Кепілдің құқықтық мәні
М а з м ұ н ы :
Кіріспе …………………………………………………..……………….. 3
1. Міндеттемелердің орындалуының қамтамасыз етілуі 6
1.1 Міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету әдістерінің түсінігі және түрлері……………………………..……….......………….
6
1.2 Міндеттеменің орындалуының құқықтық қамтамасыз етілуі........ 13
2 . Кепілдің ұғымы және құқықтық табиғаты………………………… 18
2.1 Кепілдің құқықтық мәні …………………………………………..…… 18
2.2 Кепіл мәні ………………………………………………………………. 29
2.3 Кепілдік келісімдердің ұғымы және түрлері………….……………….. 34
2.4 Кепіл ұстаушының құқығын жүзеге асыру………..………..…………. 41
2.5 Қазақстан Республикасында кепілдік қатынастарды
құқықтық қамтамасыз ету……………………..………………………...
45
3. Кепілдің жекелеген түрлерінің құқықтық ерекшеліктері……….. 48
3.1. Кепілзат және ломбардқа зат салудың ерекшеліктері..………………. 48
3.2. Жылжымайтын мүлік ипотекасының ұғымы және заңдық базасы ….
3.3. Ипотекалық куәлік және ипотекалық несиелеудің ерекшелігі ……… 54
Қорытынды ……………………………………………………………. 64
Сілтемелер………………………………………………………………. 65
Пайдаланылған әдебиеттер ………………………………………….. 66
Кіріспе
Өзектілігі: Мемлекетіміз Тәуелсіздік алған кезден бастап және еліміз нарықтық
Осы орайда айта кету керек, осыған дейін Қазақстан Республикасында
Қоғамдағы демократияландырудың бастама сәті жаңа дәуірінде құрылған құқық жүйесінің
Қазақстан Республикасында соңғы жылдары әлеуметтік, экономикалық және саяси жүйелер
Еліміздегі жүргізіліп жатқан құқықтық реформаларды әр саланы қамтып, азаматтардың
Еліміз нарықтық экономикаға өту саласында мемлекеттік шектік монополистік ролінен
Азаматтық құқықтық қатынасқа түсушілер арасында белгілі бір шартты міндеттемелік
Кепіл классикалық азаматтық-құқықтық институттардың бірі ретінде рим құқығынан өз
Қазақстанның егемендігін алғаннан кейін және экономикада нарықтық өзгерістер
Бұл мағынада кепілдің келесі басымдылықтары бар: біріншіден, мүлікті кепілге
Сонымен, кепіл міндеттемелердің атқаруын қамтамасыз ету әдістерінің арасында айрықша
Қазақстан реформаланып жатқан экономикасына адекватты жаңа заң базасын құру
Осы жұмыстың мақсаты — бұл Қазақстан Республикасындағы кепіл
Осы мақсатқа жету үшін алдыма келесідей міндеттер қоямын:
міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету әдістері міндеттемені орындауға немесе тисінше
- кепілдік құқықтың пайда болуына әсер
кепіл институтының азаматтық құқытық қатынастардағы орнын анықтау;
ипотеканы кепілдің бір түрі ретінде құқықтық реттеудің ерекшелігін ашып
ипотеканың қазіргі таңда азаматтардың өздерінің үй мәселесін шешудің негізгі
айналымдағы тауарларды кепілге салуды құқықтық реттеудің жағдайларын ашып көрсету;
ломбардқа зат салудың ерекшеліктерін көрсету;
кепіл институтының теориялық және құқықытық аспектілеріне байланысты өзекті мәселелерді
Берілген жұмыс өзінде екі тарауды мазмұндайды, олардың әрқайсысы бірнеше
1-тарау кепілдің ұғымын және құқықтың мәнін, кепілдік келісімдердің ұғымын
2-тарау құқықтық режимдерінде бір-бірінен айырмашылығы бар кепілдің жекелеген түрлеріне
Жылжымайтын мүлік ипотекасы;
Кепілзат және ломбардқа заттарды кепілге салу.
Осы жұмыстың негізінде заң құжаттарынан басқа, А.С.Званицкий, О.С.Иоффе, М.К.Сүлейменов,
І . МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ ОРЫНДАЛУЫНЫҢ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ
Міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету әдістерінің
түсінігі және түрлері
Азаматтық құқықтың нормаларын сақтайтын қатысушылар көп жағдайда міндеттемені ерікті
Осыған байланысты заң міндеттеменің орындалуына арнайы шаралар қолданылады, оларды
Тараптарға жүктелген міндеттілерді тиісті дәрежеде орындауға әсер ететін әдістер
Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету әдістерінің біразы негізі міндеттеменің сипатына
Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ететін әдістер несие берушінің мүддесіне бекітіліп
Міндеттеме бойынша құқықтарды жүзеге асыру тек субъектінің еркіне ғана
Міндеттемені қамтамасыз ету азаматтық құқықтың дәстүрлі институты болып табылады.
Сонымен міндеттеме – құқықтық қатынастардың бір түрі болып табылғандықтан
Бірақ олардың барлық жиынына қарамастан бұл шаралар әрқашанда қажетті
Несие берушіге шығын келгеніне және орындау құжаты бойынша борышқордағы
Сондай-ақ несие беруші міндеттемелік қатынас бойынша борышқормен орындалмаған міндеттемеге
Заңда немесе шартта көрсетілген жағдайда міндеттеменің орындалуы қамтамасыз етудің
Азаматтық құқықта міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету әдістері деп –
Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету әдістерінің басқаша түсінігін О.С.Иоффе былай
Сонымен қатар бұл шаралар ереже ретінде мақсатына сәйкес жиналады
Борышқордың жауапкершілік дәрежесінің артуы және залалдың мөлшерінің барлық
борышқордың жауапкершіге үшінші тұлғаларға және орындауға міндетті тұлғалардың санына
белгілі бір заттардың есебінен несие беруші өзінің талабын қанағаттандыруға
борышқордың міндеттемені орындаудан бас тартқан жағдайда несие берушіден қайтарымсыз
борышқордың ақшалай міндеттемені қарсы орындауға дейінгі (қарсы) немесе затты
Міндеттемені қамтамасыз ету әдістері айып төлеу, көлемінде, кепілдік, кепіл
Сонымен қатар міндеттемелік құқық туралы басқа да әрекеттерде міндеттемені
Міндеттемені қамтамасыз етудің нысандары азаматтардың арасындағы қатынастарда борышқордың міндеттемені
Борышқордың міндеттемені тиісінше орындауына әсер ететін мүмкін жағдайлар болса,
Міндеттемені қамтамасыз ету әдістері жалпы қамтамасыз етілетін міндеттемеге қатынасы
Дегенмен бүл норма императивтік және басқада шарттық салдар туғызу
Негізгі міндеттеменің басты ережесі сондай-ақ негізгі міндеттеменің
қосымша міндеттеменің тоқтатылуынан тәуелсіздігін бекітеді. Тек соңғы ережеден кепіл
Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету әдістерініңғ таңдаушы тараптары не қосымша
Борышқордың несие берушінің құқығынан айырмашылығы міндеттеме бұзылғаннан келген шығынның
Міндеттемені қамтамасыз ету туралы жалпы ереже тек қамтамасыз ету
Міндеттемені қамтамасыз етудің кей әдістері (айып төлеу, кепіл пұл)
міндеттемені орындамаумен тікелей және сөзсіз байланысты болып қосымша мүлкінен
Сонымен қатар міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ететін арнайы әдістер тәжірибелік
Бұл мағынада міндеттемені қамтамасыз ету әдістерінің өзі тағы да
Бұл әдістер заңдық құырылымы бойынша құқық бұзушының міндетін мәжбүрлі
Кепілге салынған мүліктің есебінен, сондай-ақ кепіл болушылықтың немесе кепілділіктің
Міндеттемелік құқықтың әрекет ету аясы бойынша қамтамасыз ету құралдарының
Бірақ ары қарай болатындығы көрсетілсе міндеттеменің қамтамасыз етудің жеке
Тәжірибеде ең көп кездесетін әрі маңыздысы айып төлеу болып
1.2. Міндеттеменің орындалуының құқықтық қамтамасыз етілуі
Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз етудің кейбір әдістері заңдармен және тараптармен
Міндеттемені қамтамасыз ету туралы жалпы ережелер тек қамтамасыз ету
Міндеттемені қамтамасыз етудің заңмен көрсетілген әдісінің бірі кепіл (кепіл
Міндеттеменің құқықтық қамтамасыз етілуіне қатысты әдісі ретінде ипотеканың заң
Жылжымайтын мүлік ипотекасы – кепілге берілген жылжымайтын мүлік немесе
Жылжымайтын мүлік ипотекасы міндеттемелерді қамтамасыз ету жолы ретінде ипотекасын
Жылжымайтын мүлік ретінде – жер учаскелері, сондай-ақ үйлер, ғимараттар
Ипотека міндеттемені қамтамасыз ететін болғандықтан бұл жерде негізгі міндеттеме
Негізгі міндеттеменің орындалмауы, орындалу мерзімінің кешіктірілуі немесе өзге де
Негізгі міндеттемеде не заң актілерінде көзделген бөгде адамның ақшаның
Кепілге берілген жылжымайтын мүлік ипотека шарты арқылы жасалады. Ипотекалық
кепіл беруші мен кепіл ұстаушының, сондай-ақ заттай кепілдердің аты-жөні
негізгі міндеттеменің мәні, оның мөлшері мен орындалу мерзімі, кепіл
ипотеканың мәні болып табылатын жылжымайтын мүлік сол бойынша кепіл
Кепілге берілген жылжымайтын мүлікті меншіктен шығарылған кезде кепіл ұстаушы
кепілге берілген жылжымайтын мүлікті иеліктен шығару туралы мәселенің күші
негізгі міндеттеменің мерзімінен бұрын орындалуын және кімнің меншігі екеніне
Кепілге берушінің құқықтары ипотека куәлігін беру арқылы растауы мүмкін.
Ипотека куәлігі бойынша құқықтарды жүзеге асырудың шарттары және міндеттемеліктердің
Ипотека куәлігі кепілге беру басқа тұлғаға берілу арқылы ипотека
Сонымен бірге жалжымайтын мүлік ретінде қаралатын жер учаскелерін кепілге
Кепіл болушы болуы мүмкін: жер учаскесіне жеке меншік құқығы
Кепіл алушы заңды тұлға және жеке тұлға болуы мүмкін.
Жер учаскесін немесе жер пайдалану құқығын кепілге салу –
Сондай-ақ жылжымалы мүлік кепілін тіркеу туралы не арнайы жағдайлар
Жылжымалы мүлік кепіл тіркеу – жылжымалы мүлік кепілінің тізіміне
Жылжымалы мүлік кепілін тіркеудің кепіл берушінің аталған мүлкіне үміткер
Әрбір алдыңғы тіркелген ұстаушы барлық өзінен кейін тіркелген
Міндеттеменің құқықтық қамтамасыз етілуін міндеттеменің орындалуының тиімді әрі дұрыс
Кепіл институты бірнеше жүз жыл бұрын пайда болды. Б.з.д.
Ежелге Римде алғышқы кепіл институты фидуция болады. Ежелгі кезеңде
Ресейде кепіл құқығы ХІV-ХV ғасырларда қалыптасты. А.С.Звоницкийдің айтуынша кепіл
Ресейде 1800 жылы кепіл туралы ереже өзгерді. Бұл банкроттық
Кепіл институты кең қолдау тапқан жоқ немесе міндеттеменің орындалуын
2. Кепілдің ұғымы және құқықтық табиғаты
Кепілдің құқықтық мәні
Кепіл құқықтық “тарихының” ерекшелігі оның табиғатынан анықтауда екі мыңнан
Рим құқығына кепілдің дамуының бірінші кезеңінде несие берушінің мүддесі
Рим құқығындағы кепіл қатынастарының табиғатына қатысты Рим құқығының
Атап айтқанда, А.С.Звоницкийдің пікірі бойынша, “затқа құқық және міндеттілік
Рим құқығының қайнар көздерінде кепілдің табиғатына екі түрлі көзқарастар
Революцияға дейінгі орыс әдебиеттерінде ғалымдардың едәуір көпшілігі кепілді заттық
Ф.Мейер керісінше ойлаған, оның пікірі бойынша кепіл міндеттемені қамтамасыз
В.Гантовер көрсеткендей, кепіл әрқашан айрықша және дербес түрде болатын
Г.Ф.Шершеневич, кепіл
құқығын заттық құқық ретінде анықтаманың жақтаушылардың ізбасары бола тұрып,
Өйткені, ғасырдың аяғында заңи әдебиеттерде кепіл құқығының табиғаты бойынша
Егер шетелдік заңдардағы кепіл құқығына иеленетін болсақ, онда көпшілік
Кепілдің міндеттемелік құқықтық сипатта екендігі кепіл қатынастарын реттеуші кейбір
Цивилистік ғылымда кепіл институтының қай құқық саласына жатқызылуы жөнінде,
Соңғы кезде Қазақстандық авторлар Е.Б. Осипов пен М.К. Сүлейменов
Өз кезегінде А.А. Вишневскийде Д.А.Медведевке сілтеме жасай жоғарыда айтылған
М.И. Брагинский және В.О. Витрянский өз еңбектерінде кепіл табиғаты
Біріншіден, кепіл пәні болып Азаматтық кодекстің 336 бабына сәйкес
Екіншіден, кепіл шарты бойынша кепіл беруші болашақта ие болатын
Үшіншіден, кепіл ұстаушы кепіл шарты бойынша өз құқықтарын басқа
Міне ғылымда кепіл табиғаты жөнінде бір-біріне қарсы пікірлер көп.
Азаматтық кодекстің 299 бабы кепілге мынадай ұғым, түсінік береді:
Сонымен кепіл құқығының қайнар көзіне келейік. Әрине кепіл құқығының
Сонымен қатар кепіл қайнар көзі ретінде Қазақстан Республикасы Президентінің
Акционерлік қоғамдармен, басқа да шаруашылық серіктестіктерінің бағалы қағаздарын кепілге
Тәжірибеде кепілді көп жағдайда банктер заңды және тұлғаларға несие
Негізінде кепіл қамтамасыз етілетін міндеттемеге тәуелді болады. Ғылым тілімен
Негізінде кепіл екі жағдай да пайда болады. Азаматтық кодекстің
Енді кепіл құқық қатынасының тараптарына тоқталайық. Мүнда кепілге мүлік
Кепілмен қамтамасыз етілетін негізгі міндеттеме бойынша несие беруші ғана
Кепіл берушіге келер болсақ, кепіл беруші болып негізгі міндеттеме
Екінші жағдай болғанда несие берушімен кепіл жөніндегі
Жалпы ереже бойынша кепіл беруші болып меншік иесі не
Жоғарыда көрсетіп кеткендей, мүлікке шаруашылық басқару құқығы негізінде ие
Тағы да ‘’Мемлекеттік кәсіпорындар жөніндегі’’ Жарлықты ашып 12 бабын
Азаматтық кодекстің 302 бабы кепілмен қамтамасыз етілетін талап жөнінде
Жалпы ереже бойынша атап айтқанда, АК 311 бабында кепіл
М.К.Сулейменов пен Е.Б.Осипов басқаша пікірде, ҚР Азаматтық кодексі жалпы
Кепіл туралы заң ережелерін түсіндіре отырып, авторлар оның заттық
Осындай жолмен кепілдік қатнастардың заттық-құқықтық табиғаты туралы емес, заттық-құқықтық
Кепілдік қанаттардың ұғымын және құқықтық табиғатын
анықтап, кепіл туралы заң күші бар ҚР азаматтық заңдарының
ҚРАК жалпы бөлімінің 299 бабының 1 тармағына сйкес міндеттемеге
Кепіл ұстаушының кепіл салынған мүлік, кімнің пайдасына сақтандырылғанына қарамастан,
Мүлікті кепілге беруші ретінде кепілмен қамтамасыз етілген міндеттеме бойынша
“Мемлекеттік кәсіпорын туралы” жарлықтың 12-бабына сәйкес бірыңғай мүліктік кешен
ҚР АК жалпы бөлімінде оралымды басқару құқығында мүлік иеленуші
Құқықтың кепіл берушісі кепілге салынатын құқықты иеленуші тұлға
Жалпы ереже бойынша жалға берушінің келісімінсіз жалдаушы жолдау құқығын
Кепіл ұстаушыға келетін болсақ, онда кепілұстаушы ретінде кез келген
ҚР АК жалпы бөлімінің 299 бабында қарасытырылған несие беруші
Кепіл біріншіден, несие берушімен борышқордың есеп айырысуы кезінде кепілге
Кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемелер
Мерзімінен бұрын орындау және кепілге салынған мүліктен ақы өндіріп
Азаматтық Кодекстің 314 бабында көрсетілген кепіл мүмкін ауыстыру ережесі
Екінші ереже, ол кепіл берушінің кепіл ұстаушының әрқайсысына кепіл
Азаматтык, кодекстің 315 бабының 2 тармағын ашып көретін болсақ.
2.2. Кепіл мәні
Кез келген мүлік, соның ішінде айналымнан алып тасталған заттар,
ҚР АК Жалпы бөлімінің 115 бабына сәйкес мүлікке: заттар,
Сонымен, кепіл мәнінің қажетті белгісі болып оның “құндылығы” танылуы
Азаматтық айналымнан алынған заттар кепіл мәні бола алмайды. Қазіргі
Айналым қабілеттілігі шектелген заттар жалпы ереже бойынша кепіл мәні
Заң құжаттарда, атап айқанда, ҚР АІЖК — не сәйкес
Сондай-ақ, шаруашлық жүргізу құқығында мемлекеттік кәсіпорындарға берілген мүлік меншік
Жалпы пайдаланыстағы, қорғаныс қажеттілігі үшін берілген,
аса қорғалатын аумақтағы және қызметтік жер үлесіндегі жерлерге пайдалану
Егер жер учаскесінде жер пайдаланушыға жеке меншік (шаруашылық жүргізу
ҚР АК Жалпы бөлімінің 220 бабына сәйкес ортақ бірлескен
Меншік иелерінің ортақ үлестік меншіктегі өздерінің үлесін кепілге салу
Кепіл құқығы болашақта кепілге салушының меншігіне немесешаруашылық иелігіне түсетін
Мүліктің жекелеген түрлерін кепілге беру заң құжаттарымен тыйым салынуы
Кепіл мәні ретінде мүлікке қойылатын талаптар мынандай:
Белгілі бір мүлікті кепілге беру, ол мүлікке қатысты талаптардың
Мүліктің (заттардың) азматтық заңдарға айналым қабілеттілігін бар болуы және
Кепіл мәнін сатуға мүмкіндіктің — құнының және сұраныстың болуы
Мүлікті кепілге берудің жалпы ережесінің болуы қажет, онда мүлікке
Кепіл мәні болуы мүмкін мүліктің айналым қабілетін сыныптаған кезде
а) Мүлік адам еңбегімен жасалған немесе табиғи күйде тұрған
б) Ақша - шетелдік және ұлттық валюта. Осыған сәйкес
в) Бағалы қағаздар — белгіленген нысанмен міндетті риквизиттерді сақтай
Кепілге салынған акциялар толығымен төленсе;
Кепілге берілетін немесе басқа негіздер бойынша берілетін акциялардың жалпы
Кепілге салу шарты акционерлердің жалпы жиналысымен немесе байқаушы кеңеспен
Жұмыс, қызмет көрсету — заңды немесе жеке тұлғалардың жұмысының
Шығармашылық-интелектуалдық қызметтің объектіге айналған нәтижелері — шығармашылық және интеллектуалдық
Фирмалық атаулар, тауарлық белгілер және бұйымды даралаудың өзгеше құралдары;
Мүліктік құқықтар мен басқа мүлік, яғни талап ету құқығын
Мүлікке ипотека кезінде кепіл ұстаушының құқықтары туралы мәселеге заң
ипотека мәні болып кәсіпорын немесе басқа мүліктік кешен табылған
үйлер мен ғимараттар ипотекасына кепілге салынған объектіні функционалдық қамтамасыз
Бір мүлікті бірнеше кепіл ұстаушыға кепілге беру (кепілді қайталап
Егер талаптардың қатынасы кейінгі кепіл ретінде анықталса, яғни кепілге
2.3. Кепілдік келісімдердің ұғымы және түрлері
Мүлікті кепілге салу бойынша қатынастар шартпенен рәсімделуі қажет. Көп
Негізгі міндеттемені қамтамасыз ету үшін көп жағдайда мүлік салынатындықтан.
Біріншіден кепіл мәні
Екіншіден, кепіл пәнінің құнын алдын-ала болжамды түрде анықтау, кепіл
Кепіл туралы шарттың маңызды шарттарының бірі міндеттеменің мәні дегеніміз
Қамтамасыз етілген міндеттеменің мөлшері және негізгі міндеттеменің орындалу мерзімі
Азаматтық Кодекстің 307 бабында орын алған бұл мән-жайлар абсолютті
Азаматтық Кодекстің 307 бабының 2 тармағында көрсетілгендей кепіл туралы
Енді кепілді тіркеу мәселесіне тоқталып кетер болсақ. Егер
Бұл жөнінде Азаматтық Кодекстің 310 бабында айқын жазылған. Қазір
Енді мемлекеттік тіркеуге жатпайтын қозғалатын мүлікті кепілге салу туралы
1. Ұсынған құжаттардың
2. Кепілді
Өтініш арызды ұсынған тұлғаға қозғалатын мүлік кепілін тіркеу туралы
Азаматтық Кодекстің 308 бабына оралсақ кепілмен қамтамасыз етілген борыштық
Азаматтық Кодекстің 322 бабына сәйкес негізгі міндеттеменің борышқорымен орындалуына
Бүл жағдайда өзінің жалғасын ‘’Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы’’ Жарлықтың
Сонымен кепіл құқығына тоқталайық.
Кепіл құқығы дегеніміз кепіл пәнінің сақталуын қамтамасыз ететін кепіл
Азаматтық кодекстің 310 бабы кепіл құқығының пайда болуына арналған.
Бірақ та бұл ережелерді қолдану барысында біз бір жағдайды
Ақшалай қаражатты кепілге салу кезінде кепіл құқығының пайда болуының
Құқықты мирасқорлық тәртібмен кейінге салынған мүлікке деген құқықтың басқа
Кепілге салынған мүлік ақылы немесе тегін иеліктен айыру нәтижесінде
Кепілге салынған мүлікке құқықтың мирасқорлық тәртібінен болған жаңа меншік
Кепіл шартынан туындайтын міндеттемелерді орындау неден тұрады соны талдау
Өйткені, кепілдің негізгі мақсаттарының бірі мынадан тұрады, борышқор өзінің
Кепілге салынған мүліктің сақталуын қамтамасыз етудің әдістерінің бірі болып
Кепіл беруші немесе кепіл ұстаушы кепілге салынған мүлік
Егер кепілге ұстаушыға берілген мүліктің қирау немесе бүліну себебі
Белгілі бір жағдайларда кепіл берушіге жойылған немесе бүлінген кепілге
Сондықтан ҚР АК-де кепіл туралы жасасқаннан кезінде мүлікті оның
Кепіл туралы шартқа сәйкес кепілге салынған мүлік кепіл ұстаушыда
Кепілге салынған мүлік болған немесе болуға тиіс кепіл ұстаушы
Кепіл құқығының пайда болуы жөнінде, кепіл құқығының сақталып қалуы
1. Кепілмен қамтамасыз
2. Азаматтық Кодекстің 312 бабының 3
3. Кепілге салынған
4. Кепілге салынған мүлікті жария саудаға салып сатқан ретте,
Бірақ мұндай да негізгі міндеттеме бойынша борышқордың міндеті тоқтамайды.
Кепілмен қамтамасыз етілген міндеттеме орындалғаннан кейін және жоғарыда көрсетілгендей
Кейінгі салынған мүлікті мемлекет мемлекеттің қажеттіліктері үшін заң құжаттарына
Кепіл туралы шарт бойынша құқықтарды беру АК-тің 339-347 баптарымен
Кепіл ұстаушының құқығын жүзеге асыру
Борышқор кепілімен қамтамасыз етілген міндеттемені орындамауы немесе тиісінше орындамауы
Енді кепілге салынған мүліктен ақы өндіріп алу тәртібін қарастырайық.
Қалай болғанда да кепілге салынған мүлікті сату соттан тыс
Ақшалай қарызды қамтамасыз етіп отырған кепіл мәнін соттан тыс
Кепіл берушінің өтініші бойынша сот кейінге сот кепілге салынған
Кепілге салынған мүлікті сатып жібергенге дейін кепіл беруші
Міне мұндай жағдайларда кепіл ұстаушы артылған ақша соммасын міндетті
Борышқор және үшінші тұлға болып табылатын кепіл беруші кепіл
Соған қарамастан кепіл ұстаушы сауданы өзі үйымдастыра алмайды ол
Сондықтан өткізбес бұрын сенім білдірілген тұлға заңмен белгіленген белгілі
Егер де хабарламадан туындайтын талаптар қанағаттандырылмаған жағдайда сенім білдірілген
Ал қозғалмайтын мүлік ипотекасы жағдайында сотпен тыс мәжбүр ету
2.5 Қазақстан Республикасында кепілдік қатынастарды құқықтық қамтамасыз ету
Әр елде кепіл туралы заңдар әр түрлі ұйымдастырылған. Кейбір
Қазақстан Республикасында кепілдік құқықтық қатынастарды реттейтін құқықтық жүйе келесідей
Сонымен бірге, кодекстің өзінде кепілдің жеке мәселелерін реттейтін арнайы
Осы күнге дейін қатаң заң шектеулерімен байланысты жылжымайтын
ҚР Конституциясын қабылдаумен байланысты жүрді, онда экономикалық нарықтық бастаулары,
Жылжымайтын мүлікті және онымен жасалған мәмілені құқықтық реттеудің
“Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы” жарлықта жылжымайтын мүлік ипотекасы бойынша
“Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы” жарлықтың басты арналымы жылжымайтын
“Жылжымайтын мүлікке құқықтарын мемлекеттік тіркеу туралы” жарлықта ҚР жылжымайтын
Қазақстанда жылжитын қажеттілігі пісіп жетілді. Нәтижесінде 1998 жылы 30
Акционерлік қоғамдардың (сондай-ақ банктердің) басқа да шаруашылық серіктестіктерінің
Қазіргі кезде несие беру бойынша қызметті және ломбардтардың қызметін
Іс жүзінде кепіл қатынастарын құқықтық реттеудің жиынтығына тек заң
Кепілдің жекеленген түрлерінің құқықтық ерекшеліктері
2.1. Кепілзат және ломбардқа зат салудың ерекшеліктері
Азаматтық кодекстің 303 бабында көрсетілгендей кепілдің негізгі екі түрі
Кепілзаттың негізгі белгісі кепіл пәнінің кепіл ұстаушының иелігіне берілуінде.
Кепілдің бүл түрлері кепіл ұстаушыны кепілге салынған мүлікті сақтауға
Мүліктік құқықтар кепіл пәні болу үшін, кепіл берушіде сол
Бүл аз десеңіз ‘’Жылжымайтын
Мерзімді құқықтарға келетін болсақ, оларды кепілге салу сол құқықтарды
Бағалы қағазбен куәләндырылған мүліктік құқықтарды кепілге салу жағдайында, егер
Айналадағы тауарды кепілге салудың өзіне тән ерекшелігі, ол ипотеканың
Ломбардқа зат салу кепілзаттың айрықша бір түрі болып табылады.
ҚР АК жалпы бөлімінің 328 бөлімінің 6 тармағына сәйкес
Ломбардқа зат салумен тек қана жеке азаматтарға жеке тұтынуы
Кепілдің осы түрінің пәні болып азаматтардың жеке тұтынуына арналған
Басқа кепіл түрлерінен айырмашылығы ломбардтқа зат салу туралы шарттың
Кепіл беруші ломбардтан тұтыну (нәсіпкерлік емес) несиенің алушы жеке
Ломбардтқа зат салу кезінде ломбардтқа берілетін кепіл мәнін ломбардтпенен
Кепіл затты кезінде кепіл ұстаушының жауаптылығы туралы жалпы ережемен
ҚР АК жалпы бөлімінің 328 бабында жеңілдік ретінде бір
Ломбард кепіл мәнінен ақы өндіріп алуды нотариалдық атқарушылық жазуы
Ломбард кепілге салынған сату үшін анықталған тіртіпке жүзеге асырады,
ҚР АК жалпы бөлімінің 328 бабында көрсетілген ломбардқа зат
3.2. Жылжымайтын мүлік ипотекасының ұғымы және
заңдық базасы
Қазіргі әдебиеттерде ипотекаға қатысты көптеген анықтамалар бар, бірақ олардың
Өткен тарауда айтып өткеніміздей “ипотека” ұғымы Ежелгі Грециядан келгенін
ТМД елдеріне енетін контитендальдық құқық жүйесі елдері ипотеканы жылжымайтын
Ипотека - кепілге салынған мүлік кепіл салушының немесе үшінші
И.А.Покровский 1917 жылы мынаған көңіл бөлген. Рим құқығында жылжитын
Ежелгі Римде ипотека (hіpoteka) грек - египет құқығынан пайда
Ипотека рим құқығында кепілдің дамыған түрі болып табылды. Ипотека
Рим құқығында ипотеканың пайда болуымен қатар, рет - ретімен
В.С. Еманің пікірі бойынша “ипотека”, термині несиені қамтамасыз
Ипотеканы кепілдің бір түрі ретінде қарастыруға болатын негізгі белгісі,
Яғни бұл елдерде мүлікті түріне байланысты (қозғалатын ба, қозғалмайтын
Бірақ, кейбір мүлік категориялары, кепілдің құқықтық реттелуімен оның
Жалпы ереже бойынша кепілге салынған мүлікті пайдалану кезінде алынатын
Жылжымайтын мүлік мүлік және оған теңестірілген транспорт құралдарын және
Егер де жылжымайтын мүлік және оған теңестірілген транспорт құралдары
“Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы” Жарлықтың негізгі бөлімі қозғалмайтын мүлік
3.3. Ипотекалық куәлік және ипотекалық несиелеудің ерекшелігі
Ипотека куәлігі оның заңды иесінің:
негізгі міндеттеме бойынша орындалуды алуға;
негізгі міндеттеме бойынша орындалуды алу мақсатында кепілге берілген жылжымайтын
Ипотека куәлігі бір данада жасалады және кепіл ұстаушыға беріледі.
Ипотека шартының барлық данасында ипотека куәлігінің берілгені туралы белгі
Ипотека куәлігінде мыналар көрсетілуге тиіс:
құжаттың атауына енгізілген "ипотека куәлігі" сөздері;
кепіл берушінің аты-жөні (атауы) және тұрғылықты жері (орналасқан жері);
кепіл ұстаушының аты-жөні (атауы) және тұрғылықты жері (орналасқан жері);
егер борышқор негізгі міндеттеме бойынша кепіл беруші болмаса, борышқордың
ипотека шарты жасалған күн мен орны;
егр олар төленуге тиіс болса, міндеттеменің сомасы мен сыйақының
егер олар төленуге тиіс болса, негізгі міндеттеменің сомасы мен
кепілге берілген жылжымайтын мүліктің тізбесі мен мекен-жайы;
ипотеканың мәні болып табылатын мүлік кепіл берушінің меншігі болып
ипотеканың мәні болып табылатын жылжымайтын мүлікке немесе осы мүліктің
кепіл берушінің қойған қолы;
ипотека куәлігінің берілу күні; 13-бап.
Негізгі міндеттемені орындаған кепіл беруші өзіне ипотекалық куәлік берілуін
Ипотека куәлігі бойынша құқықты беру жазбасын (индоссаментті) жасау жолымен
Ипотека куәлігін беру және оны кейіннен басқа иелеріне беру
Ипотека куәлігін жөніндегі құқықтарды беру онда басқа тұлғаның пайдасына
Әдебиеттерде ипотека ұғымымен қатар ипотекалық несиелеу термині қатар қолданылады.
Бұл несиелеудің ипотекалық жүйесі элементтерін құрайтын, жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз
Экономикалық мазмұнда ипотекалық рынок-mortgage market (ағылшын), Hypothekermarket (неміс), mercado
Мұнда ипотекалық кепілдікпен қамтамасыз етілген борыштық міндеттемелр ғана әрекет
Ипотекалық несиелеу рыногі алғашқы немесе кейінгі деп екіге бөлінеді.
Иптоекалық несиелеу кезінде қаржыландырудың экономикалық механизмі барлық дамыған елдерде
Олардың бірден-бір айырмашылығы ұйымдастыру әдісінде болып табылады. Жылжымайтын мүлік
Біріншіден ол ипотекалық несиеге құқықты басқа тұлғаға ақша саласыны
Екіншіден ипотекалық несиелеудегі талапты өзінің портфелінде қалдыыра отырып, несие
Жалпы ереже бойынша мұндай бағалы қағаздардың құқықтық режимі арнайы
Жоғарыда сипатталып өткен қаржыландыру механизміне сәйкес, кейінгі ипотекалық рынок
Ипотекалық несиелеудің кейінгі рыногі несие ебрушілердің тұтынуынан бос ақша
Ипотекалық несиелеу рыногін алғашқы немесе кейінгі объективті болу олардың
Ипотекалық несиелеудің кейінгі рыногін толық құқықтық қамтамасыз ету үшін
Жалпы жылжымайтын ипотекасы туралы заңдар жүйесіне қатысты, ипотекалық несие
Жалпы біздің елімізде ипотекалық несиенің дамуы үшін жақсы база
Жоғарыда келтірілгенді ескере отырып нарық экономикасы жағдайында тұрғын үй
– ипотеканы беру және қызмет көрсетудің құқықтық процедураларын жеңілдету;
– жылжымайтын мүлікпен жасалатын мәмлелерді тіркеу, оны кейінге
заемшылардың әлеуметтік қорғау механизмін құру немесе заемшыларды қорғаумен айналысатын
Халықты баспанамен қамту қай заманда болмасын өзекті мәселелердің
бірі болып қала бермек. Кеңес өкіметі жылдары жұртшылық қызмет
кезекке тұрса қол жеткізетін. Ал қазіргі нарықтық қатынаста әркім
көрпесіне қарай көселуге мәжбүр. Дегенмен, халықты тұрғын үймен
қамтамасыз ету мақсатында қазірдін өзінде мемлекет тарапынан бірқатар
шаралар жасалуда. Ендігі кезек-олардың тиесілі жүзеге асырылуы.
Бұрын сонды таныс бомаған ипотека ұғымы қазіргі танда
шықпайтындығы баршамызға мәлім. Мұнын себебі неде? Әрине, баспаналы
болуға мұқтаж болған халық аталмыш терминмен міндетті
Қазіргі таңда ипотекалық несие арқылы баспаналы болма деушілердің
Тұрғын үй саясаты бағдарламасының өзекті идеясы ҚР Конституциясында бекітілгендігін
Ипотека қатынасының игіліктерін мемлекеттегі осы қатынасқа байланысты қызмет көрсету
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының қаулысымен 2000 жылғы желтоқсанда
Компания бағдарламасы бойынша несиелеудің негізгі шарттарының бірі- теңгемен тұрғын
Компания бағдарламасы бойынша берілген тұрғын үй ипотекалық несиесінің ставкалық
Қазақстан Ипотекалық компаниясының қызметі ипотекалық несиелеу рыногына бұрын әрқайсысы
Компания қызметінің негізгі жетістіктерінің бірі және тұрғын үй ипотекалық
Құнды қағаздар. Ипотекалық облигациялар нарығы, яғни,
Тек қана Қазақстан емес, ТМД елдерінде де тұнғыш
Ипотекалық облигацияның қаржыландыру деңгейін көтеру үшін Ұлттық Банк пен
Компанияның облигациялары агенттік санатқа енгізілген, оның кірістерінен Салық
Ипотекалық облигациялардың қаржыландыру жағынан тартымды болу үшін екіншщі
Бұған Отандық институционалдық қарожыландырушылардың негізгі категориясын, яғни, зейнетақы
Компания қаржыла.ндырушылардың (инвесторлар) да, компания қызметінің ерекшелігіне тиісді болатын
Компания жүргізіп отырған осындай іс шаралар Қахзақстанда ипотекалық облигация
Компанияның алдағы күндерге жасаған болжамы бойынша, ипотекалық облигация нарығының
Аталмыш компанияның қызметін жаңдандыруға әсер ететін факторларға келетін болсақ
Қазақстан Ипотекалық Компаниясы қызметінің өмірге еніп, ойдағыдай жүзеге асуына
Біріншіден, Қазақстанда тұрғын үйді ипотекалық несиелеудің толыққанды жүйесін құру
Екіншіден, бізде тұрғын үйді ипотекалық несиелеу жүйесіне алып келетін
Үшіншіден, жылжымайтын мүлікпен жұмыс істеудің мемлкеттік тіркелімге алу жүйесі
Төртіншіден, Қазақстанда ипотекалық несие жүйесін құрар кезге дейін,
Қазақстан Ипотекалық Компаниясы .үстіміздегі жылы ипотекалық тұрғын
Биылдан бастап ипотекалық несие беру еліміздегі тұрғын үйге деген
Компанияның өсіп өркендеуіне, сөйтіп ипотекалық несиенің тұрғындар арасында
Тарихта елді тұрғын үйді ипотекалық несиелеуден бас тартқан бірде
Міне, жоғарыда келтірілген мәліметтерге сүйене отырып ипотекалық несиелеудің
Қазақстан Республикасында Тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған
Ипотекалық кредиттер бойынша ставкаларды төмендетуге мүмкіндік
беретін инфляция денгейін төмендету жөнінде шаралар қолдану;
“бенч-марканы” ұмтап тұру үшін ұзақ мерзімді мемлекеттік құнды
қағаздар шығару;
ипотекалық кредиттерге кепілдік беру жүйесін дамыту. Бұл мақсатта
ИККҚҚ-ны одан әрі қорландыру жүруі мүмкін;
Ипотекалық кредиттердің қолжетімідлігін ұлғалайту мақсатында мемлекет ипотекалық кредит
Бағдарламаны іске асыру барысында ипотекалық кредит берудің мынадай мақсатты
- сыйақы ставкасының көлемі-9-10 пайыз:
- бастапқы жарна көлемі-10 пайыз:
- ипотекалық кредит мерзімі-20 жыл.
Бұл міндетті Қазақстандық Ипотекалық Компания сияқты қолда бар дамытудың
Тұрғын үйді ипотекалық несиеле жүйесін қалыптастыруда мемлекеттің негізгі
Ипотекалық несиелеудің дамуымен мемлекеттік бюджеттік қаржыландыру кіріс деңгейі өз
Аталмыш Мемлекеттік бағдарлама 2004 жылғы 11 маусымдағы
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген.
Ол бағдарлама мыналарды көздейді:
-ұсыныс тарапынан да, сұраныс тарапынан
-тұрғын үй салуға жекеше инвестицияларды тарту және жеке тұрғын
-құрылыс индустриясының тиімді рыногын қалыптастыру;
-халықтың қалың жігі үшін ипотекалық кредиттер беру мен тұрғын
Қорытынды
«Кепіл Қазақстан Республикасында міндеттемелердің атқарылуын қамтамасыз ету әдісі ретінде»
Кепілдің мағынасының анықтамасының өзін анықтауда ғалымдар осы күнге дейін
Егер кепіл бойынша қатынастарды құқықтық реттеу жүйесіне келетін болсақ,
Кәсіпкерлік қатынастарға кепілдің кеңінен талдамауына тағы бір себебі болып
Енді жылжымайтын мүлік кепілін тіркеуге келетін болсақ, онда айтуға
Бірақ көрсетілген себептердің барлығы да жойылуы жатады және келешекте
Кепіл туралы жекеленген заңдар қабылдау түрінде кепіл қатынастарын құқықтық
Сілтемелер:
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.(жалпы бөлім.)
27 желтоқсан 1994 ж.
2. Қазақстан Республикасының “Жылжымайтын мүлік кепілін тіркеу
туралы” ҚР Заңы, 30.06.98ж.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің 23.12.95ж. “Жылжымайтын
мүлік ипотекасы туралы” Заң күші бар Жарлығы.
4. Коваленко С.Т. “ Рынок недвижимого имущества в
праве Республики Казахстан” Алматы, Жеты-жаргы 2002г.
5. Осипов.Е.Б.,Сулейменов.М.К.Залоговое право. –Алматы.”Адилет
пресс”,1997г.,с.212.С.350
6. Диденко.А.Г. Гражданское законодательство Республики Казахстан:
Статьи, комментарии, практики. Выпуск 11.-Алматы. ТОО.”Баспа”
7. Ем.В.С. Правовые проблемы организации рынка ипотечного
кредитовании в России. М.,1999г. С.64.
8. Звоницкий А.С. О залоге по русскому праву. —
Унив-т. 1952, —С.258
9. Ильясова К.М.,
имущества. Гражданский Кодекс РК. —Толкование и комментирование.
Вып.4. —А., Изд. 1997. -C.126
10. Иоффе О.С. Обьязательственное право. —М., Изд. Юридическая
литература, 1975. —С.880.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Нормативтік актілер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз
қабылданған, өзгерістер мен толықтырулар ензізген нұсқасы, Алматы, 2008
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.(жалпы бөлім.)
27 желтоқсан 1994 ж.
3. Қазақстан Республикасының “Жылжымайтын мүлік кепілін тіркеу
туралы” ҚР Заңы, 30.06.98ж.
4. “Акционерлік қоғамдар туралы” Қазақстан Республикасының Заңы
13.05.2003 ж.
5. “Қазақстан Республикасының банктері және банктік қызмет
Қазақстан Республикасының Заңы, 31 тамыз 1995ж.
6. “Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер туралы” Қазақстан Республикасының Заңы, 22 сәуір
7. Қазақстан Республикасының Жер Кодексі 20
8. Қазақстан Республикасы Президентінің 23.12.95ж. “Жылжымайтын
мүлік ипотекасы туралы” Заң күші бар Жарлығы.
9. Қазақстан Республикасы Президентінің 02.05.95ж. “Шаруашылық
серіктестіктер туралы” Заң күші бар Жарлығы. 1995ж. 2 мамыр.
10. Қазақстан Республикасы Президентінің 02.05.95ж. “Мемлекеттік
кәсіпорын туралы” Заң күші бар Жарлығы 1995ж. 27 маусым.
11. Қазақстан Республикасы Президентінің 05.10.95ж. “Өндірістік
кооператив туралы” Заң күші бар Жарлығы //“Юрист” нормативтік-
құқықтық базасы.
12. Қазақстан Республикасы Президентінің “Жылжымайтын мүлікке
құқықтарды және онымен жасалған мәмілелерді тіркеу” Заң күші бар
Жарлығы 25 желтоқсан 1995ж.
13. Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкі туралы” заң күші бар Жарлығы 30 наурыз
14. “Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы”
ҚР Заңы 30.08.1995 ж.
15. Қазақстан Республикасы Президентінің “Лицензиялау туралы” Заң күші
бар Жарлығы 17 сәуір 1995ж.
16. “Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы” ҚР Заңы
30.10.2000 ж.
17. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу құқығы 13.07.1999 ж.
18. “Нормативтік құқықтық актілер туралы” ҚР Заңы 24.03.1998 ж.
19. “Бағалы қағаздар нарығы туралы” ҚР Заңы 05.03.1997 ж.
2. Арнайы әдебиеттер:
Абова Т.Е., Кабалкин А.Ю. Гражданский Кодекс РФ.
практический комментарий. —М., Спарк, 1996.
Анненков К. Система русского гражданского права. Т.З. Права
обязательственные. —СПб. Изд. Теис, 1991.-С.540
3. Архипов К. Земельное право РК. —А.,
4. Брагинский М.И., Витрянский В.В.
1997. C.681
Будилов В.М. Залогов.ое право России и ФРГ. -СПб. Изд.Теис,
Братусь.Д. Основные элементы понятия залога. Гражданское
право.Учебноепособие.//Под.Ред.А.Г.Диденко,Алматы.1999г.с.102
Васенин А.П. Понятие и предмета
Гражданский кодекс
А., 1996. —C.192
9. Васильев Е.А.
государства. —М., Изд. Наука, 1992, -С.750
10. Вестник Национального Банка. —А., 1996, №1. — С.64
11. Вишневский А.А. Залоговое право. —М., Бек, 1995, -C.178
Дернбург Г. Пандекты //под. ред. Мейндорфа. —
С.350
Диденко.А.Г. Гражданское законодательство Республики Казахстан:
Статьи, комментарии, практики. Выпуск 11.-Алматы. ТОО.”Баспа”
14. Ем.В.С. Правовые проблемы организации рынка ипотечного
кредитовании в России. М.,1999г. С.64.
15. Звоницкий А.С. О залоге по русскому праву. —
Унив-т. 1952, —С.258
16. Ильясова К.М.,
имущества. Гражданский Кодекс РК. —Толкование и комментирование.
Вып.4. —А., Изд. 1997. -C.126
Иоффе О.С. Обьязательственное право. —М., Изд. Юридическая
литература, 1975. —С.880.
18. Колюшин Е.И.
—М., Юриздат. 1992, — C.120
Покровский.М.А.Основные проблемы гражданского права.М.Статут,
1998,с.214-215.
Победоносцев.Н. Курс гражданского права. Первая часть. Вотчинные
права. СПб.,1996.С.585.
Осипов.Е.Б.,Сулейменов.М.К.Залоговое право. –Алматы.”Адилет пресс”,1997г.,с.212.
22. Новицкий.И.Б. Римское частное право. М.,1993г.с.96-98.
23. Төлеуғалиев Ғ.
Оқулық. Т.1. —376 б.
24. Толковый экономический и финансовый словарь. Французский, руский,
английское, немецкая, испанская терминалогия. Том.2.// Пер. с француз.
М., международные отношение,1999г. С.180.
25. Коваленко С.Т. “ Рынок недвижимого имущества в
праве Республики Казахстан” Алматы, Жеты-жаргы 2002г.
5
Кепілдің құқықтық мәні
Қазақстан Республикасындағы кепіл ннститутынын орнын, маңызын, құқықтық табиғатын және оның біздің мемлекетімізде практикалық колданылуы
Қылмыстық процесте кепіл бұлтартпау шарасын қолданудың теориялық және практикалық мәселелері
Ипотека-кепілдің бір түрі ретінде
Несиені қайтаруға ынталандыру
Міндеттемені орындауды қамтамасыз ету
Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың субъектілері
Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету
Кепіл туралы шарттың жасалу мәселелері
Кепіл құқығының тоқтатылуы