LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ
Қ.И.СӘТБАЕВ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ
Ақпараттану кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Linux 6.0 жүйесі
Орындаған: Тоқтарбеков Д.
Тобы: МСб-04-5қ
Тексерген: ______________
Алматы 2004 Жоспар
КІРІСПЕ 3
1 LINUX-ПЕН ТАНЫСУ 4
1.1 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ҚЫСҚАША ТАРИХЫ 4
1.2 LINUX-ПЕН ЖҰМЫС ЖАСАЙ АЛАТЫН ПРОЦЕССОРЛАР 5
1.3 OS-ТІҢ ТАРАЛУ ЕРЕЖЕЛЕРІ 6
1.4 LINUX ДИСТРИБУТИВТЕРІ 7
2 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ 9
2.1 КӨПҚОЛДАНБАЛЫ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ 9
2.2 КӨПТАПСЫРМАЛЫ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ 10
3 LINUX-КЕ АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛАР 11
4 OS-ТІҢ БІРІНШІ ЖҮКТЕЛУІ 13
4.1 КӨПҚОЛДАНБАЛЫ ЖҰМЫС ТӘРТІБІ 13
4.2 ЖҮЙЕГЕ КІРУ (ЛОГИН) 15
5 LINUX ЖҮЙЕСІНІҢ КҮЙГЕ КЕЛТІРІЛУІ ЖӘНЕ КОНФИГУРАЦИЯЛАРЫ 16
5.1 LINUX ДЫБЫСТЫҚ ЖҮЙЕНІҢ КҮЙГЕ КЕЛТІРІЛУІ 17
5.2 ГРАФИКТІК ЕРЕЖЕЛЕР ҮШІН БЕЙНЕАДАПТЕР РЕЖИМІНІҢ КҮЙГЕ КЕЛТІРІЛУІ
5.3 LOCALE: ЖҮЙЕДЕГІ ТІЛДЕР 18
6 LINUX ТЕГІН БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМА РЕТІНДЕ 20
7 ЖЕЛІМЕН ЖҰМЫС 21
7.1 ЖЕЛІНІ ҚОЛДАУ ХАТТАМАЛАРЫ 21
7.2 TCP/IP ХАТТАМАСЫМЕН ИНТЕРНЕТТЕ ЖҰМЫС 21
7.3 SERVER MESSAGE BLOCK-ПЕН ЖҰМЫС (“MICROSOFT NETWORK” ЖӘНЕ
7.4 БАСҚА ДА ЖЕЛІЛІК СТАНДАРТТАРДЫҢ ЖӘРДЕМІ 23
8 LINUX ОРТАСЫНДА ЖҰМЫС ІСТЕУ 24
8.1 LINUX КОМАНДАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ 24
8.2 LINUX КІШІ ҮЙ ОФИСІ РЕТІНДЕ 25
9 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ 27
9.1 ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕЛІНІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ 27
9.2 АВТОНОМИЯЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ 27
10 LINUX-ТІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ 29
10.1 LINUX-ТІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ ҚОЛДАНЫЛУЫ 29
ҚОРЫТЫНДЫ 30
Қолданылған әдебиеттер тізімі: 31
КІРІСПЕ
Linux операциялық жүйесі көптеген жерлерде, яғни ұжымдық мекемелер
Бүгінгі барлық операциялық жүйелердің жақсы қасиеттерін Linux
OS Linux-тің болашағы жоқ деп айтылуда. Бірақ бұл
Бұл жұмыстың мақсаты Linux-тің мүмкіндіктері мен жұмыс ережелерімен
1 LINUX-ПЕН ТАНЫСУ
1.1 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ҚЫСҚАША ТАРИХЫ
Linux – операциялық жүйе, ол өте танымал Unix
Linux-тің бірінші түрі шыққаннан кейін екі айдан соң
Linux Unix-тің жеңілдетілген түрінің қорында орналасқан, ол Minix
Linux операциялық жүйенің негізгі қасиеттері [1]:
Толық көпқолданбалы операциялық жүйе. Ол бір мезгілде бірнеше
Виртуалдық жадының жәрдемі. Linux қатты дискінің бөлімін виртуалдық
Операциялық жүйенің графиктік ортасы. XWindow – бұл стандартты
Linux барлық қолданбалы тор хаттамаларын, сонымен бірге Интернет-хаттамасы
Кітапхана байлығы. Әрбір жұмыстағы қайталанатын процедураларды сақтаудың орнына
SysV, BSP және IEEE POSIX 1 стандарттарына ұқсас
Операциялық жүйенің ашық мәтіні. Linux AT&T* сияқты саудалық
Басқа операциялық жүйелерге қарағанда өте арзан [3].
Вирустарға толық қарсы тұруы. Қазіргі уақытта Linux-ке арналған
1.2 LINUX-ПЕН ЖҰМЫС ЖАСАЙ АЛАТЫН ПРОЦЕССОРЛАР
Бүгінгі күні OS Linux түгел дерлік процессорлармен жұмыс
Сонымен қатар, Linux көппроцессорлы машиналарда SMP (мультипроцессорлық жүйе)
1.3 OS-ТІҢ ТАРАЛУ ЕРЕЖЕЛЕРІ
“Linux тегін” – бұл Linux-тің әрбір түрі мен
Жүйе тегін таралады.
Операциялық жүйе жиынын және оған кіретін мағлұматтарды сатуға
Лицензияда көрсетілген сатып алушының құқықтарына сатушының қарсы құқысы
Соңғы бөлімше ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Дистрибутив
Бұл бойынша Қазақстан Республикасында әрбір Linux дистрибутивінің лицензиялық
1.4 LINUX ДИСТРИБУТИВТЕРІ
Дистрибутив үшін құжаттар бөлек беріледі. Бірақ оған көптеген
Linux-ті мықты құрастырушылар: Red Hat Inc., және Mandrake
Linux дистрибутивтері көптеген әр түрлі компаниялармен шығарылады. Бүгінгі
Red Hat, Inc. – Red Hat Linux-тің үш
Caldera, Inc. – Caldera Open Linux түрін шығарады;
Debian Group – Linux Debian;
Corel, Inc. – әмбебап саудаға қондырылуы ыңғайлы Corel
SUSE Group – S.U.S.E Linux-ті шығарады, әсіресе еуропалық
Келесі дистирбутивтер ТМД территориясында өте танымал:
“Процедура” қоғамынан Red Hat Linux. Бұл компания ТМД
Ресей-француз “Mandrake S.A.” компаниясынан Mandrake Linux дистрибутиві. Linux-тің
Black Cat Group, BC Linux дистрибутивімен танымал. Бұл
Техникалық аспектісінде бұл барлық дистрибутивтерінің айырмашылығы өте бос
2 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ
“Linux” терминінің мағынасы толығымен анықталмаған. Ең алдымен ол
Нақтырақ айтсақ, белгілі бір уақыт мезетінде Linuх-тің тек
Кез келген анықтамадан шыққанда Linuх операциялық жүйе болып
2.1 КӨПҚОЛДАНБАЛЫ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ
Windows-тің барлық версиялары мен МасОS жүйелері бірқолданбалы (яғни
Linux бір уақытта бірнеше қолданушының жұмысын қамтамасыз
2.2 КӨПТАПСЫРМАЛЫ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ
Көрқолданбалылықпен қатар Linux-тің көптапсырмалылық қасиеті бар.
Бір кездерде есептеу жүйелері Windows 3.1-ден Windows 95-ке
Жүйенің көптапсырмалылығы - оның бірнеше операцияларды (үрдістерді)
Әрқашан да Uniх жүйелеріндегі көптапсырмалылық Windows жүйелеріндегіден гөрі
Linux жүйесі, Windows NT мен Windows 2000
3 LINUX-КЕ АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛАР
Linux операциялық жүйесін түрлі бағдармаларды құру үшін пайдалануға
DOS пен Windows-тің бағдарламалық қамтамалары. Linux-те орнықтылықтың жоғары
XWindows қабықшасы. Бұл өте ыңғайлы, әрі көрнекті және
Мәтіндік редакторлар. WordPerfect, StartOffice және ApplixWare сияқты коммерциялық
Мәтіндік файлдарға арналған командалар [2]
1 кесте
Команда Түсініктеме
awk Мәтінге қолданылған мықты тіл
diff Мәтіндік файлдарды салыстыру
ed Қарапайым мәтіндік редактор
fold Қатардың орнын ауыстыру
grep Жол арқылы мәтіннің үзіндісін іздеу
head Файлдың бастамасын көрсету
pr Жаңа беттің бастамасы
sed Мәтіндік файлдарды қайта құру
sort Мәтіндік файлдарды реттеу
tail Файлдың соңын көрсету
wc Символдардың, қатардың және сөздердің статистикасы
Бағдарламалау тілдері. Көптеген бағдарламалау мен бағдарлама дайындау тілдері,
Деректер қоймалары. Барлық Linux платформаларындағыдай Linux клиент-сервер деректер
Іnternet жабдықтары. Linux белгілі Netscape Communication және Моsаіс
4 OS-ТІҢ БІРІНШІ ЖҮКТЕЛУІ
4.1 КӨПҚОЛДАНБАЛЫ ЖҰМЫС ТӘРТІБІ
Басқа да кез-келген көпқолданбалы жүйе сияқты, OS Linux
Versicherung x11 x11
Briefe bin include
eva kai x11
bin boot dev
I
Linux каталог бұтағының жүйелік көрінісі [2]
Компьютердің администраторы (‘root’ қолданушы) әрбір қолданышуға тежеулер қоя
Егер root қолданушысы өзі-өзіне кез-келген тыйым орнатса, онда
4.2 ЖҮЙЕГЕ КІРУ (ЛОГИН)
Әдетте жүйеге кіру үшін (авторизация) мәтіндік режимде қолданушының
Red Hat Linux 7.2 (Enigma)
Kernel 2.2.5 – 17 on an i586
Localhost login: ____
Егер жүйеде басқа қолданушылар болмаса, онда OS-пен бірінші
Жүйеге кірудің басқа да түрлері бар. Мысалы, gdm,
Бөлімнің мазмұны:
Linux - әрбір қолданушы үшін міндетті авторизацияны қажет
5 LINUX ЖҮЙЕСІНІҢ КҮЙГЕ КЕЛТІРІЛУІ ЖӘНЕ КОНФИГУРАЦИЯЛАРЫ
Жүйе қолданушы қондырғылармен* қаншалықты тез жұмыс жасайтынына өте
Алайда жәрдемдесетін қондырғылардың драйверлерін қондыру процесі Windows драйверін
Жүйенің бастапқы қондыруының көптеген операцияларымен командалық жолда жұмыс
Setup бағдарламасының көмегімен OS-тің келесі функцияларын қондыруға болады
Қолданушылар авторизация параметрлері.
Брандмауэр.
Перне тақтасының тілдері мен орындалу тәртібі.
Тышқан түрі.
Linux-тің желіде жұмыс жасау қондырғылары мен хаттамалары.
Баспа құрылғысының түрі, спулер (баспа кезегі).
Дыбыстық картаның түрі және дыбысты шығару параметрлері.
Жүйелік сағат.
XWindow-да жұмыс жасау мониторы және бейнеадаптері.
5.1 LINUX ДЫБЫСТЫҚ ЖҮЙЕНІҢ КҮЙГЕ КЕЛТІРІЛУІ
Linux-та дыбыстық картаның жұмыс жасауы үшін setup бағдарламасын
Дыбыстық карта табылғаннан кейін қолданушыға дыбыстық картаның толқындық
Осыдан кейін дыбыс жәрдемінің қажетті модулі ядроға және
Егер табылған дыбыстық карта жәрдемдеспейтін болса, онда ескермегенде
Дыбыстық драйверінің қондырылу процесінің визуализациясын қарамағанда, Linux ядросының
5.2 ГРАФИКТІК ЕРЕЖЕЛЕР ҮШІН БЕЙНЕАДАПТЕР РЕЖИМІНІҢ КҮЙГЕ КЕЛТІРІЛУІ
Дыбыстық картаның қондырылуынан кейін көптеген қолданушыларда толық ашылатын
Xfree86 XWindow (бұл графиктік ортаның толық атауы) ашу
Linux-тің көмегінсіз жүзеге асатын файлдық жүйелер [2]
2 кесте
Түрі Түсініктеме
tmpfs Уақытша файлдарға арналған файлдық жүйе
ntfs New Technology File System (жаңа технологияның файлдық
Stacker MS-DOS үшін архивтелінетін файлдық жүйе
Double Space Stacker бағдарламасынан рұқсатынсыз көшірілген аналогты жүйе
Дыбыстық карта сияқты бейнеадаптер түрінің анализі автоматты түрде
Содан кейін қолданушыға ол жұмыс істейтін бейнережимді таңдауға
5.3 LOCALE: ЖҮЙЕДЕГІ ТІЛДЕР
Қондырудың соңғы жұмысы локальді хабарлардың шығарылу тілінің өзгертілуі
Бірақ хаос болмайды. Linux-тің көптеген әрбір бағдарламалары үшін
Locale үшін тіл OS-ті қондырғанда таңдалады. Егер қондырушыға
Locale жүйенің әрбір қолданушысы үшін жекешелендірілген. Егер қолданушы
Locale жүйенің мәтіндік режимінің жұмысына ғана әсер етіп
6 LINUX ТЕГІН БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМА РЕТІНДЕ
Linux ұсынатын жабдықтардың әр түрлілігін ескере отырып, ол
Ең алдымен, Linux ядросы GNU GPL (General Public
GNU лицензиясының тағы бір маңызды ерекшелігі барлық бағдарламалық
Linux операциялық жүйесін және оған арналған бағдарламаларды құрудың
7 ЖЕЛІМЕН ЖҰМЫС
7.1 ЖЕЛІНІ ҚОЛДАУ ХАТТАМАЛАРЫ
Linux Unix-тің екі түрлі желілік хаттамаларымен жұмыс істеуге
TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) - әлемдегі барлық
Сонымен бірге OS-те келесі желі хаттамаларының құрамдас жәрдемі
/CP/SPX;
Apple Talk;
X25, FrameRelay;
PPP, SLIP, PLIP.
7.2 TCP/IP ХАТТАМАСЫМЕН ИНТЕРНЕТТЕ ЖҰМЫС
Кеңістікте TCP/IP желісіне қосылу үшін РРР* хаттамасы бойынша
NFS (Network File System) басқа желі машиналарымен бірге
FTP (File Transfer Protocol) машиналар арқылы файлдарды беруге
Sendmail NNTP хаттамасының қорындағы SMTP хаттамасын қолдануға жіберілетін
telnet, rlogin және rsh басқа желі машиналарына кіру
Finger Internet-тің басқа қолданушылары туралы хабар береді. Яғни
Linux стандартты бағдарламалық интерфейсті жасайды, сондықтан TCP/IP-ді қолданатын
7.3 SERVER MESSAGE BLOCK-ПЕН ЖҰМЫС (“MICROSOFT NETWORK” ЖӘНЕ
Бүгінгі күні желі ресурстарына қатынауға тиімді, алғашында IBM-де
Microsoft Network хаттамасы мәліметтерді желіде физикалық беру үшін
Linux үшін SMB жүзеге асырылуы Samba деп аталады.
Серверлік бөлігі Windows NT серверінің жұмысын эмуляциялайды және
Samba-сервермен басқаруды жүзеге асыру өте жеңіл. Конфигурациялық файлда
7.4 БАСҚА ДА ЖЕЛІЛІК СТАНДАРТТАРДЫҢ ЖӘРДЕМІ
Қазір Қазақстанда ISDN мәліметтер ағынымен жұмыс жасауға сандық
Қазір аз қолданылатын хаттама – AX.25, сүйікті радио
8 LINUX ОРТАСЫНДА ЖҰМЫС ІСТЕУ
Linux оперциялық жүйесі Red Hat дистрибутивімен жұмыс
Әрине, Red Hat Linux сәттілігі үшін жалғыз
Пакеттерді басқару жүйесінің артықшылықтарының біріне түрін жаңартудың қарапайымдылығы
Және тағы бір Red Hat артықшылығы —
8.1 LINUX КОМАНДАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
Командалық жол ортасы Linux-тің негізі болып табылады. Жоғарыда
DОS операциялық жүйелерінің қолданушыларына команда термині жақсы белгілі
Linux әлемінде команда түсінігі өзгешелеу. Мұнда ол –
Командалық жол режимі жүйенің терминалы деп аталады. Ол
Оның интерфейсі Місrosoft
Linux қондырғысының басты командалық нөмірлері [2]
3 кесте
Нөмірі Түсініктеме
1 Операциондық жады
2 Дисковод
3 IDE қатты диск үшін бірінші бақылаушы
4 Терминалдар
5 Терминалдар
6 Принтер (параллельдік айырмасы)
8 SCSI қатты дискісі
9 SCSI магниттік орама
10 Шиналарға арналған тышқан
11 SCSI CD-ROM
12 QIC-02 магниттік орама
13 XT бақылаушылардағы қатты дискілер
14 Дыбыс карталары
22 IDE қатты диск үшін екінші бақылаушы
8.2 LINUX КІШІ ҮЙ ОФИСІ РЕТІНДЕ
Linux кішігірім фирмада немесе үйдегі дербес компьютерінде жұмыс
Linux өзін желілер дүниесінде өте жақсы көрсетеді. Үйде
Егер Windows басқаруындағы компьютердің жұмысы сізге жеткілікті тиімді
9 LINUX ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ
9.1 ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕЛІНІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ
Linux-ті жергілікті желімен қосқанда қауіпсіздіктің
Керек емес желілі
/еtс/һоst.allow мен /etc/hosts.denу файлдарының пайдалы қолданылуын
9.2 АВТОНОМИЯЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ
Linux автономиялық жүйесінде жұмыс істегенде, ең ортақ қауіпсіздікті
Кейбір іргетасты негіздер қауіпсіздіктің осындай деңгейінде де орындалуы
Парольдер, оларды ешкім тауып ала алмайтындай, жеткілікті деңгейде
Компьютер физикалық жағынан жақсы қорғалған болу қажет.
Керек емес қолданушылар есептерін құрмау керек. Егер әрдайым
Ең бастысы — парольді ешкімге жарияламау. Егер
Толықтай қорғалған жүйенің
10 LINUX-ТІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
10.1 LINUX-ТІҢ ПРАКТИКАЛЫҚ ҚОЛДАНЫЛУЫ
OS Linux-тің танымал болмауына қарамастан, ол Қазақстан Мемлекетінде
ААҚ “Қазақтелеком”. Linux серверде орнатылған танымал Интернет-сайт www.host.kz
ЖАҚ “TNS Plus”. Бұл жерде Linux компьютерді қамтамасыз
“Парасанг” интернет-провайдері. Компьютер OS Linux-пен биллингтік деректерді санау
Advantek International, Inc., мұнда Linux серверде орнатылған, ол
ААҚ “Казкоммерцбанк”. Бұл жерде де Linux Интернет-сайтында www.kkb.kz
Ал Қазақстанның қалған жеріндегі мағлұматтар өкінішке орай жоқ.
В.Путиннің ұсынысы бойынша Ресей Мемлекетінің әскери объектілерінде OS
Бұл мысалдарды келтіргеннен кейін өте орынды сұрақ туады:
ҚОРЫТЫНДЫ
Linux қазіргі уақытта қорытқы end-user желісі ретінде қолданылмайды,
Linux-ті оқып, үйренуге қиындаққа түседі, сондықтан онымен жұмыс
Linux серверде қондырылғандықтан, бұл – сервермен берілетін сапалық
Linux ресурстарды қажет етпейді және де ескі i386
Терең оқылған Linux әрқашан да адамның білімін жоғары
Сонымен, Linux – бұл эксплуатация кезінде өте жеңіл
Linux – Unix-тің жемісі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Арман Данеш “Linux Red Hat 7.1”.
2. С. Ивановский “Операционная система Linux”. Позновательная
3. Р. Петерсен “Linux” 2000. Руководство по
4. К. Петцке “Linux от понимания к применению”.
5. Ч. Рассел “Unix и Linux”: книга переводов.
* Server Message Block, Microsoft Network ретінде белгілі.
* K. Tompson, D. Rithie AT&T компаниясынан Unix-тің
* Red Hat Linux 7.2 дистрибутивінің бағасы 60$
* Келесі қондырғылар айтылады, дыбыстық плата, баспа құрылғысы,
* Бірнеше модульден құрылатын setup утилиті - Red
2
Linux жүйесі
Linux операциялық жүйесімен танысу
Ядросы Unix Linux тұқымдас операциялық жүйелер
Linux операциялық жүйесіндегі wait()функциясы
Linux операциялық жүйесі
Linux операциялық жүйесінің функциялары
Unix операциялық жүйе
Көптапсырмалы операциялық жүйе
Linux операциялық жүйесі жайлы ақпарат
Linux ядросының алғашқы нұсқасы