Бастауыш мектепте оқу процесінде қазақ халық ауызекі шығармашылығын
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ………………………………………………………….....…........…3
Бірінші тарау Бастауыш мектепте оқыту процесінде ауызекі шығармашылығын пайдаланудың
Ғылыми педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі ауызекі поэтикалық шығармашылық материалдарының қарастырылу мәселелері........................................................................................................8
1.2.Бастауыш сыныпта қазақ халық ауызекі поэтикалық шығармашылық материалдарын пайдаланудың
Екінші тарау Бастауыш мектепте оқыту процесінде қазақ халық ауызекі
2.1. Бастауыш мектепте оқу процесінде қазақ халық ауызекі шығармашылығын
2.2 Бастауыш мектепте оқу процесінде қазақ халық ауызекі шығармашылығын
Қорытынды .………………………………………………..................…..63
Әдебиеттер тізімі ….…………………………………………......…..........65
Қосымшалар ….……………………………………………………...........70
К І Р І С П Е
Мектептің бастауыш сатысында оқушыларды тәрбиелеу мәселесі ең негізгі талаптардың
Қазақстан Республикасының Білім туралы заныңда: «Білім беру жүйесінің басты
Халық педагогикасының қайнар бұлағы, ең үлкен бір саласы-халық ауызекі
Ауыз әдебиетінің тәлім-тірбиелік мәнін кемеңгер жазушы М.Әуезовтың мына бір
Ата-бабаларымыз күмбірлеген күміс күйімен сыбызғы сырнай үнімен, әң-жырымен, мақал-мәтел,
Халық ауызекі шығармашылығының балалар мен ересектер тәрбиесінің таптырмас құралы,
Халық педагогикасы дәстүрі негізінде бастауыш сынып оқушыларын, балабақша бүлдіршіндерін
Біз жоғарыда айтылғандардан бастауыш мектепте оқу-тәрбие процесінде халық ауызекі
Зерттеу объектісі – оқу процесінде халық ауызекі шығармашылығын материалдарын
Зерттеу пәні - бастауыш сынып оқушыларының оқу процесінде
Зерттеу мақсаты – бастауыш сынып оқушыларына қазақ халқының ауызекі
Зерттеу міндеттері:
халық ауызекі шығармашылығының пайдалану мәселесін талдау;
қазақ халық ауызекі шығармашылығы материалдарының өзіндік ерекшеліктерін айқындау;
алдыңғы қатарлы мұғалімдер іс-тәжірибесін талдау және жинақтау;
бастауыш сыныптың оқыту процесінде қазақ халық ауызекі шығармашылығы материалдарын
Зерттеудің әдіснамалық негізі – жеке тұлға теориясы, іс-әрекет теориясы,
Зерттеу әдістері:
- Ғылыми – педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену мен талдау.
- Бақылау әдісі.
- Әңгімелесу.
- Сауалнама.
- Педагогикалық эксперимент.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімі мен
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейтестілігі көрсетіліп, зерттеудің ғылыми аппараты айқындалған.
«Бастауыш мектепте оқыту процесінде қазақ халық ауызекі шығармашылығын пайдаланудың
«Бастауыш мектепте оқыту процесінде қазақ халық ауызекі шығармашылығын пайдалану
Қорытындыда бастауыш мектептеің оқу процесінде қазақ халық ауызекі шығармашылығын
Қосымшада тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының нәтижелері көрсетілген, кестелер және сабақ жоспарлары
Бірінші тарау Бастауыш мектепте оқыту процесінде ауызекі шығармашылығын пайдаланудың
1.1. Ғылыми педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі ауызекі поэтикалық шығармашылық материалдарының қарастырылу
Ұрпақ тәрбиесі - ұзақ және күрделі процесс. Аталарымыз табиғатпен
Қазақ халқының ауызекі шығармашылығы біздің үлттық болашағымызды, халықтық қасиетімізді
Біздің зерттеуімізге тікелей қатысты мөселе халық ауызекі шығармашылығының адамгершілік
Халық ауызекі шығармашылығы халық күші мен даналығын, оның адамгершілік
Ертедегі көпке танымал педагогтардың педагогикалық мұраларына ден қойсақ, олардың
Халық ауызекі шығармашылығын адамгершілік тәрбиесінде қолдану идеясы К.Д.Ушинский еңбектерінде
XIX ғасырдағы орыс демократтары В.Г.Белинский, Н.А. Добролюбов, Н.Г.Чернышевский халықтық
Егер В.Г.Белинский «халық әдебиеті — айна, онда халық өмірі
Бұрынғы Одақ көлемінде орындалған зерттеулерде халық шығармашылығы үлгілерінің жеткіншек
Жас жеткіншектерді патриоттыққа төрбиелеуде, туған жеріне, еліне деген сүйіспеншілік
Бастауыш сынып оқушыларына еңбек туралы алғашқы ұғымдарды тұтас педагогикалық
«Жан қиналмай, жүмыс бітпес, талап қылмай, мұратқа жетпес», «Еңбектің
Адамгершілік қасиеттердің ішіндегі ерекше құндыларының бірі -ізеттілік, ал оның
Қазақ халқының мақал-мәтелдеріне балалар түсінігіне сай қайырымдылық, кішіпейілділік, адамжандылық,
Сонымен қатар мақал-мәтелдерде халық жақсылық пен жамандықты, адалдық пен
Балаларға адамгершілік тәрбие, білім беруде қазақ халқының эпос шығармашылығының
Батырлар жырында («Ер Тарғын», «Қамбар батыр», «Қобыланды батыр», «Алпамыс
Батырлар жырындағы негізгі тақырып — отансүйгіштік. Халық елін, жерін,
Ал лиро-эпостық жырларда көшпелі ауылдың тұрмыс-тіршілігі бейнеленіп, қазақ халқының
Бұл айтылғандардың барлығы эпостық шығармалардың балалардың адамгершілік тәрбиесінде жетекші
Қазақтың көне ауыз әдебиетінің, арада талай ғасырлар өтсе де,
Қазақ шешендік сөздері бата-тілекпен қатар өнеге-өсиет сөздерді, өмірде кездесетін
Адам қоғамы үй ішінен басталады. «Үй тірегі - ерлі-жарлы
«Қатыныңмен дос бол - үйіңе береке кіреді, Азаматпен дос
Халықтың жалақор, өзгені көре алмайтын күншілдерден жирендіріп, адамды жақсылыққа
«Жапалақ құс мақтанса, Жардан тышқан алдым дер. Жаман адам
Қазақтың шешендік сөздері жанры жағынан шешендік дау, шешендік толғау,
Шешен адам — сол заманның айтушысы, білімпазы, парасатты жаны.
XX ғасырдьң басында Шоқан, Ыбырай, Абай көтерген ағартушылық қозғалысты
Шынында, қазақ халқының бала бойында ана сүтімен сіңіретін, тәлім-тәрбиелік
Халық педагогикасы ата-бабаларымыздың тәрбиеге қатысты ғасырлар қойнауынан сараланып жеткен
Халық тәлімі-ең алдымен түн ұйқысын төрт бөліп, тал бесікті
Сонымен қатар халық ауызекі шығармашылығы -ол қазақ поэзиясының бөлінбес
Ол-жан сезімімізді толқытып, ойымызға ой қосатын, қиялымызға қанат бітіретін
Қазақтың аса бай эпосы халықтың ой-арманы мен мақсат- мүддесін
Орыс ұлы педагогы К.Д. Ушинский: «мақал-мәтелдер - балалардың тәрбиесі
Жақсы адам - елдің ырысы
Жақсы жер - жанның ырысы; - деп адам
Бейнет түбі - зейнет
Еңбек етсең - емерсің, - деп еңбек туралы:
Оқу - білім бұлағы,
Білім - өмір шырағы, - деп білім туралы,
Ер елін - Арым деп сыйлайды.
Ел ерін – Нарым деп сыйлайды, - деп ерлік
Бірлік болмай - тірлік болмас, - деп татулық-бірілікті
Әдепті бала - арлы бала
Әдепсіз бала - сорлы бала, - деп көргенділікті.
Мақал бойындағы тапқырлық пен өткірлік, бұлтартпас дәлдік қазақтың тәлім-тәрбиелік
Ал мазақтамалар -халқымыздың балалар бойында кездесетін ұнамсыз қылықтарды дер
Мәселен: Жаман бала жантая кетеді,
Жұмсасаң шалқая кетеді.
Немесе: Қомағай ішінен қағынады,
Тентек тісінен қағылады.
Мазақтамалар әдетте, балалардың өз аузымен айтылып, бірі екіншісінің кемшілігін
Сол сияқты жаңылтпаштар да бала тәрбиесінде өзіндік орын ерекше
Қырық сырықтық
Құрық құрттық
Қырық құрықтық
Сырық қырықтық
Яғни, мұнда «қырық сырықтан жасалған қырық құрықты құртып алып
Қара майлы қарағайды
Кесейін бе, кеспейін бе?
Қазықтағы қара тайды
Шешейін бе, шешпейін бе?- деген жаңылтпаш ауыл өмірінен алынған.
Ұшарымды жел біледі,
Қонарымды сай біледі, десе, оны шешуші сыр-сипаты бойынша, оның
Жер түбіне жетеді, - десе, оның көк түсіне, көлбеңдеп
Ұлттық тәрбие жөнінде, сөз еткенде, қазақ халқының бұрың-соңғы даналары
Біздіңше егеменді ел болып, біртіндеп әлемдік өреге ие бола
Бастауыш сыныпта қазақ халық ауызекі поэтикалық шығармашылық материалдарын пайдаланудың
Қаншама заман өтсе де, маңызын жоймаған халықтық педагогиканы тәлім
Қоғамның барлық тарихи даму кезеңдерінде халық педагогикасы жайлы ұғымды
Әр халық өзінің жас ұрпағын қайырымды, адал, үлкенді құрметтейтін
Халықтық педагогика дәуірдің небір қатал сынынан өтіп, жаңарып, жаңғырып,
Қазақ халқының ұлы педагогы, этнографы, жазушысы Ы.Алтынсарин өзінің әдеби
- Балам анау өрмекшіні көремісің ол не істеп жүр?
- Көремін әке, өрмек тоқып жүр.
- Анау құмырсқаны көремісің?
- Көремін, аузында тістеген бидайы бар.
- Жоғары қарашы көкте не көрінеді?
- Жоғарыда қарлығаш ұшып жүр, аузында тістеген шөбі бар.
Ы.Алтынасарин барлық еңбектерінде жеке адамның жоғары қасиеттерін қалыптастыруда еңбек,
Математика пәнін оқытуда және сыныптан тыс жұмыстар жүргізгенде шәкірттерге
Дегенмен, халқымыздың ертегілерінде, аңыз әңгімелерінде, шешендік тапқыр сөздерінде, салт
«Геометрия ғылым болып,
Грецияда қаланған.
Соннан кейін Азия мен
Еуропаға тараған», -дей отырып, ғылымның қай елдерде бұрын, қай
Математика сабағында халық ойындарын қолданудың түрлі жолдары бар. Ойынды
Егер ойын сабақтың ортасында қолданса, онда мұғалімнің мақсаты оқушылардың
Ойын сабақтың соңында болса тақырыпты бекіту не сол сабақтан
Қазақ халық ауызек шығармашылық материалдарының бірі, ұлттық ойындар тек
Ғалым әрі ұстаз С. Елубаев өзінің «Қазақ халқының қара
Логикалық есептер кеңірек ойлануды қажет етеді. Оны шешу қатаң
Өкінішке орай, қазақтың көне ұлттық ойындарын бұл мақсатта пайдалануға
Еңбегімізде осындай есептердің сыныптан қосу және азайту амалдарын өткеннен
Үш бала асық ойынынан кейін үйлеріне қайтып келе жатады.
-Үшеуімізде он оннан асық бар еді. Енді кімде қанша
-Он қалыпты,- дейді екіншісі.
-Онда сендегі барлық асық менің ұтып алған асығыма тең
-Ең көп ұтылған мен ғой,- дейді бірінші бала.
Ойын соңында бірінші және екінші балада қанша асық қалды?
Сонымен математика сабағын өтуде халық ауызек шығармашылық материалдарының
Оқушыларды халық ауызекі шығармашалық материалдары негізінде ұлттық сана сезімі
Жас ұрпақты өнер білім машықтарын меңгертуге, отбасының, ел –
Ойын-тiршiлiктiң нышаны, еңбекке бейiмделудiң белгiсi, дене шынықтыру мен сергудiң
Қауымдасып ойнаған балалар бүкiл бiр ұйымның, не ұжымның көлемiнде
Әрине, ойын болған соң, шаттану да қажет, бiрақ шаттанудың
«Бiрiншi байлық ден саулық» дейдi халық, ал ойын денсаулықты
«Әлсiз денеге ауру ұялайды» дейдi халық. Ертеңмен тұрып, шынығу,
Ойын неғұрлым көңiлдi өту үшiн, ойын өлеңдердi жатқа бiлген
«Мына жерде-қант бар,
Мына жерде-жент бар,
Мына жерде-қатық бар,
Мына жерде-қытық бар»,-
деп, қытықтап ойнау баланы сөзсiз күлдiредi. «Ақсерек-Көксерек» ойынында:
Сiздей сұлу қыз керек!
Бiзге күштi ер керек!
Өзiң керек-Еркөбек!»-
деген өлең ойнаушыны ынталандырады.
«Ұшты-ұшты» ойыны бойынша: «Ұшты- ұшты, қарға ұшты,
Ұшты-ұшты , арба ұшты!» -
деп, жаңылыстыра айтып, аңғал баланың әбестiгiн күлкi етуге
Ойын – халықтың баланы әдептiлiкке баулитын тәрбиелiк құралы. Сондықтан
Орынсыз ойнай берме, оқуды да, тұрмыс-тiршiлiктi де ойлай бiлу-әрбiр
Қазақ этнопедагогикасының бiр негiзi- ауыз әдебиетiн жан-жақты терең зерттеп,
Мұқан ең әуелi батырлық жырлар мен ғашықтық жырлардың халықты
Біздіңше егеменді ел болып, біртіндеп әлемдік өреге ие бола
Бүгінгі күнде болашақ ұрпақ тәрбиесі ұлттық мұраттар мен дүниежүзілік
Батырлық жырлардың әлемдiк әсем нұсқаларын, әсiресе, қырғыз халқының «Манас»
Ұлтжанды ғалым қазақ жырларының тiл көркемдiлiгiн, әсерлi сюжет құрылатынын
Халық ауызек шығармашылыққа ертегілер жатады. «Өзге туыстас елдерiнен қазақтың
«Қиял-ғажайып ертегiлердегi сол қиял тудырған образдардың өзi арқылы да
Ұлы ұстаз ертегiлердiң тәрбиелiк мәнiн терең ашып, «Адамдағы кейдiктi,
«Қоғамдық салт-сана: үстемдiк пен теңсiздiктi, зорлық пен қарсылықты, байлық
Қазақ халқының дәстүрлi айтыс өнерiнiң этнопедагогикада алатын орны өзгеше.
Халықтың шығармашылық мұрасында халықтық тәрбие жөніндегі жинақталған нақыл сөздері,
Халық педагогикасы - ұлттық тәжірибелер мен тағлымдардан тұратын бай
Ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық тәлім-тәрбиенің белгілі жүйсінде жас буын
Демек, халықтық педагогика -тәлімдік-тәрбиелік ой-пікірдің бастауы, халықтың рухани мұрасы.
Ертегілер баланы қызықтырады, сөзді тыңдай білуге үйретеді, оның қиялын
Ауыз әңгімелер шыншылдыққа, елін сүйіп, еңбек етуге, зұлымдықпен күресе
Жаңылтпаштар оқушының тілін ширатады, жаңылтпаштың дүниетанымдық түрлері мен тәрбиелік
Мектептерде оқыту процесінде, сабақ үстінде адамгершілікке тәрбиелеу жолдары үнемі
Сыныптағы оқушының іс-қимылы, әдептілігі, сөйлеу үлгісі -бәрі халық этикасынан
Қазақ халқының экономикалық және қоғамдық құрылысы, сондай-ақ тұрмыс-тіршілігі мен
Ұжымдық көркем шығармашылық саналатын халық ауызекі шығармашылығы халықтың еңбек
Халық ауызекі шығармашылығының тәрбиелік мүмкіндіктері туралы көзқарастар мен ондағы
Фольклор — кез келген халықтың рухани мәдениетінің шыңы.
Фольклор — ағылшынның folklore деген сөзінен шыққан, халықтық даналық
«Жазу-сызу өнері болмаған ерте кезде қазақ халқы өзінің тұрмыс-тіршілігі,
В.Г.Белинский «Халық немесе тайпа жазу өнерін білмеуі мүмкін, бірақ
Қай халықтың болмасын заттық, рухани мәдениетінің жиналу, жариялану, зерттелу
Қазақ ауыз әдебиеті үлгілерін ел арасынан жинау және баспа
Қазақ ауыз әдебиеті үлгілерінің ел арасынан XIX ғасырда ғылыми
Сонымен, халық ауызекі шығармашылығының басқа түрлері сияқты, шешендік сөздердің
Халық балалар мен жастардың адамгершілік тәрбиесін қалыптастыруда ауыз әдебиетінің
«...Кейде бүкіл бір ертек жұмбақтан тұрады. Әңгімелі әсем жыр,
Жұмбақтардың тақырыптары сан алуан. С.Садырбаевтың еңбегінде оларды былайша топтаған:
Қай топтағы жұмбақты алсақ та, олардың бәрі адамның логикалық
Бастауыш сынып оқушыларын жан-жақты жетілген, адамгершілік мәдениеті жоғары азамат
Айтыс - қазақ ауыз әдебиетінің аса мол дамыған дербес
Халқымыз ертеден ол тілді, орақ ауызды ақындарды құрметтеп, олардың
Халық ауыз әдебиетіндегі ұсақ жанрлар деп аталатын жұмбақ, жаңылтпаш,
Жаңылтпаш – мектеп жасына дейінгі балалар мен бастауыш мектеп
Жаңылтпаштарды жаттап, жаттыға айту арқылы баланың ана тілін ардақтау,
Бастауыш сынып мұғаліміне жүктелер міндет көп. Алдына келген «Ақ
Жаңылтпаштарды тіл дамыту құралы десек, мұғалімінің міндеті- оларды балардың
Сабақ процесінде, оның ішінде сауат ашу сабақтарында жаңылтпаштарды қолданудың
- әр дыбысты өту барысында оның акустика-артикуляциялық ерекшеліктерін ескере
- мұғалімнің түсіндірмесімен немесе сөздік жұмысын жүргізу нәтижесінде мағынасы
- кейіпкерлердің жағымды және жағымсыз қылықтарын баяндайтын қысқа да
- «Туғанда дүние есігін өлеңімен ашатын» қазақ баласына өлең,
- шапшандыққа, аңғарымпаздыққа, жиналыққа баулу;
- есте сақтау қабілетін дамыту,
- «Жаңылтпаш» деген ұғым «Әліппеден кейіңгі кезенде» ендіріліп, арнайы
Жеке дыбыстарды таныстыру сабақтарында сол дыбыстарға сәйкес жазылған жаңылтпаштарды
Мысалы, «Аа» дыбысы мен әрпін таныстыру сабағында оқулықтағы суретке
«Тт» дыбыс мен әрпін өткенде оқулықта таудың суреті беріледі:
Т дыбыстығын дұрыс дыбыстату үшін: «Тас тостаған, тас тостаған
Шүу асау да құрық тисе, жуас ау деген сияқты
Ал «З» дыбысын өткенде Қаз – маңғаз деген жаңылтпашты,
Шуақтаған ботамды
Суға апарып шудаладым.
Шудалаған шудасын
Суға салдым.
Суға малдым,
Судан алдым деп келетін жаңылтпаштардың маңызы ерекше.
Балалар жаңылтпаштар мазмұнын жаттап қана қоймай, жаза біледі. Осы
Сарбас маубас
Сарбас маубас
Жата-жата
Жауыр жамбас деген жаңылтпаш мәтінімен мазмұндас келеді, Ө.Тұрманжановтың «Бір
Қырғи қызыл етті қылғи-қылғи
Құғынып алды
Қырғи қылғи-қылғи
Құмығып қалды деген жаңылтпаштарды қолдануға болады.
Ал «Кім неден күшті?» ертегісінде
Құжырыдан
Құжынаған
Құмырсқа шықты, жұмысқа асықты деген жаңылтпаш мәтінін жаттату әбден
Тәрбиелегі басты мәселе балалардың тұлға аралық қатынасын дамыту, яғни
Балалардың танымдық түрткілерін дамытуда өздерінің артықшылығы мен кемшілігін көре
Бастауыш мектепте білімді игеруге қажетті дағдылардың дамуын қалыптастыруымен бірге
Тәрбиені ізгілендірудегі басты мақсат оқушыларды ұлттық және жалпы адамзаттық
Сонымен қатар бастауыш сынып балаларының ішкі жан дүниесіне әсер
Бастауыш мектептің бірінші сыныбында балаларды айналамен, табиғатпен қарым-қатынас орнатуға
Өркениетті елдегі адамдар өмірі мен табиғаттағы тіршіліктің арасындағы байланысты
Халықтың шығармашылық мұрасында халықтық тәрбие жөніндегі жинақталған нақыл сөздері,
Халыктық педагогикада рухани мәдениеттің басқа көріністері сияқты адамның балалар
Халық педагогикасы - ұлттық тәжірибелер мен тағлымдардан тұратын бай
Екінші тарау Бастауыш мектепте оқыту процесінде қазақ халық ауызекі
2.1. Бастауыш мектепте оқу процесінде қазақ халық ауызекі шығармашылығын
Кіші жастағы оқушылар алған білімдеріне, өмірден жинақтаған азды-көпті тәжірибелеріне
Балалардың бойында қайырымдылық қасиетті сіңіре білуіміз қажет. Ол үшін
а) бала ұстаған заттың өз орнында және гигиеналық талапқа
ә) баланың талабының қанағаттануы қажет
б) мұғалімнің жеке басының үлгі-өнегесі, мәдениеттілігі, байсалдылығы, мейірімділігі т.б.
в) балалар өмірінің бағдарламалық талапқа сай дұрыс ұйымдастырылуы.
Халық ауыз әдебиеті-халық шежіресі. Қазақ ауыз әдебиеті-талай ғасырлардан келе
Сондықтан осы мол байлықтың қайнар бұлағынан жас жеткіншектерді сусындату,
Себебі жас жеткіншектердің дүниетанымының, адамгершілік қасиеттері мен мәдениетінің негізін
Жазба әдебиетінің негізін салушы классик ақын А. Құнанбаев қазақ
а)”Кезекті бір жануар
Үстінде екі тауы бар”
ә)Екі айнасы бар, екі найзасы бар
Төрт жылтырмағы бар
Бір сыбыртқысы бар, т.б.
Математикадан қолданған ауыз әдебиетінің бір бөлігі санамақтарда баланың ойлау
Бір дегенің-білеу
Екі дегенің-егеу
Үш дегенің-үскі
Төрт дегенің-төсек
Бес дегенің-бесік
Ертегілерді қуыршақтарды ойнату арқылы да бауырмалдық пен сезімталдылыққа тәрбиелеуге
Бастауыш сыныпта балаларды қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрпын жоғалтпай,
Мұғалім мына мақсаттар бойынша жұмыс істейді: Оқушылардың ой-өрісін, білім
Осы мақсатта оқушыларға «Зат есімнің тәуелдеулі түрін» түсіндіру үшін,
«Жалпы есім мен жалқы есім» тақырыбын өткенде ойша саяхат
Әліппе сабағында қазақ халқының өмірі, жан-жануарлары, киім-кешектері, үй жиһаздары,
Бір дегенің-бөрік,
Кисем бойға көрік.
Екі дегенім-етік,
Киер сәнді етәп.
Үш дегенің-ішік,
Теріден тігер пішіп.
Төрт дегенің-тұмақ,
Қыста кисең жылы-ақ.
Бес дегенім-байпақ,
Іші жылы тайпақ.
Алты дегенім-алқа,
Мойныңа тақ, ал да
Жеті дегенім-жейде,
Кір болмасын кейде.
Сегіз дегенім-сенсең,
Тонның жылысы сенсең.
Тоғыз дегенім-телпек,
Болма бала тентек.
Он дегенің-оймақ,
Жүрме босқа ойнап.
Мұғалімнің басты мақсаты-бес санын танытып қана қоймай балаларды ұрлық
Халқымыздың тәлім-тәрбиелік мәдениетінің ішкі бастау, түп төркіндері-сонау есте жоқ,
Адамым көп деп топтанба,
Малым көп деп мақтанба,
Білгішсініп сұқтанба.
Бәрімізден де зор бар,
Мың асқанға-бір тосқан.
Ал қарны тойса, «құдайын» ұмытып, кешегі досын бүгін танымайтындар
Тасыма, жігіт, тасыма,
Тасыған жетер басыңа
Ителгідей томсарсаң,
Кім келеді қасыңа?
Күшігіндей солқылдап,
Күлгенің не досыңа?
деп басу айтып, сабасына түсуге кеңес береді.
Қазақша қонақ дастарханға ризалық білдіріп, үй иесіне игі тілек
Бөршіл, бөршіл, бөршіл бол,
Боз торғайдай төлшіл бол...
Тәңір берген нәсібең,
Тепкілесе кетпесін...
деп түйдектете келіп, «Балаң көп болсын, тұрмысың жақсы, бақытың
Өлгенде кісінің жан күйер жақынына, ағайын-туысына арналған көңіл айту,
Арыстанның белгісі-
Айналып кетсе артына,
Ақырмайды деп еді.
Нар түйенің белгісі-
Қабырғасын сөгіп қазы алса,
Бақырмайды деп еді.
Нағыз туған есіл ер
Қасірет-қайғы тартса да,
“Аһ” ұрмайды деп еді.
Балаға математиканы оқытудағы қазақ халқының іс-тәжірибесінің ғасырлар бойы қалыптасып,
Ауызекі поэтикалық шығармашылықтың өте бай үлгілерінің бірі-ойындар мен ойын-өлеңдері
Сюжеттік-рольдік ойындар сан араласып келетін және санауға негізделетін шағын
Қаламақ жаттығу ойындары балаларды анық сөйлеуге дайындайды, сандарды дұрыс
Қазақ халық санамақтары балаға жақсы таныс қоршаған дүние заттары
Санамақтарды қолдану барысында оның мазмұнының түсініктілігін қамтамасыз ету қажет.
Балалар ойынының қызықты да пайдалы түрлерінің бірі-жаңылтпаштар тақырыпқа өте
-заттарды салыстыруға үйрететін жаңылтпаштар:
Ақ қақпақты көк қобди,
Көк қақпақты ақ қобди.
Ақ тай ақ па?
Қара тай ақ па?
-сандардың атауларын дұрыс, анық айтуға жаттықтыратын жаңылтпаштар:
Төсек үстінде төрт бөрік,
Төртеуі де көк бөрік,
Төртеуінде көк бөрік.
т.б.
Пеш ішінде-бес мысық,
Пеш үстінде-бес мысық
Бес күзетші-бес мысық.
-есептер сипатында тұжырымдалып, есептеу қабілеттерін жетілдіретін жаңылтпаштар:
Үш кіші ішік піштім,
Бес кіші ішік піштім,
Неше кіші ішік піштім?
Қырық үш қызғыш құсқа,
Қырық үш қызғыш құс қосса,
қанша қызғыш құс болады?
-шамалардың өлшем бірліктері туралы ұғым қалыптастыратын жаңылтпаштар:
Бес мыс теңге,
Бес мыс теңге,
Бес мың күміс теңге.
Бір түп тұт,
Бір тұп тұтта,
Бір пұт тұт, т.б.
Мұндай жаңылтпаштар математиканы оқытуда бала тілін ширатудың құралы бола
Жаңылтпаш сөздері ұйқасты, қызықты және күлдіргі болып келеді. Бастауыш
Жалпы, ойындарды математиканы оқытудың құралы не әдіс-тәсілі ретінде пайдаланудың
-математикалық білім, біліктілік, дағдыны қалыптастыруға септігін тигізеді;
-оқушылардың бойында адамгершілік ізгі қасиеттерді тәрбиелеуге ықпал етеді;
-оқу-танымдық іс-әрекетті белсендіреді;
-халқымыздың тұрмыс-тіршілігінен мағлұмат береді.
Қазақ халық ойындарын математиканы оқыту процесінде қолданғанда, ойын процесі
Математиканы оқытудың құралы бола алатын жұмбақтарды былайша топтауға болады:
- қандай да бір заттың немесе құбылыстың сандық
-зат немесе құбылыс бөліктерінің, жаратылыс иелері мүшелерінің сандық мәнін
Сан ұғымын қазақ халқы аса қастерлеп, дәріптеп отырған, оған
“Отыз тістен шыққан сөз, отыз рулы елге тарайды ”,
Разряд бірліктерінің (бірлік, ондық, жүздік, мыңдық) арасындағы қатынасты тағайындаудың,
Мақал-мәтелдердің ішінде шамалар және олардың өлшем бірліктері туралы білімді
Мақал-мәтелдерге жасаған осы қысқаша шолудың өзінен-ақ балаға математикалық білімді
Бастауыш мектепте математиканы оқыту процесінде мақал-мәтелдермен жұмыс істеу жоспарын
мақал-мәтелдің мәтінін хабарлау;
мақал-мәтелдің мәтінін талдау;
мақал-мәтелдің мазмұнын математикалық тұрғыдан талдау.
Мақал-мәтелдерді пайдаланудың педагогикалық мүмкіндіктері: бастауыш сынып оқушыларына терең білім
Балалардың математикалық білімдерін дамыта түсуде қазақ халқының жұмбақ айтысы
Сыныптан тыс жұмыстарда, үйірме отырыстарында осындай шешендік толғауларды талдау,
Халық ауызекі шығармашылығының аса бір қызықты саласы - қазақ
Қысқа да, тұжырымды қазақ халқының ауызша есептері балалардың дүниетанымын
Есептерді математикалық сайыстарда және үйірме отырыстарында пайдалануға болады.
Халықтық есептердi шығару жұмысын ұйымдастыруда бастауыш мектеп математикасындағы дәстүрлі
Сондықтан мұндай есептермен жұмыс iстеу кезеңдерi төмендегiдей болады:
1. Есептiң мазмұны бойынша жұмыс, яғни есеп мәтiнiн оқу,
2. Есептiң мәтiнiн талдау, яғни белгiлi және белгiсiз шамалар
3. Есептiң математикалық мазмұнының көрнекi моделiн құрастыру (графикалық, схема
4. Есептiң шешiмiн жазу (өрнек, теңдеу т.б.).
5. Есеп сұрағына жауап беру және дұрыстығын тексеру.
3-сыныпқа арналған “Малды айырбастау” есебiн қарастырайық:
“Қойлы шаруа малын iрiлендiрудi ұйғарады. Түйесi, жылқысы және сиыры
– Iнгенiмнiң әр жiлiгi – 2 қой, биемнiң 2
– Жарайды, келiсем, - дейдi уақ малды шаруа.
Келiсiм бойынша шаруа қойларын айдап апарып бередi де, айырбасқа
Есептiң сұрағы: Шаруа айырбасқа барлығы қанша қой бердi?”
Есептiң мазмұнына сәйкес кiрiспе әңгiме жүргiзуге болады: “Қазақ халқының
Есептi талдауға берiлiтiн сұрақтар мынадай:
– Қойлы шаруа қандай малдарын iрiлендiрген? (iнген, бие, сиыр.)
– Iнгеннiң әр жiлiгi неше қой? (2 қой)
– Егер 1 жiлiк 2 қой болса, 12 жiлiк
– Биенiң 2 жiлiгi неше қой? (3 қой).
–Биенiң 2 жiлiгi 3 қой болса, 12 жiлiк қанша
-Сиырдың 1 аяғы 4 қой болса, 4 аяғы неше
(4 қой).
Есептiң қысқаша мазмұнын былай беруге болады:
Iнгенiң 1 жiлiгi – 2 қой
Биенiң 2 жiлiгi – 3 қой
Сиырдың 1 аяғы – 1 қой
Шешуi: 12х2=24
(12:2)x3=18
1x4=4
24+18+4=46
Жауабы: iнгенге – 24 қой, биеге –18 қой, сиырға
Сонымен, қазақ халық есептерiнiң мазмұнын талдау, шығару әдiстемесiн айқындау
1) бiлiмдiлiк: бағдарламалық талаптарға сай бiлiм, біліктілік және дағдыны
2) тәрбиелiк: ұлттық сана-сезiмдi қалыптастырады, адамгершiлiк асыл қасиеттердi бойға
3) дамытушылық: ақыл-ойды, логиканы дамытады, ойлаудың математикалық стилiн қалыптастырады,
4) танымдық: халықтың тұрмыс-тiршiлiгiмен, өмiр тәжiрибесiмен, кәсiби еңбегiмен
Ұрпақтан ұрпаққа мирас болып келе жатқан халық музыкасының да
Халық әндері өзінің қарапайымдылығымен, әсем әуезділігімен табиғаттың, өмірдің, тұрмыстың
2.2. Бастауыш мектепте оқу процесінде қазақ халық ауызекі шығармашылығын
Біздің зерттеу жұмысымыздың максаты оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларына
Біз зерттеуіміздің мақсатын анықтау барысында бастауыш сыныптың оқулықтары мен
Жұмыс тиімділігі төмендегідей өлшемдер бойынша анықталады:
Білімді меңгеру деңгейі.
Іскерлік пен дағдыны қалыптастыру деңгейі.
Оқу үлгерімі.
Білімді меңгеру деңгейін біз төмендегідей көрсеткіштер бойынша анықтадық (А.А.Кузнецов
Саналылық.
Беріктік.
Шоғырланушылық (мобильность).
Саналылық оқу материалдарын қайта жаңғырту қабілеті.
Беріктік ұзақ уақытқа дейін оқу материалын есте сақтау
Шоғырланушылық оқушының меңгерген білімін келешекте әр түрлі оқу
Осы белгілерді айқындау нәтижесі бойынша төмендегідей деңгейлері көрсетілді: жоғары,
Саналылықтың жоғары деңгейі.
Берік, білімді қатесіз жаңғырту.
Ережені мысал арқылы түсіндіру.
Берілген ережеге мысалдар келтіру.
Саналылықтың орташа деңгейі.
Білімді 1-2 қатемен жаңғырту.
Ережені мысал арқылы қарапайым қателермен түсіндіру.
1-2 қатемен ережеге мысалдар келтіру.
Саналылықтың төменгі деңгейі.
3 және одан да көп қатемен ережені орындау.
Ережені түсіндіруде өрескел қателер жіберу.
Мысалды мұғалімнің көмегімен келтіру.
Беріктіктің деңгейлері:
Жоғары деңгейі: Оқу материалын алғаш тапсырғаннан кейін бірінші күні
Орташа деңгейі: Оқу материалын алғаш тапсырғаннан кейін 2-3 қатемен
Төменгі деңгейі: Оқу материалын мұғалімнің көмегімен жаңғырту.
Шоғырланушылық деңгейлері:
Жоғары деңгей: Оқушылардың басқа бір тақырып бойынша алған білімдерін
Орташа деңгей: Оқушылардың басқа бір тақырып бойынша алған білімдерін
Төменгі деңгей: Оқушылардың басқа бір тақырып бойынша алған білімдерін
Іскерлік пен дағдының қалыптасу деңгейі төмендегідей көрсеткіштермен сипатталады:
Нақтылық.
Жылдамдық.
Дербестілік.
Нақтылық тапсырманы дұрыс орындау.
Жоғары деңгей: тапсырманы қатесіз орындау.
Орташа деңгей: тапсырманы қарапайым қателермен орындау.
Төменгі деңгей: тапсырманы 50% қатемен орындау.
Жылдамдық тапсырманы белгілі бір уақыт аралығында орындау.
Жоғары деңгей: тапсырманы көрсетілген уақытта орындау.
Орташа деңгей: тапсырманы берілген уақыттан 1-2 минут кеш орындау.
Төменгі деңгей: тапсырманы берілген уақыттан 3 және одан көп
Дербестілік - өзбетімен орындаушылықтың әртүрлі сатысында тапсырманы орындау.
Жоғары деңгей: тапсырманы ешкімнің көмегінсіз өзбетімен орындау.
Орташа деңгей: тапсырманың кейбір жерлерін мұғалімнің көмегімен орындау.
Төменгі деңгей: тапсырманың 50% мұғалімнің көмегімен орындау.
Оқушылардың оқу үлгерімі орташа балды, материалды меңгеру сапасының пайызын
Эксперименттік жұмыс 3 кезеңді қамтыды: анықтау, қалыптастыру және бақылау.
Енді, осы бақылау жұмысының нәтижелерін салыстырайық.
Математика пәні бойынша бірінші бақылау нәтижелері:
Саналылық көрсеткіші:
Жоғары деңгей 42%/8 оқушы/
Орташа деңгей 37% /7 оқушы/
Төменгі деңгей 21% /4 оқушы/
Беріктік көрсеткіші:
Жоғары деңгей 15%/3 оқушы/
Орташа деңгей 37%/7 оқушы/
Төменгі деңгей 48%/9 оқушы/
Шоғырланушылық көрсеткіші:
Жоғары деңгей 32%/6 оқушы/
Орташа деңгей 32%/6 оқушы/
Төменгі деңгей 37%/7 оқушы/
Екінші бақылау нәтижелері бойынша:
Саналылық көрсеткіші:
Жоғары деңгей 53%/10 оқушы/
Орташа деңгей 42% /8 оқушы/
Төменгі деңгей 5% /1 оқушы/
Беріктік көрсеткіші:
Жоғары деңгей 53%/10 оқушы/
Орташа деңгей 37%/7 оқушы/
Төменгі деңгей 10%/2 оқушы/
Шоғырланушылық көрсеткіші:
Жоғары деңгей 48%/9 оқушы/
Орташа деңгей 42%/8 оқушы/
Төменгі деңгей 10%/2 оқушы/
Жалпы алғанда математикадан екі бақылаудың нәтижелеріне сүйенсек, саналылықтың жоғары
Беріктіктің жоғары деңгейі 7 оқушыға, 37% артты, орташа деңгей
Шоғырланушылықтың жоғары деңгейі 3 оқушыға, 15% артты, орташа деңгей
Математика пәні бойынша оқушыларда іскерлік пен дағдының қалыптасу деңгейі
Математика пәні бойынша бірінші бақылау нәтижелері:
Дербестілік
Жоғары деңгей 37%/7 оқушы/
Орташа деңгей 21% /4 оқушы/
Төменгі деңгей 42% /8 оқушы/
Нақтылық
Жоғары деңгей 10%/2 оқушы/
Орташа деңгей 48%/9 оқушы/
Төменгі деңгей 42%/8 оқушы/
Жылдамдық
Жоғары деңгей 21%/4 оқушы/
Орташа деңгей 37%/7 оқушы/
Төменгі деңгей 42%/8 оқушы/
Екінші бақылау нәтижелері бойынша:
Дербестілік
Жоғары деңгей 48%/9 оқушы/
Орташа деңгей 48% /9 оқушы/
Төменгі деңгей 5% /1 оқушы/
Нақтылық
Жоғары деңгей 37%/7 оқушы/
Орташа деңгей 42%/8 оқушы/
Төменгі деңгей 21%/4 оқушы/
Жылдамдық
Жоғары деңгей 32%/6 оқушы/
Орташа деңгей 36%/7 оқушы/
Төменгі деңгей 32%/6 оқушы/
Жалпы алғанда математикадан екі бақылаудың нәтижелеріне сүйенсек, дербестіліктің жоғары
Нақтылықтың жоғары деңнгейі 5 оқушыға, 26% артты, орташа деңгей
Жылдамдықтың жоғары деңгейі 2 оқушыға, 10% артты, орташа деңгей
Бастауыш сынып оқушыларының білім, іскерлік пен дағдының қалыптасу деңгейін
1 кесте – Бастауыш сынып оқушыларының білім, білік пен
Пәндер Деңгейлері Бақылау тобы Эксперименттік тобы
Білімді меңгеру деңгейі білік пен дағдыны қалыптастыру деңгейі Білімді
Математика Жоғары 9 (47%) 5 (26%) 10 (53%) 6
Орташа 6 (32%) 7 (37%) 8 (42%) 9 (48%)
Төмен 4 (21%) 7 (37%) 1 (5%) 4 (20%)
Бірінші бақылау алғаннан кейін 3-сынып оқушыларының оқу үлгерімі бойынша
Математика
Орташа балл 3,7
Сапасы 53%
Үлгерімі 100%
Екінші бақылау алғаннан кейін екінші сынып оқушыларының оқу үлгерімі
Математика.
Орташа балл 4,4
Сапасы 84%
Үлгерімі 100%
Кестедегі көрініс эксперимент тобы мен бақылау тобындағы оқушылардың халық
Қорытынды
Ғылыми педагогикалық және фольклортану бойынша зерттеулерді теориялық талдау, бастауыш
1. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді оқып-үйрену және талдау халық ауызек шығармашылық
2. Қазақ халқының ауызекі шығармашылығын оқып-үйрену және теориялық тұрғыдан
3. Бастауыш сынып оқушыларына адамгершілік тәрбие берудің бірден-бір құралы-қазақ
4. Дұрыс, жүйелі, алдына белгілі мақсат қойып, белгілі бір
5. Бастауыш сынып оқушыларына қазақ халқының ауызекі шығармашылығы пайдалану
6. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері ұсынылған жүйенің оқушылардың сабаққа деген
Бастауыш мектепте қазақ халқының ауызекі шығармашылығы пайдалану мәселесі зерттеу
- бастауыш сынып оқушыларының білім сапасын арттыруда қазақ халқының
- әрбір сабақтарда және пән бойынша жүргізілетін сыныптан тыс
- қазақ халқының ауызекі шығармашылығы арқылы әртүрлі жұмыс формаларының
Ұсынылып отырған проблема өте күрделі болғандықтан, оның көптеген салаларын
Әдебиеттер тізімі
Адамбаев Б. Халық даналығы. - Алматы: Мектеп, 1976. -1596.
Адамгершілікке тәрбиелеу әліппесі //Ред.басқарған И.А.Каиров, О.С.Богданова.- Алматы:Мектеп, 1988.- 345
Аймауытұлы Ж. Психология.-Алматы:Рауан,1993.-312 б.
Ақ сандық, көк сандық //Құраст: Ш.Ибраөв - Алматы: Жазушы,
Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары.-Алматы:Ғылым, 1994.
Арамавичюте В. Нравственное воспитание учащихся средних учебных заведений: Учеб.пособие.-
Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті.-Алматы:Мектеп, 1974.-1766.
Әуезов М. Жұмбақгар туралы (Жұмбактар жинағы). - Алматы, 1940.
Әбішева Р.М. Қазақ халқының ауызекі шығармашылығы арқылы бастауыш сынып
Әлем. Альманах: Өлендер, очерктер, өңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1991.- 4966.
Әл-Фараби. Философиялық трактатгар.-Алматы: Ғылым, 1973.- 215 б.
Бахтиярова Г.Р. Педагогикалық пәндерді оқытуда қазақ этнопедагогикасы материалдарын пайдалану.
Белинский В.Г. Избранные педагогические сочинения. — М.: АПН РСФСР,1948.
Бержанов К., Мусин С. Педагогика тарихы.-Алматы:Мектеп, 1971.
Богданова О.С. Содержание и методика этических бесед с младшими
Воспитание сознателыной дисциплины и культуры поведения школьников: Из опыта
Вульфов В.З., Поташкин М.М.. Организатор внеклассной и внешкольный воспитательной
Гавриловец К.В., Казимирская И.И. Нравственно-эстетическое воспитание школьников: Кн.для учителя.-
Ғажайып бау //Құраст: Қ.Саттаров - Алматы:Мектеп, 1989.- 1356.
Горький М. О литературе. Литературно-критические статьи. — М.: Советский
Гуманистическое воспитание школьников //Науч. Ред. Я.И.Ханбиков. - Казань: Изд-во
Дюсембінова Р.Қ. Қазақ этнопедагогикасын мектептің оқу
Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім - тәрбиесі.
Жұмабаев М. Педагогика.-Алматы: Ана тілі, 1992.-160 б.
Қазақ жұмбақтары. - Алматы: Ана тілі, 1993. - 112
Қазақ мақал - мәтелдері. - Алматы: Ана тілі, 1993.
Казақ совет энциклопедиясы. — Алматы, 1972. — 112-6.
Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандарты. - Алматы: РБК,
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы. – Алматы: «Дастан» баспасы,
Кайкаус. Қабуснама / Өзб. ауд. Т. Айнабеков.- Алматы: Балауса,
Қалиев С.Қ. Қазақтың халықтық тәлім - тәрбиесінің ғылыми -
Калюжный А.А. Роль учителя в нравственном воспитании школыников.- Алматы.
Қаплиева А. Тәрбие өзегі -рухани адамгершілік құндылықтар негізінде //
Қожахметова К.Ж. Сынып жетекшісі. (Оқу құралы). -Алматы:Әлем, 2000.-
Қоянбаев Ж.Б. Педагогика.- Алматы. 1991.- 240 б.
Крупская Н.К. Тандамалы педагогикалық шығармалары.-Алматы: Мектеп, 1973. - 730
Кунц О.Р. Воспитание нравственных отношений в коллективе учащихся. Пермь,
Құнанбаев А. Шығармалар жинағы.- Алматы:Жазушы, 1986.
Луначарский А.В. О воспитании и образовании. - М., 1976.
Макаев В.В. Некоторые особенности формирования нравственных убеждений //Проблемы формирования
Макаренко А.С. Собрание соч. в 5 - томах. Т.
Мен - Адаммын: Жеке тұлғаны рухани адамгершілік дамытуға арналған
Наурызбаев Ж.Ж. Ұлттық мектептің
Новые технологии воспитательного процесса// Н.Е.Щуркова, В.Ю.Питюков, А.П.Савченко, Е.А.Осипова.-
Новые исследования в педагогических науках // отв.ред. М.Н.Скаткин.- М.:Педагогика.-
Нравственное воспитание школьников/ Под ред. И.С.Маренько.- М.: Просвещение, 1969.
Оқушыларды саналы тәртіпке және мінез- құлық мәдениетіне тәрбиелеу: Жұмыс
Оразбекова К. Иман және инабат.- Алматы. «Ана тілі», 1993.-152бет.
Примерное содержание воспитания школьников: Рекомендации по организации системы воспитательной
Габдуллин М. Казак халқының ауыз әдебиеті.-Алматы:Санат, 1996.-56.
Радлов В.В. Алтын сандық. — Алматы: Ана тілі, 1990.
Сағындықов Е. Ұлттық ойындарды оқу-тәрбие ісінде пайдалану. -
Сарбасова Қ.А. Бастауыш сыныптарда математикадан сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру:
Сарсенбаев Н.С. Обычаи и традиции
Сластенин В А Формирование личности учителя советской школы в
Смирнов Н.А. Этика и этикет младших школьников: Пособие
Сухомлинский В.А.. Как воспитать настоящего человека: Этика ком. воспитания:
Сухомлинский В.А..О6 умственном воспитании/ сост. и авт.вступ.ст. М.И.Мухин.- Киев:
Табылдиев Ә.Халық тағылымы.- Алматы:Қазақ университеті,1992.- 198 б.
Табылдиев Ә. Тағылым. Алматы «Рауан», 1995.- 236 б.
Толстой Л.Н. Педагогические сочинения. - М., 1953. -216 с.
Қосымша № 1
Сабақ тақырыбы: Көпбұрыштың периметрі
Сабақ мақсаттары: 1) Көпбұрыштың қабырғаларын өлшеу және олардың ұзындықтарының
Сабақтың көрнекілігі; түрлі-түсті бор. Геометриялық фигуралар.
Сабақ өткізу әдісі: Сын турғысынан ойлауды дамыту технологиясы
Сабақ барысы.
I. Ұйымдастыру кезеңі. Психологиялық дайындық.
Сабақты бастамас бұрын, оқушыларды ұйымдастырып, психологиялық дайындық жүргізіп, көңілдендіріп
Яғни: Кел, балалар, келіңдер,
Математиканы көріңдер.
Қане, қарап шығыңдар,
Білім барда оқу бар, - шумағын баяу, шапшаңырақ, өте
Қызықтыру. Ой ашар.
"Геометриялық эстафета".
Дидактикалық мақсаты: оқушылардың көпбұрыштарды еркін өлшеммен сызу және оның
Құрал жабдықтар: тақта, түрлі-түсті борлар, сызғыштар.
Мазмуны: Үш топқа бөлініп, оларға: "Тақтада кез келген бес
Осыған сәйкес алғашқы үш оқушы тақтада еркін өлшеммен бес
Ребус "Периметр".
"Не білемін?" кестесін толтыру.
IV. Жаңа сабақ. "Не білгім келеді?'1 кестесін толтыру. Мағынаны
Периметр
Маусым айында Египет астанасын-да жарык, жұлдыз - Сириус көрінеді.
Істің мәнісі мынада еді: Ніл өзені тасыған шақта әр
Ерте кездегі адамдарға тек фигуралардың аудандарын ғана емес, әртүрлі
Периметр гректерден аударғанда айнала өлшеймін деген мағынаны білдіреді.
Оқу-танысу. Топпен жүмыс. Әңгімелеуге дайындық. Сұрақ қою.
Оқулықпен жұмыс. №6,
9 + 5-14 14-5 = 9
19 + 5 = 24 24-5=19
29 + 5 = 34 т.с.с.
№5 (ауызша).
Бос төркөздерді толтыр. Мәні 16-ға тең болатын қосындыларды бір
16
9
8
Математикалық өлең-есеп "Кетті бірге нешеуі?".
Кездесіп бір топ аңмен,
Болды отыз бас, малменен
Олар кетті һам достасып,
Үш түлкімен қоштасып,
Әуре болып құмар басқа,
Кулкі болма зерек досқа.
. Тендеуді ойлап кұрыңыз,
Сан қанша, айта тұрыныз?
Шешуі: х + 3 - 30 х=27
Оқулықпен жүмыс. №2. Есеп құрастыр және шығар.
а) Сәбидің шұлығы - 30 теңге
Сәбидің қолғабы -?10 теңге арзан.
ә) Сәбидің шұлығы - 30 теңге 1
Сәбидің қолғабы - ? 10 теңге арзан
V. Жаңа сабақты пысықтау. Сонымен, бүгін сабақта нені білдік?
V!, Сабақты қорыту.
1-топ. Математкалық өлең.
Математика - толған тәртіп, мағына мен мән,
Математика - толған тамаша
Зандылық сан,
Математика - толып жатқан терең сыр, Шетсіз, шексіз дариядай
2-топ. Сөзжүмбақ.
Көлдененінен:
1. Жеті күн.
2. Көпбұрыштың қабырғаларының қосындысы
3. Сынық.
Т і г і н е н : 1.
З-топ. Математикалық жұмбақ "Бұл не?".
1. Жоқ өзінде бас та,
Қас та, мойын да.
Ұзындығы жазулы тур бойында. (Сызғыш)
2. Айқасқан екі таяқ,
Тұрады жоқты сұрап, (х)
VII. Бағалау.
Қосымша №2
Сабақтың тақырыбы: Текшенің көлемі және оны табу тәсілі.
Сабақтың мақсаты:
Оқушыларды текшемен және оның көлемін табуға үйрету.
Текше жайлы білімдерін жетілдіру және дамыту
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру.
Көрнекілігі: плакатқа салынған текше суреті, текше.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі.
оқушылардың назарын сабаққа аудару.
Үй тапсырмасын тексеру.
№6 102 бет.
Жаңа тақырыппен жұмыс:
Жаңа тақырыппен таныстыру. «Сиқырлы сандықша» тапсырмасы. Бұл сандықшада қазақтың
№1 тапсырманы орындаудан басталады.
Мынау текше (текше суреті көрсетіледі).Текшенің неше нүктесі бар? (8).
Текшенің неше төбесін көріп тұрсыңдар? (8 төбесі)
Көршілес екі төбесін қосатын кесіндіні оның қыры дейміз. Қараңдаршы
Текшенің тағы несі бар, қарайық. Ұзындығы, ені, биіктігі, яғни
Текшеде тағы не көріп тұрмыз?
Текшенің 6 жағы болады: алдыңғы, артқы, астыңғы, үстіңгі, сол
Бұл жақтар қандай фигуралар? (шаршы). Суреттен текшенің жақтарын көрсетіп,
Сонымен, текшенің неше төбесі бар?
Текшенің қандай өлшемдері бар?
Оның қандай жақтары бар?
№2 тапсырма бойынша балалар алған білімдерін жүйеге келтіреді.(а) есебі
Бірінші суретте баспалдақ неше текшеден құрастырылған? (6)
1-баспалдақ неше және қандай текшелерден құрастырылған? (3 көк)
2-баспалдақ ше? (2 жасыл)
3-баспалдақ ше? (1 қызыл)
Екінші суретте баспалдақ неше текшеден құрастырылған? (11)
1-баспалдақ неше және қандай текшелерден құрастырылған? (5 көк)
2-баспалдақ (4 қызыл)
3-баспалдақ (2 жасыл)
(ә) есебі бойынша суреттегі құрастырма неше текшеден құрастырылғанын табу
Бірінші суретте неше қатар бар? (2 қатар – қызыл,
2 қатарда барлығы неше текше? (12 текше)
3. №3 тапсырма текшенің көлемін табу үшін берілген.
а) - Құрастырма неше қабатқа бөлінген? (3 қабатқа)
- Әр қабатта неше қатар бар? (2 қатар)
- Әр қатарда неше текше бар? (4 текше)
- Барлығы неше текшеден құрастырылған? (24, (3×2)×4=24 немесе 3×(2×4)=24)
- Құрастырманы текше тәріздес деп айтуға бола ма? (Жоқ,
ә) - Құрастырма неше қабатқа бөлінген? (3 қабатқа)
- Әр қабатта неше қатар бар? (3 қатар)
- Әр қатарда неше текше бар? (3 текше)
- Барлығы неше текшеден құрастырылған? (27, 3×3×3=27)
- Құрастырманы текше тәріздес деп айтуға болады ма? (Болады.
4. №5 тапсырманы өздік жұмыс ретінде орындайды.
4÷8=0 (қалд. 4) 3÷9=0 (қалд. 3)
0×8+4=4 0×9+3=3
5. №6 тапсырма.
1/5 – 2см
Барлығы - ?см
Ш: 5×2=10
Ж: Барлығы 10см.
Қорытынды.
Біз бүгін не үйрендік?
Текше жайлы не білдік?
а) неше төбесі бар?
ә) қыры деп нені айтамыз?
б) текшенің өлшемдерін ата.
V. Үйге тапсырма беру.
№4, №6 (2), 103 бет.
VI. Бағалау.
Қосымша № 3
Сабақтың тақырыбы: Қосындыны санға көбейту.
Сабақтың мәқсаттары: 1) Қосындыны санға бөлу тәсілдерін пысықтауға арналған
Логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, оқушының танымдық белсенділігін арттыру;
Окушыларды шапшандыққа, белсенділікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабак.
Сабақтың әдіс-тәсілі: Сұрак.-жауап, сарамандық жұмыс.
Сабақтың көрнекілігі: Кодоскоп, сандық парақшалар, жазба қағаз.
Сабақтың барысы
Оқушыларды үш топқа бөлу. Топ басшысын сайлау. Оқушыны бағалау
№6, 134-бет логикалық есеп. Есепті үш топттан үш балаға
3 Орны ауыстырылған әріпттерден тақырыпты шығарып алу. Математикалық диктант.
З² =6
2 =8
5²г =
4. Тақтамен жұмыс: №1,135-бет.
(200 + 80) : 5 = 280 : 5
5 күнде 1 кітап - 200 (б);
әр күнде - 2 (б) Жауәбы: Айдын
Жұмбақ шешу: Кіруге адам батпайды,
Затыңды аман сактайды. (Сандық)
Сандық қандай фигураға ұқсайды?
Тік төртбұрышқа. Қарама-қарсы қабырғалары өзара параллель.
Енді осы сандықтың ішінен әр топ басшысы келіп тапсырма
Өрнектің мәнін тап:
I II III
(400 + 60) : 2 = 230; (800 +
(690 + 60) : 3 = 250; (500 +
50*2 + 50*6 = 400; 2О'(6О + 2) =
70*3 + 70*4 = 490. (5 + 3)*40
Балалар, көлемді табу үшін не істейміз?
Биіктігін, енін, ұзыңдығын көбейтеміз.
Өлшем бірліктері қандай?
Сантиметр.
Ендеше, сандықтың көлемін табайық.
Кодоскоппен жумыс (ауыэша):
S-18 см2 18 см2: 6 = 3
Үзындығы –бсм (Зсм + 6см)-2= 18см
Ені-?
Р-?
Узындығы7см (7см+2см)*2=18см
Ені ~2см S=7см*2см=14см
Р- ?
Логикалық есептер:
Ғалым Сағыннан 5 жас кіші Сағын қазір 10-да. Ғалым
289 725 533 701
161 275 371 279
128 1000 904 422.
Қосымша № 4
Сабақтың тақырыбы. Кестеден тыс қосу мен азайтуды және көбейту
Сабақтың мақсаттары:
1) Кестелік қосу мен азайтуды; тыс қосу мен
2) Деңгейлік тапсырмалар орындау барысында балалардың ой-өрісін, танымдық қабілетін
3) Ұқыптылыққа, шапшаңдыққа, уйымшылдыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: Деңгейлік тапсырмаларға арналған үлестірмелі қағаздар.
Сабақтың түрі: Жаңа технология (саралап, деңгейлеп оқыту).
Әдісі: Пысықтау, жинақтау. Сабақтың барысы
I. Ұйымдастыру кезеңі.
1. Кезекші арқылы оқушыларды түгендеу.
2. Оқу қүралдарының толықтығы.
3. Оқушының сабаққа дайын-дығы.
4. сыныптың оқушыләрын екі деңгейде аралас-тырып отырғызу.
5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
II. Кіріспе.
Оқушыларға өздігінен жүмыс істей отырып шығармашылық қабілетін арттыру барысында
III. Өздік жұмыс (деңгейлік тап-сырмалар).
1. Кестеден тыс қосу мен азай-туға, көбейту мен
1 + 1=2;
2+1=3; 3
3+1=4;
5+1=5; 5-4=1.
(Санға-санды қосқанда санымыз артып отырады, ал саннан-санды шегергенде кеміп
7. Амалдарды орында:
3 + 2; 5-2;
2. Есеп шығару.
Қорапқа Дана 3 шар, ал Сара 2 шар салды.
Шарты.
Шөшуі.
Жауабы:
3. Салыстыр:
8 П 5 ; 5ПЗ;
II А<
1. Санды өрнектерді бір жолға, әріпті өрнектерді бір
4 + 5; а
2. Бос торкөздерді толтыр:
1. Көстелік қосу мен азайтуды қайталауға арналған ауызша жат-тығулар.
120-3 = 360;
(Қосуды азайтумен, бөлуді көбей-тумен тексеруге болатынын анык,-тап, пысықтау.) деңгей
1. Амалдарды орында: 300-400;
2. Есепті шығар:
Дүкенде 240 кг алма, одан 3 есе кем жузім
Шарты.
Шешуі.
Жауабы:
3. Салыстыр:
4*х =80; х + 30 = 50.
деңгей
1. Амалдарды орында: 64:2 + 43-2;91:13-7; (72:3 -
2. Салыстыр: 5 км П 35 км
52 л : 4 П 20 л - 7
937-578 +296 П 937 - (578 +296).
3. Есеп қүрастыр және шығар:
Қалам - 4
Қарындаш - ? 4-еуі артық
Ш д(
1. Белгісіз санды табу (әріпті өрнек):
10-а = 8;
2. Тұра және түра емес теңдіктер жаз:
3. Жауабын тап:
Бір үйдің 5 ул баласы және олар-дың әрқайсысының бір-бірден
3. Өрнек түрінде жаз және оның мәнін есептеп шығар:
а) 80-нің 4-ке бөліндісі мен 40-тың қосындысын;
ә) 90 және 50 сандарының
1. Тиісті жерге амал таңбасы мен тиісті санды қой:
20 : 5 = 5; 8760 * 8 =
2. Теңдеуді шеш:
(72 - 64) * х - 36 =28.
3. Жауабын тап:
Аулада 28 үй бар, оның 13-нің түйесі, 8-нің сиыры,
Халық ауызекі шығармашылығын адамгершілік тәрбиесінде қолдану идеясы
Мақал – мәтел, жұмбақ жаңылтпаштарды оқыту ерекшеліктері
Этнопедагогика ғылымының қалыптасуы мен дамуы
Сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларға тәрбие берудің ғылыми -теориялық негіздері
Сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларға тәрбие берудің жолдары
Мектептен тыс мекемелердегі тәрбие жұмысы
Мектепте жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстар туралы жалпы сипаттама беру
Сыныптан тыс жұмыс арқылы студенттерді математиканы оқытуға даярлау
Сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларға экологиялық тәрбие берудің теориялық негіздері туралы
Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеуде халық