САУДА САЯСАТЫ
КІРІСПЕ................................2
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА ТЕОРИЯЛАРЫ......................4
Халықаралық сауданың классикалық теориялары............4
Халықаралық саудадағы ортақ тепе-теңдіктер................11
Халықаралық сауданының альтернативті теориялары...12
САУДА САЯСАТЫ........................15
Сауда саясатының мәні, негізгі түрлері және оны жүзеге
асыру құралдары..................15
Сауда саясатының жасырын әдістері....................20
Сыртқы және халықаралық сауда саясаты...........21
Сыртқы сауда саясатының құралдары..................22
Халықаралық сауда ұйымы............24
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕМДІК САУДАДАҒЫ ОРНЫ ЖӘНЕ РӨЛІ... 28
Қазақстанның халықаралық саудадағы рөлі......28
ҚР халықаралық саудадағы болашақ орны ........33
ҚОРЫТЫНДЫ.............................37
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........39
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі: Еліміздегі үрдіс пен нарықтық жүйесі жылдан
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – халықаралық сауда мен сауда
Курстық жұмыстың міндеттері: Қазақстан Республикасының сыртқы саудағы мәнін ашу
- Халықаралық сауданың мәні, ерекшеліктері және формалары;
- Сауда саясаты және жүзеге асыру құралдары;
- Қазақстанның халықаралық саудадағы орны;
- Қазақстанның халыақаралық саудадағы болашақ орны және
Курстық жұмыстың құрылымы: Кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды және қолданылған
1.ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА
Халықаралық сауда - әртүрлі мемлекеттердің ұлттық шаруашылықт-арының арасында жүретін
Халықаралық еңбек бөлінісі жеке елдердің тауар өндіруге қалыптасқан дұрыс
Әлеуметтік жағрапиялық факторлар – жағрапиялық орналасу, халықтың құрылымы саны,
Табиғи экономикалық факторлар – табиғи климаттық жағдайлар, жер шаруашылығы
Техникалық экономикалық факторлар – жеке елдердің экономикалық және ғылыми
Ғылыми техникалық процесс. Халықаралық еңбек бөлінісі өнімдердің тұрақты түрде
Халықаралық еңбек бөлінісі мен өнеркәсібі дамыған елдерді нығайту өнеркәсіп
Сыртқы сауда - тауарды әкелуден (импорт) және шығарудан (экспорт)
1.1.Халықаралық сауданың классикалық теориялары
Халықаралық сауда – халықаралық еңбек бөлінісі негізінде пайда болған
Меркантилизм – феодализмнің ыдырауы мен капитализмнің қалыптасуы кезеңіндегі (ХҮ-ХҮІІІ
Бұл ілімді қолданушылар ұлттың өркендеуінің негізі алтын қорларының болуында
Меркантилистердің ойынша, сыртқы сауда қалайда алтынды қолға түсіріп алуға
А.Смиттің «Абсолютті артықшылықтар теориясы». Бұл теория бойынша - әрбір
А.Смит халықаралық еңбек бөлінісі жөніндегі мәселелерді талдап, қандай тауарларды
А.Смитттің «Халықтар байлығының табиғаты мен себептері туралы зерттеу» атты
А.Смиттің корытындысы меркантилистердің ойына қайшы болды. Экспорттың импорттан үлкен
Сонымен, шет ел тауар өндірушілері ұлттық тауар өндірушілерге қарағанда,
- екі халық арасындағы айырбас олардың әрқайсысына
- сыртқы сауда қаржы сақтау, қор жинауға деген
- әрине, кейбіреулер сыртқы сауда бәсекеге бейімделмеген қызмет
Салыстырмалы артықшылық теориясы. Д.Рикардо «Саяси экономияның және салық салудын
Рикардо атап көрсеткендей, елдің ешбір өндірісте абсолютті артықшылығы болмаса
Сонымен, Рикардо «Салыстырмалы артықшылық теориясын» (заңын) ашты: ол бойынша,
Д.Рикардо А.Смиттің абсолютті артықшылықтар туралы идеясы тек жеке жағдай
Өз заманының көптеген экономистері секілді, Рикардо да өз теориясын
Кесте 1. Португалия мен Англия арасындағы шарап пен мата
Өнім Еңбек мөлшері бірлігі
Португалияда Англияда
Шарап, 1 бөшке
Мата, 1 дана 80
90 120
100
Дерек көзі: Мамыров Н.Қ .Халықаралық экономикалық қатынастары.Оқулық құралы –
1-кестеде көрсетілгендей, шарап пен мата өндірісі Англия мен Португалияда
Португалия фирмасы 80 еңбек бірлігі жұмсалынған 1 бөшке шарапты
дана мата
Сыртқы саудадан Англия да ұтады. Ол мата өндірісіне мамандану
баррель шарап
Қарастырылған мысал абстрактты. Оны нақты өмірге жақындату үшін келесі
- еңбек сауда жасаушы елдер емес, тек ел ішінде
- есептеулерде транспорт, кеден салықтарын төлеу, т.б. сауда-саттық шығындарды
- жаңа технология, жаңа сапалы машиналардың үлгісін қолдану, т.б.
Хекшер-Олин теориясы. Бүкіл халықаралық сауда дамуының шикізат қоры әлеуетінің
Өндірісте қаржыны көп мөлшерде қажет ететін тауарлар экспортқа, керісінше
Леонтьев парадоксы. Хекшер-Олиннің ережелері мен қорытындыларын тәжірибелік тұрғыдан тексеруге
Леонтьев өз есептеулерін жургізу үшін американ экономикасының 1947 жылғы
Зерттеу нәтижесі шет елге шығарылатын құны 1 миллион доллар
Кесте 2. Тауарларды өндіруге қажетті капитал мен еңбек сомаларын
Қажет шығындар Экспорт Бәсекелес импорттық тауарлар
Капитал, 1947 жылғы баға,АҚШ доллары (С) 2 550 000
Еңбек, адам/жыл (Ь) 182 170
С/Ь арақатысы, 1 адам/жылға жұмсалған АҚШ долларының С/Ь
Дерек көзі: Мадиярова Д.М., Сыртқы экономикалық қатынастар. Экономикалық
Құны 1 миллион доллар тұратын экспорттық тауарларды өндіру үшін
Мұндай қайшылықты жағдайды, ең алдымен, 1947 жыл соғыстан кейінгі
Леонтьевтің өзі салыстырмалы басымдылықтар теориясына сәйкес келетін мынадай дәлелдерді
Леонтьевтің болжамы бойынша, капиталдың аталған санымен кез-келген комбинацияда американдық
Халықаралық бәсекелестік теориясы. Американ экономисі М.Портер 1991 жылы «Елдердің
Портер өз үлестеріне экспорттың 1/2-і келетін 10 ірі өндірістік
Портер казіргі сыртқы сауданың дамуын анықтайтын 4 негізгі параметрді
- факторлық шарттар;
- сұраныс шарттары;
- жақын орналасқан және қызмет көрсететін салалар;
- фирма стратегиясы және бәсекелестік.
Майкл Портердің теориясы «Халықаралық бәсекелестік теориясы» - елдердің бәсекеге
Халықаралық құн теориясы. Стюарт Милль өзінің «Саяси экономияның принциптері»
С.Милльдің пікірінше, айырбас бағасы әрбір елдің экспортының жиынтығы оның
«Екі мемлекет арасындағы тауар айырбасы жағдайындағы сол тауарлардың айырбас
1.2.Халықаралық саудадағы ортақ тепе-теңдіктер
Әрбір елдің экспорты мен импорты нақты және құндық көрсеткіштер
Халықаралық сауда-саттықтың құрылымы негізінен екі түрлі бағытта қарастырылады:
географиялық бөлінуі тұрғысынан (географиялық құрылым);
тауарлық толығулар тұрғысынан (тауарлық құрылым).
Географиялық құрылым сауда ағымдарының жекелеген елдер арасындағы және аумақтық
Халықаралық сауданың тауарлық құрылымы елдердің экспорты немесе импорты құрамындағы
Сурет 1 – Халықаралық сауда құрылымы
Дерек көзі: Мамыров Н.Қ., Мадиярова Д.М. оқулығы-Алматы:Дәнекер,2003-273
Салыстырмалы бағалардың өзгерісіне негізделген өзара тәуелділік сауда шарттары арқылы
таза бартерлі сауда шарттары;
сауданың табысты шарттары;
сауданың факторлы шарттары.
Халықаралық сауданың экономикалық өсіммен байланысы (әсері) 3 түрлі болуы
экспортқа бағытталған өсім – елдің экспорттайтын тауарларының өндірісін кеңейту;
импорталмастырушы өсім – ел импорттан сатып алатын тауарларды өзінде
бейтарап өсім – елдер арасында сауда шарттары өзгерместен, халықаралық
1.3 Халықаралық сауданының альтернативті теориялары
Қазіргі кезде әлемдік сауданың құрылымында сауданың классикалық теориялары шеңберінде
Өнімнің өмірлік циклі теориясы. ХХ ғ. 60-ж. ішінде американ
Өнімнің өмірлік циклі 4 кезеңнен тұрады: ендіру, өсу, жетілу
2 – сатыда (өсу) - өнім өседі және өнім
3 - жетілу сатысында, өнім көп мөлшерде шығады, бәсекелестік
4 – сатыда (құлдырау). Дамыған елдердегі өндіріс көлемі азаяды,
Өнімнің өмірлік циклі теориясы көптеген салалардың дамуын анық көрсетеді,
Масштаб эффектісі теориясы. 80 жылдың басында Крюгман, Ланкастер және
Теория авторларының пікірінше, дамыған елдер негізгі өндіріс факторларымен тең
Масштаб тиімділігі теориялық бәсекелестіктің бұзылуына әкеледі, өйткені өндірістің жинақталуы
Рыбчинский теоремасында сипатталатын факторлар ұсынысын бір қалыпты емес өсуінің
Рыбчинский теориялық іс жүзінде бірнеше рет дәлелденді. Осылайша Голландияның
Рыбчинский теориясы жаңа сектор ресурстарының басқа салалардан неғұрлым жоғары
Самуэльсон–Джонс теориясы – сауда нәтижесінде экспорттық салалар үшін ерекше
Столпер–Самуэльсон теориясы – халықаралық сауда бағасы өсіп келе жатқан
Кесте 1. Сауда нәтижесінде табыстардың бөлінуін түсіндіруші теориялар
Халықаралық сауда теориясының түсінігі Табыстардың бөлінуін түсіндіру
Абсолютті және салыстырмалы артықшылықтар теориялары Табыстарды бөлу мәселесі қарастырылмаған
Өндіріс факторларының қатынасы теориясы Хекшер-Олин: әр ел өндіріс факторы
Өндірістік ерекше факторлары Самуэльсон-Джонс: сауда нәтижесінде экспорттық салалар үшін
Столпер-Самуэльсон: халықаралық сауда бағасы өсіп келе жатқан тауарды өндіру
Рыбчинский: басқа да өзгермелі факторлардың тұрақтылығы кезіндегі ұсыныс факторларының
Дерек көзі: Алматы: Мамыров Н.Қ., Мадиярова Д.М. оқулығы қазақ
2. САУДА САЯСАТЫ
2.1 Сауда саясатының мәні, негізгі түрлері және оны жүзеге
асыру құралдары
Тұрақты даму проблемасы ғаламдық масштабта шешілді. Бұл мағынадағы экономикалық
Өйткені кез келген ұлттық саясат олардың нақты экономикалық мүдделерін
"Солтүстік-Оңтүстік" жүйесінің сауда саясаты халықаралық еңбек бөлінісінің тік моделін
Өзара қарым-қатынастардың мұндай моделін "Солтүстпік--оңтүстік" жүйесіндегі экономикалардың өзара қатнастарының
- сыртқы сауда саясаты жөнінде;
- халықаралық сауда саясаты жөнінде.
Сыртқы сауда саясаты дегеніміз - мемлекеттің басқа елдермен жасайтын
Халықаралық сауда саясаты — ұжымдық жекелеген елдер тобының, монополияларының,
Сауда саясатын жүзеге асырудың әлемдік тәжірибе; 2 принципке негізделген:
Зерттеулер көрсеткендей, осы шараларды іске қосуды уақытша параметрлері бойынша,
Мысалы, Оңтүстік Корея, Бразилия және басқа елден алғашқы кездері
Осыған ұқсас әдістемені Тайвань қолданды. Ол жерде импортты алмастыру
Сонымен бірге, сауда саясатының тиімділігі үшін импортты алмастыруды жүзеге
Осылайша, көптеген елдер экспортты өңдеу дәрежесін ауыстыру ісін менсінбеді
Әлемдік нарықтың динамикалық, өзгермелі конъюнктура жағдайында аргентиналық нұсқа экономика
Осы айтылғандардан мынадай қорытынды шығады: яғни сауда саясаты бірінші
Мысалы, қазіргі кезде барлық постсоциалистік мемлекеттер сыртқы сауда ұйымына
Әр түрлі елдердің сыртқы экономикалық саясатын зерттеу нәтижесінде мыналар
Осыған байланысты елдің экспорттық саясатында осы үшін қабылданатын шаралар
- экспорттық салалардың дамуы үшін жағдайлар жасау немесе экспорттық
- кейбір салалардың дамуын бағалау және импорттық өндіріспен бәсекелесу
- егер белгілі бір саланың келешекте әлемдік нарықта белгілі
1) кедендік қорғау;
2) қаржылық және фискальдық ынталандыру;
3) қолайлы жағдайлар мен жеңілдіктердің басқа түрлерін құру.
Ал жүргізілетін өнеркәсіптік саясат ұғымдылығы бар сыртқы сауда саясатының
Экспорттық-импорттық саясаты жүзеге асыру кезіндегі әдістемелік жолдар төмендегілерге қатысты
Осы жағдайда белгілі бір тандалған құрал протекционисті режимге, не
Аталғандардың бірінші режимі өз тіршілігінде уақытша параметрлермен шектелген және
Осы кезде дамыған елдердің халықаралық экономикалық ұйымдары тарапынан болатын
Әлемдік шаруашылық байланыстар интеграциясының тұжырымдамасын алға қою өзара қарым-қатынастар
Импорттық саясатты жүзеге асыру кезінде төмендегі де әдістеме қолданылады:
Төлем балансының тең болмауы, экспорт тиімділігінің төмендеуі жағдайларында протекционистік
Белгілі бір нақты мақсат пен қорғау дәрежесіне қол жеткізген
Мұндай мысал Латын Америкасында, Шығыс Азияда кең танымал. Экономикалық
Бірақ мұндай реттегіштерді қолдану саналы шектеулерде құруы тиіс. Көптеген
1-кесте
Реттеу шаралары
Тарифтік:
Қаржылық шаралар:
- импорттық кедендік тарифтер
- валюталық операцияларды жүргізу ережелері
Паратарифтік:
Автоматтық лицензиялау:
- баж салықтары;
- импорттық тауарларды енгізу кезінде алынатын төлемдер;
- кедендік жиындар;
- ішкі салықтар;
- мақсатты жиындар.
- тауарларды шеттен әкелу мен шетке шығаруға арналған құжаттар;
Бағаларды бақылау шаралары:
Мемлекеттік монополиялар
- демпингке қарсы;
- компенсациялар;
- импорттық жиындар.
- экспорт пен импортқа монополиялар
Сомдық реттеу:
Техникалық шаралар:
- квоталар
-стандарттар;
- сапа нормасы;
- қауіпсіздік нормасы
Дерек көзі: Доганова Т.Н. Халықаралық экономика.Оқу құралы.-Алматы:Экономика -2005 -96
Саудадағы негізгі ережелер сыртқы сауда ұйымының ережелерімен реттеледі. Осы
Ұлттық жүйедегі саудада қолданылатын ережелерде бірізділіктің болмауы протекционистік шаралармен
Дамыған елдердің халықаралық саудасы негізінен сыртқы сауда ұйымының мүшелері
Елдераралық өзгешеліктеріне қарамастан, кедендік тариф құрылымына мыналар кіреді:
- автономдық мөлшерлемелер; бұл мөлшерлемелер елге өте қолайлы жағдайлар
- ҚЖР мөлшерлемері;
- дамушы елдердің тауарларына қатысты қолданылатын артықшылығы бар мөлшерлемелер.
Сыртқы сауда ұйымына мүше елдер, сыртқы сауданы реттеу тәжірибесінде
- экономикалық мазмұндағы әкімшілік шаралар (тауар тапшылығы, төлем балансының
- субъектілердің өзара келісімдері бойынша экспорт-импортты өз еркімен шектеу;
- әділетсіз бәсекеге қарсы шектеулер немесе шаралар;
- қоршаған ортаны қорғау, ұлттық қауіпсіздікті сақтау мақсатында енгізілетін
2.2 Сауда саясатының жасырын әдістері
Көптеген елдерде біржақты шектеулер арқылы экспорт пен импортты шектеуге
Техникалық кедергілер – ұлттық техникалық және әкімгершілік және т.б.
Ішкі салықтар және алымдар – импорттық тауарлардың ішкі бағасын
Мемлекеттік сатып алу саясаты – мемлекеттік орган мен кәсіпорындар
Жергілікті талаптарды (компоненттерді) сақтауды талап ету - ішкі рынокта
Кесте 1. Сауда саясаты құралдарының жіктелуі
Әдістері Сауда саясаты құралдары Негізгі реттеуші сала
Тарифтік Кедендік баж салықтары импорт
Тарифтік шектеу (квота)
импорт
Бейтарифтік сандық Шектеу (квоталау) импорт
Лицензиялау экспорт
импорт
«Ерікті шектеулер» экспорт
жасырын Мемлекеттік сатып алу импорт
Жергілікті шарттарды сақтау жөніндегі талаптар
импорт
Техникалық кедергілер
импорт
Ішкі салықтар мен алымдар
импорт
қаржылық субсидиялар экспорт
несиелендіру экспорт
демпинг экспорт
Дерек көзі: Мадиярова Д.М., Сыртқы экономикалық қатынастар. Экономикалық қауіпсіздік:оқу
2.3 Сыртқы және халықаралық сауда саясаты
Сыртқы сауда саясаты деп мемлекеттің басқа елдермен сауда қатынастарына
- осы мемлекетті халықаралық еңбек бөлінісіне енгізу дәрежесі мен
- экпорт пен импорт құрылымының өзгеруі;
- елді керекті ресурстармен қамтамасыз ету;
- экспорт пен импорт бағаларының қатынасының өзгерісі;
Қайсыбір мақсаттар ұзақ мерзімді сипатта болады, мысалы, осы елді
Сыртқы сауда саясатының негізгі екі бағыты бар:
- еркін сауда саясаты;
- протекционизм.
Еркін сауда саясатын жүргізу кезінде мемлекет сыртқы саудаға тікелей
Тек қана еркін саудаға қатысушы әрбір елдің шығаратын өнім
А.Смит өмір сүрген кездегі экономикалық ғылым сыртқы сауда қатынастарын
Бұл мемлекет шаруашылық қызметтің осы бағытына араласудан бас тартады
Еркін сауда саясатын жүргізу экономикасы дамыған елдерге халықаралық экономикалық
Ұлттық нарықты шетелдік бәсекелестіктен қорғау саясатын реттеудің кедендік тарифтері
Протекционизм елдегі белгілі өндіріс салаларының дамуына ықпал етеді. Аграрлы
Қазір еркін сауда мен протекционизмнің қайсысы жақсы деген сұрақ
Қазіргі заманғы протекционизм көп қырлы және тұйық. Кеден тарифтерінің
2.4 Сыртқы сауда саясатының құралдары
Кедендік тарифтер мен тарифтік емес кедергілер. Сыртқы сауда саясатының
Сыртқы сауданы реттейтін экономикалық құралға кедендік тарифтер жатады, өзінің
Кедендік тарифтер - кедендік баж салықтарының ставкасының жүйелі тізбегі.
Осы уақытқа дейін тарифтер халықаралық сауданы мемлекеттік реттеудің белсенді
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін жасалған тарифтер мен сауда бойынша
Экспорт тарифінің көмегімен дамушы елдер шығарылатын өнім бағасын көтере
Енді біз импорттық тариф механизмінің әсерлерін қарастырып көрейік.
Кедендік баж салықтарын белгілеудің әртүрлі тәсілдері бар, ең көп
Бірқатар тауарлар үшін кедендік баж салығы импортталатын тауардың көлемі
Бірқатар тауарлар үшін кедендік баж салығы адвалорлы және ерекше
Тарифтерді енгізудің экономикалық салдарлары әртүрлі: ол өндіріске, тұтынуға, елдін
Экономикалық мазмұны бойынша кедендік баж салықтары төмендегіше бөлінеді:
1) Фискалды, мемлекеттік бюджеттің кірісін ұлғайтуға арналған. Фискалды баж
2) Протекционистік баж салықтары ұлттық өнеркәсіпті бәсекелестік қабілеті жоғары
3) Преференциалды жарналы баждар белгілі елдерден әкелінетін бірқатар тауарлар
4) Жеңілдікті баждар, жекелеген елдер үшін қайсыбір тауарлардың импортын
5) Теңестіруші, яғни импорт тауарларының бағасын ұлттық өндіріс тауарларының
6) Компенсациялық, олар импортталатын тауарлар өндірісі кезінде немесе экспорттаушы
7) Демпингке қарсы, өзінің кәіпкерлеріне экспорттық сыйлар берген елдердің
Ішкі нарықта монопольды бағаны белгілеудегі жоғарғы импортты баж салықтары
Тарифтік емес кедергілер. Тарифтер халықаралық сауда сферасын жургізудің жалғыз
Тарифтік емес кедергілер әкімшілік, қаржылық, несие және басқа да
Тарифтік емес кедергілерді үш топқа бөлуге болады: 1. Ұлттық
2.Төмендегі нәтижелерге әкелетін сыртқы сауданы шектеуге тікелей бағытталмаған әкімшілік
3.Сыртқы сауданы шектеуге тікелей бағытталмаған, бірақ әрекеті көбінесе осы
Тарифтік емес кедергілерді әрекет ету механизмі бойынша жіктеу кеңінен
- тарифті шаралар - шетелдік тауарларды әкелуде алынатын кедендік
- бағаны бақылау шаралары, ұлттық тауар өндірушілер мүддесін қорғауға
- қаржылық шаралар сыртқы сауданы реттеу үшін валюта операцияларын
- сандық реттеу, яғни тауарды шығару мен енгізуге сандық
- автоматты лицензиялау-тауар ағынының көлемі мен бағыттарын бақылау (мониторинг);
- мемлекеттік монополияны тұтасымен сыртқы саудаға немесе жекелеген тауарларға
- техникалық кедергілер, яғни импортталатын тауарлардың ұлттық стандартқа сәйкестігін
Kвота. Импорт квотасы немесе контингент халықаралық сауданы шектеудің тарифтік
Квоталауды үкімет органдары лицензияларды беру негізінде жүзеге асырады. Лицензия
Лицензияны бөлудің ең тиімді тәсілі-ашық аукцион. Импорт квотасын конкурсты
Лицензняның келесі негізгі түрлері бар:
а) белгілі уақыт аралығына сәйкес тізімге ілінген тауарларды енгізу
б) белгілі тауарды импорттау немесе экспорттау, оның санын, құнын,
Халықаралық саудада денсаулықты сақтау мен қоршаған ортаны қорғау кедергі
2.5 Халықаралық сауда ұйымы
1994 жылы Халықаралық сауда ұйымын құру туралы келісімге қол
Бұл жерде ГАТТ туралы ең алдымен айта кеткен дұрыс.
ГАТТ үш қызметті атқарды:
1. Мемлекеттің сауда саясатына әлемдік сауда тәртіптерін жасау жолымен
2. Сауданы либерализациялау жөніндегі келісімдер жасау форумы;
3. Таластарды реттеу.
ГАТТ-ң негізгі мақсаты халықаралық сауда қатынастарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
1994 жылға дейін әлемдік сауданы одан әрі либерализациялауды және
Уругвайлық раундтың нәтижесі халықаралық көп жақты жүйесін құру және
Халықаралық сауда ұйымының басты мақсаты мемлекет мүшелердің өмір сүру
- толық жұмыспен қамту;
- тауар мен қызмет өндірісі және тауар айырбасының өсуі;
- шикізат қайнар көздерін ұзақ мерзімді даму, қоршаған ортаны
Халықаралық сауда ұйымы келесі құрылымға ие:
1. Министр конференциясы (екі жылда бір рет)
2. Жалпы кеңес:
- келіспеушіліктерді реттеу жөніндегі комитет;
- сауда саясатын қайта қарау Комитеті;
3. Көмекші органдар:
- қызмет бойынша кеңесі;
- тауар бойынша кеңес;
- интеллектуалды меншік құқығын қорғаудың сауда аспектілері бойынша кеңесі;
- сауда мен даму бойынша Комитет;
- бюджет сұрақтары бойынша Комитет.
Қазақстан Халықаралық сауда ұйымының мүшесі емес, сондықтан да басқа
3.ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘЛЕМДІК САУДАДАҒЫ ОРНЫ ЖӘНЕ РӨЛІ
3.1. Қазақстанның халықаралық саудадағы рөлі
Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі дамуы өзара бағыныштылық және өзара
- отандық өнімдерді экспорттауға әдеттегі тосқауылды алу жағдайы әлемдік
- халықаралық саудадағы теңдік, әлемдік сауда ұйымына кіретін барлық
- сыртқы сауданы дамытуда ұзақ жылдарға болжам жасау арқылы
- республикалардың дүииежүзілік сауда ұйымына мүше болуынан бастап
- халықаралық сауда қағидалары мен тараған принципердің негізінде әр
- халықаралық сауда ауқымында болып жатқан хабарлар базасын қолдану
Халықаралық сауда орталығы ауқымында компьютерлік торды қолданумен, өнімнің кодын
- Орта Азия мемлекеттерінің халқының гүлденуіне жету мақсатында өзара
- сауда тәртібінің мейлінше бейтараптығына қол жеткізу,
- республикалардың халықаралық сауда ұймына толық құқықты мүше батуына
Осы жетістіктерге жетуде республикалар алдына сауда саясатын ұстауда мынадай
- сыртқы және ішкі сауданы одан әрі либерализациялау (босату);
-халықаралық нарықтың жан-жақты дамыған аймақтық сауда жүйесіне кіргізудегі белсенділігін
- экспорттық салалардың даму жолында экономиканың құрылымын қайта құруды
- сауданы реттеуде қолданылып жүрген халықаралық құқық нормаларын ары
- сыртқы және ішкі сауданы дамытуда шетел инвестициясын және
- сауда инфрақұрылымының негізгі элементтерін қалыптастыру;
- экспорттық қадағалауды күшейту.
Халықаралық саудадағы мемлекеттің, рөлі сауда барысындағы тиімді және ашық
ұлттық экономиканың дамуы және оны басқару,
күнделікті ресми қадағалауды жүргізу,
өнім мен қызмет көрсетуде ірі кәсіпорындарды басқару.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы ХЭҚ-та өзінің бағыттарын кеңейтуде. Оған
1.Кесте – Қазақстан Республикасының ХЭҚ-та негізгі макроэкономикалық көрсеткіші
Көрсеткіштер
1 2
Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ)
ЖІӨ, адам басына шаққанда (млн. $)
Экпорт, млн. $ (ТМД елдерінде)
Импорт, млн. $ (ТМД елдерінде)
Импорт, ЖІӨ-ге % есебінде
Экспорт, ЖІӨ-ге % есебінде
Сауда сальдосы, млн. $
8 Төлем балансына дефицит
9 Инфляция
10 Жұмыссыздық деңгейі, %
11 Орташа жалақы, (АҚШ $-ы) 1,1
1275
6230 (3472)
4261 (2964)
-20,2
29,6
1969
-1,8
30
4,1
101,8
Дерек көзі: Доганова Т.Н. Халықаралық экономика.Оқу құралы.-Алматы:Экономика -2005 -96
Бірақ та сыртқы байланыстар ішіндегі дамыған сыртқы сауда. Оның
3. Кесте- Негізгі экономикалық көрсеткіш
1998 1999 2000
Барлығы (млн. $)
Оның ішінде ТМД
%-тік қатысы
Дамушы елдер
Дамыған елдер
3230,7
1905,2
58,97
635,5
19,67
690
21,36 4974,4
2801,3
56,31
949,4
19,09
1223,7
24,6 6230,4
3671,6
58,93
1226,4
19,68
1332,4
21,39
Дерек көзі: Мадиярова Д.М., Сыртқы экономикалық қатынастар. Экономикалық
Қазақстан Республикасының жалпы сыртқы сауда айналымы 2004 ж. 10491,7
- Батыс пен Шығыс транспорттық тораптарының болмауы. Барлық транспорт
- Қазақстан әлемдік нарықта экспорттық. өнімдердің маркетингтік зерттеулерін жүргізе
- Өндірістің дайын бұйымдары өздерінің төмен деңгейімен және технологиялық
- Қазақстанның сыртқы экономикалық ұйымдарының сыртқы экономикалық қызметті ұйымдастыру
- Қазақстанның әлемдік нарықта бет-бейнесі өлі қалыптасқан жоқ. Қазіргі
- Қазақстан әлемдік нарықта өнімнің кей түрлерінен монополиялық жағдайда
- Әлемдік шикізат нарығы өндірушілер арасында бөлініп алынған, онда
- Қазіргі технологиялық процесстер алғашкы шикізатты пайдалануды қысқартып
- Қазақстан технологиясы артта деген атақ қалыптасып қалған, сондықтан
- Қазақстан сауда және тариф жөніндегі бас ассоциацияға (ГАТТ)
Алдағы ұзақ жылдар болжамында Батыс серіктестер Қазақстан экспортындағы әдеттегі
Ал Шығыс серіктестерге келсек, олар керісінше болашақта Қазақстанның әдеттегі
3.2.Қазақстанның халықаралық саудадағы болашақ орны және ролі
Қазақстанның егемен ел ретінде БҰҰ-на және басқа да көптеген
1. Теңгенің тұрақтылығының нығаюы. Егер 1999-ші жылы теңге доллармен
2.Инфляция деңгейінің төмендеуіне байланысты Ұлттық банктың қайта құру ставкасы,
3.Өндірістің кұлдырауы тежеліп, макроэкономикалық ахуал барынша тұрақтанып, келешегіне болжам
4.Экспорт өнімдері тұракты түрде ұлғаюда, егер 1999 жылы оның
- облыстардың лицензиялар берген құқығын жойып, сырткы экономикалық байланыстар
- барлық лицензиялар мен квоталарды (үлестерді) аукциондарда сатуды заңдастыру
- экспорттық салалар мен өндірістің дамуын жетілдіре берумен ынталандыру
Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстар саласындағы орнын тұрақтандырып, ролін мейлінше-арттыру
Таргетинг — экспорттық потенциялды, негізінде бір мақсатты ғана көздеп,
"Төрттік" елдердің БСҰ-ға қосылу туралы құжаттарды дербес жасайтыны және
XX ғасырдың бас кезінде әлемдік шаруашылық экономикалық емес әдістерге
Қорытынды
Халықаралық сауда - әр түрлі елдердегі тауар өндірушілер арасындағы
XVI ғасырдан бастап әлемдік нарық әлемдегі тауар ақша қатынастарының
- аукциондар және аукциондық сауда
- биржалық сауда
- халықаралық көрмелер және жәрмеңкелер
- машиналара мен құрал-жабдықтардың арендасы
- қарама-қарсы сауда
- шекаралық сауда
Қазақстан басқа медермен сауда-экономикалық байланыстарында дүниежүзінде белгіленген сауда құқықтық
- ұлттық экономикасының дамуы және оны басқару
- күнделікті ресми қадағалауды жүргізу
- өніммен қызмет көрсетуде ірі кәсіпорындарды басқару
Қазіргі кезде ҚР халықаралық экономикалық қатынаста өзінің бағыттарын кеңейтуде.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә Назарбаевтің «Қазақстан 2030 стратегиясы».
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә Назарбаевтің Қазақстан халқына жолдауы. Астана
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә Назарбаевтің Қазақстан халқына жолдауы. Астана
Актілер жинағы 2009 жылы №115, 116 бет
Камалин Сыртқы сауда эканомикасы Алматы 2005
Доганова Т.Н. Халықаралық экономика Оқу құралы. – Алматы,
Сахариев С.С., Сахариев А.С. Әлем экономикасаы (оқулық I бөлім).
Сахариев С.С., Сахариев А.С. Әлем экономикасаы (оқулық II бөлім).
Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2008.
Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика. – Аматы: 2003.
http://www.minplan.kz
http://trade.gov.kz
http://www.zakon-online.com
Әлемдік сауда ұйымына өтудің алғашқы баспалдақтары. Жетісу газеті, 2006
Байгісиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар. Оқулық құралы – Алматы:
Қалшыбаев Р.А., Баймағамбетова А.Қ. Халықаралық маркетинг. Оқу құралы (жалпы
Сәбден О. ХХІ ғасырға қандай экономикамен кіреміз. –Алматы: Қазақстан
1
Дамыған елдердің сауда саясаты
Сыртқы саудадағы мемлекеттік саясат
Халықаралық және сыртқы сауда саясаты
Дамушы мемлекеттердің сыртқы сауда саясаты
Халықаралық сауда түсінігі туралы
Қазақстан Республикасының протекционизм саясаты және әлемдік сауда ұйымы (дсұ)
Сауда саясаты және кедендік тарифтер теориясы
Сыртқы экономикалық қызметте саясаттың қалыптасуы
Халықаралық сауда
Сыртқы сауда операциясында қолданылатын баға