Судет дағдарысы және Мюнхен келісімі
Мазмұны
Кіріспе...................................................................................................3
1 -тарау. Мюнхен келісімі қарсаңындағы Европадағы халықаларық жағдай.
Басқыншы мемлекеттер одағының құрылуы және батыстық ірі мемлекеттерінің
1.2. Ұжымдық қауіпсіздік жүйесін құру мәселесі................................................22
2 - тарау. Мюнхен келісімі және оның зардаптары.
2.1.Судет дағдарысы және Мюнхен келісімі........................................................27
2.2. Германияның Чехословакияны толық жаулап алуы....................................38
Қорытынды.................................................................................................................40
Сілтемелер................................................................................................................42
Пайдаланған әдебиеттер............................................................................................48
Кіріспе
1938 жылы 29-30 -қыркүйекте өткен Мюнхен конференциясына биыл
30-шы жылдардағы халықаралық жағдайдың күрделі болуы, саяси сахнаға
Мюнхен келісімі тарихи зерттеу жұмыстарында айтарлықтай қарастырылған.
Мюнхен келісімі қарсаңындағы халықаралық жағдай, оның барысы, онда
Мюнхен келісімін қарастырған зерттеушілер көп-ақ. Олардың әрқайсысы оны
Мюнхен келісіміне қатысты алғашқы ғылыми еңбектер сол уақытта-ақ
Мюнхен келісімінің жан-жақты ғылыми талаптарға сай зерттелінуі 50-ші
Мюнхен келісіміне қатысты 60-шы жылдары жарық көрген зерттеу
70-шы жылдары жарық көрген монографиялық еңбектерден В.Крал, И.Д.Овсяный,
Мюнхен келісімі, оған итермелеген алғышарттар, жалпы екінші дүниежүзілік
Осы 90-шы жылдары Мюнхен келісіміне тоқталып, ол туралы
Монографиялық зерттеу еңбектерінің бірқатары айтылып, оларға қысқаша тоқталып
Мюнхен келісімі туралы монографиялық, топтама еңбектерден өзге, мерзімдік
Мюнхен келісіміне қатысты әдебиеттер осы көлеммен ғана шектеліп
Ал, өзіміз пайдаланған әдебиеттерге келетін болсақ, ондағы құнды
Мюнхен келісімі екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына тікелей алып
Сонымен, Мюнхен келісімін Еуропадағы халықаралық жағдайы түбірімен өзгертіп,
І тарау. Мюнхен келісімі қарсаңындағы Европадағы халықаралық жағдай.
1.1. Басқыншы мемлекеттер одағының құрылуы және батыстың ірі
Версаль бітім шарттары (1919 ж) және онымен байланысты
Мұның өзі, бірінші дүниежүзілік соғыста жеңіліс тапқан мемлекеттердің
Версаль бітім шарттарымен тығыс байланысы бар Вашингтон конференциясы
Бірінші дүниежүзілік соғыстың қорытындылары, кейінгі уақыттағы халықаралық жағдайға
Бірінші дүниезүзілік соғыстан кейінгі кезеңде халықаралық сахнада елеулі
Бұған қоса 20-шы жылдардың соңы 30-шы жылдардың басында,
АҚШ, Англия, Франция ішіндегі фашистік партиялар билікке келу
Фашистік диктатура туралы сөз қозғар болсақ, ең алдымен
Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі онжылдықта, соғыста жеңіліс тапқан
Жапонияның мұндай саясатына АҚШ, Англия наразы болды. Әрине,
Муссолини аталып отырған жылдары, яғни 30-жылдардың бас кезінде
Германия жаңа территориялардың қажеттігін айта отырып, бірінші дүниежүзілік
Ендігі мәселе, басқыншы бағыттағы мемлекеттердің алғашқы дипломатиялық қадамдары
Ұлттар Лигасының шыққан уақыттан кейінгі жерде Германияның басқыншы
Германия да, Италия да еркін қимыл жасауға болатынын
Франциядан "көңілі" қалған Полына бұған қуана келіскен еді.
Германия мен Италия арасындағы жақындасу кейбір мәселелердің жойылуына
Германияда қарудың көшегімен әрекет етуге көшті. 1936 ж.
1936ж. 21 қыркүйекте Жапон үкіметі бұған дейін қол
1936 ж. 23 қыркүйекте Гитлер өзінің сенімді адамы
Герман-жапон арасындағы "Антикоминтерндік пакт" басқыншы мемлекеттер арасындағы тілеулестік
Герман-жапон арасындағы "Антикоминтерндік пакт" басқыншы мемлекеттер арасындағы тілеулестік
АҚШ-тың 30-шы жылдардағы сыртқы саясаты дәстүрлі негізгі бағыттарынан
АҚШ-тың Европаға қатысты "тыс қалу" саясатының маңызы ерекше
АҚШ-тың бейтараптығы сыртқы саясатындағы ұстанған бағытына толық сай
Жапонияны Азиядағы басқыншылық саясатына тосқауыл қоюды, бірлесе жүзеге
Басқыншы бағыт ұстанған мемлекеттердің "Антикоминтерндік пактіге" қол қоюына
Англияның басқыншы мемлекеттерге қатысты саясаты өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады.
Англияның, Германияның күшеюіне мүмкіндік жасағанын 1935 ж. 18
Англияның Германия және Италиямен тығыз байланыс орнатып, олардың
Бірақ Францияның дипломатиялық қадамдары Англия үшін тиімсіз болатын.
Италияның Эфиопияны жаулауына мүмкіндік ашқан Франция, Германияға қарсы
1. 2. Ұжымдық каупсіздік жүйесін құру мәселесі.
Европадағы 30-шы жылдардың бас кезіндегі саяси хал-ахуал көптеген
Фашистік Германияның "Шығыстағы жерлерге" көңіл бөліп, жауап алуға
Дегенмен Кеңес Одағының бұл бағытта жүргізген дипломатиялық қадамдары
Францияның келісім жүргізуге келісе отырып Кеңес Одағы мынадай
ұсыныстар айтты.
КСРО белгілі бір шарттар негізінде Ұлттар Лигасына
КСРО Германия тарапынан болатын басшылыққа Ұлттық Лигасы аясында
КСРО бұл келісімге Франция, Бельгия, Чехословакия, Польша, Литва,
Кеңес Одағының Ұлттар Лигасына мүшелікке ұмтылуы халықаралық ұйымның
Кеңес Одағы ұсынған келісім жобасына 1934 ж. сәуірдің
Кеңес француз және кеңес чехословак келісімдері Европадағы ұжымдық
Кеңес Одағы ұжымдық қауіпсіздік құру идеясын мен мінберлерден
Ұжымдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Кіші Антанта секілді сыртқы
Германия Европаның Оңтүстік - шығысын өзінің ықпал ету
Кіші Антанта Одағына кірген Чехословакия, Румыния және Югославия
Кіші Антанта елдерінің ішкі келіспеушіліктері, олардың Европадағы ұжымдық
Англияның басқыншысы "бейбіттендіру" саясаты Кіші Антанта елдері тарапынан
Италияның Эфиопиядағы басқыншылығы Югославияға қаіуп туғызды. Егер екі
Сондықтан, оның 1937 жылғы 21 қаңтарда Болгариямен "мәңгілік
Румынияға келетін болсақ 1936 жылғы тамызда Н.Титулескудің сыртқы
Чехословакияның Франция, КСРО мен арадағы келісімдері оның бұл
Бұл жерде әр мемлекет өзінің мүддесіне орай қимыл
ІІ тарау. Мюнхен келісімі және оның зардаптары.
2. 1. Судет дағдарысы және Мюнхен келісімі.
1938 жылға қарай Европадағы саяси жағдай аса шиеленісе
1938 жылғы 12 наурызда Авсрияны басып алған Германия
Сонымен, Германия көптен көздеп жүрген әрекетін еш кедергісіз
Әлемді қайта бөліске салу үшін Германия басты үш
Бұл кезде Чехословакия Орталық және оңтүстік -шығыс Европадағы
Германия Чехословакияға қатысты әрекеттерін 1936 жылдың соңына қарай
Іс-жүзінде Германия, Чехословакияда фашистік партия құруға қол ашуды
Чехословакияға соққы беруде Германия, Чехословакиядағы Судет облысындағы немістерін
Судет облысындағы немістерді өзінің мүддесіне орай тиімді пайдалану,
Германия мен Судет облысындағы немістер арасында ежелден-саяси, экономикалық
Гитлер осы байланыстарды барынша нығайта отырып, судет немістеріне
Фашистік Германия судет облысындағы немістерді өзіне тарту үшін
Судет облысындағы Неміс ұлтшыл социалистік жұмысшы партиясы (ДНСАК)
1935 жылға қарай Генлейн партиясы Судет облысындағы ең
Чехословакияны басып алуда Гитлер саяси амалдармен шектеліп қойған
Чехословакияға шабуыл жасауы мәселесін Гитлер 1937 жылғы 5
Чехословакияны жаулауға бағытталған алғашқы қадам 1938 жылғы 18
Германияның Судет облысындағы немістер мәселесін шешуге тез арада
Генлейн партиясын барынша нығайту мақсатында, наурыздың ортасында Судет
Генлейн партиясының 1938 жылы 23-24 сәуірде Карловы Вары
Чехословакияға қатысты дағдарыс шиеленісіп келе жатты.
Германияның ашықтан-ашық Чехословакияға соқтығуына, Англия да, Франция да
29-30-шы қарашада Лондонда ағылшын және француз министрлерінің кездесуінде
Англия Чехословакияға қатысты саясатын 1938 жылы 18 наурыздағы
1938 жылы 22 наурызда Англия Француз үкіметіне жолдаған
Ағылшын үкіметінің Чехословакияға қатысты саясатын 1938 жылы 22
Чехословакияның Судет немістері талаптарын орындауы керектігін айтқан Н.Чемберлен,
Франция Чехословакиямен өзара келісімге отырғаны белгілі, сондықтан оның
Э.Даладьенің төрағалық етуімен өткен мәжіліс "Чехословакияға қарсы жасалған
10 сәуірде құрылған үкімет басына Э.Даладье отырған соң,
28-29 сөуірде Лондонда ағылшын-француз үкіметтерінің маслихаты Чехословакияға қатысты
Англия мен Франция Чехословакияны Германияға соғыс әрекеттерінің жығып
Чехословакияның ішкі жағдайы да бұл кезде шиеленісті еді.
Ел ішіндегі саяси күштер екіге жарылып біреулері тұтастықты
Осындай жағдайда мамырдың бас кезінде саяси жағдай шиеленисе
Жағдайдың бұлай өрбуіне наразы болған Англия мен Франция
1938 ж. 7 мамырда Чехословак үкіметінің генлейн партиясының
Англия мен Францияның мұндай қадамдарына 15 мамырдағы Э.Бенештің
15 мамырдан бастап Судет облысындағы саяси жағдай асқына
Тарихта "Мамыр дағдарысы" аталатын осы саяси шиеленіс Мюнхен
"Мамыр дағдарысы" Англияның Чехословакияға қарсы қысым көрсету әрекеттеріне
Англия Чехословакияны "бейтарап " қалдыру амалдарына кірісті. Бұл
Жаз айларындағы Чехословак үкіметі мен генлейн партиясы арасындағы
Жаз айларының соңына қарай судет немістеріне қатысты мәселе
Чехословакия мен Германия арасындағы шиеленістің ұшыға түсуі 30-тамызда
Қыркүйек айының алғашқы аптасы Чехословакия президенті Э.Бенеш пен
Э.Бенеш екі елдің қысымына төтеп бере алмағанын ашық
Төртінші жоба генлейн партиясын тиімсіз жағдайға қойды.12 қыркүйекте
14 қыркүйекте Н.Чемберлен Гитлерге кездесу туралы ұсынысын жолдайды./92/.
Чехословакия немістер халықтың 50 -ін құраған аудандарды Германияға
Чехословакия үкіметі бұл талаптарды қабылдамады./94/. Жағдайдың Бұлайша өріуі
Гитлермен Берхтигаденде болған кездесуінде мойнына алған міндеттерін толықтай
Екі арадағы кездесу 22-ші қыркүйекте Германияның Годесберг қаласында
Н.Чемберлен 24-ші қыркүйекте Лондонға қайтып кетті. Лондонға келген
Н.Чемберлен ағылшын үкіметін көндіре алмады. Сол үшін, алдымен
Францияның премьер-министрі Э. Даладе бастаған министлер тобы Лондонға
Чехословакия 25-ші қыркүйекте Годесберг мемонрандумын қабылдамайтынын мәлімдеген еді./ЮО/.
Годесберг меморандумын қабылдамаған Чехословакияға бұл кезде жан-жақты дипломатиялық
Бірақ қатты қысым көрсеткен Англия еді. Н.Чемберлен, Э.Бенешке
Конференцияға жиналған Гитлер, и Муссолини, Чембелен, Далалье арасында
Конференцияда қабылданған шешім Муссолини ұсынған жоба негізінде жасалды./107/.
Конференцияның алғашқы отырысында ақ судет облыстарын жаулау 1
Мюнхен конференциясы біткеннен кейін, ертесіне Гитлер мен Н.Чемберлиннің
Мюнхен келісімі әскери-стратегиялық бағытта да өзгерістер алып келді.
2. 2. Германияның Чехословакияны толық жаулап алуы.
Мюнхен келісімінен соң Европадағы саяси жағдай күрт өзгерді.
Мюнхен келісімі Версаль бітім шарттарына негізделген ағылшын-француздардың Европадағы
Мюнхен келісімі өткеннен кейінгі бірнеше күн ішінде Чехославакия
Мюнхен келісімінің шешіміне сәйкес Германия Чехословакияның шекаралық аудандарын
1939 ж. наурыздың бас кезінде Чехословакияның Словакия, Закарпатье
Чехословакияның тәуелсіздігін жойған құжатқа ел басшысы Э.Гоха 15
16 наурызда Гитлер Богемия мен Моравия протекторатының құрылғанын
Англия мен Францияның әрекеттеріне келетін болсақ, ол сол
Мюнхен келісімінің шешіміне сәйкес Германия Чехословакияның шекаралық аудандарын
Қорытынды
Мюнхен келісімін қарастыра отырып, әлемдік саясаттың жасалу жолдарын
Англия, Франция, АҚШ сынды бірінші дүниежүзілік соғыста жеңімпаз
Франция мен Кеңес Одағы да өзіндік саясат ұстанғанымен
Сондықтан, бұл екі мемлекетте Мюнхен келісімін болдырмауға дәрмексіз
Кіші мемлекеттерге келетін болсақ, Мюнхен келісімі бұл мемлекеттердің
Ойымызды аяқтай келе, Мюнхен келісіміне үлкен сабақ ретінде
Сілтемелер:
Новые документы из истории Мюнхена. М., 1958, Документы
Чехословакия под угрозой фашисткой агрессии. Сб.статей и материалов.
Иванов Л.Н. Мюнхенская политика западных держав и роль
Попов А.Е. США-организатор и активный участник мюнхенского сговора
Некрих А. Политика английского империализма в Европе (окт
Поляков В.Т. Англия и мюнхенский сговор. (март-сент 1938г)
Внешняя политика Англий на первом эт.об. кризиса капитализма.
Крал В План Зет. М., 1978;
Овсяный И.Д. Тайна в которой война рождалась (как
Крал В. Дни которые потрясли Чехословакию. М., 1980;
Ширер У. Взлети падение третьего рейха. М., 1991.
.Внешняя политика Чехословакий 1918-1939. Сб.статей. М., 1959;
Европа в международных отношениях 1917-1939. М., 1979., 1939год.
13.Иванов А.Т. Великобретания и мюнхенский договор: В
14.Матвеев В. Ист.учит и предостерегает: К 50 летию
15.1939 год. Уроки истории. М., 1990, с.11.
16.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне Второй мировой войны.
17.Сонда, с.12.
18.Сиполе В.Я. Дипломатическая оьба накануне второй мировой
19.Овсяный И.Д. Тайна в которой война рождалась. М.,
24.Сонда, с.153.
25.Климовский Д.С. Зловещий пакт " (Из истории германо-польских
26.Сонда, с.99.
27.1939 год. Уроки историй. М., 1990, с.25.
28.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой
29.1939 год. Уроки истории. М., 1990, с.25.
30.Сиполе В.П. Дипломатическая борьба накануне второй мировой войны.
31.История международных отношений и внешней политики СССР. 1917-1945,
32.1939 год. Уроки историй. М., 1990, с.32.
33.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой
34.1939 год. Уроки историй. М., 1990, с.33.
35.Сонда, с.ЗЗ.
36.1939 год. Уроки историй. М., 1990, с.34. 37.Сонда,
38.1939 год. Уроки историй. М., 1990, с.37. 39.Сонда,
40.История США. 1918-1945. М., 1985, т.3, с.283.
41.Цветков Г. Политика США в отношений СССР накануне
43.Бұл да сонда, с.108.
44.Крал В. План Зет. М., 1978, с.20.
45.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой
46.Трухановский В.Г. Внешняя политика Англий на первом этапе
47.Ист.междунардных отношний и внешней политики СССР М., 1986,
48.Белоусова З.С. Франция и европейская безопасность. 1929-1939. М.,
49. Белоусова З.С. Франция и европейская безопасность. 1929-1939.
50. Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой
51.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой
52.Документы внешней политики СССР М., 1959, т.16, С.564-565.
54.Документы внешней политики СССР М., 1959, т.16, С.564-565.
55.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой
56.Документы внешней политики СССР М., 1959, т.16, с.735.
57.Климовский Д. Зловещий пакт. Из истории
58.Белоусова З.С. Фанция и европейская безопасность. М., 1976,с.152.
59.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой войны.
60.Документы внешней политики СССР М., 1959, т.16, с.876-877.
62.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой
63.Внешняя политика Чехословакий 1918-1939. М., 1959, с. 366.
64.Внешняя политика Советского Союза 1936-1939 гг. М., 1987,
66.Документы внешней политики СССР. Т.19, М., 1959, с.161.
67.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой войны.
68.Документы внешней политики СССР. Т.19, М., 1959, с.161.
69.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой войны.
70.Волков В.К. Мюнхенский сговор и балканские страны. М.,
71.1939 г. Уроки истории. М., 1990, с.146.
72.1939 г. Уроки истории. М., 1990, с.149.
73.1939 г. Уроки истории. М., 1990, с. 150-151.
74.1939 г. Уроки истории. М., 1990, с. 110.
76.Ротштейн Э. Мюнхенский сговор. М., 1959,с.84.
77.1939 г. Уроки истории. М., 1990, с. 115.
78.Ширер У. Взлет и падение третьего рейха. М.,
80.Сонда, с. 306.
81.Сиполе В.Я. Дипломатическая борьба накануне второй мировой войны.М.,
82.Трухановский В.Г. Внешняя политика Англии на первом
83.Крал В. План Зет. С. 95-96.
84.Документ по истории Мюнхенского сговора. 1937-1939, М., 1979,с.119.
85.Внешняя политика Чехословакий. 1918-1939. М., 1959, с. 487.
86.Крал В. План Зет. С. 100.
87.Документ по истории Мюнхенского сговора. 1937-1939, М., 1979,с.120.
88.Внешняя политика Чехословакий. 1918-1939. М., 1959, с.
89.Крал В. План Зет. С. 109-110.
90.Уроки историй .М., 1990, с.125.
91.Крал В. ПланЗет. С. 114.
92.Крал В. План Зет. С. 175.
93.Сонда, с.190.
94.Документ по истории Мюнхенского сговора. 1937-1939, М., 1979,с.195.
95.Крал В. План Зет. С. 203.
96.Внешняя политика Чехословакий. 1918-1939. М., 1959, с.
97.Крал В. План Зет. С. 228.
98.Ширер У. Взлет и падение третьего рейха. М.,
100.Крал В. План Зет. С. 266.Документ по истории
Крал В. План Зет. С. 236.
Крал В. План Зет. С. 232.
Сонда, 232.
Ширер У. Взлет и падение третьего рейха. М.,
Крал.В. ПланЗет. С. 216.
Документ по истории Мюнхенского договора.
Внешняя политика Чехословакий. 1918-1939. М, 1959, с. 542.
Крал В. План Зет. С. 322.
Документ по истории Мюнхенского сговора. 1937-1939. М., 1979,
Сонда, с. 334.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Құжаттар мен деректер.
Новые документы из историй Мюнхена.-М.Госполитиздат, 1958.-160с.
Документы и материалы Мюнхенского сговора, 1937-1939
Год кризиса, 1938-1939; Документы и материалы
2. Моногорафиялар.
2.1. Белоусова З.С. Франция и Европейская безопасность.-М.: Наука,
2.2. Борисов А.Ю. Мюнхенская трагедия (Размышления спустя полвека);[Мюнхен.
Волков В.К. Мюнхенский сговор и Балканские страны.-М.:Наука, 1978.-327с.
Волков Ф.Д. Тайны Уайт- холла и Даунинг-стрит. -М.:
Климовский Д. Зловещий пакт из историй германо-польских отношений
Крал В Они, которые потрясли Чехословакия: Пер. с
Крал В. Пкан Зет: Пер. с чешск.-М.: Прогресс,
Матвеев В.А. Провал Мюнхенской политики (1938-1939гг.)-М.: Госполитиздат, 1955.
Поляков В.Т. Англия и мЮнхенский сговор (март-сент. 1938г.)
Попов А.Я.
Проэктор Д.М. Фашизм: путь агрессий и гибели.-М.: Наука,
Ротштейн Э. Мюнхенский
Сиполе В.Я. Совестский союз в борьбе за мир
Взлет и падение третьего рейха. В 2-х Т.
Цветков Г. Политика США в
3. Жалпы әдебиет.
3.1. Внешняя политика Чехословакий. 1918-1939. Сб.статей
Возрождения республики. 1938-1945. -М.: Прогресс, 1988. -414с.
История международных отношений и внешней политики СССР. 1917-1967
1939 год. Уроки истории. -.: Мысль.-508с.
Причины возникновения второй мировой войны. Сб.Статей. -М.: Наука,
Европа в международных отношениях.
4 Мерзімдік басылым.
Бенэш Э. (Возрождение) Воспоминание о трагедии. // Новое
Иванов А.Т. Великобретания и мюнхенский сговор: В свете
Орлов А.С. Мюнхен: Скачок к войне. // Военно-исторический
Несвадба Ф. Сражение проигранное без боя. //Новое время,
50
Мюнхен келісімі қарсаңындағы европадағы халықаларық жағдай
Қарусыздандыру туралы халықаралық конференция
ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында фашистік жаңа соғыс ошақтарының пайда болуы
Еуропадағы соғыс алдындағы дағдарыс
«Қазіргі заманғы халықаралық қатынастар тарихы» пәніне арналған дәріс сабақтарының тақырыптары
Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы халықаралық қатынастардың барысы
Адольф Гитлер дипломатиясы
Парламент дағдарысы және фашизм
Италиядағы «Маттеотти дағдарысы»
КСРО мен Германияның қарым - қатынасына алғашқы сына қағу