Өндірістік франчайзинг
Тақырыбы:Трансұлттық корпорация
1 ТҰК: МӘНІ, МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
2 Трансұлттық корпорациялар жайында жалпы түсiнiк
3 ҒАЛАМДАСТЫРУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТҰК
4 Ғаламдану жағдайындағы Қазақстанның индустриалды-инновациялық стратегиясына сәйкес ТҰК-тің
5 ТҰК «ТеңізШевройл»
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы ХХ ғасырдың 90 жылдарынан бастап егеменді
ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаев 2030 жылға арналған
Трансформациялық жағдайда кәсіпкерліктің түрлері туралы мәселе ұдайы өндіріс
ТҰК қазіргі экономика дамуының негізі болып табылатын елдер
Постиндустриалды кезеңдегі фирманың негізгі түрі ретіндегі корпорацияның артықшылығы
Кәсіпкерліктің институционалды формаларының ерекешелігін қарастыру корпорация түрлерін талдаудан
ТҰК құрылымның тиімділігі – олардың аймақтық және институционалдық
1 ТРАНСҰЛТТЫҚ КОРПОРАЦИЯ: МӘНІ, МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
Корпорация фирманың ерекше түрі ретінде индустриалды дәуір жағдайында
Кәсіпкерлік түрлерінің одан әрі дамуы шаруашылықтық қосу тенденциясын
Холдинг өзіне бағынышты кәсіпорындарды, олардың өндірісін, өнім өткізуін,
Бизнесті ұйымдастыру жөнінде, экономикалық теорияда – холдингтермен қатар,
Индустриалдандырудан кейінгі жағдайда корпорация ірі масштабты өндіріс пен
Капиталды біріктірудің неғұрлым кең тараған түрі өнеркәсіп, көлік,
Қаржылық топқа кіретін әрбір фирма өз бетімен халықаралық
Қаржылық топқа кіретін өнеркәсіптік кәсіпорындар рынокты өзара бөліседі,
Корпоротивтік секторлар - рационалды түрде капитал жинақтау, инновацияларды
Корпоративтік кәсіпорынның құрылымдық элементтерінің параметрлері ерекше. Сонымен бірге,
Қалыпты корпорация мына сипаттарымен ерекшеленеді:
а) өндірістің тік (вертикалды) интеграциясы арқылы;
б) өзін өзі инвестициялау қабілеттігімен;
в) фирмалардың өндірістік, инновациялық және технологиялық мүдделерінің бірігуімен
Корпоративті мәдени кәсіпорнында экономикалық параметрмен
Корпорация жалпы алғанда, заңды тұлғалар бизнесін ұйымдастырудың акционерлі
Корпорацияның оң жақтары, оның мына сипаттарынан көрінеді:
біріншіден, оның жоғары тиімділігі ақша капиталын тарту саласында.
екіншіден, жауапкершілігі шектеулі қағидасымен арқылы негіз жасау. Корпорация
үшіншіден, корпорация заңды тұлға болғандықтан, оның иелеріне, осыған
2 Трансұлттық корпорациялар жайында жалпы түсiнiк
Трансұлттық корпорациялар – шет елдерде активтері бар ұлттық
АҚШ-та корпорация деп акционерлік қоғамды атайды, ал қазіргі
Трансұлттық корпорациялардың құқықтық режимі әр түрлі мемлекеттерде филиалдар
Көпұлттық корпорациялар – бұл өндірістік және ғылыми-техникалық негіздегі
Көпұлтты корпорациялар машина жасайтын, электронды инженерлік салада мамандандырылған
Халықаралық құқықтың тұрғысынан көпұлтты корпорациялардың айырмашылығы:
-көпұлтты акционерлік капиталдың болуы;
-көпұлттық басқару орталығының болуы;
-шетел филиалдарының әкімшіліктеріне жергілікті жағдайды білетін кадрларды пайдалану.
Трансұлттық корпорациялардың халықаралық рыноктарды жаулап алуының ең жаңа
Алдағы өнеркәсібі дамыған мемлекеттер үшін дәл осы шетелдік
3 ҒАЛАМДАСТЫРУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТҰК ОРНЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
Трансұлттық және көпұлттық корпорацияларға халықаралық компаниялардың ішінен бөлініп
ТҰК-ның шығуының жалпы себебі өндірістік күштердің дамуының негізінде
Өндіріс пен капиталды ұлттандыру ірі компаниялардың шетелдерде өзінің
Трансұлттық корпорациялардың пайда болуының нақты себептерін –
ТҰК халықаралық еңбек бөлінісінің белсенді қатысушылары бола отырып,
Трансұлттық корпорациялардың капитал қозғалысы, ереже бойынша, корпорация орналасқан
ТҰК филиалды орналастыру, еншілік компаниялар, бөлімдер негізінде әлемдегі
Трансұлттық корпорациялар өндірістің жоғарғы технологиялық, ғылымды қажет енетін
ХХ ғ. 80-ші жылдың орта шенінде капиталистік әлемнің
Трансұлттық корпорация өзінің шетелдегі қызметінде алғашқы компанияның қолданатын
1990-шы жылдардың басында БҰҰ бағалауына сәйкес, ТҰК тікелей
ХХғ. 90-шы жылдардың басында 1 млн.% инвестиция
Мұнайдың әлемдік бағасының серпіні
(доллар/баррель)
Металдар. 2005 жылдың мамырында ағымдағы жылдың сәуірімен салыстырғанда
Металдардың және болаттың әлемдік бағасы
(доллар/тонна)
Ауыл шаруашылығы және азық-түлік тауарлары. 2005 жылдың мамырында
2005 жылдың мамырында өткен аймен салыстырғанда Еуропаның ішкі
Сиыр еті мен балықтың бағасы, тиісінше, 2,7% және
Трансұлттық компаниялар өзінің экспансиясын ұлғайта отырып, әлемдік нарықты
ТҰК дамуының маңызды ерекшелігі - олардың корпорациялар арасындағы
Франчайзинг үлгісі – бұл ірі фирма (франчайзермен) мен
Франчайзинг артықшылықтары, бұл:
аз уақыт ішінде істің өріс алу мүмкіндігін беретін
Материалдар, шикізат, жабдық, жеткізуші, өткізу жүйесін, тәсілдерін және
Әйгілі және құрметті сауда таңбасында жұмыс істеу;
Арзан және сапалы жарнама;
Бизнестің ең тиімді территориялық орналасуы туралы ақпарат;
Франчайзерден қажетті жабдықты және материалдарды жеңілдікпен сатып алу
Франчайзингтің үш негізгі түрі бар:
1. Тауарлы франчайзинг. Бұл ірі өндірушінің франчайзинг диллеріне
2. Өндірістік франчайзинг. Ол белгілі бір өнімді дайындауға
ХХ ғ. 80-ші жылдың соңынан бастап, трансұлттық корпорациялар
Қазақстанға техникалық көмек көрсету келісім-шарт бойынша Жалпы ТҰК-ның
Қызмет түрі олардың ТҰК-ның шетелдік қызметі сыртқы экономикалық
Адам қабілеттілігінің, ғылыми-техникалық білімнің және тәжірибенің халықаралық басқару
Өткен уақыт ішінде халықаралық корпорациялармен іске асырылатын әсерлер,
Жалпы ТҰК-ң ІІ-ші дүние жүзілік соғыстан кейінгі дамуының
Корпорация ішілік бәсеке үлгісі макродеңгейдегі принциптерге негізделуі қажет
Корпоративті тұлғаның құрылуының негізгі факторы ретінде бәсеке кәсіпорындар
құрылымдық бөлімшелер мөлшерінің салыстырмалы симметриялылығы немесе “олардың күштерінің
әррбір бөлімше үлесін бағалау мүмкіндігі;
жеткілікті ақпаратты болу;
бөлімшелердің бірінің агрессиялы болуы.
Жоғарыда келтірілген шарттардың нақты талдауы мен олардың әр
Әдетте, коммерция саласында корпорация субъектілерінің құрылымдық бөлімшелеріне
Корпорация тиімділігі екі жақты факторлармен анықталады : біріншіден,
Aктивтердің өзгешелігі бірнеше формаларды қабылдауы мүмкін :
орналасқан жерінің өзгешелігі – мысалы, өзара байланысты өндірістердің
физикалық активтердің өзгешелігі – мысалы, берілген компоненттің өндірісіне
адам активтерінің өзгешелігі – ол, жұмыс орнында оқытудан
өндіріс қуаттылығына салынған дискретті инвестициялардың нәтижесі болып табылатын
Егер, активтер өзгешелілігінің оптималды деңгейі шамалы болса, онда
Интеграциямен салыстырғанда, рыноктық әрекеттестік автономдық серіктерді қолдауға
Интеграция кезінде трансакция аралас өндіріс сатысы жалпы меншік
Интеграцияның ынталандырудағы жағымсыз салдары бейімделуді жоғарылататын резервтерді іздеуге
Капиталдағы өзара қатынас серіктестердің бухгалтерлік кітабын қарауға мүмкіндік
Күрделі келісім-шарттардың мүмкіндіктері жалпы заңдылыққа сәйкес. Активтер өзгешелігі
Қорларды басқарудағы өкілеттіліктерінің тең деңгейде, ортақ меншіктің “шатыры
Холдингтік құрылымы бар компаниялар (Х)– басты компанияның ықпалынан
Мүмкіндіктердің тарылуы Х – құрылымы бар компаниялардың шеңберіндегі
Өндіріске ресурстардың шығысы емес, кірісі маңызды болатын жағдайда
Жетілу кезеңінде М-құрылымдардың артықшылықтары компаниялардың ақша қаражаттарын
Өзгешелі активтер арқылы трансакциондық шығындар өндірісінің технологиялық шарттарымен
4 Ғаламдану жағдайындағы Қазақстанның индустриалды-инновациялық стратегиясына сәйкес ТҰК
ХХ ғ. 90-жылдары ТҰК экспансиясы күшейді. Бұл процестің
- Кеңес Одағының күшеюімен және бағдарланудың ауысуымен бұрынғы
- қаржылық сектордың глобализациясы мен қаржылық рыноктардың шоғырлануы
- ертеде қолдары жетпеген немесе елеулі шектіліктермен қолдары
- көп кесірлерден бәсекелестік қатайды. Ең маңызды факторлары:
Аумақтық шоғырландыру процестерінен және аймақтық серіктестіктер көбейді, бұл
- қазіргі техникалық жетістіктер мен оларды пайдалану технологиясы
- жеке рыноктар мен ұлттық экономикалар бір-біріне тәуелді
Негізінен ТҰК халықаралық қызметін жаңа компанияларды құру немесе
Активтерді үлкейту мен бақылауды сатып алудың басқа да
Трансұлттық корпорациялардың қызметін кеңейту халықаралық капитал қозғалысының деректері
1990-шы жылдары өте маңызды құбылыс компаниялардың жойылуы және
ХХғ. 90-шы жылдардың соңында бақылауға алынған компанияларды немесе
ХХғ. 80-ші жалдардан бастап ТҰК-ң капиталының ұлттандыру процесі
ТҰК-ң іскерлік белсенділігі көп факторларға тәуелді – онда
Қазақстанға техникалық көмек көрсету келісім-шарт бойынша трансұлттық корпорациялар
Корпарация түрлері Атаулары Саны
Ұлттық және мемлекеттік компаниялар "ҚазМұнайгаз" Ұлттық мұнай компаниясы,
Акционерлік компаниялар, мемлекеттік және жеке жбалармен құрылған "Испат-Кармет"
Рыноктық өзін-өзі басқару деңгейінде құрылған жеке корпорациялар "Казкоммерцбанк"
ТҰК Қазақстандық бөлімі "Теңізшевройл", "Казахстанкаспийшельф" АҚ және
Трансұлттық корпорациялардың халықаралық рыноктарды жаулап алуының ең жаңа
Жұмысбастылықтың дәрежесіне ТҰК-ң тікелей әсерінен басқа сатып алумен
Трансұлттық қатынастардың ілгерілеуіне жалпы сандық бағалау әсер
Шикізат және кен өндіру саласы әрқашан капиталға тәуелді.
Шикізаттын алемдік бағасы
(цент/кг)
Колониалды империяның ыдырау себебінен меншікті ұлттандыру жолымен ұлттық
ТҰК біріккен кәсіпкерліктің ең таралған институционалды формасы -
Қаржы-өнеркәсіптік бірлестіктердің рыноктық жүйеде ұзақ тарихы бар. Олардың
Дамыған мемлекеттерде қаржы-өнеркәсіп топтар капиталды тиімді бақылаудың оптималды
Өнеркәсіптік және банктік капиталдың интеграция процесі осы ғасырдың
Мемлекет ішінде өндірістік-қаржы байланыстарының реттеуімен интеграциялық процесс ұлттық
Бизнес идеологиясы бірнеше мемлекеттің экономикасы салаларының интеграциясына бағытталған.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, ТҰК үш тәсілмен құруға болады:
өзара келісім негізінде (ерікті);
топтың бір қатысушысының (топ ядросы) басқа қатысушы (аукцион)
үкімет аралық келісімдер шешімімен.
Қаржы - өнеркәсіптік ұйымдар құрылуының тәсілі ретінде экономиканың
Екі үлгінің басты айырмашылығы – жүйеге қабылданған ақша
компанияларды алып – сату әдісін табуға негізделген коммерциялық;
қосымша құнға негізделген өнеркәсіптік.
Америка баюдың қаржылық құралын қолдана отырып, бірінші, яғни,
Бір кездері құн құруға және жоғарылатуға бағытталған өндіріс,
Екінші, рейндік үлгі экономиканың басқа ұйымын құрайды. Бұл
ҚОРЫТЫНДЫ
Корпорацияның акционерлік меншіктің жоғары формасы ретінде пайда болуы
Отандық ортада корпоративтік қатынастардың дамуында келесі негіздеуге болады:
халықаралық корпоративтік құрылымдардың (ХҚӨТ, ТҰК филиалдары) басым қызметі;
инвестициялық нәтижелерді іске асыру – ішкі және сыртқы
инновациялық мүмкіндікті іске асыру – нарық қоры мен
ТҰК тиімділігін транзитті жағдайда арттыру үшін:
ішкі және аралық корпоративті бәсекені қалыптастыру арқылы, баға
келісімнің монопольды сипатын жеңу арқылы корпорацияның трансакционды ұдайы
капитал ағынын жеңу, таза пайда уақытша әкімшілдендіру арқылы
жаңашылдықтың екінші бейімделу сипатын жеңу мен инновациялық тауар
Қазақстанда трансұлттық компанияларды дамыту үшін, төмендегі белгілер қажет:
а). құқықтық базаны жетілдіру (акционерлік қоғамдардың заңды және
ә) Республикалық және аймақтық деңгейдегі корпоративтік құрылымдарға мемлекеттің
б) Қор рыногының қызметін жақсарту. Ол үшін қор
ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Блауг М. Экономическая теория в Ретроспективе.- М.: Дело
Маркс К. Капитал –М.: Политиздат, 1963
Шумпетер Й. Теория экономического развития.-М.; Прогресс-Униврситет, 1982
Карлофф Б. Деловая стратегия конкуренции, содержание, символы, М:
Друкер П. Рынок: как выити в лидеры. Практика
Аубакиров Я.А., Тулегенова М.С., Имандосов М. Использование преимуществ
Уильямсон О. Экономические институты капитализма. Фирмы, рынки, «отношенческаяң
Винслав Ю., Хуснутдинов М., Пухова Е., Ухин А.
Мовсесян А., Либман А. Современные тенденции и развития
К.Е.Кубаев., А.Б. мыржыкбаева. Транснациональные корпорации в Казахстане// Вестник
Рамазанов А. Панзабекова А. Парадигма многоукладности постсоциалистической экономики
Елемесов Р.Жатканбаев Е.Государство и рынок ,каржы-Каражат, Алматы,1997.
Иванченко В. Государство и корпорация.//Экономист, 2000,№1,С68-74.
Ыкымжанова А. Потенциал финансового рынка // Финансы- Каржы-
Нурланова Р.К. Формирование и использование инвестиций в экономике
Ашимбаева А.Т. Структура экономики: закономерности формирования, тенденции и
Имандосов М.С. Қазіргі кезеңгі бизнес құрылымындағы қаржы-өнеркәсіптік топтар.
Кенжегузин М. Экономика Казахстана на пути преобразований. –А.,2001,с.252-253.
Ê.Å.Êóáàåâ., À.Á. ìûðæûêáàåâà. Òðàíñíàöèîíàëüíûå êîðïîðàöèè â Êàçàõñòàíå// Âåñòíèê
32
32
3
Шетелдегі және Қазақстан Республикасындағы франчайзинг дамуын талдау
Шетелдегі және Қазақстан Республикасындағы франчайзинг дамуы
Франчайзингтың теориялық аспектілері
Франчайзинг жүйесін әзірлеу кезеңдері
Франчайзингтің мәні және құқықтық аспектілері
Кешенді кәсіпкерлік лицензия шартының құқықтық сипаттамасы
Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) туралы ақпарат
Франчайзинг
Франчайзинг туралы түсінік
Франшизаның туризмдегі экономикалық негіздері