Кәсіпорынның қаржылық стратегиясына талдау
Дипломдық жұмыс. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жоспарлау
Кіріспе
І-тарау. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жоспарлау
жүзеге асыру............................................................................................................3
Қаржылық стратегия және тактика...............................................................
Қаржылық стратегияны жоспарлаудың мәні және функциялары............3
Стратегиялық жоспардың жүзеге асуын басқару және бағалау
Қаржылық стратегияның құрылымы, мақсаты мен
ІІ-тарау. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясына талдау............................29
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы және оны талдау.............................29
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының
Кәсіпорынның табыстылығын және табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін
ІІІ-тарау. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың қаржылық стратегиясының
Қазақстан Республикасындағы кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қалыптастыру
Нарықтық қатынастар жағдаыйндағы Қазақстан Республикасы
Кәсіпорынның қаржылық статегиясын басқаруды
Қорытынды............................................................................................................86
Қолданылған әдебиеттер.....................................................................................87
Кіріспе
Қаржылық стратегия дегеніміз - ол кәсіпорынның
Ішкі стратегия - кәсіпорынның қызмет ететін қуатын үлкейтуге, негізгі
Сыртқы стратегия - ол қаражаттарды кәсіпорындармен байланысты емес объектілерге
Қаржылық тактика - бұл стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыру
арналған қысқа мерзімді қызмет. Стратегия мен тактика арасында қарама
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзгеше
Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» ел дамуының 2030 жылға дейінгі кезеңге арналған
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылықты жүргізуші
мүмкіндігінше тез және дұрыс бағдар тауып, оны
ұстануына қарай жұмыстарының тиімділігі әр түрлі
болады. Басқаша сөзбен айтқанда, шаруашылықты жүргізуші субъектілердің қызметінің жетістіктері
риалдық, еңбек және қаржы ресурстарын тиімді пайдаланып, еліміздің экономикалық
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының негізі
Кәсіпорынның бюджеттік тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді
І- тарау. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын жоспарлау және жүзеге асыру.
1.1Қаржылық стратегия және тактика
Кәсіпорынның нарықтағы жағдайы өзгеріссіз қалып отыр. Ерте ме, кеш
Бұл сұрақтардың ең біріншісі келесідей: «Кәсіпорынның перспективті дамуы үшін
Стратегиялық қаржылық жоспардың екінші сұрағы инвестициялау көздеріне қатысты. Кәсіпорынның
Меншікті қаржылар кәсіпорын үшін неғүрлым қызықты, өйткені оның тәуелсіздігі
Тартылған қайнар көздердің қаржысы бірінші орынды алады. Фирма басшылығының
Тартылған қаржылар ішкі көздерден де болуы мүмкін. Олардың
ішінде дәстүрлісі болып еңбек ақыға арналған қаржылар табылады. Өз
тауып, бекіткеннен кейін кәсіпорын еңбек ақы қорын жоғарылатқанда
ол автоматты түрде инвестициялау көзі ретінде пайдалануға болатын
қарызды да ұлғайтады. Бұл кезде қаржылардың барлығы айналым
капиталына салымдар ретінде бағытталды, өйткені оларсыз бірде-бір
коммерциялық жоба өмір сүре алмайды.
Займдарды банкирлер мен облигацияшылардан алуға болады. Банкирлер ссуда мен
Жобаны қаржыландыру тәсілін тандауға оның бағыттылығы әсер етуі мүмкін.
Қаржылық стратегия дегеніміз - ол кәсіпорынның
Ішкі стратегия - кәсіпорынның қызмет ететін қуатын үлкейтуге, негізгі
Сыртқы стратегия - ол қаражаттарды кәсіпорындармен байланысты емес объектілерге
Қаржылық тактика - бұл стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыру үшін
Тактиканың мақсаты - кәсіпорынның өтімділігін қамтамасыз етіп, тактикамен бір
1.2 Қаржылық стратегияны жоспарлаудың мәні және функциялары .
Стратегиялық жоспарлау кәсіпорынның өз мақсаттарына жетуі үшін тағайындалған арнайы
Келісу стратегиялық жоспарлау процесінің басқару шешімдерін қабылдауға көмектесетін құрал
ресурстарды бөлу;
сыртқы ортаға бейімделу;
ішкі бірігу;
ұйымдық стратегияны алдын ала көру.
Стратегияның мәні. "Стратегия" сөзі гректің"stategos", "генерал өнері" сөзінен шыққан.
Стратегия – кәсіпорынның мақсаткерлігінің жүзеге асуын және мақсаттарына
Тактика тапсырылған мақсаттар мен параметрлерге жақындауды қамтамасыз ететін жолдарды
• Стратегиялық жоспарлау – кәсіпорынның болашақтағы даму жоспары. Ол
Стратегиялық жоспарлаудың тиімділігі үшін кәсіпорынның сыртқы және ішкі ортасында
• Тактикалық жоспар - қазіргі уақыттағы міндет-
терді шешуге байланысты көрсеткіштерге жету амалы.
Оперативті жоспарлау - жоспардың жылдам өзгерісі.
Зерттеу жұмысының жоспары, өндірісті, өнімді жоспарлау.
Қызметшілерді жоспарлау.
Негізделетін шешімдердің стратегиясы
Кез келген кәсіпорынның ұзақ мерзімді жетістігі жоғарғы жетекшінің
Негізделетін шешімдердің стратегиясы - бизнес сферасындағы маңызды стратегия, ұйымның
Кәсіпорынның жоғарғы жетекші өнері стратегиялық жоспарлаудағы қабілеттерімен анықталады. Стратегиялық
Тиімді менеджментте стратегияны жасауда әр түрлі қозғалыс күштерін қолданады:
жаңа нарықты іздеу;
жаңа өнімді және қызмет көрсетулерді жасау;
тұтынушы үшін сервисті жақсарту;
технологияны жасау;
өнімнің мүмкіндіктерін жақсарту;
сату әдістерін жақсарту;
тарату әдістерін жақсарту;
табиғи ресурстарды алу;
капиталдық салымдар мен пайданы қайтаруды көбейту.
Американдық және жапондың кәсіпорындар стратегиялық жоспарлауы кәсіпорынның бес жылдық
Кәсіпорын қызметкерлеріне негізделген шешімдерді қабылдау қабілетін дамыту үшін озық
Ұзақ уақыт бойы жұмысшыларды бағалайды, жұмысшылардың стратегиялық мақсатқа жетуіне
Әр түрлі басқару деңгейлеріндегі менеджерлерге зейнетке шыққанда немесе жұмыстан
Орындаудың нақты мерзімдерінде жаңа тауарларды өндіруді, жасауды, негізгі зерттеулерді
Кәсіпорын үлкен жетістікке жеткенде жұмысшыларға бонустар төлейді.
Шешім қабылдауда сәтсіздікті болдырмау және бас-қарушы шешімдерін қозғалысқа түсіру
Шешім туралы кімнің білуі тиіс?
Қандай іс-әрекеттерді қолдану қажет?
Оларды кім қолдану керек?
Осы іс-әрекеттердің орындалуын қолдау үшін жетекші не істеу керек?
Бұл үшін басқару шешімдерінің әрқайсысын реттеу арқылы қандай баламалар
Жоспарлау процесінде негізгі теоретикалық негіздемелерді ұстану қажет, оларға жоспарлаудың
Кәсіпорында жоспарлаудың әр түрлі әдістері қолданылады:
Баланстық - баланстың мына түрлері құрылатын
халықшаруашылық деңгейде кеңінен қолданылады:
материалды (отын, электроэнергия, жабдық және т.б. баланстар);
Не негізделген шешім болып табылады?
Негізделген шешімдердін
және Қолма-қол шешімдердін және
стратегиялық мақсаттардын жолын окиғалык баскарудың жолын
қуушылық Қуушылық
1. Өндірісті жиі модернизациялау және 1. Құралды қатардан шыққанша
жұмысты орындаудың жаңа қоддану
амалдарына қаражаттар салу
2. Қызметкерлердің жеке өсімін 2. Бірігіп жұмыс істеудін дамуына
инвестициялау және үнемі жақсарту көңіл аударудың болмауы
3. Жана өнім мен жанашылдық 3. «Мах» пайданың «min»
жасаудың жолын қуушылық. тәуекелділіктегі, жаңа өнім
шығарудан бас тарту
4. Қайталанатын бизнесті құратын 4. Тұтынушылармен жұмыста
тұтынушыларға кызмет көрсету «мах» пайда алуды қалау
5. Серіктестермен бірлескен қызметте адал жағдайлар мен сенімді 5.
қатынастарды сақтау қызметтің жағдайларын өзгерту
1 2
6. Неғұрлым тиімді жұмыс амалдарын тапқаны үшін 6. Экономикаға
марапаттау шығыстарын
қызметшілерді ұзак мерзімді «min» дейін азайту
бағдарлама бойынша
марапаттау
7. Сапалы өнім шығарудың жолын қуушылық. Сапа - еңбек
өнімділігін
жоғарылатудың кілті
8. Жұмыстын орындалуымен тікелей
байланысты қызметшілердің ойынқолдану
9. Қызметшінін сәйкес білімі мен дағдысы бар кезде жаңа
10. Ұзақ уакыт кәсіпорынның
стратегиялык дамуының жолын қуушылық
қуушылық 7. Кез келген кұралдармен өнім шығаруға бейімділік
8. Жетекшілер құрамымен ғана басқару шешімдерін қабылдау
9. Коньюктуралы ойластыру
арқылы жаңа бағыттарды дамыту
10. Қыска мерзімді мақсаттарға
жаңа бағамен жету
еңбектік (жұмыс күшінің балансы);
қаржылық (ақшалай табыс пен шығыс балансы, бухгалтерлік баланс, кассалық
2. Нормативті әдісті жоспарлауда кәсіпорынның ре-
сурстарын қолданудың нормативтері мен норма жүйесі қолданылады (шикізат пен
3. Бағдарламалы — мақсатты әдіс, көбінесе ҒТП жос-
парлауда қолданылады, ол төмендегі жағдайларда кө-
мектеседі:
кәсіпорынның ресурстарын маңызды ғылыми-техникалық бағдарламалар арқылы орындауға бағыттауға;
идеядан өндіріске енгізгенге дейін тура жоспарлауды қамтамасыз етуге;
ғылыми-техникалың бағдарламалардың жүзеге асуын кәсіпорынның экономикалық және әлеуметтік даму
4. Технико-экономикалық факторлар бойынша әдіс
өндіріс шығындарын жоспарлауда және өнімді өткізген-
де, өндірістік бағдарламаны және кәсіпорынның эконо-
микалық және әлеуметтік даму жоспарларының бөлім-
дерін жоспарлауда қолданылады. Жоспарлаудың бұл
әдісінде келесі факторлар ескеріледі:
Техникалық (жаңа техника мен технологияны, жаңа материалдарды енгізу, кәсіпорынның
Шығарылатын өнімнің ассортиментін, атауын, өндіруін ұйымдастыруды жақсарту;
Инфляция;
• Кәсіпорын мен өндіріс спецификасына байланыс-
ты ерекше факторлар.
Бұл әдіс еңбек пен кадрлар бойынша жоспарды, өндіріс жоспарын,
Ереже бойынша, кәсіпорында жоспарлау бір ғана әдіс арқылы жүргізілмейді,
Тәжірбиеде стратегиялық, ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді, сонымен қатар ағымдық
Коммерциялық кәсіпорынның болашақтағы негізгі аспектілері сипатталатын, талданатын мәселелер, оны
Дұрыс құрылған бизнес-жоспар мына сұраққа жауап береді: "Осы істі
Жоспарлар тәжірибесі кейбір бизнес-жоспарлардың типтерін бөліп шығарады. Бизнес-жоспардың әрбір
Шаруашылық субъектісінің ішкі бизнес-жоспары;
Айналым қаржыларын толтыру мақсатында несие алу үшін жасалған бизнес-жоспар;
Инвестициялық бизнес-жоспар;
• Қаржылық сауығудың бизнес-жоспары.
Бизнес-жоспар әрқашан белгілі бір жаққа арналады.
Ол серіктес, инвестор, жоғарғы жетекші немесе мемлекеттік басқару органдары
Ұтымды жоспардың принциптері:
Кәсіпорын неғұрлым үлкен болса, соғұрлым компьютерлер үлгілеу әдістерін есепке
Болжау кезеңі маңызды. Кәсіпорындағы жағдайдың даму барысын алдын- ала
Ұзақ мерзімді тәрізді, оперативті жоспарлау қолданылады.
Ең жайсыз жағдайларда қорға орындалуы мүмкін деген "апатты" жоспар
Басқарудың барлық звенолары қатыстырылған кезде жоспарлау процесі қарсы болуы
Фирманың бюджетін құруға ерекше көңіл бөліңіз.
• Ұжымның бюджетін құруға ерекше көңіл бөліңіз.
Кәсіпорынның қызметін жоспарлау
Жоспарлау –шешім қабылдадың үздіксізпроцесі, бұл процестің барысында үнемі кәсіпорын
Жоспарлау түрі
Иелену дәрежес
бойынша:
■Шаруашылың субъектісінің қызметсферасын иемденетін жалпы жоспарлау
■ Қызметтін белгілі бір сферасын иемденетін
жеке жоспарлау.
Жоспарлау мазмұны бойынша;
■ Стратегиялық жоспарлау (жаңамүмкіндіктерді іздеу);
■ Тактикалық жоспарлау (белгілі бірсалдарларды құру);
■ Оперативті жоспарлау (мүмкіндіктерді жүзеге асыру).
Жоспарлау құралы бойынша;
■ Мақсатты жоспарлау (мақсатты анықтау);
■ Құралды жоспарлау (материалды, еңбектікресурстар, жабдық,
■ Бағдарламалы жоспарлау (өндіріс пен өнім
бағдарламасын жоспарлау);
■ Қозғалысты жоспарлау (арнайы сатулар,
көпдеңгейлі маркетинг).
Қызмет ету сферасы бойынша:
■Өндірісті жоспарлау;
■Өнімді жоспарлау;
■Қызметті жоспарлау;
■Кеңейтілген жалпы жоспарлау.
Мерзімдер бойынша:
■ Ағымдық жоспарлау;
■ Қысқа мерзімді жоспарлау;
■ Орта мерзімді жоспарлау;
■ Ұзақ мерзімді жоспарлау
Жоспарларды өзгерту мүмкіндіктері бойынша:
■ Қатаңжоспарлау;
■ Үнемді жоспарлау.
Баланстық жоспарлау -баланстардың келесі түрлері құрылатын халықшаруашылық деңгейінде кеңінен
қолданылады.
Нормативті әдіс. Жоспарлау
барысында кәсіпорын ресурстарын қолдануда
норма мен нормативтер
жүйесі қолданылады
Бағдарламалы-мақсатты
әдіс ЭТР жоспарлауда қолданылады.
Технико-экономикалық
факторлар бойынша жоспарлау әдісі өндірістің шығындарымен өнімді өткізу, өндіріс
1.3 Стратегиялық жоспардың жүзеге асуын басқару және оны бағалау.
Келісім дәрежесін қамтамасыз етуге пайдалы кеңесті қолданатын екі басқару
Бюджет мақсаттарға жету, сонымен қатар көлемдік жағынан көрінетін ресурстарды
Бюджетті құрудың бірінші қадамы - сандық формадағы ресурстар тәрізді
Бюджеттің құрылу кезеңдері. Бюджеттің құрылуын 4 кезеңге бөлуге болады:
жоғарғы жетекшілер мен фирманың ортақ мақсаттарын жаңарту;
бөлімдер мен бөлімшелер арасындағы оперативті сметаны дайындау;
ресурстарды ұйым ретінде бөлу;
бюджеттің қорытынды дайындығы жүзеге асырылады, мұнда ресурстардың статьяларының есебі
Мақсаттар бойынша басқару. Адамдың қатынастардағы жоспарлауды біріктірудің потенциалды мүмкіндіктерін
Антоний Райо мақсаттар бойынша басқаруды төрт өзара байланысты кезеңдерден
Мақсаттар бойынша басқару процесінің кезеңдері (МВО):
мақсаттар бойынша жоспар жасау. Нақты қысқа мақсаттар құрылымдарын жасау;
қозғалыстарды жоспарлау. Шынайы жоспарларды жасау;
жұмысты тексеру және бағалау. Жүйелі бақылау, жұмыс пен нәтижелерді
жоспарланған нәтижелерге жету үшін түзейтін шаралар.
МВО бағдарламаның тиімділігі. МВО-ның жалпы дұрыстығы мақсаттарды бекіту мен
МВО-ның тәжірибелік негіздемесі. Нақты мақсаттарды құру өнімділікті жоғарылатады, өйткені
МВО сәтсіздіктің себептері:
Жоғарғы жетекшілердің қолдау қызығушылықтарының болмауы;
Қағиданың өзгеруі;
Мақсаттарды құрудағы қиыншылықтар;
Концелярлық жұмыстың көбеюі;
Уақыт тапшылығының күшеюі;
Сәйкес біліктіліктің болмауы;
Жеке жауапкершіліктің болмауы;
Басқа жүйелердің әлсіз бірігуі;
Орынсыз кешірімдер стратегиясы.
Стратегиялық жоспарды бағалау
Стратегиялық жоспарлау - жоғарғы жетекшілікпен үнемі ынталандырып, бағаланып отыратын,
Стратегияны бағалау жұмыс нәтижелерін мақсаттармен салыстыру жолымен жүргізіледі. Бағалау
Стратегия ұйымның үйлесімді мүмкіндіктері болып табыла ма?
Мүмкін болатын тәуекелділік стратегияның дәрежесі бола алама?
Стратегияны ұйымдастыру үшін ұйым жеткілікті ресурстармен қамтамасыз етілген бе?
Стратегия сыртқы қауіптер мен мүмкіндіктерді ескере ме?
Бұл стратегия фирманың ресурстарды қолдануының жақсы әдісі болып табыла
Бағалаудың көлемдік белгілері:
• нарық үлесі;
сату көлемінің өсуі;
ереуіл арасында жоғалған күндер;
өндірістің тиімділігі мен шығыстар деңгейі, рентабельділік;
өткізу тиімділігі мен шығыстың деңгейі;
кадрлар ағымдылығы;
жұмысқа шықпауы;
жұмысшылардың қанағаттанулары;
өндірістің рентабельділігі және таза пайда;
акциялар курсы;
капиталға пайда;
бағалы қағаздар бойынша төлемдер.
Бағалардың сапалы белгілері:
жоғарғы білікті менеджерлерді тарату қабілеттілігі;
клиенттерге қызмет көрсетудің кеңейтілген түрі;
нарық білімін тереңдету;
қауіп көлемін төмендеу;
мүмкіндіктерді қолдану.
Стратегиямен құрылым және ұйым қызмет етіп отырған орта арасында
Стратегияның құрылымына сәйкестігін тексеру. Келесі жоспарлардың жасалуы мен стратегияны
Стратегия құрылымды анықтайды. Қағида тұрғысынан қарағанда құрылым әрқашан стратегиядан
Ең жақсы ұйым құрылымы мен күрделілік серпінділігі өлшеміне сәйкес
Негізгі түсініктер:
Стратегия
Стратегиялық жоспарлау
Мақсаткершілік
Мақсат, түрлері, сипаттамалары
Жоспарлау түрлерін анықтау
Бизнес-жоспарды құру мақсаты
Бизнес-жоспардың негізгі бөлімдерінің негізгі сипаттамалары
Тактика
Саясат
Ереже
Бюджеттік жоспарлау
Мақсаттар бойынша басқару
Бақылау сұрақтары және тапсырмалар:
Стратегиялық жоспарлаудың кезеңдерін атаңыз.
Стратегияны құру мен жоспарлауда қандай талаптар қойылады?
Стратегияның қандай көрсеткіштерін білесіз?
Стратегия мен тактиканың айырмашылығы неде?
Ұйым бюджетінің құрылу кезеңдерін атаңыз?
Бизнес-жоспарға түсінік беріңіз.
Бизнес-жоспарды құру және қорғау.
►Тапсырма: Кәсіпорын Семей қаласында бейне, аудио кассета және бейне,
• Үш пікірді салыстырыңыз:
"Біздің мақсаткерлігіміз - қауіпсіз және табыс әкелетін әуежайлық тасымалдауды
"Біздің мақсатымыз - әуежайлық тасымалдаумен нарықтағы үлесімізді кеңейту"
"Біздің міндетіміз — қатаң график бойынша 90% ұшу"
Сипатталған иерархия төмендегі суретте көрсетілген. Сурет бойынша мәнін ашып
Мақсаттар пирамидасы
Көру
Не үшін?
Не
Жақын уақытқа
Нақты не?
беталыстар
Нақты тапсырмалар
Басқаруды ұйымдастыру: құрылымның бөлінуі мен
Табыстау, жауапкершілік және өкілділік
Ұйымдастыру басқару функцияларының бірі ретінде көптеген міндеттерді жүйелі біріктірумен
Демек кәсіпорындар ұйымдастыру дегеніміз — кейбір құрылымды құру.
Ұйым — мақсаттарға жету үшін адамдардың бірігіп тиімді жұмыс
Ұйымдастыру процесінің екі аспектісі бар:
Мақсаттар мен стратегияларға сәйкес ұйымды бөлімдерге бөлу:
Өндірістің жоғарғы звенолары мен жұмысшылардың төменгі звеноларымен байланыстыратын және
Ұйымдастыру жетекшінің өнімділіктер деңгейлері арасында қатынастарды бекітетін құрал болып
Табыстау - делегат жіберу, басқару теориясында қолданылатын термин ретінде
".. .Жетекшілерге керек ең маңызды қабілет - басқалар арқылы
Табыстау өнімділіктер көлемі жауапкершілікпен сәйкес болсағана тиімді болады.
Жағымды факторлар:
Табыстау жетекшілерді қажет емес операциялардан босатады;
Біліктілікті жоғарылату олардың біліктілігі мен тәжірибесін қолдану амалдарының бағытты
Мотивацияға оң әсер етеді, бұл қабілеттерді ашуға, инициативаның пайда
Жауапкершілік бар міндеттерді орындауға міндеттілікті және олардың қанағаттанарлық шешім
Жауапкершілік жұмысшының өкілдік беруші тапсырған міндеттерінің орындалу нәтижелеріне жауап
Ұйымдық өкілдіктер. Егер кез келген бір жақ міндеттердің қанағаттанарлықтай
Өкілдіктер ұйымның ресурстарын шектеулі қолдану құқығы мен кейбір қызметшілерді
Өкілдіктер жоспарлармен, ережелермен және ауызша нұсқаулармен шектелген. Өкілдіктер -
Өкілдіктің қарама-қайшы қағидалары. Ұйымдық өкілдіктер берілеуінің екі қағидасы бар:
Классикалық қағидаларда өкілдіктер жоғарғы деңгейден төменгі деңгейге беріледі.
Өкілдікті қабылдау қағидасында ұйым мүшесі өз қозғалыстарын бағыттайды және
Өкілдік шектері. Анықтамаға сәйкес өкілдіктер ресурстарды қолданудың және адамдарға
Алайда, өкілдіктерге қойылатын шектеулер тәжірибеде жиі бұзылады. Мұны жақсы
Өкілдіктер әр қашан шектеулі. Кейбір жағдайда осы шектер өкілдіктің
Желілік өкілдіктер - бұл бастықтан бағынушыға тікелей берілетін және
Аппараттық өкілдіктер – бір тұтастық принципін бұзбай мамандарды пайдалану,
Аппараттық өкілдіктер өте шектеулі болуы мүмкін, таза кеңес берушілік
Бүл өкілдік орындайтын функцияларды ескере отырып, оларды 3 негізгі
1. Кеңес беруші аппараттың құрамында кеңес берушілік сипаттағы қызмет
Қызмет ететін аппарат ұйымның жақсы қызмет етуіне қабілетті қызмет
Желілік аппараттың құрамында өкілдіктерге ие емес және жеке қызмет
Ішкі штабтың аппарат өкілдіктеріндің әр түрлілігі немесе принциптері:
Нұсқалық өкілдіктерде желілік жетекшілік кеңес алу үшін кеңестік аппаратқа
Міндетті келісімдер желілік жетекшілікке сәйкес оқиғаларды штабтық аппаратпен талқылау
Параллельді өкілдіктер жоғары жетекшілер мен желілік жетекшілердің шешімдерінің ауытқуына
Функционалды өкілдіктер қандай да бір іс-әрекетті қалай ұсынса, солай
Аппараттың ішіндегі желілік өкілдік ірі ұйымдарда өміршілік аппарат көп
Жетекші ұйым өз мақсатына жету үшін және дамуы үшін
Өкілдіктерді тиімді табыстауды түсіну үшін назарды бірінші бірнеше түсініктерге
Мотивация — табысты басқарудың негіздерінің бірі
Мотивация
Мотивация - бұл жеке және ұйым мақсаттарына жету үшін
"Жұмысқа адамды емес, адамға жұмысты қою керек" -
Дж. Херцберг. Адам өздеріне жандық ақы жасауы, қызықтырмайтын жұмыс
Қызметшілерді басқарудың көптеген құраушылары бар. Олардың арасында: кадрлық саясат,
Берілген жұмыс бағынушылардың мотивациясына байланысты мәселелердің кең спекторын қамтиды.
Жұмыс әр түрлі мотивация теорияларын түзеуге тырысуды сипаттайды.
Мотивацияны психологиялық тұрғыдан игеру адамды еңбекке қозғайтынын анықтауға мүмкіндік
Ынталаңдыратын факторлар. Жаңа жұмыс орнын алу, сонымен қатар қызмет
Бұл мәселені мойындау жетекшінің алдына жаңа міндет қояды. Жұмысшылар
Аса сонылыққа тырыспау керек. Бәрібір әрбіреулерінің қалауын ескеру мүмкін
нәтижеге жеткізуі;
қызметшілермен маңызды болып бағалану;
шешім қабылдауға мүмкіндік беру;
еңбектің тиімділігі бойынша бағалануы;
әділ мадақ әкелуі.
Мұндай жұмыс ішкі қанағаттанумен қамтамасыз етеді. Бұл - күшті
Экономикалық фактор. Мотивация әдістерін шолу экономикалық әдістерді қарастырмайынша толық
Менеджердің міндеті - төмен сыйақылық кескін жасау, келісімді төлем
Экономикалық мадақтаудың барлық амалдары ықпал жасай алмайды, жан-жақты болып
1.4Қаржылық стратегияның құрылымы, мақсаты мен міндетері.
Қаржылық саясат жалпы мемлекеттің экономикалык әлеуметтік саясаты болып табылады
Мемлекеттік қаржылық саясаттьщ негізін стратегиялық бағыттар құрайды. Олар қаржының
Әлеуметтік-экономикалық саясаттың басты мақсаттары:
экономикалық өсудің тұрақтануы жүз жылдықтың соңына қарай жылына 5
экономикалық нарықты
экспорт пен өндірістің прогрессивті структуралық қозғалысының қамтамасыз етілуі;
табыстың өсуі және халықтың ұсынуы.
Мемлекетпен белгіленген стратегиялық бағыттар экономикалық ситуацияның тұрақты факторларды бағалау
Салық саясатының эффективті өткізілуі ұлттық экономиканың өсуіне қажетті шарт.
Қаржылық саясаттың маңызды мақсаттарына - қаржылық және төлемдік тәртіпті
Қаржы функциясынан және нақты жағдайдан шыға отырып, мемлекет қаржылық
Қаржы-несие механизмі - басқару жүйесін және оның өндірісін басқару
Басқарудың нақтылығы функцияларда ашылады. Басқару функциясы - бұл басқарудың
Оларға жататындар: жоспарлау, ұйым, координация, ынталандыру және бақылау. Қаржымен
Жоспарлау. Жоспарлау - бұл дамудың ғылыми көзқарасы және кеңейтілген
Елдің негізгі қаржылық жоспары болып Қазақстанның мемлекеттік бюджеті табылады,
сақтандыру ұйымдарының қаржылық жоспары, несиелік жоспар қажетті байланыс орнатады.
Кәсіпорындардың және шаруашылық ұйымдарының қаржымен басқару процесі - басқа
Сақтандыру, несиелеу және басқа қаржы - несие жүйесінің басқаруы
Ұйым. Бұл қаржының басқару функциясын таңдауда және басқару оргаңдарының
Координация. Қаржымен басқару саласында координация ақшалай қаражаттардың шығындалған қорлары
Қазіргі заманғы экономикалық шарттарда материалдық қызығушылықтың қолданылуы объективті қажеттілік
Қоғам өндірістің дамуы және мемлекеттің қаржылық саясатының негізінде тиімді
Табыс алумен байланысты нарықтық жағдайда кәсіпкерлік
қызметтің негізгі мақсатынан шаруашылық ыңталандыру объективті
түрде басқару функциясынан шығады. Нәтижесінде қызығушылық
қаржы-шаруашышық қызметінде, еңбекақы төлемінің өсуінде, акционерлік қоғамның акцияларымен дивиденттерді
жүйесінің әділетті қалыптасуы, экономикалық мақсаттылық
пропорцияларды сақтау кәсіпорындардың таза табысын таратуда жинақтау және тұтыну
Ынталандыру шаруашылық қызметтің нәтижесінде белгілі бір
Кәсіпорында материалдық жауапкершіліктің тура формасына пени, айыппұлдар банктік ссудаларды
Бақылау - басқару функциясының сферасында каржылық
қатынастарда ортақ мемлекеттік бақылаудың принциптері жүйесінде
құрылды.
Қаржылық бақылаудың формалары мемлекеттік қаржылық саясаттың талаптарымен анықталады. Мемлекеттің
Мемлекеттік қаржылық бақылау мемлекеттің қаржылық саясатын өткізу және оларға
Экономиканың мемлекттік емес секторының қаржысына бақылау мемлекетінің алдында ақшалай
Қаржымен басқару жүйесінде қарастырылған функциялар тәуелсіз көрінеді. Осылайша жоспарлау
Қаржымен басқару жүйесінде даму және жандандыру әдістерінің қаржы мен
Қаржы менеджментінің жоспарлау саясатының негізгі нысаны - бизнес жоспар.
бизнес стратегиясы мен оның даму концепциясьш құру құралы;
шаруашылық қызметтің жаңа бағытын бағалау құралы;
несие тарту құралы;
сыбайлас тарту құралы.
Бірінші функция мәні кәсіпкерлік қызметтің жаңа бағыттарын жасау
Кәсіпорынның мақсаткерлігі, мақсаттары
Кәсіпорынның басты ортақ мақсаты, оның өмір сүруінің
нақты көрсетілген себебі мақсаткерлік деп белгіленеді.
Мақсаттар осы мақсаткерліктің орындалуы үшін жаса-
лынады.
Мақсаткерліктің маңызы мақсаткерлік кәсіпорынның мәртебесін бөлшектейді және әр түрлі
Мақсаткерлікті таңдау. Сәйкес мақсаткерлікті таңдап алу үшін жетекші екі
Әрбір кәсіпорын көлеміне байланысты емес пайданы алу үшін ерекше
Кәсіпорынның мақсаткерлігі, әлеуметтік бейімделу оның иесімен шаруашылық қасиетті бастамас
Кәсіпорын мақсаттарының жүйесі принциптер, рухани құндылықтар мен ұзақ мерзімді
•кәсіпорын мен тұтынушының өзара пайдасы арқылы
кәсіпорын өсімі;
• кәсіпорын мен тұтынушының өзара пайдасы арқылы
кәсіпорынның пайда болуы.
Коммерцияльщ кәсіпорындардың мақсаткерлігі. Шағын кәсіпорынынң мақсаткерлігі.
Жоспарлаудағы мақсатты болжау. Жоспарлау – мақаттарды құру және оларға
Стратегияны анықтауда уақытаралық мақсаттар қарастырылады, мысалы:
өсім потенциалымен өнімді таңдау;
жоғары бәсекеге тұрақтылық пен нарықтың үлкен үлесі арқылы өнімді
Кәсіпорын тырысатын көрсеткіштер жүйесі: үнемділік, нақтылық, сапа, өнімділік, жаңашылдық,
Мақсаттар бұтағы - иерархиялық жүйеге байланысқан мақсаттардың жиынтығы. Мақсаттардағы
кәсіпорында қабылданған құндылықтар жүйесіне сәйкес болу;
оған сәйкес келетін қаражатпен қамтамасыз етілу;
жоғарғы реттегі мақсаттарға қайшы болмау;
нақты жүзеге асатындай болу;
мүмкін болатын жанама эффектілерді ескере отырып тиімділікпен қамтамасыз ететін
жетекшілік күші бар, нақты, анық, қысқа құрылу, бірден түсінікті
күрделі мақсаттар тиімділік талаптарына сай құрылып, мақсаттар бұтағын құрау
Бағалы бейімделулер. Құндылықтар ықпалында стратегиялық іс-әрекет анық болады. Басқару
Бағыттары Құндылықтар
категориялары
Теоретикалық
■Ұтымды ойлау
Экономикалық ■
■ Пайдалылық
Байлықтың қорлануы ■ Нәтижелер
Саяси
■ Мойындалу
Әлеуметті
қатынастар
■ Үйреніп кетушілік
■ Жанжалдың болмауы Ұйымдағы жағымды
атмосфера
құралы,
■Құрам, нысан,
симметрия
Діни
Мақсаттардың негізгі сипаттамалары. Ұйымның жетістігіне шын салым жасау үшін
Мақсаттар нақты және өлшенетін болуы керек;
Мақсаттардың уақытқа бейімделуі;
Ұзақ мерзімді, орта және қысқа мерзімді мақсаттар;
Ұйымның тиімділігін жоғарылатуға қызмет ету үшін мақсат жеткілікті болу
Өз мақсаттарын, мақсаткерлігін бекіткеннен кейін жетекші стратегиялық жоспарлау процесінің
Ағымдағы стратегияның түрлі аспектілеріне ықпал ететін өзгерістерді бағалау;
Кәсіпорынның ағымдағы стратегиясына қандай факторлар қауіп әкелетінін анықтау;
3) Жалпы кәсіпорынның мақсаттарына жету мүмкіндіктерін қай факторлар
Сыртқы және ішкі ортаның талдауы. Сыртқы ортаның талдауы -
Сыртқы орта факторлары:
экономикалық;
саяси нарықтық;
технологиялық;
халықаралық;
бәсекелік;
әлеуметтік.
Кәсіпорынның әлсіз, күшті, ішкі жақтарын басқармалық тексеру. Басқармалық тексеру
Маркетинг;
Қаржы, бухгалтерлік есеп;
Операциялар;
Адамдық ресурстар;
Корпорацияның мәдениеті мен білімі.
Қазіргі менеджмент жүйесіндегі мақсаттар
Ұйым мақсаты — кез келген ұйымның жетуге тырысатын қалаған
Ерекшеліктер
Сипаттамалар
Менеджментпен қойылған фирма мақсаттары ұйымның тиімділігін бағалау үшін, стандарттарды
Нақты және өлшенетін мақсаттар. Мақсаттарды нақты, өлшенетін формаларда бейне-леп,
Мақсат бола алады, белгілі бір факторлардың сақталуы немесе тлбыс
Мақсаттардың уақытна бейімделуі. Бірінші кезекте уақыт мерзімі мақсаттар қүрады,
Мақсаттар қашан да болашақ-тағы даму гипотезасына негізделген, сондықтан оның
Жетіскен мақсаттар. Мақсаттарды олар үйымның мүмкіндігінен жоғары болмайтындай етіп
Өзара қолдайтын мақсаттар. Бір мақсатқа қажетті қозғалыстар мен
шешімдер басқалардың жетуіне кедергі жасамауы керек
Неғұрлым алыскезең қарастырылса, соғұрлым болашақ анық емес
Ұйымның даму жоспарларының жүйесі
Ұйымның даму жоспарларының түрлері
ІІ-тарау. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясына талдау.
2.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайы және оны талдау.
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, "қаржылық
Профессор Н.А Русак [8] бұл ұғымды былайша анықтайды: «Кәсіпорынның
В.М. Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы "қаржы
М. Н. Крейнина [9], А.И. Ковалев және В.П. Привалов
Профессор И.Т. Балабанов "Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы - бұл
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде
Біздің көзқарасымыз бойынша, сенімділік кәсіпорын жұмысының үздіксіздігін және оның
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, біз бұл ұғымды былай
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық
Ал кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді? Бұл сұрақ та
Енді біреулер "өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар, материалдық
Бұл ұғымды А.Д. Шеремет пен Р.С. Сайфуллин өте ықшам
В.М. Родионова мен М.А. Федотова бұл ұғымды келесідей түсіндіреді:
"Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде
В.Г. Артеменко мен М.В. Беллендир бұл ұғымды былай түсіндіреді:
Айта кету керек, біз қаржылық тұрақтылық ұғымын қарастырғанда соңғы
Біздің ойымызша бұл ұғымды А.Д. Шеремет мен В.С. Сайфуллин
Э.А. Маркарьян мен Г.П. Герасименко да дәл осындай көзқараста
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, оларды
1) пайда болу орнына
сыртқы;
нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
4) әрекет ету уақыты
уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс
Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы
Соңымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы)
Және де бұл жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін
кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы төлем
төленген қарғылық капиталдың мөлшері;
шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы
• кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі бір
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары кәсіпорындармен
Осылайша, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың
қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды таратудағы
айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен
қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және
баланстың өтімділігін, кәсіпорьшның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік
кәсіпорын табыстылығын бағалау;
кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай-ақ олардың деңгейінің өзгеруіне әсер
кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау,
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның қаржылық
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады. Олардың тиімділігі
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған
Біздің ойымызша, қаржылық жағдайды талдауды қаржылық
тұрақтылықтан бастаған жөн және оған мыналар жатады:
кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау; -
кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің құрамдық және құрылымдық динамикасын талдау;
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығынын
абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
баланс өтімділігін талдау;
кәсіпорынның төлем қабілеттілігін
Нарықтық қатынастың қалыптасуы шаруашылық қызметін біртұтас кешенді талдауды ішкі
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, есеп берудің екі түрі бар: Акционерлерді,
Соңғы кездері мерзімді баспа сөздерде, сондай-ақ жеке басылымдарда қаржылық
Ондаған жылдар бойы барлық басқару деңгейлерінде және кәсіпорынның өзінде
Бұрынғы қолданылып келген талдау әдістемесінде әр түрлі баптардың мәндерін,
Нарық жағдайында қаржылық жоспарлау кәсіпорынға оның қызметі жөнінде көптеген
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың иегізгі ережелерін қалыптастырды.
көлденең талдау;
тікелей таядау;
трендтік талдау; .
саяыстырмалы талдау;
факторлық талдау;
қаржылық коэффициенттер әдісі.
Көлденең (уақытша) таддау - есеп берудің әрбір позициясын
Тікелей (құрылынның) талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге
Тікелей және көлденен талдаулар бірін-бірі толықтырып отырады. Сондықтан да
Трендтік талдау барлық көрсеткіштер 100% деп алынатын базистік жыл
Қаржылық талдаудың нарықтық экономика жағдайындағы көбірек таралған әдісі әр
Коэффициеиттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың
Шешімдер қабылдау үшін сәйкес коэффициенттерді талдаудың пайдалылығы оларды дұрыс
Қатынасты талдаудың ролін асыра бағалаудың да қажеті жоқ, себебі
Қаржылық талдауды салыстырмалы керсеткіштер негізінде жүргізудің шетелдік тәжірибесін механикалық
2.2. Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау.
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді талдау барысында
Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол
Алайда, кәсіпорын мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі
Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және тауарларды
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына талдау
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс валютасының
Екінші әдістемеде кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтайтын активтер құрамына жоғарыда
2007 жылдың басы мен соңындағы «Қазмырыш» кәсіпорынындағы баланс
№ Көрсеткіштер Жыл басында Жыл соңында Жыл бойындағы өзгеріс
(4гр.-2гр.)
сомасы, мың тг. үлес
салмағы,
% сомасы, мың тг. үлес
салмағы
% мың тг.
(Згр.-
Ігр.) % (5гр.:1гр.-100)
1. Активтер құны,
1.1. Ұзақ мерзімді активтер:
а) негізгі кұралдар;
ә) қаржылық салымдар;
1.2. Ағымдағы активтер:
а) өндірістік қорлар;
ә) дайын өнім. 32551
18770
18642
128
13781
1501
7652 100
57.66
57,27 0,39
42,34
4,61
23,51 41957
2001
19497
504
21956
1358
14538 100
47,67
46,47
1,20
52,33
3,24
34,65 +9406
+1231
+855 +376
+8175 -
143
+6886 +28,9
+6,56
+4,59 +293,75
+59,32 –
9,53
+90,0 X
-9,99
+10,80
+0,81
+9,99
-1,37 –
11,14
2. Кәсіпорынның ендірістік по-тенциалының құны 20143 61,88 20855 49,71
әдістеме кәсіпорындарда болып жатқан даму процесін әлдеқайда дәл сипаттайды.
Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал құны біз талдау
4-кесте мәліметтері көрсеткендей қаражаттарды ұзақ мерзімді және ағымдағы активтер
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін анықтау
Талдау жүргізіп отырған кәсіпорындарда бұл коэф-фициенттің деңгейі жыл басында
Кәсіпорын активтерін .таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш - мобильді
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, кәсіпорынның салалық ерекшіліктеріне
Талданып отырған кәсіпорында бұл көрсеткіш деңгейі жыл басында -
Әрі қарай кәсіпорынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер
Кәсіпорын мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдардың нақты құнының (қалдық)
Біздің мысалымыз бойынша баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық құнының
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіш - бұл
Әрі қарай, келесі 5-аналитикалық кестені құрастыра отырып, ағымдағы активтердің
Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы
Жыл басында
N Көрсеткіштер
мың тг. салма- %
мың тг салма-
1 Ағымдағы
соның ішінде:
1.1. Тауарлы-м ате-
риалдық қорлар
1.2.Дебиторлық бо-
рыш
1.3Ақшақаражары
және қысқа мерзімді
қаржылық
инвестициялар
1 .4Басқа да ағым- - -
дағы активтер
Келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды динамикасын көрсетеді.
Ағымдағы активтердің ең мобильді бөлігінің, олардың құнына қатынасы арқылы
Ең мобильді қаражаттар сомасының азаюы және айналым қаражаттарының мобильдік
Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы 57,9%-ға өсті және
Есепті жылы дебиторлық борыш та әжептеуір өскен. Егер оның
Дебиторлық борыш неге мұнша көп өскендігін және бұл бапты
Өтімді емес, өтімділігі төмен тауарлы-материалдық құндылықтардың бар болуы, дебиторлық
Осылайша, мүліктің және ағымдағы активтердің мобильділігінің өскеніне қарамастан, кәсіпорын
Айта кеткен жөн, кәсіпорынның қаржы жағдайына дебиторлық борыштың нақты
Кәсіпорынның дебиторлық борышы қалыпты және өтелмеген болып екіге бөлінеді.
Дебиторлық борыштың құрамы және құрылымымен толық танысып шыққаннан кейін
Қарыздардың қайтарылмау пайызы бірнеше жылдардың орташа мәліметтері бойынша есептеледі.
бір немесе бірнеше негізгі қарыз тұлғалардың үлесіне қайтарылмайтын дебиторлық
негізгі қарыз тұлғалардың ішінде біреуінің борышты төлемеуі, кәсіпорынның қаржы
қалыптасу мерзімі бойынша дебиторлық борышты қалай бөледі;
ескі вексельдерді ұзарту дебиторлық борыштағы вексельдердің қандай үлесін көрсетеді;
тұтынушының пайдасына жеңілдіктер (бағасын кеміту) мен басқа да жағдайлар
Дебиторлық борыштың етімділік және сапалық көрсеткіштерін зерттеу маңызды болып
Сапа дегеніміз - бұл осы қарызды толығымен қайтарып алу
Дебиторлық борыштың мөлшерлі мезгілін сипаттау үшін, оларды пайда болу
2.3 Кәсіпорынның табыстылығын және табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау.
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс
"Табыстар дегеніміз - қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі,
Ықшамдалған түрде бұл түсінік 1995 жылы 26 желтоқсандағы "Бухгалтерлік
Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа
Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей жоспарлы-директивті
Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Табыс
Нарықтық экономика жағдайында табыстың ролі ол атқаратын қызметтермен анықталады.
мемлекеттік бюджет табысының көзі;
кәсіпорын мен бірлестіктердің
Функциялардың және олардың өзара шарттылығындағы бірлігі, табысты шаруашылықты жүргізуші
Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідей негізгі
1. Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің
Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын анықтау жүйесі ғылыми
Табысты бөлу (тарату) механизмі белсенді роль атқаруы керек және
4. Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының
арнайы қорлар, салымдар, пай (жарна) төлемдері, инвестициялар, есеп айырысу
Бірақ табыстың абсолютті мөлшері кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің тиімділігінің емес,
Кәсіпорынның табыстылық көрсеткіштерінің өсуіне шаруашылықты жүргізуші субъектінің өзі де,
Табыстылық көрсеткіштерін талдау міндеттеріне мыналар жатады:
табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерінің жоспарының орындалуын бағалау;
таза табыстың қалыптасуының құрамдас элементтерін зерттеу;
табысқа әсер ететін факторлардың әсерін анықтау және сандық өлшеу;
табысты бөлу бағыттарын, пропорцияларын және тенденцияларын зерттеу;
табыстың өсу резервтерін анықтау;
кәсіпорынның даму перспективасын ескере отырып, табысты тиімді пайдалану жөнінде
табыстылықтың (рентабельділіктің) әр түрлі коэффициенттерін және олардың деңгейлеріне әсер
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, кызмет) өткізуден алынатын
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен табыс жоспарланған тауар өндірісінен және
13-кестеде өнімді өткізуден түскен табысты алу жоспарының негізделуін тексеру
13-кесте
Өнімді өткізуден түскен табыс жоспарының негізделуін тексеру
№ Көрсеткіштер
бойынша мың тг.
1.
Өткізілмей қалған дайын өнімнің жыл
басындағы нақты қалдығы
2. Тауарлы өнім шығару
3 Өткізілген
қалдығы
4. Өнімді өткізуден алынуы мүмкін табыс
(1 қатар+2 қатар - 3 қатар)
5. Жоспар бойынша
алынатын табыс
6. Ауытқуы (4 қатар - 5 қатар)
Кестеден кәсіпорынның өнімді өткізуден түсетін табыс көлемін 570 мың
Өтпеген өнімнің қалдықтары келесі себептерге байланысты құралады. Дайын өнімнің
Көп жағдайда тауарлар сатып алушының жауапты сақтауында болады, яғни
Есептеу әдісіне көшу өнімді өткізуден түсетін табыс оған келіп
Нарық жағдайында тиеліп жіберілген өнімдер үшін есеп айырысудың алдын
біріншіденг бұл нысан жабдықтаушылар үшін тиімді;
екіншіден, белгілі бір дәрежеде өндірілген өнім сапасын бақылау төмендейді,
үшіншіден, тұтынушы төлем жүргізгеннен кейін, тауарды қажетті санынан аз
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші -жалпы табыс.
Ол өнімді өткізудің қаржылық нәтижесін білдіреді және негізгі қызмет
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік құн,
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын, оны
Шаруашылық жүргізудің тұрақты экономикалық жағдайында жалпы табыстың өсуінің негізгі
Шығарушы салаларда табиғи себептерге байланысты табыс өсімін пайдалы қазбаларды
Соңғы тұтынушыға бағытталған салаларда сұраныс, өзіндік құн деңгейімен анықталатын
Заттай түрде өнімді өткізу көлемінің өсуі табыстың өсуіне әкеледі.
Өндіріс және өнім өткізу көлемін өсіруге әкелетін айналым қаражаттарының
Кәсіпорын табысы бағаның өсуі есебінен жоғары қарқынмен өседі. Бағаның
Жоғарыда аталған факторлардың жалпы табысқа әсерін анықтау үшін қаржы-шаруашылық
2007 жылғы «Қазмырыш»кәсіпорынының жалпы табысы (мың тенге)
Көрсеткіштер
бойынша ген өнімге жос-
пар бойынша
1. Өнімді (жұмыс, қызмет)
өткізуден тусетін табыс
2. Өткізілген енімнің өнді-
рістік өзіндік құны
3. Жалпы табыс
(1қатар-2қатар)
Жалпы табыстың нақты көлемі жоспарланған көлемінен 1768 мың теңгеге
Бұл ауытқуға келесі факторлар өсер етті:
өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны;
өнім бірлігінің бағасы;
өткізілген өнім көлемі (саны);
өткізілген өнім құрамындағы
Жоғарыда аталған факторлардың осы ауытқуға әсерін анықтау керек. Олардың
Өнімнің өндірістік өзіндік құнының өзгерісінің
әсері, өткізілген өнімнің нақты өзіндік құнынан өткі-
зілген өнімнің нақты көлемінің жоспарлы өзіндік құнын
алып тастау жолымен мына формула арқылы табылады:
П S =∑ Qi н ∙ SHi ∑ Qi
Qi н - өткізілген өнімнің нақты көлемі;
SHi- өнім бірлігінің нақты өзіндік құны;
Si ж- өнім бірлігінің жоспарлы өзіндік құны.
Осылайша табылған сомада шикізат, материалдар, отын, сатып алынған жартылай
Өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құнының жоспармен салыстырғанда
төмендеуі немесе өсуі кезінде жалпы табыс сәйкесінше өседі немесе
Жалпы табыстың нақты көлемінің жоспардан ауытқуына қолданыстағы баға өзгерісінің
Пи = ∑ Qi н ∙ РHi
Мұндағы: РН және Рi - өнім бірлігінің сәйкесінше нақты
Басқаша айтқанда, бұл фактордың әсерінің мөлшері өнім өткізуден түскен
Біздің мысалымызда жалпы табыс баға факторы есебінен 3434 мың
3. Өткізу көлемінің өзгерісінің жалпы табыс ауытқуына әсерін анықтау
Арнайы әдебиеттерді оқып-зерттеу, тауар өнімдерін өткізу көлемі және оның
Есептеу үшін өткізілген өнімнің көлемін әр түрлі бағалау ұсынылады:
Жалпы табысқа тауарлы өнімдерді өткізу көлемінің өзгерісінің әсері келесі
Мұндағы: Ncж- өндірістік өзіндік
SH ,Sж-өткізілген өнімнің сәйкесінше нақты және жоспарлы өндірістік өзіндік
Мұндағы: Пп - тауарлы
Біз талдап отырған кәсіпорын тауарлы өнімді өткізу бойынша жоспарды
Талдау жұмысының теориясы мен тәжірибесінде, өткізілген өнім құрамындағы құрылымдық
"өткізілген өнімнің нақты көлеміне жоспар бойынша" есептелінген, алынуға тиісті
"өткізу көлемінің өзгеруі" факторының әсер ету соммасын "өткізілген өнімнің
Тәжірибеде екінші тәсіл жиі қолданылады, өйткені бұл фактордьщ әсер
Біздің мысалымызда есептеулер келесіні көрсетеді:
4004―4415= - 411;
- 411+(-150)= - 561.
Құрылымдық өзгерістер нәтижесінде жоспармен салыстырғанда жалпы табыс 561 мың
Біздің ойымызша, бұл фактордың әсерін нақты өткізілген өнімнен жоспар
Есептің мұндай әдісі әлдеқайда ыңғайлы әрі дәл болып табылады.
4004 - (4415а103,4:100)=4004 - 4565= -561.
Біздің мысалымызда құрылымның өзгеруі жалпы табыстың ауытқуына теріс әсерін
Жалпы табыстың ауытқуына негізгі факторлардың әсері
№ Көрсеткіштер
мың тг
1. Өткізілген енімнің
ның өсуі
Келісілген бағалар
Өнімді еткізу келемінің артуы
Өткізілген өнім
құрылымдық өзгерістер
Жиыны:
Жоспардан тыс жалпы табыс келісім бағалары мен
Біздің мысалымызда өткен жылмен салыстырғанда баға индексі 1,05-ті құрайды.
Жалпы табыстың өзгеруіне әсер етуші негізгі факторларға келесі әзгерістер
өткізілген өнімдердің бағасының өзгеруі;
өнімді өткізуден түскен табыстың өзгеруі;
3) өткізілген өнімнің
16-кесте Жалпы табыстың өткен жылдағыдан ауытқуына факторлардың тигізетін әсерін
№ Көрсеткіштер
зуден түскен
2. Өткізілген
қызмет) өндірістік өзіндік құны
3. Жалпы табыс (1 қатар -
4. Баға индексі
5. Өткізілген
түскен табыс,
Осы мәліметтерге сүйене отырып, жоғарыда көрсетілген факторлардың жалпы табыстың
1. Бағаның өсуі табысқа қалай әсер еткенін анықтау үшін,
Есепті жылдағы өнімді өткізуден түскен табыс өткен жылғы бағамен:
23179 : 1,05 = 22075.
Бағалардың өзгерісі және оның жалпы табысқа әсері;
23179-22075 = 1104 мың теңгені құрады.
Кәсіпорынның еркін сату бағасының өсуі есебінен түскен есепті жылдағы
2. Өткізуден түскен табыстың әсерін келесі жолмен
анықтаймыз.
Өткен жылғы өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы табысының деңгейі
Біздің мысалымызда өткен жылмен салыстырғанда өнімді өткізуден түскен табыс
[3703:24392∙ (22075-24392)]=0,1518∙ (-2317)= -352 мың теңге.
3. Өткізілген өнімнен алынған табыстың 1 теңгесіне шаққандағы шығындар
Есептеу:
[(16996:22075)-20689:24392)] ∙22075=(0,7699-0,8482) ∙22075= -0,0783∙22075= -1728 мың теңге. Өткізілген өнімнен
(кему) индексіне қайта есептелген, өткен жылдың нақты
шығындарымен салыстыру арқылы алуға болады.
1696- мың теңге.
Өнімнің өзіндік құны осы сомаға кеміген және сәйкесінше бұл
Үш фактордың ықпалы нәтижесінде жалпы табыс 2480 мың теңгеге
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші негізгі қызметтен алынған (түскен) табыс.
ДН =ДЖ-РК.
Мұндағы: Дн - негізгі қызметтен алынған табыс;
Дж - жалпы табыс;
Рк - кезең шығындары.
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің өндірістік
Өндірістік өзіндік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтері коммерциялық құпия
Келесі тақырыпта біз, бұл көрсеткіштің мәнін оның нарықтық экономикадағы
ІІІ- тарау. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың қаржылық стратегиясының мәселелері
3.1 Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қалыптастыру мен дамытудың мәселелері.
Кәсіпорынның басқарылатын нарық саласына өтуі олардың құқықтар мен өкілеттілігінің
6. Кәсіпорындардың тұрақты даму үлгісі
Әдіснамалық принциптер Принциптерді жүзеге асыру Әдістемені
1 2 3
1. Кәсіпорынның қайта құрылымдау тетігін анықтау 1. Кәсіпорын өндірісін
2. Техникалық қызметкерлер құ
құрамын өзгерту жэне жаңғырту
3. Өндірістін оңтайлы мөлшер-
лерін анықтау
4. Аз шығынды технологиялар-
ды қолдану
4. Нарықгық инфрақұрылымды
құру
5. Өндірісті қайта үлгілеу.
6. Кәсіпорынның диагностика-
сын анықтау
7. Оңтайлы нұсқасын таңдау
8. Кәсіпорыннын құрылымын
өзгерту тәртібін анықтау
9. Кәсіпорынның әлеуметгік-
экономикалық деңгейін арпыру
10.Кәсіпорынды құрылымдық реформалау
11.Кәсіпорынның тепе-теңдігін
қалпына келтіру
12.Мемлекетгік кәсіпорындар-
ды жекешелендіру тетігін
реттеу
13. Мемлекетгік кэсіпорын
дарды жекешелендіру тетігін
реттеу 1. Ресурстық әлеуетін анықтау әдістемесі, теңгемен
2. Материаддық ресурстарды
тиімді пайдалануды анықтау,
теңгемен
3. Ресурстардың оңтайлы мөл-
шерін анықтау әдістемесі, тен-
гемен
4. Кәсіпорынның даму деңгейін
бағалау әдістемесі, %-бен
5. Кәсіпорын қызметінің эконо-
микалық қауіпсіздігі шегерала-
рын бағалау әдістемесі, %-бен
6. Салалары және түрпаттары
бойынша фирмалар мөлшер-
лерін онтайлы үйлестіру әдіс-
темесі, теңгемен
7. Кәсіпорындардың дағдарыс-
тық жағдайы факгорларын ба-
ғалау әдістемесі, %-бен
8. Кәсіпорыңды қалыптастыру-
дың экономикалық мақсатқа сай
екеңдігін анықтау әдістемесі,
тенгемен
2. Нарық талаптарына кәсіпорынның бейім-делгіш элементі 1. Кәсіпорынды қалпына
2. Кредит берушілердін қарыз
алушылармен өзара катынаста-
рын реттеу
3. Кәсіпорынды қалпына келтіру
тетігін құру 1. Өндірістің қарқынды
Жалғасы
1 2 3
4. Кәсіпорынды кризиске қарсыбасқару жұйесін жетіддіру
5. Кәсіпорынның тығырық таншығуы
6. Сұраныс пен ұсынысқа бейімделу
7. Қызметкерлердін әлеу меттік
бейімделуін ретгеу
8. Бейімделгіш басқаруды қодану
9. Сыртқы факгорларға бейім-
делу
10. Кәсіпорынның икемділігін
қалыптастыру.
11 Кадрларды оқыту
12. Инновациялық жұйені құру
13. Беделге ие болу және оны
нарықта сақтау 2. Шараларды жүргізуге демеу
қаржы көлемін анықтау әдісте-
месі, теңгемен
3. Өнімді өткізуді реттеу әдісте-
месі, %-бен
4. Кәсіпорын бағаларын анықтау әдістемесі, теңгемен
5. Инвестициялық ресурстарды
ұтымды бағалау әдістемесі, %-
бен
6. Кәсіпорынның инвестицияға
қажеттілігін аныктау әдістемесі,
теңгемен
7. Кәсіпорынның нарыктық құнын
анықтау әдістемесі, теңгемен
8. Кәсіпорынның ұғымды қыз-
мет істеу рейтингін анықтау,
%-бен
3. Кәсіпорынның тұрақтануын
басқару 1. Қаржы ресурстарымен қамта
масыз ету
2. Инвестицияларды тарту
3. Кәсіпорындарды кешенді басқару
4. Нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету
5. Жеңілдікпен кредштеу
6. Кәсіпорынның ресурстық әлеуетін қалыптастыру
7. Ұтымды және технология лық байланыстарды құру
8. Икемді қаржы жүйесін қалып
тастыру
9. Кәсіпорынның қаржы страте
гиясын анықтау
10. Ғылыми-техникалык про-
гресті жылдамдату
11. Өнімнің бәсекеге қабілетгілігін артгыру
12.Кәсіпорын қызметкер лерінің нарыктық ойлауын
13. Нарықтық тепе-теңдікті іске
асыру 1. Кәсіпорынның тұрақты даму-
ының жеке құрамдас бөлігін
бағалау әдістемесі, %-бен
2. Инвестициялық ресурстар-
дың ұтымдылығын бағалау
әдістемесі, %-бен
3. Кәсіпорынның жиынтық ре-
сурстарын есептеу әдістемесі,
теңгемен
4. Отынның түр түрін пайда-
лану нәтижесіңде қоршаған ор-
таға келтірілетін экологиялық-
экономикалық зиянды анықтау
әдістемесі, теңгемен
5. Жұмысшылар еңбегінің нәти-
желігін анықтау, теңгемен
6. Сатып алушыны ұстап қалу
әдістемесі, %-бен
7. Кәсіпорын қызметінің тәуекел
дігін бағалау әдістемесі, %-бен
8. Инфляциялық шектеуді анық-
тау әдістемесі, %.
4. Кәсіпорынның
нарыктык. белсен-
дшгш дамыту 1. Кәсіпорынның белсенділігін
арттыру
2. Нарытық белсенділікті құру
3. Енбек белсенділігін дамыту
4. Өндірушілер бәсекеге қабілеттігін арттыру
5. Өндірушілер мен тұшнушылардың арасында байланыстар-
ды орнату
6. Өнімнің жаңа түрлерін игеру
7. Жаңа технологиялар- ды енпзу
8. Кәсіпорынның экспорт-импортқа мамандануын қалыптастыру
9. Өнімнің бәсекеге қабілеттігін арттыру
10. Сұраныс пен ұсынысты басқару
11. Акпараттық қамтамасыз етуін енпзу
12. Кәсіпорынның нарықтық бағдарлануы
13. Кәсіпорынның қаржылық бағдарлануы
1. Кәсіпорынды басқару әдістeмeci, %-бен
2.Кәсшорыннын табысын анықтау әдістемесі,тенгемен
3.Тұтас алғанда кәсіпорынның
өндірістік ұйымдастыру денгейін бағалау әдістемесі, %-бен
4. Баға саясатының кәсіпорынның жұмысының тиімділігіне
5. Сатып алушылармен ұзақ қатынастарды қоддау әдітемесі,%-бен
6. Кәсіпорынның нарықтағы
әлеуметтік мүмкіндіктерін бағалау әдістемесі, тенгемен
7. Акпараттық нарықтық көздерден алу мен өндеу әдістемесі,%-бен
8. Кәсіпорын өніміне сұраныс икемділігін анықтау әдістемесі, %-бен
5. Нарық жағдайында-
ға кәсіпорын қыз-
метін жетілдіру
.
5. Нарық жағдайында-
ға кәсіпорын қыз-
метін жетілдіру
1. Жоспарлаудыц нормативті әдісін қолдану
2. Кәсіпорынның нарықтыкқ бағдарлануы
3. Микроденгейден жоспарлық
ақпаратты әзірлеу
4. Кәсіпорынды жоспарлы зерт-
теу
5. Экономикалық математика- лық әдістерді енпзу
6. Жоспарды нарық талаптары- на барынша бейімдеу
7. Жоспарлы тапсырмаларды сұ-
раныс пен ұсынысты үйлестіру
арқылы непздеу
8. Кәсіпорынның жоспарлы тап-
сырмаларын улплеу
9. Кәсіпорын қызметкерлерін ынталандыру
10. Кәсіпорын өніміне баға сая-сатын анықтау 1. Жоспар мен
лансталған тетігін анықтау әдіс-
темесі
2. Жоспарлаудың тұрақты
экономикалық нормативтерін
анықтау әдістемесі, %-бен
3. Кәіпорынөнімінің әкелім
және әкетілім анықтау әдістемес тенгемен
4. Кәсіпорынды дамыту жоспа-
рының тиімділігін бағалау әдіс
темесә, %-бен
5. Кәсіпорынныңөндірістік бағ-
дарламасын жасау үдерісінде
гi тәуекелдіктерді бағалау әдіс-
темесі, %-бен
6. Кәсіпорын «өнімін жеткізу жө-
ніндегі келісім шартты жасаған
кездегі сырғымалы
анықтау әдістемесі, тенгемен
Соңы
1 2 3
11.кәсіпорынның бизнес-жоспарын жасау.
12. Кәіпорын өнімнің сапасын басқару. 7. Бөлімшенің кәсіпорын қызметінін
қосқан үлесін анықтау әдіс-
темесі, %-бен
8. Инвесвтициялық жобалардың мақсатқа сай таңдап алу
әдістемесі, теңгемен
Кәсіпорында нарықтық үдерісті қалыптастырудың ұсынылып отырған үлгісі ескірген өндірістік
Бірінші принципі кәсіпорынның құрылымын өзгертумен байланысты. Бұл кәсіпорынның барлық
Кәсіпорынның орнықты дамуының басқа әдіснамалық принципі болып кәсіпорынның тұрақтануын
Экономикалық тепе-теңдікті сақтау үшін кәсіпорындар бәсекелесе алатын нарық қажет.
Одан әрі кәсіпорынның жаңа үлгісін қалыптастыруда кәсіпорынның нарыктық белсенділігін
Елді тамақтану өнімдерімен қамтамасыз етуде нарықтың рөлі айрықша зор.
Нарықты тұрақтандырудың басқа амалы болып маркетинг саналады. Оның көмегімен
Кәсіпорынның тұрақты дамуының жаңа үлгісін құрудың аталған әдіснамалық принциптері
Нарықты тұрақтандырудың маңызды амалы - жоспар мен нарықтың арақатынасын
Нарық жағдайында кәсіпорын қызметінің нақты стратегиясына мүмкіндік туғызатын маңызды
Тағы да атап өтейік: тұрақты даму үлгісінсіз, нарықтық тепе-тендікке
3.2 Нарықтық қатынастар жағдайындағы Қазақстан Республикасы кәсіпорындағы қаржылық
Нарықтық қатынастар жағдайындағы Қазақстан Республикасы кәсіпорындары.
Кәсіпорынның нарық жүйесіндегі қалыптасуы жөніндегі мәселе біздің талдауымыздан тыс
Кәсіпорындар дамудың бірнеше кезеңінен өтеді. Мысалы, 1991 жылға дейін
Ойластырылмаған жер реформасы нәтижесінде жаңа шаруашылықтар өңдірісті қарқынды жүргізуге
Халық шенеуніктердің күш салуларымен жекешелендірілу үдерісінен ығыстырылды. Сондықтан да
Сұраныс пен ұсыныс, еркін баға белгілеу кәсіпорынның қызметін ретке
Басқаша айтқанда, кәсіпорындар мемлекеттік бақылау саласынан тыс бола тұрып,
Әрине, кәсіпорынның жұмысының өзінде айтарлықтай кемшіліктер бар. Олар кейбір
Тұрақты дамушы деп, қоғамның өскелең қажеттілігін қолда бар, бірақ
Әрбір кәсіпорын көптеген элементтерден тұратын күрделі жүйе болып есептеледі,
Кәсіпорынның қазіргі даму кезеңінің негізгі мақсаты болып экономиканың тұрақты
Кәсіпорынның тұрақты дамуы сыртқы орта өзгерген кезде өзіне өзі
Кәсіпорынның белгілі бір беріктік қоры болу керек, ол оған,
Нарық пен кәсіпорындар қазіргі уақытта өз-өзімен өмір сүруде. Үкімет,
Үкіметтің кәсіпорын құрылымын өзгертудің ғылыми негізделген теориясы жоқ. Кәсіпорын
Сонымен бірге өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығында қызмет ететін кәсіпорындардың
Кәсіпорын дамуының тиімділігін арттыру үшін республикада қалыптасқан ережелерді өзгерту
Жаһандану жағдайында бұл міндеттерді шешудің маңызды алғышарттарының бірі болып
Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын басқаруды
Экономикалық өзгерістер жағдайында тауарлар шығаратын немесе кызметтер керсетуші кез
Қысқа мерзімді болашақта оның қызметінің табысы әртурлі
Басқаруру жуйесі факторлардың екі тобына тәyeлдi. Бірінші тобы -
Сыртқы факторларға саяси, экономикалық жағдай, заң, нарық жағдаяты, тұтынушылар,
Басқарудың көптеген мәселелері егер басқару жүйесінің сыртқы қоршау талаптарына
Мемлекет деңгейінде орталықтандырылған баскару мен жоспарлау көп санды жоспарлы
Жағдай нарықтық экономикаға көшумен өзгерді. Қатаң әкімшілік тұтқалар бұзылды,
Нарықтық экономикаға көшумен маркетингілік зерттеулер рөлі өсті. Тұрақсыз нарықтық
Өндірістік бірлестік деңгейіндегі нарық жағдаятынан шыға отырып әрбір бөлімшенің
Осылайша, нарықтық экономикаға көшудің нақты кезеңінде өзгерген сыртқы ортамен
- нарық жағдаятын байқап отыру үшін басқару құрылымы өндірістік
ұдайы өзгеріп отырған сыртқы қоршау кезінде бір заңды тұлға
кеңейе отырып басқару жүйесі өндірістік үдеріс мақсаттарынан біршама алыстап
көп деңгейлі басқару жүйесі бар өнеркәсіптік кешендегі кемшіліктердің күшеюі,
а) басқарудағы жеделдік пен икемділікті жоғалту (шешім
қабылдау үдерісі созылады);
б) ақпараттың жоғалуы немесе басқарудың бір деңгейінен
екіншісіне беру кезінде оның бұрмалануы;
в) реформалар мен құрылымдық қайта құруларға қарсы іс-
қимыл, өйткені әрбір «деңгей» өз мүддесінің осындай
немесе өзге қайта ұйымдасуын жүзеге асыруға ұм-
тылады.
Ірі өнеркәсіптік кешендерді басқару жүйесіне икемділікті
беру үшін оны орталықсыздандыру қажет және қатаң бәсеке-
лестік күрес жағдайында корпорациялардың тиімді қызметі
мүмкін болмайтын стратегиялық жоспарлау жүйесін одан әрі жетілдіру қажет.
Шамамен бұдан үш он жылдық бұрын ұзақ мерзімді жоспарлаудың
Ол фирмаға болашаққа көзқарас көкжиегін кеңейтуге, ағымдағы қызметін
Бірақ, 60-жылдардың басында іскерлік қоршаған орта жеткіліксіз түрде тұрақты
Стратегиялық жоспарлаудың даму үдерісінде стратегиялық талдаудың көптеген әдістері, міндеттерді
80-жылдары стратегиялық жоспарлаудың формалды әдістері жаңа шарттардағы өзінің шектеуін
- іскер ортаның тұрлаусыздығының күшеюі. Бұл шаруа-
шылық өмірдегі өзгерістердің өсу санында да, осы
өзгерістердің алдын ала болжаудың кемуінен де көрінді.
Көп жағдайларда стратегиялық сұлбалар бизнестің жаңа
жай-күйіне сәйкес келуден қалды;
— 80-жылдары іскер өмір теориясы мен тәжірибесінде гу-
манитарлық, адам факторының маңызы күшейді – бірлескен мәдениет
Стратегиялық жоспарлаудың иесіздендірілген әдістері менеджменттегі жаңа ағымдарға қайшы келді.
Дегенмен, кәсіпорын дамуының ұзақ мерзімді болашағын айқындаудағы қажеттілік ғалымдар
Қазіргі уақытта стратегиялық жоспарлау менеджмент атқарымдарының қатарынан
Стратегиялық жоспарлау бірқатар өзара байланысты кезеңдерден тұрады. Алдымен ұйымның
Стратегия - басшылық жасау өнері, осы даму кезеңінде қалыптасқан
Стратегия түрлі жайғасымда ашылады: тұжырымдама сияқты, ережелер жиынтығы сияқты,
Бірлескен стратегия компанияның ниеті мен мақсатын айқындайды және көрсетеді,
И. Ансофф стратегияның бірнеше ерекше өзгешеліктерін атап көрсетеді:
Стратегияны әзірлеу үдерісі қандайда бір жедел іс-қимылмен аяқталмайды. Әдетте
Жасалған стратегия іздеу әдісі арқылы стратегиялық жобаларды әзірлеу үшін
Берілген стратегияның қажеттілігі болмай қалады, тек нақты оқиғалар кезінде
Стратегияны қалыптастыру барысында нақты іс-шаралар жобасын жасау кезінде берілетін
Біршама нақты ақпарат пайда болған кезде бастапқы стратегияның негізділігіне
Стратегияны іске асырудың үдерісі үш үлкен кезеңге бөлінуі мүмкін
а) стратегиялық жоспарлау үдерісі - базалықтан бастап
және атқарымдық стратегиямен және жекелеген жоба-
лармен (бағдарламалармен) аяқтай отырып стратегиялар
жиынтығын әзірлеу;
б) стратегиялық басқару үдерісі - уақыт бойынша нақты
стратегияны іске асыру, оны жаңа жағдайлар түрғы-
сынан қайта тұжырымдау;
в) орындау - жоспарланган іс-қимылдарды бағалау және
бақылау.
БҚК стратегиялық жоспарлаудың базалық «философиясы» болып жүйелі талдау табылады,
— ірі корпорацияның дамуы әдетте толық нақты элемент-
терді, өзара байланысты және құрылымды қамтитын
күрделі жүйе эволюциясы ретінде қарастырылады;
осы жүйені дамытудың нақты мақсаттарының болуы болжамдалады;
корпорацияның көзделген мақсаттарға қол жеткізуінің көптеген варианттары (нұсқалары) бар
— кез келген корпорацияның дамуы сыртқы ортамен (бұл
жерде тек қана қоршаған табиғи орта ғана емес, сондай-
ақ саяси және әлеуметтік-экономикалық факторлар) өз-
ара іс-қимылымен бірге жүреді. Корпорациялық құры-
лымдарды біріктіру үшін, мысалы, бұл оның қызмет орындарындағы табиғи
Бізді тек қазақстандық біріктірілген корпорациялық құрылымдардың стратегиялық даму мақсаттарын
Стратегияны
тұжырымдау Стратегияны іске асыру Бағалау және бақылау
Миссия
Мақсат
Стратегия
Саясат
Бағдарламалар
Бюджеттер
Рәсім
Орындау
Кері байланыс
Стратегиялық жоспарлау үлгісі
Стратегиялық жоспарлау ұтымды ойлауға негізделген жүйеге келтірілген және қисындық
Стратегияны жоспарлау мыналарды қамтамасыз етеді:
даму бағыттарын айқындау;
стратегиялық жоспарлау мақсаттарын тұжырымдау;
тактика және жедел жоспармен стратегияға сәйкес іс-қимылдарды анықтау.
Стратегияны иелене отырып кәсіпорын қатаң бәсекелестік жағдайда өз жайғасымын
Стратегияны жоспарлау тек қана оң ықпал емес, сонымен қатар
Бұған қарамастан, нарықтық экономикада жоспарлау үлкен рөлге ие және
сәтін беретін бастапқы көзқарас ретінде қарастырылуы мүмкін. Бұл үдеріс
.ұйым басшылығының мақсатты нұсқаулары;
сыртқы орта беретін мүмкіндіктер;
ұйым әлеуеті мен оның күшті жақтары (25-сурет).
бейін мен оның болашақтағы жағдайдың көрінісі арасында алшақтық болуын
Сыртқы ортада зерттеу объектісі болып фактордың екі тобы табылады,
Іскер ортаның айрықша факторларын талдау кезінде назарда мыналар болуы
бәсекелестер;
саланың бәсекелестік жайғасымына ықпал ететін күштері, сол бойынша ұйымға
Бәсекелестер жайғасымы олардың бәсекелі күреске тән сипаты, экономикалық өсу
Саланың (немесе бизнес аясының) бәсекелес жайғасымын талдау оның өсу
Сыртқы орта факторларын талдаудың жалпы нәтижелері болып, болашақта ұйым
Ұйымның күшті және әлсіз жақтарын талдау. Ұйымның ішкі факторларын
Ұйым өсуінің ішкі факторларын екі тәсілмен талдауы мүмкін: атқарымы
Корпорацияның атқарымдық шағын жүйелері бойынша қарастырылатын факторлардың
9. Атқарымдық кіші жүйе тараулары бойынша корпорация өсуінің ішкі
Атқарымдық кіші жүйе Бағалау үдерісінде талданатын және салыстырылатын факторлар
Маркетинг Нарық туралы ақпарат, нарықты зерттеу әдістері, тәжірибе, сыртқы
Өндіріс Орналастыру географиясы, өндірістік үдерісті ұйымдастыру және әдістері, жабдықтардың
икемділігі және бейімделігі
Қызметкерлер Қызметкерлерді басқару саласындағы саясат, жүмыс іс-тейтіңдерді оқыту және
Жаңа енгізілім Жаңа өнім түрлерінің саны, жаңа өнімнің сатылу
Қаржылар Қолма-қол ақша қозғалысы, жұмыс капиталының мөлшері, акцияның капитал
Менеджмент Мақсаттар мен міндеттердің қойылуы, басқару қызметтерін анықтау және
Ұйымның күшті және әлсіз жақтарын айқындаудың екінші тәсілі қызметтің
— орташа деректерден осы немесе басқа тарапқа ауытқу-
лары бар бөлімшелерді белгілеу үшін нәтижелер серпінділігіндегі үдерістер (ұйым
— пайда көздері (өнімдер, өнім топтары, географиялық ау-
дандар, сату арналары, бөлу әдістері мен клиенттер топ-
тары бойынша).
¥йымның күшті және әлсіз жақтарын бағалау әртүрлі әдістермен (мысалы,
бәсекелестікке;
сатып алушылар/клиенттерге;
жеткізушілерге;
өнімді ауыстырушыларға;
жаңа нарықтық бәсекелестерге бағытталған стратегиядан жасалуы мүмкін.
Баламалының әрқайсысы айрықша міндеттерді шешуге байланысты және оларды іске
Әдебиетте баламалылардан стратегияны таңдау кезінде пайдаланылатын оннан астам өлшемді
өзгерістерді жүргізу үшін талап етілетін уақыт;
болжамдалатын өзгерістердің таралу ауқымы, яғни, іске қосылған тұлғалар немесе
—өзгерістер ықпал ететін адамдар тобының мінез-құлқы (олардың жұмыс мәні,
Бірнеше нұсқасын стратегия таңдау кезінде олардың тиімділігін салыстыру ұмтылысы
Компания стратегияны тандау кезінде ең алдымен, капитал салымдары тиімділігінің
Стратегияны әзірлеу кезінде біздің отандық кәсіпорындар ішкі мәселелерге (бұрын
Стратегияны әзірлеудің теориялық негіздері тәсілдің бірлігімен ерекшеленбейді әрі үдеріс
Осындай идеяларды менеджмент жөніндегі кітаптың белгілі авторы Т. Питерс
«Уақыттың нақты ауқымындағы стратегиялық басқару» атауын алған және стратегияны
Стратегияны іске асыру үдерісі (басқару тактикасы) стратегиялық даму мақсаттарын
- маркетингілік ұстаным (тауарлар мен қызметтер дәрежелері, тұтынушылар, клиенттер,
өнімділік және қосылған құн;
пайдалылық және шығындар арасындағы өзара қатынас;
әлеуметтік жауапкершілік;
өсу;
кірістер, жұмыс шарты, беделділік, ұйым қызметкерлерінің басқарушылық және өндірістік
Стратегиялық жоспардың үшінші қүрамдас бөлігі құрал болып табылады. Бұл
«Стратегиялық пирамида» үлгісі 26-суретте берілген.
I кезең - стратегиялық талдау:
қоршаған ортаны сыртқы іскерлігін;
кәсіпорынның ресурстық әлеуетін (ішкі мүмкіншіліктерін).
П кезең – кәсіпорын саясатын анықтау
III кезең - базалық стратегияны қалыптастыру және балама-
ны таңдау:
базалық стратегияны айқындау;
стратегиялық баламаны таңдау.
IV кезең — атқарымдық стратегияны түжырымдау;
маркетинг стратегиясы;
қаржы стратегиясы;
жаңартпалар стратегиясы;
өңдіріс стратегиясы;
әлеуметтік стратегия;
ұйымдастырушылық өзгерістер стратегиясы;
экологиялық стратегия.
V кезең - өнім стратегиясын (бағдарламаны) қалыптастыру.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Қаржылық менеджмент. Масалимова С.Ж. , Зиядин
2. Менеджмент негіздері. Астана.2007ж
3. Д.Я.Қуатова кәсіпорын экономикасы. Алматы, 2006ж
4. Корпорциялық басқару. Алматы, 2006ж
5. Қаржылық менеджмент, Масалимова С.Ж., Зиядин С.Г. Семей,
6. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік. А.Д.Умбеталиев,
7. Менеджмент негіздері. Астана, 2007ж
8. Русак Н.А. Анализ финансового
9. Крейнина М.Н. Анализ финансового состояния и инвестицион¬ной привлекательности
10. 10 Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ
11. Балабанов И.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствую¬щего
12. 10 Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ
13. Бухгалтерско-аудиторский портфель.
14. Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ: Учебное
пособие. - Издательство «ДИС», НГАЭ и У, 1997.
15. Маркарьян Э.А., Герасименко
«ПРИОР» ,1996.
16. Радионова В.М.,
предприятия в условиях инфляции. - М.: Изд-во «Перспекти¬ва», 1995.
17. Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ:
пособие. - Издательство «ДИС», НГАЭ и У, 1997.
18. Руководство по финансовому учету, отчетности и аудиту, Пер¬вая
Центральный и операционный отдел учета и от¬четности. Всемирный банк,
январь 1995.
19. О бухгалтерском учете. Указ Президента Республики Казах¬стан, имеющий
силу Закона, от 26 декабря 1995 г., №2732.
20. Малич В.А. Анализ финансовой деятельности
СПбДНТП, 1992.
21. Қазақстан Респуликасының нарығын мемлекеттік реттеу.
Алматы ,2007ж.
22. Қазақстан Респуликасының нарығын мемлекеттік реттеу.
23. Корпорациялық басқару . Алматы,2006ж.
24. НурсеитовА.А., Нурсеитов Н.А. Финансовый менеджмент.
-А.: Экономика, 1996.
25. .Шеденов О.К,., Конягин Б.И. Жалпы экономикалык.
Алматы-Актебе, 2001.
26. Кретина М. Н.
пособие. - М.: Дело и сербис, 1998.
27. Самсонов Н. Ф., Баранников Н. П., Володин
Финансовый менеджмент. М.: Финансы, ЮНИТИ, 2000.
28. Әмірқанов Р.Ә., Турғылова А.Ц. Каржы менеджменті. Оку
29. Бабич A.M., Павлов Л.Н. Финансы Учебник. -
30. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента.
пособие-М: Финансы и статистика, 1998.
31. Шуляк П. Н. Финансы предприятия. Учебник. - М.:
32. Құлпыбаев С. Ілиасов Қ.Қ. . Қаржы Окульқ -
33. Мейірбеков А. К,., Әл1мбетов К,, д. Кәспорын
экономикасы. Оку куралы. - Алматы, 2003.
34. Әсербайұлы С. "Корпоративтік каржы" оқу құралы-Алматы,
35. Финансовый менеджмент: теория и практика:
7
Жоспарлау әдістері
Сыртқы орта мүмкіндіктері
Ұйым басшылығының
Ұйым әулеті
Ұйым стратегиясы
Технологиялық фактор
Макроорта
ҒЗЖ жоспарын жасауға мүмкіндік береді, мұнда ұысын немесе шығарылытын
Тактикалық жоспарлар ұйымының даму жолдары толық сәйкестендіріліп жасалады,
Әрбір функцианалды сфера жоспарлармен күшейеді
(өндіріс, өткізу, қаржы, сатып алу.)
Ұйымның қандай элементтерден босауы керек екендігін көрсететін жойылу жоспарын
Шығарылатын өнімді алмастыруға толықтыруға берілген нарық пен қызмет көрсетуді,
Ерекшеліктері
Стратегиялық жоспар
Ұйымныңдаму жоспары
Тактикалық жопарлар
Ерекшеліктері
Ерекшкліктері
Стратегиялық мазмұны-болжаған болшаққа ұйымның даму стратегиясы (10-15)
Стратегиялық жоспар жоспарлар жүйесінің шыңы болып табылады, өйткені ұйымның
Ұйымның жспарлар жүйесібасқа әлеуметерінің бейімделуіне қызмет етеді.
Қызметтің негізгі бағыттарына қатысты, нарық таңдау және ондағы іс-әрекетке
Жаңа өніммен қызмет көрсетулердің түрлерін шығаруға қажеті шараладан тұрады,
Шараларға бейімделген, мұнвң көмегі мен шығарылатын тауарлар нарыққа түседі
Әлеуметтік фактор
Микорорта
Корпорация
Ресурстар
құрылым
Менеджмент
Мәдениет
Жеке құрам
Жеткізушілер
Бәсекелертер
Байланыс аудиториясы
Делдалдар
Тұтынушылар
Ұйымдастыру формасы
Жағартпалық фактор
Экономикалық фактор
Кәсіпорынды басқару жүйесіндегі қаржы стратегиясы
КӘСІПОРЫННЫҢ ӨНДІРІСТІК БАҒДАРЛАМАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Дағдарысқа қарсы стратегия
Кәсіпорынның қаржылық ұйымы
Қаржылық инвестицияның маңызы және жіктелуі
ҚӘСІПОРЫННЫҢ ПАЙДАЛЫЛЫҒЫН ТАЛДАУ
Банк секторындағы кәсіпорынның стратегиялық жоспарлау жүйесі
Бизнесті жоспарлау
Менеджменттің мақсаты, принциптері және құрымы
Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні мен түрлері