "Шаған" агрофйирмасының негізгі дақылдары күріш пен бидайдың
Кесте -3 Шығын бабы бойынша ауылшаруашылығы дақылдарының өзіндік құнын
Шығын түрлері Жылдар 2006/ 2007 салысты рғанда,
+;-
2005 2006 2007
Еңбек ақы 31240 25384 44323 +18939
Тұқым 7215 7584 6683 -901
Тынайтқыш 6458 4791 7821 3080
Жанар жағар май 1300 11395 26857 15462
Гердицид 2648 2071 1352 -729
Жөндеу жұмыстары 2939 4516 4832 316
Қызмет көрсету, су пайдалану 3931 3687 10403 6716
Электроэнергия 2670 8098 15995 7897
Банк
15835
Амортизация 620 6144 5894 -250
Түрлі шығындар 7331 3349 11849 8500
Басқа да шығындар 11726 5916
Барлығы 70747 95431 136009 +40578
Жоғарыдағы кестеде ауылшаруашылық дақылдарының өзіндік құнын талдай отырып, еңбек
Тынайтқыш күріш дақылына еңгізілген есепті жылы базисты жылға қарағанда
Есепті жыл мен базисты жылды салыстыра отырып жанар жағар
Соңғы жылдары Қызылорда облысы бойынша су тапшылығы проблемасымен кезігіп
Күрішті диірменде ақтауға, оны өндеуге, сақтауға көп электро энергия
Жоғарыда айтылғандай техниканың көпшілігі күріш дақылына жүмсалған соң, негізгі
Басқа дәнді дақылдарға жүмсалған шығын көлемі өткен жылдармен салыстырғанда
Өсімдік шаруашылығында өзіндік құнның спецификасына байланысты оны есептеудің бір
Екінші ерекшелігі көптеген ауыл шаруашылығы дақылдарынан бірнеше өнім түрлері
Осыған байланысты шығындарды барлық көрсетілген өнімдерге бөлу қажеттілігі болады.
Бұл шығындар құрамына келесі жылғы өнім шығындары кіреді. Төртінші
Бесінші ерекшелігі, жеке өнімдердің бөлек өлшенуі.
Ауыл шаруашылығының ерекше белгісі - өнім өндірілетін жердің оларды
а. Шығындарды есептеу және жоспарлау объектілеріне негізгі қорларды
б. Негізгі өндіріске қызмет көрсететін көмекші және қосалқы өнеркәсіптік
в. Жерді суару шығындарды бөлу
г. Бригадалық шығындарды бөлу
д. Жоспарлау және есептеу объектілерінің жалпы өндірістік шығындары сомасын
е. өсімдік шаруашылығы өнімдері өзіндік қүнын есептеу
ж. Тауарлы өнімнің толық өзіндік құнын/ өндірістік өзіндік қүнға
Ауыл шаруашылық дақылдарының 1ц өнімнің өзіндік қүнының есепті жылдағы
40 тиын, ал бидай дақылының өзіндік кұны 635 теңге
4-кесте. 1 центнер ауыл шаруашылық дақылдарының өзіндік құнының есепті
Көрсеткіштер Күріш Бидай
1 ц өнімнің өзіндік құны, теңге базисті жылдағы нақты
Есепті жылдағы болжамды өзіндік құн 947,2 463,0
Есепті жылдапғы нақты өзіндік құн 1227,4 635,56
Есепті жылдағы 1 ц өнімнің өзіндік
құнның өзгеруі:
өткен жылғы нақты өзшдік құнмен
!
салыстырғанда: теңге
% +333,3 +38,2 +130,96
+25,9
Есепті жылғы болжамды өзіндік
қүнмен салыстырғанда: Теңге -280,2 172,56
% +29,5 37,1
2007 жылы 2006 жылға қарағанда күріш дақылының өзіндік құны.
3.2. Өнімнің өзіндік құнын талдау және төмендету
резервтерін есептеу
Қызылорда облысының территориясы ұлан байтақ. Соған орай оның табиғи-шаруашылық
Өсімдік шаруашылығы өнімін өндіру барысында егістік жер мен ауылшаруашылық
Дақылдарды өндіру процесі үш кезеңнен тұрады:
1. Жерді өндеу, түқым себу;
2. Өсімдікті күтіп, баптау;
3. Өнімдерді жинау, өндеу жұмыстары жүргізіледі.
Өнім өндіруде егістік жер көлемінің алатын орны ерекше.. шаруашылықтағы
1. Шаруашылықтың өндіретін дақылына деген қажеттілігінің өзгеруі
2. Егістіктің өнуі және басқа да дақылдар отырғызу
3. Өндіріс құралдарының детіспеуі
4. Жыртылған жер көлемінің өзгеруі
Басқарушылык бақылау жеке құрылымдык бөлімшелер бойынша кірістер мен шығыстарды
Ұйымның басқарушылық бақылауы мен сегменттік жос-парлау, есеп пен есеп
Ақпаратпен қамтамасыз ету - жүйелі, уақтылы, сыйымды, нысаны мен
Сегменттік жоспарлау, есептеу мен есеп беруді жүргізу бухгалтер-жолдаушының қызметтік
Өнім өндіру процесінде агротехникалық шаралармен бірге ұйымдастыру-экономикалық талаптарды ескерту
Шаруашылықта өсімдік шаруашылығы өнімін өнімділік есебінен арттыру екі бағыт
2007 жылы жауапкершілігі шектеулі серіктестік "Шаған" агрофирмасының өндірілген күріш
1. Өнімділігі центнер гектардан 2006 жылғы өнімділігі 61,0
1. Алынатын артық өнімді 2004 жылғы егіс көлеміне көбейтеміз
Енді бидайға тоқталайық.
1. 2003 жылы 10,4ц/га өнім алынса 2006 жылы 7,8
2. Алынған артық өнімділікті 2004 жылғы егіс көлеміне көбейту
Өсімдік шаруашылығы жалпы өнім көлемі егістік жер мен әрбір
Өзіндік құнды төмендету резервтері деп өнімді өндіруде шығындарды төмендетудіңқолданылмаған
Өнімнің өзіндік қүнын төмендетудің негізгі резервтері өндіріс қүралдары мен
Өсімдік шаруашылығы саласында өнім өндіру шығындарын төмендету резервтері негізінен
5-кесте. Қосымша өнім есебінен дақылдардың өзіндік құнын төмендету резервін
Көрсеткіштер Күріш көрсеткіш Бидай
1 га Жалпы 1 га Жалпы
егістік егіс егістік егіс
ке көлемі ке көлемі
Есепті жылғы болжамды өнім 62 155000 9,5 9500
көлемі, ц
Есепті жылғы нақты өнім 52,5 148750 7,8 7802
көлемі, т 2,5 6250 1,7 1698
Қосымша өнім алу мүмкіндігі 977,20 947,2 516,2 516,2
1ц өнімнің болжамды өзіндік 2,36 59,2 8,77 87,6
қүны косымша өнімді 1227 1227 635,56 635,56
болжамды өзіндік қүнын
есептегендеп сомма, мың
теңге
1ц өнімнің өзіндік қүны 30,6 766,8 10,8 107,9
қосымша өнімді нақты өзіндік 28,24 174,8 20,3 20,3
құнды есептегендеп сомма,
.
мың теңге
қосымша өнім есебінен
өншнің өзшдік құнын
төмендету резерві, мың теңге
Күріш дақылынан әр га 62ц/га өнім алынып жалпы өнімі
Шаруашылықта болжалған егіс көлеміне толық дақылдар егілді, бірақ әр
Енді қосымша өнімнің мүмкін өзіндік құнын қарастырайық. 1ц күріштің
Интенсивті техноологиянеы қолдану әркімнің қолынан келе бермейді. Оны өз
Олар өсімдіктердің физиологичсын білуге, агротехникалық негіздерін түсінуге техниканы толық
• негізгі құралдар - еңбек құралдары (машиналар, жаб-дықтар, өндірістік
• материалдық емес ресурстар - мерзімнен бұрын каржы
Сонымен қатар ірі шығын орталықтары ұсақтан құралуы мүмкін. Әдетте,
Сондықтан басқару есебі жауапкершілік орталығына кірер шығындардың кұны, осы
IV. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ 1С: БУХГАЛТЕРИЯ ЕСЕБІНДЕ
ЖҮРГІЗУ
"1С:Кәсіпорын" жүйесі (7.7 версия). 1С жүйесі қарапайым да күрделі
"Оперативтік", "Бухгалтерлік есеп" және "Есептеу" компоненті.
"Бухгалтерлік есеп" компоненті кәсіпорынның шаруашылық қызметін қамтиды. Бұл шоттар
"Жедел есеп" компоненті белгілі бір уақытқа байланысты шаруашылық операцияларды
1С. Бухгалтерия жүйесі бухгалтерлік есептің барлық бөлімінде қолданылады.
-Банк және касса есебі;
-Негізгі құралдар және материалдық емес активтер есебі;
-Тауарлар есебі, өнім өндіру және қызмет көрсету;
-Валюталық операциялар есебі;
Ұйымдармен, алашақтармен, берешектермен, есеп беруші тұлғалармен
өзара есеп айырысу есебі; еңбек ақы бойынша есеп
Көп деңгейлішоттар жоспарымен жинақтамалы естелік дүргізу; Бірнеше шотар жоспарымен
Программа жеке немесе желі бойынша жүмыс істейді. Әртүрлі объектілермен
Шартты-тұрақты деректерді күнделікті жұмыс барысында еңгізуге болады. 1С Бухгалтерия
Программамен жүмысты бастамасы бүрын бухгалтер пайдаланушы кәсіпорында жүргізілетін есептің
Вал. - валюталық есеп жүргізу белгісі. Егер берілген шот
Акт. - активтік шоттар белгісі. Нақты белгілер мынадай мәндерді
Шоттар жоспары терезесінің қүралдар тақтасынан кнопкасы.
пернелерін басыңыз. Жеке терезелерге түзету еңгізу барысында, түзетуді аяқтағаннан
тақтасындағы немесе Епіег пернесі еңгізілген жазуда сақтайды. Шоттарды диалогта
• прогорамманың басты менюдегі "әрекет" пунктінің "қарау" командасын таңдаңыз:
Шотты немесе қосалқы шотты шоттар жоспарына көшіру, бар шотты
• F9 пернесін басыңыз, немесе
• Шоттар жоспары терезесінің қүралдар тақтасынан кнопкасын
• Программаның "әрекет" пунткінен "көшіру" командасын таңдаңыз.
Шоттарды жою. Шоттар жоспарына еңгізілген шоттар пайдаланушы мен жүмыстың
• Веі пернесін басыңыз, немесе
• Шоттар жоспары терезесіндегі қүралдар тақтасынан кнопкасын
• Менюдің "әрекет" пунктінің "жою" кнопкасын таңдаңыз.
Экрандағы сұранысқа ИӘ деп жауап бергеннен кейін таңдаған шот
Шоттағы қосалқы шоттағы белгіні алып тастау үшін керекті шотқа
• Веі пернесін басыңыз, немесе
• Шоттар жоспары терезесіндегі құралдар тақтасынан кнопкасын
• Программаның басты менюінің "әрекет" пунктінің "жоюдағы белгіні алып
тастау" командасын таңдаңыз
Егер шоттың деректемелері қайталанатын болса, онда ең соңғы еңгізілген
Талдамалы есеп жүргізу және алғашқы құжаттарды құру барысында анықтамалардың
Анықтамалықпен жүмыс екі редимде жүреді:
• Анықтамалықтан элементті таңдау;
• Анықтамадағы элементтерді түзету және қарап шығу
Қарап шығу және таңдау режимінде анықтамаларды программаның басты менюінен,
Таңдау режимінде субконто мәнін, тұрақтыларды басқа анықтамалық деректемелерін немесе
Мауыстың немесе перненің көмегімен тізімнен керекті анықтамалықтың атауын таңдап
Бұл жол анықтамалықтың элементін көрсетеді. Бұл жол анықтамалық
1С: Бухгалтерия программасында проводкалардың дүрыс толтырылуын бухгалтерлік есеп методология
"Проводкаларды тексеру" механизмі пайдаланушының көмегімен алдын ала еңгізілген проводкалардың
• Операциялар үлгісінде.
• Операцияларды қолмен немесе типтік операция режимі арқылы еңгізу
• Операциялар журналында.
• Проводкалар журналында.
Осы сипатталран жардайлардың бірінен "проводкаларды тексеру" режимін шақыру барысында
кредиттік шоты "Проводкаларды тексеру" тізіміндегі проводкалармен сәйкес келмесе, онда
"Проводкаларды тексеру" анықтамалығына менюдың "Амалдар" пунктінен "Проводкаларды тексеру" бөлімін
ҚОРЫТЫНДЫ МЕН ҰСЫНЫСТАР
Республикамыздың жалпы күріштің 70%-ін Қызылорда облысы өндіреді. Аймақтық климаттық
Күріш бұл халықтың күндеоікті сұранымындағы дәнді дақылдарының бірі болып
"Шаған" агрофирмасы тек облыста емес, сондай-ақ Республика бойынша күрішті
Сырдария ауданына қарасты ЖШС "Шаған" агрофирмасының 2006-2007 жылдардағы өндірістік
1. Шаруашылық табиғи-климаттық жағдайы
өндіруге қолайлы.
2. Шаруашылық негізінен егін шаруашылығына маманданған, оның ішінде күріш
3. Өндіріс ресурстарын тиімді
Олардың қүны артқанымен, жаңаріу коэффициенті мен жыл аяғындағы жарамдылық
4. Шаруашылық соңғы
5. Ауыл шаруашылық дақылдарының шығын көлемі жылдан жылға көбеюде.
Өзіндік құнының көп болуына байланысты ауыл шаруашылық өнімдерінің рентабельділік
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Т.П.карпова "Основы управленческого учета".
2. В.К.Родостовец "Финансовый и управленческий учет на предприятии".
3. К.Друц "Введение в управленческий
4. Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсыныстар. Алматы,
5. Кеулимжанов К. "Корреспонденция счетов по бухгалтерскому учету
финансово-хозяйственной деятелыюсти" Алматы, 1998
6. Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.Ш. "Қаржылық есебі" Алматы, 1996
7. Л.И.Абдильдина, К.М.Белгибаев "Экономика сельского
8. Әлімбетов Қ. "Күріш өндіруді интенсивтендіру" Алматы, "Қайнар",
9. С.Р.Овсянников
10. А.В.Фудина, С.Н.Плеутов, В.П.Кузнецов
11. Транзитная экономика- 1, 1998г. Қазақстан даму институты
12. Қызылорда облыстық, ауыл шаруашылығы департаменті "Күріш өндіру мен
13. Сыдықов К. "Қазақстанда күріш өндірудің экономикасы". Алматы,
14. Наурызбаев
15. Пизенгольц М.З. "Учет затрат в растениеводстве" Б.У. -
16. Малич В.А. "Анализ хозяйственной деятельности предприятия".
ҚОСЫМШАЛАР
Қосымша А
ЖШС "Шаған" агрофирмасының негізгі экономикалық
көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу 2007/2006 салыстырғанда
2005 2006 2007 +;- %
Жалпы ауыл шаруашылығы өнім қүны, мың теңге 1144446 4
Жұмысшылар саны,
адам 576 617 622 +5 100,8
Еңбекақы қоры, мың теңге 49548 56487 62937 +6450 111,4
Орташа айлық, мың 7,17 7,63 8,43 +0,80 110,4
Ауыл шаруашылық жері, га о.і. жыртылған 11949 11988 11988
Өнімді сатудан түскен түсім, мың теңге 137022 236508 204724
Өнімді сатуға кеткен шығын, мың теңге,
% 102287 159206 172939 +13733 108,6
Еңбек өнімділігі, мың теңге 285,5 279,0 272,0 +6,4 97,6
Табыс (+) зиян (-) мың теңге +34735 +77302 +31785
Рентабельділік деңгейі , % 33,9 48,5 18,3 -30,2 37,7
Қосымша Б
"Шаған" агрофирмасының
бухгалтерлік жазулар шығындар
Дт Кт
Ай басында аякталмаған өндіріс қалдығы "Негізгі өндіріс" шотына жазылды
Негізгі құралдар объектісі бойынша есептелген тозу сомасы:
- негізгі өндіріс орындары, үйлері бойынша 935 131 1500
- әкімшілік басқару ғимаратына 821 131 800
- көмекші цех орындарына 935 131 500
- әкімшілікке кызмет көрсететін көліктер бойынша 821 134 1650
әкімшілік басқару орындарының басқадай негізгі құралдары бойынша 821 134
Накладной бойынша есеп беру айында босатылған материалдар
өрім шығаруға кеткен материалдар 901 201 520000
Жабдықтарға ағымдағы жөндеу жүргізу үшін қосалқы бөлшектер босатылады 921
Жалпы және әкімшілік шығындар бойынша кеткен басқадай материалдар 821
Негізгі өндіріске кеткен жанар жағар май шығыны 901 203
Негізгі өндіріс жүмысшыларының еңбек ақы қорынан еңбекпен қамту қорына
Негізгі өндіріс қызметкерлерінің еңбек ақы қорынан 26% әлеуметтік салық
Еңбек ақы есептелінді
- негізгі өндіріс жүмыскерлеріне 902 681 320000
- әкімшілік басқару қүрамына 821 681 55000
- қосымша өндіріс жүмысшыларына 922 681 40000
- сату бөлімінің жүмысшыларына 811 681 25000
Есептелген пайыздар бойынша шығындар 831 684 12300
Аванстық есеп бойынша шығындар 821 687 4600
Негізгі өндірістің негізгі қүралдарын жөндегені үшін қосымша өндіріс қызметінің
Қосымша өндірістің үстеме шығындары есептен шығарылды 924 930
Қосымша В
ЖШС "Шаған" агрофирмасының негізгі экономикалық
көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу 2006/2007 салыстырғанда
2005 2006 2007 +;- %
Жалпы ауыл шаруашылығы өнім құны, мың теңге 1144446 4
Жұмысшылар саны,
адам 576 617 622 +5 100,8
Еңбекақы қоры, мың теңге 49548 56487 62937 +6450 111,4
Орташа айлық, мың 7,17 7,63 8,43 +0,80 110,4
Ауыл шаруашылық жері,га о.і. жыртылған 11949 11988 11988
Өнімді сатудан түскен түсім, мың теңге 137022 236508 204724
Өнімді сатуға кеткен шығын, мың теңге,
% 102287 159206 172939 +13733 108,6
Еңбек өнімділігі, мың теңге 285,5 279,0 272,0 +6,4 97,6
Табыс (+) зиян (-) мың теңге +34735 +77302 +31785
Рентабельділік деңгейі % 33,9 48,5 18,3 -30,2 37,7
Қосымша Г
Шығын бабы бойынша ауылшаруашылығы дақылдарының өзіндік құнын талдау
Шығын түрлері Жылдар 2006/ 2007 салысты рғанда,
+;-
2005 2006 2007
Еңбек ақы 31240 25384 44323 +18939
Тұқым 7215 7584 6683 -901
Тынайтқыш 6458 4791 7821 3080
Жанар жағар май 1300 11395 26857 15462
Гердицид 2648 2071 1352 -729
Жөндеу жұмыстары 2939 4516 4832 316
Қызмет көрсету, су пайдалану 3931 3687 10403 6716
Электроэнергия 2670 8098 15995 7897
Банк
15835
Амортизация 620 6144 5894 -250
Түрлі шығындар 7331 3349 11849 8500
Басқа да шығындар 11726 5916
Барлығы 70747 95431 136009 +40578
Қосымша Д
1 центнер ауыл шаруашылық дақылдарының өзіндік құнының есепті жылдағы
Көрсеткіштер Күріш Бидай
1 ц өнімнің өзіндік құны, теңге базисті жылдағы нақты
Есепті жылдағы болжамды өзіндік қүн 947,2 463,0
Есепті жылдапғы нақты өзіндік құн 1227,4 635,56
Есепті жылдағы 1 ц өнімнің өзіндік
құнның өзгеруі:
өткен жылғы нақты өзшдік құнмен
!
салыстырғанда: теңге
% +333,3 +38,2 +130,96
+25,9
Есепті жылғы болжамды өзіндік
қүнмен салыстырғанда: Теңге -280,2 172,56
% +29,5 37,1
57
Дәрумендер. Дәрумендердің жетіспеушілігі
Витаминдер туралы
Шаған агрофирмасының шаруашылық операциясына бухгалтерлік жазулар шығындар
Ағымдағы активтердің айналысы
Өнеркәсіптегі айналым қаражаты
Айналым активтері
Кәсіпорынның айналым капиталын басқару тиімділігіне қаржылық талдау жүргізу («Мөлдір су» ЖШС мысалында)
КӘСІПОРЫНДА АЙНАЛЫМ ҚОРЛАРЫН БАСҚАРУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ
Айналым капиталының экономикалық мазмұны
Кәсіпорынның айналым қорларын басқару