Қаржылық бақылау
Жоспар:
Кіріспе……………………………………………………………………………3
І Бөлім. Қаржылық бақылау түсінігі……………………………………………4
1.1.Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы………………………………4
ІІ Бөлім. Қаржылық бақылаудың сыныптамасы мен әдістері…………………7
2.1.Қаржылық бақылаудың сыныптамасы.………………………………… 7
2.2.Қаржылық бақылаудың әдістері……………………………………… 13
ІІІ Бөлім. Қаржылық бақылауды ұйымдастыру.………………………………16
3.1. Аудиторлық бақылау……………………………………………………16
3.2. Қаржылық бақылаудың шетелдік тәжірибесі.…………………………24
Қорытынды ……………………………………………………………………26
Қолданылған әдебиеттер тізімі ………………………………………………27
Кіріспе
Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу
Қоғамдық өнімді бөлумен және осының негізінде ақшалай қорланымдарды,
Қаржы туралы ғылымға және қаржыны зерделеу кезінде танып
«Қаржы» курсының құрылымы, оның тақырыптары мен сұрақтарын
Курстық жұмыста қарастырылып отырған өзекті мәселе: «Қаржылық бақылау».
Курстық жұмыс негізінен көлемді үш бөлімнен тұрады. Курстық
Қорытынды берілген сұрақ және мәселені зерттеудің қысқаша шешімдер
Қаржылық бақылау түсінігі
Қаржылық бақылаудың мәні мен маңызы
Қаржылық бақылау – қаржы жүйесінің барлық буындарының ресурстарын
Қаржылық бақылау қаржыны басқарудың функциялық элементтерінің бірі. Ол
Қаржылық бақылаудың болуы экономикалық категория ретінде қаржыға бақылау
Сөйтіп, бақылау функциясы қаржыны бақылаудың құралы ретінде пайдалану
Бақылау функциясы – қаржының ішкі қасиеті, ал қаржылық
Ғылыми негізделген қаржы саясатын, тиімді қаржы механизмін қалыптастыруға
Қаржылық бақылаудың өзгешілігі – оның ақша нысанында жүзеге
Қаржылық бақылау мыналарды тексереді: экономикалық заңдар талабының сақталуы;
Қаржылық бақылаудың іс - әрекетінің сферасы бақылаудың
Қаржылық бақылаудың функциялары:
қаражаттардың жұмсалуын тексеру (шығыстардың сұралған сомаларға сәйкестігі және
қаржы жүйесінің барлық буындары бойынша мемлекеттік ресурстарға қаражаттарды
есеп және есептеме қағидаларының сақталуын тексеру.
Бақылауды жүзеге асырудың негізгі қағидаттары мыналар
бақылаудың реттілілігі, жаппайлылығы, әмбебаптылығы;
бақылаудың превентивтілігі, яғни оның алдын алу
әрекеттілік, нақтылық, жариялылық - бұларға бақылау жұмысын
бақылаудың алаламаушылығы (біреуге тартпаушылық);
бақылау органдары қызметкерлерінің тәуелсіздігі.
Қаржылық тәртіп – бұл белгіленген ұйғарымдардың және мемлекеттің,
Қаржылық бақылаудың міндеттерін, олардың түрлерін, нысандары мен әдістерін,
Макродеңгейдегі қаржылық бақылау – бұл бүкіл мемлекет ауқымында
ақшалай қаражаттардың орталықтандырылған қорларын қалыптастырып, тиімді пайдалану процесін
қаржы қатынастарын іске асырудың қолданылып жүрген нысандары мен
қаржы ресурстарын неғұрлым тиімді пайдалану, салалар мен аймақтардың
Бұл деңгейде мемлекеттік қаржылар бақылаудың объектісі
Жиынтық қаржы жоспарлары (сметалары), аумақтық, салалық тұрғыда
Биліктің заң шығарушы органдары мен басқарудың мемлекеттік органдары
Микродеңгейдегі қаржылық бақылау – меншіктің барлық нысанындағы шаруашылық
Микродеңгейдегі қаржылық бақылаудың міндеттері:
кәсіпорындардың қаржы саласында қолданылып жүрген заңдардың сақталуын қамтамасыз
шаруашылық жүргізуші субъектілердің бюджет алдындағы міндеттемелерін орындауының дер
қаржы ресурстары өсуінің ішкі өндірістік резервтерін табу;
ресурстардың барлық түрлерін пайдалануға, бухгалтерлік есепті дұрыс жұргізуге,
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржы – шаруашылық қызметі бұл
Кейінгі (келесі) қаржылық бақылау қаржы операцияларын жасағаннан кейін
Қаржылық бақылаудың сыныптамасы мен әдістері
Қаржылық бақылаудың сыныптамасы
Қаржылық бақылаудың сыныптамасы субъектілердегі айырмашылықтарға, бақылау іс-қимылдарын жүргізудің
Қазақстан Республикасының қазіргі қаржылық бақылау жүйесі оны жүзеге
Қаржылық бақылаудың түрлері бойынша сыныпталуы
Қ а р ж ы л ы қ
М е м л е к е т
Жалпымемлекеттік
Ведомстволық
Ішкішаруашылықтық
Парламенттік (депутаттық) бақылау
Қоғамдық ұйымдардың: кәсіподақтардың, партиялардың, жастардың, бұқаралық
А у д и т о р л
Мемлекеттік қаржылық бақылау (сыртқы және ішкі) – мемлекеттік
Мемлекеттік қаржылық бақылау объектілері – Қазақстан Республикасының Үкімет,
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары – Республикалық бюджеттің атқарылуын
Мемлекеттік қаржылық бақылау мынадай типтерге бөлінеді:
сәйкестікке бақылау жасау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісі
қаржылық есептемені бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің
тиімділікті бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің республикалық
Мемлекеттік қаржылық бақылау мынадайтүрлерде жүзеге асырылады:
кешенді бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің нақты
тақырыптық бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісінің нақты
үстеме бақылау – мемлекеттік қаржылық бақылау объектісіне қатысты
Мемлекеттік қаржылық бақылауды жүргізу құпиялылық режимін қамтамасыз ету
Мемлекеттік қаржылық бақылауға қойылатын бірыңғай талаптар мемлекеттік қаржылық
Мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын мемлекеттік қаржылық бақылау органдары,
Бақылау нәтижелері бойынша мынадай актілер қабылданады:
қорытынды – Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің қаулысы
мәслихаттың тексеру комиссиясының қаулысы – белгіленген тәртіппен қабылданған
ұсыным – Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
нұсқама – ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті органның
бақылау актісі – мемлекеттік қаржылық бақылау органдары, мәслихаттардың
бақылау жүргізу туралы есеп – белгілі бір уақыт
Сыртқы бақылауды республикалық деңгейде Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Қазақстан
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті туралы
Мемлекеттік қаржылық бақылау жалпымемлекеттік және ведомстволық бақылау арқылы
Жалпымемлекеттік қаржылық бақылау ведомстволық бағыныштылығы мен меншік
Мемлекеттік қаржылар жүйесінде бақылау салықтық, бюджеттік бақылау, сақтық
Салықтық бақылау салық заңнамасының атқарылуы, бюджетке салық және
Бюджеттік бақылау тексерістік және таңдамалық қызметтің мынандай түрлерін
елдің негізгі қаржы жоспарының – мемлекеттік бюджеттің кірістері
қаржылық ақпаратты, соның ішінде салықтық бақылаудың нәтижесін жинау,
шығындардың белгіленген нормалары мен нормативтерін бақылау арқылы мемлекеттік
өндірістік емес, мақсатсыз шығындарды, иесіздікті, ысыраптар мен ұрлықтарды
Бюджеттік бақылау бюджеттен қаржыланатын мемлекеттік кәсіпорындарда, мекемелерде
Банктік қадағалау кредит ресурстарын қалыптастыру және олардың қозғалысы
Сақтандыру сферасындағы қаржылық бақылау, қадағалау сақтық қорлар қаражаттарының
Кеден органдары тауарлар мен көлік құралдарын, оларды есепке
Барлық өкілетті органдар қаржылық бақылауды тиісті бюджеттің жобасын
Үкімет, жергілікті әкімшіліктің аппараты оларға қарасты органдардың бақылаушылық,
Ведомстволық қаржылық бақылау жеке министрліктің, ведомствоның өкілдіктері шегінде
Ведомстволық бақылау шеңберінде ішкішаруашылықтық бақылау яғни нақтылы
Ішкішаруашылықтық бақылаудың мақсаты есеп саясатын да қоса алғанда,
Нарықтық қатынастар жағдайында ішкі шаруашылықтық бақылау оның бұрынғы
Қоғамдық қаржылық бақылау – бұл түрлі қоғамдық ұйымдардың
Аудиторлық бақылау – ведомстводан тыс тәуелсіз қаржылық бақылау.
Шетелдік аудиторлық ұйымдар Қазақстан Республикасында аудиторлық қызметті тиісті
Жүргізу нысандары мен уақытына қарай қаржылық бақылау: алдын
Қаржылық алдын ала бақылау ақша қорларын жасау, бөлу
Ағымдағы қаржылық бақылау қаржы жоспарларының атқарылу процесінде, шаруашылық
2.2.Қаржылық бақылаудың әдістері
Қаржылық бақылау әр түрлі әдістермен (тәсілдермен немесе амалдармен,
Қазіргі кезде қаржылық бақылаудың мынадай әдістері пайдаланылады:
тексеріс (барлық құжаттар бойынша барлық бөлімшелердің қызметін тексеру);
инспекция (кәсіпорынның қаржылық жай-күйін орнында дүркіндік тексеру);
қадағалау (кәсіпорынның қаржы – қаражаттың жай-күйімен жалпы танысу),
тексеру (құжаттаманы, есепке алуды және есептемені шоттық тексеру);
қарап шығу;
қаржы жоспарларының жобалары;
өтінімдері;
қаржы – шаруашылық қызметі туралы есептерді қарау;
баяндамаларды тыңдау;
лауазымды адамдардың ақпараттары және басқалары.
Бұл әдістердің әрқайсысы аралық міндеттерді шешуге жағдай жасайтын
Аталған жалпы әдістер түрлі объектілерге бақылау жүргізудің әдістемелерінде,
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдары өзінің жұмысын жоспарлап бойынша
Тексерулердің тікелей предметі табыс, қосылған құнға салынатын салық,
Ақшаны пайдаланумен, ал кей жағдайларда онсыз да (баспа-бас
Алдын ала және ағымдағы бақылауды жүзеге асырудың негізгі
Кейінгі қаржылық бақылау бірнеше әдіспен жүзеге асырылады. Оларға
тексеру
экономикалық талдау
тексеріс ревизия.
Шоттық тексеру – бұл бухгалтерлік есептердің, баланстардың, салық
Тақырыптық тексеру – бұл бақылауға жататын объектінің шаруашылық
Экономикалық талдау – бұл объектінің шаруашылық – қаржы
Экономикалық талдауды шаруашылық органдардың өздері де, сонымен бірге
Тексерулер мен қарап шығуды бақылау органдары шаруашылық жүргізуші
Қаржылық бақылаудың негізгі әдісі – тексеріс – кейінгі
Тексеру объектісі бойынша құжаттық, нақтылы, толық жаппай, іріктемелі
Құжаттық тексерісті жүргізген кезде есептер, сметалар ғана емес,
Нақтылы тексеріс құжаттарды ғана емес, сонымен бірге қолда
Толық тексеріс деп белгілі бір кезендегі шаруашылық жүргізуші
Іріктемелі тексеріс кезінде бақылау қаржы-шаруашылық қызметінің әйтеуір бір
Тақырыптық тексерістер бір үлгідегі бірнеше кәсіпорындарда, мекемелерде немесе
Тексерістердің тәсілдері: материалдық құндылықтарды түгендеу, кассадағы нақтылық ақшаны
Әрбір тексеріс пен тексеру мұқиат әзірленуі тиіс, өйткені
Әзірлік жұмысының негізінде тексеріс немесе тексерудің бағдарламасы, оның
Тексеріс немесе тексеруді жүргізудің бүкіл процесі бірнеше кезендерден
Тексеріс немесе тексеруді жүргізудің нәтижелігі көбінесе жасалынған актінің
ІІІ Бөлім. Қаржылық бақылауды ұйымдастыру
3.1. Аудиторлық бақылау
Қаржылық бақылаудың тиімділігі көп жағдайда оны ұтымды ұйымдастырумен,
Жалпымемлекеттік қаржылық бақылауды мемлекеттік билік пен басқарудың мына
Құқықтық мемлекет құрылысының тұжырымдамасын негіздей отырып қаржылық бақылауды
мемлекеттік бюджеттің шығыстарын шамдандыратын кез келген шараларды бекіткен
бюджеттегі шығыстардың қабылданған заңдардың мақсаттарына сәйкестігін тексеру кезіндегі;
бюджеттің жасалуына тексеріс кезіндегі мемлекеттік шығыстар болып табылады.
Қазақстан Республикасы Парламенті мыналарға бақылауды жүзеге асырады:
бюджет ресурстарының түсу көздеріне, оларды үкіметтің де, заңнамалық
ақша қаражаттарының ысырапқорлығын кесіп тастауға;
мемлекеттік меншікті пайдаланудың, мемлекеттік кәсіпорындардың жұмыс тиімділігіне, мемлекеттік
арнаулы қорлар қаражаттарының пайдалануына;
әр түрлі партияларды қоса, қоғамдық ұйымдардың ақшалай табыстарының
Парламенттің алдын ала бақылауының негізгі мақсаты осы нақты
Ел басының жарғылықтарының, қаулыларының және өкімдерінің атқарылуын бақылауды
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Қазақстан
Республикалық бюджеттің атқарылуына бақылау жасау жөніндегі есеп комитетінің
республикалық бюджеттің атқарылуы жөніндегі заңдар мен басқа нормативтік
республикалық бюджеттің атқарылуымен байланысты мәселелер бойынша мемлекет басшысының
мемлекеттік қаржылық бақылау объектілерінің республикалық бюджеттің түсімдері мен
респукбликалық бюджеттік бағдарламалардың орындалуына және мемлекеттік қажеттіліктерін
бюджеттік инвестицияларды бақылауды жүзеге асрыу;
Қазақстан Республикасының парламентіне қарауға республикалық бюджеттің орындалуы
Қазақстан Республикасының үкіметіне бақылау сферасында кең өкілеттіліктер берілген.
Өздерінің өкілеттілігіне қарай бақылау функцияларын жергілікті жердегі атқарушы
Қаржы министрлігі, оның қаржылық бақылау комитеті және мемлекеттік
Мемлекеттік бақылауды Қаржы министрлігінің заңи тұлға құқығындағы Қазынашылық
Қаржы министрлігінің Салық комитеті, оның аумақтық органдары
Экономика мен қаржы қызметі сферасында қаржы тәртібін сақтауға
Агенттік (қаржы полициясы) органдарының негізгі міндеттері мыналар
өкілеттігі шегінде мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін, кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің,
салықтарды төлеуден жалтарынуға байланысты қылмыстардың, экономика мен қаржы
экономика саласындағы сыбайлас жемқорлық пен қылмысқа қарсы күрес
агенттік (қаржы полициясы) органдарының қарауына жатқызылған мәселелер бойынша
Агенттіктің (қаржы полициясы) аумақтық және мамандандырылған органдары тиісті
Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында экономика және қаржы
Барлық деңгейлердің өкілдікті органдары (мәслихаттар, депутаттардың жиналыстары) қаржылық
Қаржы органдары жүргізетін бақылау барлықнысанда жүзеге асырылады және
Ведомстволық қаржылық бақылауды республика министрліктері, ведомстволары, жергілікті органдардың
Ішкішаруашылық бақылауды шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық службалары
Қоғамдық қаржылық бақылауды еріклітік және ақысыз негізде топтар,
Нарыққа өту жағдайында қаржылық бақылаудың рөлі мен маңыз
Басқарудың әкімшілік нысанынан нарықтық нысанына өту кезеңіндегі қаржылық
Нарықтық қатынастар жағдайында экономикалық тұтқалар мен ынталандырмаларға жақсы
Нарық жағдайында жалпы экономиканың, жеке шаруашылық жүргізуші субъектісінің
Қаржылық бақылауды жетілдірудің аса маңызды бағыттарының бірі қаржылық
Нарықтық реформалардың тереңдей түсуі жағдайындағы қаржылық бақылау жүйесінің
Аудиторлық палата коммерциялық емес, тәуелсіз, кәсіби, өзінөзі басқаратын
Қаржы аудиты деп оған уәкілеттігі бар ұйымдар мен
Аудит дамуының тарихы өзінің бастауын Ұлыбританиядан алады, мұнда
Бүгінде тәуелсіз қаржылық бақылау аудиторлық институт нысанында дамып,
Қазақстан Республикасында 1998 жылдың 20-қарашасынан бастап «Аудиторлық қызмет
Аудиторлық қызмет – бұл аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың
Аудиторлық қызметтің негізгі қағидаларына мыналар жатады:
тәуелсіздік;
объективтілік;
кәсіби біліктілік;
құпиялылық.
Аудит Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық
Аудиттің түрлері – міндетті аудит және бастамашылық аудит.
Міндетті жыл сайынғы аудитке мыналар жатады:
банктер
кредиттік серіктестіктер
банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар және
сақтық ұйымдары
жинақтаушы зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компаниялар
шетел қатысатын кәсіпорындар
ашық халықтық қоғамдар.
Аудит жүргізу, сондай-ақ Қазақстан республикасының заңнамалық актілерінде көзделген
Бастамашылық аудит аудиттелетін субъектінің бастамасы бойынша аудиттелетін субъектінің
Аудит сыртқы және ішкі болуы мүмкін. Сыртқы аудит
Аудит мынадай дәйекті стадиялар бойынша жүргізіледі:
жоспарлау тараптардың іс-қимылын іштей жүйелеуме;
аудитор объектісі туралы ақпарат алу және оны бағалау;
аудитор рәсімін жасау және бағдарламаны әзірлеу;
аудит рәсімін жүргізу;
аудиторлық қорытындыны қалыптастыру.
Аудитор – бұл кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы –
Аудитордың міндеттері мемлекеттік бақылаудың міндеттерімен ұқсас: тексерілетін ақпараттың,
аудиторлық қызмет кәсіпорындардың қаржы – шаруашылық қызметінің тиімділігін
аудит кезінде тексеруші ұйым мен бақылаудың объектісі арасындағы
аудиторлық қызметті клиент немесе оның келісімімен аудиторлық қорытындыны
аудиторлық тексерудің тиімділігін клиент аудитке жұмсалған шығындар мен
аудиторлық тексерудің нәтижелері клиентке арналған аудиторлық қорытынды мен
аудиторлар алынған ақпарат пен аудит нәтижелерінің құпиялығын қамтамасыз
Аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың жүргізетін қызметтері сан алуан.
3.2. Қаржылық бақылаудың шетелдік тәжірибесі
Кәсіпорындарда және ұлттық шаруашылық саласында қаржыны басқаруды кәсіпорындардың,
Нарықтық экономиканың қалыптасып, дамуы жағдайындағы қаржыны басқару қаржы
Экономиканы басқаруды қайта құру жаңа қаржы саясатын жасап,
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекеттің қаржысын басқарудың қолданылып жүрген
Біріншіден, өкіметтік операцияларды қамтудың толық еместігі.
Қазіргі кезде өкіметтік операциялардың едәуір бөлігі, биліктің аймақтық
Екіншіден, түсімдерді уақытылы алуға жеткілікті бақылау жасамау.
Қаржы министрлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі бұл
Үшіншіден, мемлеенттік бюджет тапшылығын қаржыландыру жүйесінің кемшіліктері.
Бұрынғы КСРО – да мемлекеттік бюджеттің тапшылығын қаржыландырудың
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде бюджеттен басқа жалпымемлекеттік
Мемлекеттің қаржысы мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, саяси функцияларын орындау
Экономикалық мәні жағынан мемлекеттің қаржысы мемлекеттің, оның кәсіпорындарының
Мемлекет (өзінің билік пен басқару органдары арқылы) ,
Ішкі ұлттық өнімнің өсуімен салыстырғанда мемлекеттің шығыстары көлемінің
экономика дамуының нәтижесінде экономикалық тірліктің күрделенуімен және еңбек
техника мен технология дамуы капиталды майда фирмалардың алдында
көрсетілген қызметтерден болатын пайда экономикалық бағалауға төзбейтін білім
Вагнердің заңы нарықтық шаруашылықтың белгілі бір шектеулілігін және
Қорытынды
Қорыта айтқанда, қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны
Мемлекеттің қаржысы – қоғамдық өнімнің құнын және ұлттық
Қаржылық бақылау – қаржы жүйесінің барлық буындарының ресурстарын
Қаржылық бақылау қаржыны басқарудың функциялық элементтерінің бірі. Ол
Қаржылық бақылаудың болуы экономикалық категория ретінде қаржыға бақылау
Мемлекеттің алдында жан-жақты, жүйелі, кешенді бақылауды, соның ішінде
мемлекеттік бақылауды нығайту;
тәуелсіз аудиторлық бақылауды дамыту;
түрлі бақылаушы органдар мамандарының еңбегін компьютерлендіру;
бақылаудың барлық органдарының қызметін үйлестіру және басқалары.
Сөйтіп, бақылау функциясы қаржыны бақылаудың құралы ретінде пайдалану
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
«Қаржы» Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С., Алматы 2005
Балабанов А.И., Балабанов И.Т., Финансы, учебное пособие.
Финансы, деньги, кредит. Учебник, под/ред. О.В. Соколовой –
Құлпыбаев С. Қаржы теориясы. Оқу құралы., - Алматы
Әмірқанов Р.Ә., Тұрғұлова А.Қ., Қаржы менеджменті. Оқу құралы.
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С., Қаржы, оқулық – Алматы.,
Финансы. Учебное пособие. (Под/ред., профессора А.М.Коволевой). 4 изд.
- 27 -
Қаржылық бақылау
Шаруашылық қызметінің аудиті
Қаржылық бақылау түсінігі
Қазақтан Республикасында қаржылық бақылауды ұйымдастыру ерекшеліктерінің теориялық негіздері
Қаржылық бақылауды ерекшеліктері
ҚАРЖЫЛЫҚ БАҚЫЛАУ ЖҰМЫСЫН ЖАҢА ДЕҢГЕЙГЕ КӨТЕРУ
Қаржылық бақылау түрлері және қаржылық бақылаудың органдары
Мемлекеттік мекемелердегі бюджеттік есеп
Қазақстан Республикасында қаржылық бақылау қызметі
Қаржылық бақылаудың әдістері