Сауын сиырларын қысқы
Кіріспе …................................................................................................................3
І. Әдебиетке шолу .................................................................................................5
1.2. Сауын сиырларын азықтандыру ерекшеліктері және сауын сиырдың
энергия мен қоректік заттарға мұқтаждығы .....................................................14
1.3. Сауын маусымының әр кезеңінде, сауын сиырларын азықтандыру үшін
қажетті азықтарға қысқаша сипаттама .............................................................25 1.4. Сауын сиырларын қысқы
1.5. Жазғы сауым мезгілі кезінде сауын сиырларын азықтандыру
барысында, кейбір қоректі және биологиялық белсенді заттардың организмге әсер
ІІ. Есептеу бөлімі
2.1. Сауын сиырларына тәуліктік рацион жасау, және осы рациондарды
Қорытынды ..........................................................................................................38
Пайдаланылған әдебиеттер .................
Кіріспе
Мал шаруашлығының, оның ішінде сауын сиыр шаруашылығының жедел өсіп
Қазіргі уақытқа, халық шаруашылығының қай саласы болсын ғылыми- техникалық
Мал өнімі, әсіресе сүт өнімі жыл бойы үзіліссіз өндірілуі
Н. Омарқожаевтың (1998) деректері бойынша, сауын сиыр рационын құрастыруды
Л.Гофман мен Р.Шиманн (1978) деректері бойынша рацион құрғақ затындағы
А.Ә.Төреханов., Ж.К.Каримов., Ш.Д.Даленовтардың (2006) зерттеулеріне сәйкес, әрбір сиырдың беретін
Д.Қ.Найманов пен Н.Ә.Жазылбековтың (2006) дәйектемелерінде, бұзаулаған соң сиыр суды
жұмсақ, сапалы пішен беріледі. Сиырды толық азық нормасына,
В.И.Георгиевскийдің (1979) сауын сиырларына жүргізілген зерттеулерін рациондағы құрғақ
А.ш.ғ.д., Қ.Құсайыновтың (2001) зерттеулері бойынша, көлемді, ірі, азықтарды
Н.Ә.Жазылбеков., М.Т.Ахметов., Д.К.Кәрібаевалардың (2007) мәліметтеріне сүйенсек, қазіргі экономикалық жағдайда
А.А.Алиев (1980) өз еңбектерінде атап өткендей, сауын сиырларға берілетін
Н.Б.Мұқановтың (2004) еңбектерінде көрсетілгендей, сүтті сиыр барлық аймақта ұсталғанымен
И.С.Поповтың (1957 ) деректеріне сүйенсек, сауын сиырларына арналған рациондарда
Б.К.Бердібекованың (2005) мақаласында талқыланғандай, малды азықтандырудың әр түрлі әдістерінің
Р.Ескендированың (2011) мақаласындағы тың деректерге сүйенсек, азықтандыру технологиясы, мол
Н.Б.Мұханов пен Б.А.Мыхановтың (2007) мақалаларында сипатталғандай, сиыр сүтінің желінінде
И.В.Артемовтың (1998) мәліметтеріне сүйенсек, сауын сиырларға 20 кг гүлтәжі
А.П.Коробовтың (2006) ғылыми жұмыстарында нақтыланғандай, жануарлардан өнім өндіру басты
● 40-45 ц – азық өлшемі;
● пішен 1-2 т;
● пішендеме 1,5-2 т;
● Сүрлем 5-6 т;
● Көк азықтар 9 т;
● Концентраттар 0,8-0,9 т;
Сауын сиырларының энергия мен қоректік заттарға мұқтаждығын
С.Н.Салханова (2007) жүргізген зерттеулеріне сүйенсек, мал
шаруашылығының қазіргі заманғы қарқынды дамуы кезеңінде малдың өміршеңдігі мен
Н.Ә.Жазылбеков., Ж.Паржанов., Н.Б.Мұханов.,Б.А.Мыханов (2007) сынды беделді ғылымы қызметкерлердің еңбектерін
Ж.М.Құрмановтың (2007) мәліметтері бойынша, Қазақстанның солтүстігі жағдайында сауын
Сауын сиырларына қорытылатын протеинді 20 %-дан артық беруге болады.
Сауын сиырларын азықтандыру барысында қоректік заттар құрамына майды өлшеусіз
0,9 кг-нан артық қолдану сиырлардың іш бұзылуына және сүттілігінің
Майлылығы 4 % болатын 1 кг сүттегі көрсеткіштердің
болып, протеин жеткізу деңгейі сауын сиырының сүттілігінің артуына ғана
А.П.Дмитреченко мен П.Д,Пшеничныйдың (1975) еңбектеріне зер салсақ, сауын сиырларына
сиырларға азық өлшемінде 5 грамм ас тұзын, немесе 1
қажеттілік, шамамен көк азыөтармен және сүрлеммен азықтандыру барысында
И.М.Захарченко өз зерттеулерінде, сүт өндіру барысында, сүт құрамындағы А
Күйісті малдың азықтық мұқтаждығын алмасу энергиясымен бағалауды
Сауылым сүттің жас ерекшелік өзгерісі мал тұқымының ерекшелігіне,
Т.К.Бексейітовтың (2011) мәліметтері бойынша, далалық қызыл тұқым сиырларының жасы
Мал төлдерінің өсуіне және дамуына қоректендірудің түрлі деңгейінің әсер
Жаңа Зеландияда Мак-Микеннің (1956) өткізген зерттеу жұмысы аса көңіл
Т.С.Садықұлов пен Т.К.Бексейітовтың (2011) деректеріне сүйенсек, қоректендіру деңгейі жануарлардың
жалпы деңгейін оның толық құндылығын, рацион құрылымын, онтогенездің жекелеген
А.П.Дмитриченконың және А.М.Балабонованың (1954) сауын сиырларына жасаған тәжірибелерінде оларды
Көптеген зерттеу жұмыстары арқылы жоғары температураның ірі
А.С.Емельянов(1976) пен Н.И.Клейменов (1978) секілді көптеген зерттеуші
Сиырды байлаусыз ұстау барысында екі түрлі азықтандыру – ірі
С.А.Захарченконың (1989) деректеріне қарағанда мәдени жайыымдықта жайыған ма каротинмен
Рациондарында йоды аз шаруашылықтарда малдың ұрықтану қабілетінің нашарлауынан, қысыр
М.Е.Зельцер., Б.А.Айдарханов., М.А.Байтуриндердің (1978) Қазақстанда өсірілетін малдың эндемиялық ісігі
проблеманы комплексті түрде жүргізу қабілеттілігін көрсетеді және азықты йодтау
Сауын сиыр азығы қоректілігінің негізгі көрсеткіші ондағы құрғақ
Б.К.Қожалиевтің (1989) еңбектеріне сүйенсек, сауын сиырлардың рационында минералды заттардың
Малдың шөпті қандай мөлшерде орып жеуі оны қаншалықты сирек
Өрістегі сауын сиырдың жайылым шөбіне мол отығуына
Сауын сиырлардың азықтағы азотты пайдалану дәрежесі әр
Көптеген зерттеулердің нәтижелерінде, бірқатар әлемге аттары әйгілі
З.Б.Гельман мен Ю.К.Олль (1965) макро- және микро-минералды заттар тепе-теңдік
И.Г.Лисоцевтің (1969) тәжірибесіне жүгінсек, онда бір топ сиыр тек
Атақты ғалым А.П.Дмитреченко (1975) рацон құрамындағы азықтың құрғақ затындағы
Б.А.Башкиров пен Ю.В.Бойковтың (1982) деректеріне сүйенсек, сауын сиырына дәл
М.Фалковскийдің (1974) бірқатар зерттеулерінің нәтижесінде азот тыңайтқышы мөлшерін гектарына
Біздің елімізде, Н.Рақышевтің (1981) көрсетуі бойынша оңтүстік облыстардың жайылымдық
Сауын сиырларын азықтандыру ерекшеліктері және сауын сиырдың
Сауын сиыр азықтандыруын сауымның физиологиялық заңдылықтарына сәйкес
Сауын сиырдың қоректік мұқтаждығы оның тірілей салмағына байланысты тіршілігін
Сиырдың протеиндік мұқтаждығын есептеу үшін дене белогын алмастыру
ҚП = 0,885 * ШП – 0,03 * ҚЗ.
Сиыр сүттілігі молайған сайын 1а.ө.де шоғырланған қоректік
мұқтаждығы жоғарылай түседі. Мысалы,азығының әр 1 а.ө.
Сүтейту кезеңінде сауыла бастаған сиыр сүттілігін арттыру үшін оларды
күнделікті сауынына сәйкес келетін нақтылы азықтандыру нормасына кейінгі күндердегі
Дұрыс сүтейту әсіресе құнажын сүттілігіне күшті ықпал
Сауым басында сиырдың сүт түзуге жұмсалатын дене шығыны жеген
Сүтейту кезеңінің аяқталғанын сиыр тәуліктік сүттілігінің ұлғаймауынан байқайды да,
Сауын сиыр азықтандыру нормасына жасы мен физиологиялық
Әлі өсіп-жетілуі аяқталмаған құнажынның қалыпты дамып жетілуін,
Жасы мен сүттілігіне байланысты сауын сиыр азығының
Сиыр сүттілігінің апталық (декадалық) бақылау сауымының (контрольная
Сауым басында бұзаулап, сауыла бастаған сиыр азықтандыруын
Сауын сиырға тәбеті шапқанша сапалы пішендеме мен сүрлем, ал
қарай құнарлы жем береді (4-кесте, қосымшада).
Рацион құрамындағы сүрлемнің бір бөлігін не толығымен
Сиыр сүттілігі артқан сайын қоректік заттарға мұқтаждығы
0,025 * ТС + 0,1 * Тс.
Осылайша тірілей салмағы мен тәуліктік сауынына тәуелді
- тірілей салмағы 400 кг тартып, тәуліктік сауыны... 10
15 кг болса – 11,5 кг, 20 кг болса
- тірілей салмағы 450 кг тартып, тәуліктік сауыны...
15 кг болса – 13,0 кг, 20 кг болса
- тірілей салмағы 500 кг тартып, тәуліктік сауыны...
15 кг болса – 14,0 кг, 20 кг болса
Демек, тірілей салмағы 450 кг тартатын сиырдың рацион
13,0 – 12,5 = 0,5 кг артық жеуі тәуліктік
14,5 – 13,5 = 1,0 кг артық жеуі –
Мұндай сүт сауынының қосылуын қамтамасыз ету үшін сиыр азығының
Кесте дерегінен рацион құрғақ затының желінуі АЭ/ЖЭ
МДж/кг АЭ шоғырланған азықтан – 9-10 кг құрғақ
шығыны үнемделеді. Рацион құрғақ затының желінуіне құрамына кіретін
Құрғақ затты жеу мүмкіндігі шектеулі болғандықтан, сиыр өнімділігі
өскен сайын азықтандыру рационындағы құрғақ заттың шоғырлану дәрежесін жоғарылатады.
Рационда тағайындалған жемшөп мөлшеріне сиырды біртіндеп, 10-15 тәулік
Рационда тағайындалған жемшөп көлемін сиырдың асқорыту жолына сыйдырып жей
Жасы, жыл мезгілі, дене салмағы мен сауым кезеңіне
Сауын сиырдың күнделікті жей алатын азық көлемі тірілей
Кесте дерегінен жемшөп құрғақ затының желінуі ондағы шоғырланған
Сауын сиырдың рацион азығын жеу қабілеті олардан
Рацион құрғақ затындағы қоректік заттар шоғырлану дәрежесі
жоғарылытылады.
Рацион құрғақ затында энергия мен қоректік заттар
Месқарында дұрыс қорытылып, жоғары игерілуі үшін сауын сиыр
Рациондағы құрғақ заттағы энергия мен қоректік зат шоғырлану
Сиыр өнімділігі өскен сайын өнім бірлігіне, яғни 1
Сиыр өнімділігі артқан сайын азықтандыруға жұмсалған азықтың
Сауын сиыр рационын сиырдың сүтейтуіне оң ықпал ететін шырынды
азықтарға негіздей отырып құрастырады. Олардың үлесі рацион жалпы қоректілігінің
Құнарлы жемді сауын сиырға бұдан көп берілуі
Сауын сиыр рационындағы құнарлы азықты организмнің сүт
100 кг тірілей салмағына шаққанда сауын сиырға 4,5
Сүттің өзіндік құны азықтандыруға жұмсалаған құнарлы азық көлеміне
шығарылған басты жас құнажынмен ауыстыру сол мерзімдегі сиыр басына
Сиыр тәулігіне 2 рет сауылса – 4-6 кг,
Сауын сиыр рационын шырынды және құнарлы азықтардан кейін
Қабылданған рацион типіне сәйкес сиырға берілетін азықтар
белгілейді. Айталық, шаруашылық жемшөп қорында бар азықтардан сиырға
Азықтандыру қоректілігін 1 күнге
Рационындағы шырынды азықтың ⅓ бөлігін ас қорытуда
Өрістеп дамыған месқарын микрофлорасы азотты заттардың ыдырауынан
Макро- және микроорганизмдердің бір-бірінің тіршілігіне оңтайлы жағдай
Сиыр рационының жасұнығының қорытылуын жақсарту үшін азотты
Сиыр рационындағы шырынды және ірі жемшөпті жазғытұрымғы
ретінде шөп пен қылқан ұнын, витаминдердің өндірістік-микробиологиялық
түзу өнімдерін қолданады.
Осылайша сауын сиырларға шаруашылықтың өзіндік жемшөп қорына
Сауымның басында желінген азық пен сүтке жұмсалатын
Сүтті сиыр азықтандыруын арзандатып, сүт өндірісінің эконмикалық
Көкшөпті сиырларға жайылым отына жайып немесе көкті
Турап, араластырып берген шөптін желінуі 90-96 % жетіп,
Жайылымды мал жаюға пайдаланғанда көгінің (Ө, кг/м²),
желінукоэффициенті (0,75) бойынша жайылым сыйымдылығын мынадай
жолмен есептейді:
Ж = ҚК * 1000 / ҚЗ * Ө
Сауын сиыр табынын жаюға бекітілген жайылымды алдын
Сауын сиыр азығындағы сүрлемнің бір бөлігін, тіпті барлығын да
Өндірістік технологиядағы сүт фермалары мен кешендерінде сауын
Сауын маусымының әр кезеңінде, сауын сиырларын азықтандыру
Көк азық. Сауын сиырлардың жазғы рационы негізінен көк балауцса
Көк азықтың сиыр өнімділігі мен денсаулығына пайдалы әсері
Көк азық құрамында аз ғана мөлшерімен-ақ сиырдың
Сүрлем күйіс малы үшін негізгі нәрлі азықтың
Жақсы сүрлем оншалықты қышқыл болмайды, иісі жағымды,
тексеруден өткізу керек. Сүрлемдегі қоректік заттардың шығынын азайтып, сапасын
Жақсы сүрлемді сауын сиырлар рационына тәулігіне 30 кило-грамм және
Жоңышқа – оңай сынбайтын, иілгіш өсімдік. Ол климат пен
Жоңышқа пішенінің протеин мөлшері орта есеппен 16,3
Қызылбас немесе шалғындық беде – шалғындық-жайылымдық мал азығы ретінде
Қызылбас беде астық тұқымдас шөптермен және бұршақ
Пішен – күйіс малын, қойды және жылқыны қыс айларында
52-72 г қорытылатын протеин, 50 г-ға дейін қант, Д
Пішен күйіс малының рационында 20-25%,бірақ сиырдың тірілей
Пішеннің азықтық жұғымдылығы оның ботаникалық құрамына да
Сабан мен топан ірі азық қорын толықтыра түсудің
протеин кездеседі. Сол сияқты сабанда кальций, фосфор мен натрий
Сауын сиырлар сабанды өте аз, тәулігіне 4 кг-нан
Пішендеме – ылғалдылығы 50-55 % құрғатылып, ашық ауада консервіленген
сақталады.
Пішендеменің қоректік құндылығы, сүрлемге қарағанда 1,5-2
рационына 4-5 кг пішен мен 18-20 кг жүгері сүрлемі
Тамыржемістілер мен түйнекжемістілер. Мұның екеуі де әрі нәрлі,
Тамыр-түйнкежемістілердің ылғалдылығы 70-90 % мол болады. Мәселен, азықтық
Сауын сиырды тамыржемістілермен және түйнекжемістілермен (картоппен) азықтандыру
Шырынды азықтар. Ірі қара, әсіресе сауын сиырлары рациондарында олардың
Сауын сиырларға қызылшаны тәулігіне 30 кг, ал картопты 15
қолданғанда ескеретін жайт — оның тәуліктік мөлшерін сиырдың
Қызылшаны арнаулы қорада (температурасы — 1-2°С) немесе әдөйі қазылған
Дәнді азық. Қоректілік қуаттылығы мен құнарлылығы ең жоғары болып
Мал азығына жұмсалатын арпа, жүгері, бидай, сұлы, қара
Арпа дәні. Арпа дәнінің протеиннің суда және тұз ерітіндісінде
Сауын сиырларын қысқы сауым мезгілінде азықтандырудағы қажетті азықтар.
Сауын сиырларын қыс мезгілінде,қорада бағып ұстау кезеңінде
«Қыстың қамын жаз ойла» -демекші, қысқы азық
Азықтардың рациональды түрде қолданылуы үшін, малды қорада ұстау кезеңіне
Көптеген шаруашылықтарда сауын сиырларын топтастырып азықтандыру қолданылады.
шаруашылықтарда бұл тапсырмалар орындалмайды, ал асыл тұқымды шаруашылықтарда кейде
Нормаланған азықтандыру барысында азықты сәйкес рациондарда айқындалған мөлшері немесе
Сауын сиырлардың негізгі рационы қыста пішен, пішендеме, сүрлемнен
Қысқы рационның құрамында пішендеме, сүрлем энергетикалық қоректлігінің кем
Көлемді азықтар сауын сиырлардың әр 100 кг тірілей
Жемді сүт беру мөлшеріне, сондай-ақ негізгі рацион құрамындағы азықтардың
Жазғы сауым мезгілі кезінде сауын сиырларын азықтандыру
барысында, кейбір қоректі және биологиялық белсенді заттардың организмге әсер
Сауын сиырлар сүттілігін арттыруда оларды жазда азықтандыруды дұрыс ұйымдастырудың
Көк азықтар — ірі қараның жазғы уақыттағы негізгі азығы.
Жазғы уақытта сиырларды күн ұзағына (тәулігіне 14—16 сағат),
Көктемгі уақытта көк шыға сиырларды бірден жайылым
Өріс те, суат та онша алыс болмауы тиіс. Жайылымды
сиырлар тәулігіне 8 литр сүт өндіргенде 40—45 кг, 10—12
Көк азықтардың қоректілігі жайылым отының құрамындагы шөп түрлеріне
Жазғы уақытта сауын сиырларды тәулігіне 3—4 рет
Іс жүзінде сиырды көк азықпен қамтамасыз етудің
Көптеген шаруашылықтарда малды қора-лагерьде ұстап азықтандыру жүйесі жан-жақты
Сүт өндірудің өнеркәсіптік комплексі жағдайында сиыр қодан
Малды жазда азықтандырумен қолда ұстаудың жоғарыта айтылғандай қай
бүкіл жазғы маусым кезінде күн сайын жайылымнан кем
Орталық Қара топырақсыз аймақтарда көк азық дақылдарына
қара бидай көк азығы;
күздік бидай көк азығы;
көп жылдық шөптер;
арасы 10 күндік 3-4 кезеңмен себілген сиыр жоңышқа немесе
көп жылдық шөптер балаусасы;
жүгерінің көк балаусасы;
жүгері мен турнепстің (тамыр+сабақ) сабақты егісінің көк балусасы;
сабақты турнепс (көктемгі егістен);
тамыртүйнектілер сабағы.
Сауын сиырларды қысқы қолдан азықтандырудан жазғы азықтандыруға белгілі бір
Жайылмда жазда жайып, азықтандырған кезде сиыр табынына
Бір гектар жерде жайлатын сиыр саны жайылым
Ферманың жаздыкүнгі тәртібі бойынша сиырдың өрісте жайылатын
Жайылымдық шөбінің шығымдылығын дұрыс пайдалануда, негізінен алғанда,
Жеке - жеке өрісті кезекпен пайдалану желінген
оралғанша толық өсіп, жетілуіне қолайлы жағдай туғызады.
Сонда өсімдік өзінің жер бетіндегі жанды бөліктерін
Малды жүйесіз жаюдан кезекті өрістерде жүйемен бағудың тағы
Екпе жайылымдарды шағын мөлшерлі учаскелерге бөліп пайдаланғанда, шөптің шығымдылығы
Сауын сиырдың мезгілдік рационы ауысқан сайын, бақылау
Жазғы жайылым маусымын біртіндеп қысқартып малдың тәуліктік
Жазғы жайылым маусымын қырау түсуден 2 апта
Қорытып айтқанда, сауын сиырларының азық базасын нығайта түсу
ІІ. Есептеу бөлімі
2.1. Сауын сиырларына тәуліктік рацион жасау, және
Рацион құру және нормасын білу керек, _________________сауын сиырға,тірілей
Көрсеткіштер нормасы Азықтар Рацион бойынша + ,- нормадан
Беде пішені Жоңышқа пішені Арпа сабаны Арпа дәні Жүгері
Тәулігіне берілетін азық мөлшері 6 3
Азық өлшемі 21 0,31 0,44 0,34 1,15 0,2
1,86 1,32 0,34 13,8 3,7
Қорытылған протеин 2262,5 108 101 13 85 14
648 303 13 1020 259
«шикі» протеин, г 3480 208 144 49 113 25
1248 432 49 1356 462,5
«шикі» май, г 800 25 22 19 22 10
150 66 19 264 185
Крахмал 3560 0 9 0 486 8
0 27 0 5832 148
Қант 2372,5 15 20 2,4 2 6
90 60 2,4 24 11
Кальций, г 145 24,2 17 3,3 2 1,4
145, 51 3,3 24 25,9
Фосфор, г 105 1,4 22 0,8 3,9 0,4
8,4 66 0,8 46,8 7,4
Магний, г 33 5,2 3 1,1 1 0,5
31,2 9 1,1 12 9,25
Калий, г 145 32 15,6 12,4 5 2,8
192 46,8 12,4 60 53,65
Күкірт, г 45 2 1,8 1,6 2,4 0,4
24 5,1 1,6 28,8 7,4
Мыс, мг 175 6,3 8,2 3 4,2 1
39,6 24,6 3 50,4 18,5
Мырыш, мг 1420 18 19,1 20,2 35,1 5,8
108 57,3 20,2 421,2 107,3
Марганец, мг 1420 41 26,4 52 13,5 4
246 79,2 52 162 74
Кобальт, мг 17,95 0,03 0,14 0,01 0,26 0,02
0,18 0,42 0,01 3,12 0,37
Йод, мг 20 0,1 0,3 0,46 0,22 0,06
0,6 0,9 0,46 2,64 1,11
Каротин, мг 1000 25 49 4 0,3 20
150 147 4 0,288 370
Темір, мг 1680 75 168 373 50 61
450 504 373 600 1128,5
Витамин Д,ХӨ 21 62 360 10 0 50
372 1080 10 0 925
Витамин Е, мг 840 30 134 0 50 46
180 402 0 600 851
Рацион талдау:
Ірі азық – 24,7 %;
Шырынды азық – 45,7 %;
Жем азығы – 29,6 %.
Шешуі:
Жалпы азықтар өлшемі = 6кг (беде пішені) + 3кг
Ірі азық үлесі:
40,5 кг – 10 кг
100 % – х
Шырынды азық үлесі:
40,5 кг – 18,5 кг
100 % – х
Жем азығының үлесі:
40,5 кг – 12 кг
100 % – х
Барлығы: 24,7 + 45,7 + 29,6 = 100%.
Қорытынды.
Елбасының «2003-2005-ші жылдарды алуды өркендету кезеңі» деп жариялауына байланысты,
Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенін индустрияландыру мақсатында мемлекеттің іс-қимылы екі негізгі
Президент Н.Ә.Назарбаевтың 2010 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында «Ауылды көтерудің
Экономиканың дамуы барысында әрдайым жоғары сұранысқа ие,
Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық даму стратегиясында мал
Сүт және сүт өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі – бәсеке
мерзімі, санитарлық-гигиеналық жайы, сыртқы орамасының тартымдылығымен тұтынушылардың қажеттілігі мен
Соңғы жылдары мал шаруашылығы өнімдерінің және асыл тұқымды
Жануарлардың өнімділігінің 60% оларды азықтандыруда, оның теңгерімділігінен, рациондағы қуат,
Азық малшаруашылық өнімділігінің өз құндылығының құрылымында жоғары меншікті салмақ
Азықтық базаны табиғи-климаттық зона бойынша табиғи және мәдени өсімдік
Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру ғылымының қазіргі даму деңгейі клеткалық
Сиыр азықтандыруды дұрыс ұйымдастыру үшін оның жасына, тірілей салмағына,
бәрінің деңгейін бақылау мүмкін емес. Сондықтан сиыр организмінің қоректік
2500 килокалориясына тең энергиялың азық өлшемі де
Әр түрлі физиологиялық жағдайларына байланысты сиыр организміне қажетті азық
Сауын сиырлардың әр 100 килограмм тірілей салмағына шамамен 1
Сауын сиырларына қажетті азықтандыру нормасын анықтап алғаннан кейін соның
Өсімдік тектес азықтар құрамы және құнарлылығы жағынан көк, шырынды,
1-кесте. Сауын сиырдың энергия мен қоректік заттарға
Сүт сауыны, кг
Азық өлшемі Алмасу энергиясы МДж «Шикі» Пртеин г
г «Шикі» май
г Крахмал г «Шикі» жасұнық г
7-8
9-10
11-12
13-14
15-16
17-18 0,96
0,97
0,98
0,99
1,00
1,02 9,72
9,83
9,94
10,04
10,15
10,25 137
139
141
143
145
147 55
56
57
58
59
60 88
89
90
91
92
93 82
88
90
92
94
96 271
263
256
248
239
230
2-кесте. Сүтті сиырдың энергия мен протеинге мұқтаждығы.
Майлылығы
3,8-4 % сүт сауыны 1 кг сүтке жұмсалатын
қорыт.
протеин., г
Азық өлшемі Алмасу энергиясы МДж Қорыт.
протеин
кг
2500
300
3500
4000
4500
5000 1,25
1,15
1,10
1,05
1,03
1,02 95
98
100
102
104
106 3125
3450
3850
4200
4635
5100 37500
41055
45430
49140
53766
58650 297
338
385
428
482
540
3-кесте. Тірілей салмағы 500 кг сауын сиырын азықтандыру нормасы.
Көрсеткіш
10 12 14 16 18
Азық өлшемі
АЭ, МДж
Құрғақ зат, кг
Шикі протеин
Қорыт.протеин,г
Шикі жасұнық,г
Крахмал, г
Қант, г
Шикі май, г
Ас тұзы, г
Кальций, г
Фосфор, г
Магний, г
Калий, г
Күкірт, г
Темір, мг
Мыс,м г
Мырыш, мг
Марганец,м г
Кобальт, мг
Йод, мг
Каротин, мг
Д витамині, мың х.ө.
Е витамині, мг 9,6
115
13,2
1445
940
3700
1200
800
290
65
65
45
21
75
25
770
82
566
566
6,3
7,7
410
9,6
385 106
126
14,1
1630
1060
3810
1435
955
340
73
73
51
22
82
27
850
95
635
635
7,4
8,5
475
10,6
425 11,6
137
14,9
1785
1160
4020
1570
1045
370
81
81
57
23
80
29
930
105
695
695
8,1
9,3
520
11,6
465 12,6
148
15,8
1940
1260
4110
1705
1135
405
89
89
63
25
90
31
1010
115
756
756
8,8
10,1
565
12,6
505 13,6
158
16,5
2090
1360
4130
1840
1225
435
97
97
69
26
103
33
1090
122
815
815
9,5
10,9
655
13,6
545
4-кесте. Сауын сиырды сүтейту рационының құрамы (жалпы
қоректілігіне, %)
Жемшөп тобы Тәуліктік сүт сауыны, кг
10 15 20
Ірі жемшөп
Шырынды азық,
оныңішінде, сүрлем
Тамыржемістілер
Құнарлы жем 14-20
70-75
60-65
10-15
10-ға дейін 16-19
65-70
55-60
12-15
15-ке дейін 15-16
60-65
45-50
13-15
20-ға дейін
5-кесте. Сүтті сиырдың рацион құрғақ затын аумағына
(100 кг тірілей салмағына, кг)
Аумақты жемшөп АЭ\ЖЭ қатысы, % Рацион ҚЗ АЭ деңгейі,
МДж\кг Тәуліктік сауыны, кг
Суалтылған кезеңде
21-30 11-20 11-ден төмен
60
55
50
45
40 11
10
9
8
7,5 1,6-2,0
1,0-1,5
0,8-1,0
0,8-ге дейін 2,0-2,5
1,5-2,0
1,0-1,2
0,8-1,0
0,5 2,5-3,0
1,6-2,2
1,2-1,4
1,0
0,5 1,5
1,5
1,5
1,0
0,5
6-кесте. Сауын сиырдың түрлі жемшөп құрғақ затын
Жемшөп түрі мен дайындалу тәсілі 100 кг т.с.
Екпе жайылым көгі
Астық тұқым-р көгі
Жоңышқа көгі
Беде көгі
Жоңышқы шөп ұны
Сабан
Сілтімен өңд. сабан
Сапалы пішен
Сапасыщ пішен 2,0-2,5
2,0
1,2-1,4
1,4-1,6
0,5
0,2-0,4
0,5
1,5-2,0
0,8-1,0 Қамтамасыз ету + 15 кг сауынды
Қамтамасыз ету + 10 кг сауынды
Қамтамасыз ету + 2 кг сауынды
Қамтамасыз ету + 3 кг сауынды
Қамтамасыз ете алмайды Қамтамасыз ете алмайды Қамтамасыз ете
Қамтамасыз ету + 10 кг сауынды
Қамтамасыз ету деңгейінде
7-кесте. Қыс мезгілінде сауын сиырларын жеммен азықтандыру
Бір тәулікте сауылатын сүттің мөлшері, кг 1 кг
10-ға дейін
10-15
15-20
20-25
25-30 және одан жоғары 200
250
300
350
400
8-кесте. Қыс мезгілінде сауын сиырларына, шамамен 4 %,
Кезең
1-нші және 2-нші 3-нші және 4-нші 5,6,7-нші 8,9,10-ншы
Қысқы 300-400 300-350 300-250 200-100
40
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Богданов Г.А., Кормление сельскохозяйственных животных. -М.: Агропромиздат,
2. Бегімбеков Қ.Н., Төреханов А.Ә., Байжұманов Ә. Мал өсіру
3. Байжұманов Ә. Мал өсіру.-Алматы.: Қайнар, 1987.
4. Беляевский Ю.И., Индустриализация молочного скотоводства.-М.: Росссельхозиздат, 1984
5. Башкиров Б.А., Бойков Ю.В., Что должен знать владелец
6. Бегучев А.П. Формирование молочной продуктивности крупного
7. Баканов В.Н., Менькин В.К., Кормление сельскохозяйственных
8. Дәрібаев А.Д., Әткешов Ж.С. Ауыл шаруашылығы малдарын азықтандыру
9. Дмитроченко А.П., Пшеничный П.Д. Кормление сельскохозяйственных животных. Л.,
10. Демеуғалиев Е. мал азықтандыру (оқу құралы) –Алматы, 2000.-247
11. Калашникова А.П. Нормы и рационы кормления сельскохозяйственных животных.-М.:
12. Қожалиев Б.К., Сауын сиырларын екпе жайылымдарда
13. Қазақстанда мал мен құс азықтандыру және азық
14. Қолда мал өсіру.-Алматы.- Қайнар, 1995.-352 бет
15. Можаев Н.И., Серікпаев Н.А., Стыбаев Ғ.Ж., Жұмағұлов
16. Омарқожаев Н., Әкімбеков Б. Махмұтов С. Қолда мал
17. Омарқожаұлы Н., Әкімбеков Б.Р. Мал шаруашылығы: Оқулық.-Астана: Фолиант,
18. Омарқожаұлы Н. Мал азығын бағалау және малды азықтандыру.-Алматы,
19. Омарқожаев Н. Мал азықтандыру.-Алматы, 1998.-192 б.
20. Төреханов А.Ә., Каримов Ж.К., Даленов Ш.Д., Найманов Д.Қ.,
21. Н.Б.Муханов., Б.А.Мыханов. \Жаршы, 2007. №3\
22. Б.К.Бердібекова. «Мал азықтарын тиімді пайдалану». \Жаршы, 1998. №1\
23. Р.Ескендирова. «Ең озық ферма». \АгроЖаршы, 2011. №4(28)
41
Сауын сиырларын қысқы сауым мезгілінде азықтандырудағы қажетті азықтар
Етті бағыттағы сиырларды өсіру
Ірі қараның ішіндегі Қырдың қызыл сиырын азықтандыру
Жануарлар организміне ауа ылғалдылығының әсері
Қара ала тұқымды ірі қара малын азықтандыру ерекшеліктері
Сауын сиырдан сүт өндіру технологиясының санитариясы және гигиенасы
Сауын сиырларының гигиенасы
Сиырларға арналған қора - жай
Сауын сиырлардың кетозы
Сиыр туралы жалпы түсініктеме