АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 7
1 АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІНІҢ СИПАТТАМАСЫ 9
1.1 Агроөнеркәсіп кешенінің ұғымы, құрамы және құрылымы 9
1.2 Агроөнеркәсіп кешенінің дамуын реттеу өрісі 24
1.3 Агроөнеркәсіп кешенінің салаларын дамытудағы шетел 36
тәжірибесі 36
2 ПАВЛОДАР ОБЛЫСЫ АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІНІҢ ЖАЙ-
2.1 Павлодар облысының аграрлық секторын дамыту серпіні 47
2.2 Павлодар облысының агроөнеркәсіп кешенін реттеудің мемлекеттік тұтқалары
2.3 Агроөнеркәсіп кешенінің негізгі жағымды бағыттары 80
3 АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІНІҢ ДАМУ ӨРІСІН ӘЗІРЛЕУ
3.1 Агроөнеркәсіп кешенін мемлекеттік реттеу механизмі 84
3.2 Облыстың ауыл шаруашылық мақсаттарының стратегиялық бағыттары
3.3 Ауыл шаруашылығын дағдарыс шартында қаржыландыру мен несиелеу
ҚОРЫТЫНДЫ 108
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 112
КІРІСПЕ
Нарық экономикасы жағдайында ауыл экономикасын мемлекеттік қолдау көлемін
Ауыл шаруашылығын сала ретінде қалпына келтіру, сонымен қатар
Бұл, өз кезегінде, мығым теориялық және тәжірибелік әзірленген
Ел халқын азық-түлікпен қамтамасыз ету ауыл шаруашылығының аса
Ауыл шаруашылығын дамыту елеулі түрде өндіріс ресурстарының бар
Мәселенің көкейкестілігі, ғылыми-тәжірибелік мәнділігі, оның жеткіліксіз түрде әзірленуі
Дипломдық жұмыстың мақсаты агроөнеркәсіп кешенінің мәнін, құрамын, ұғымын
Павлодар облысының агроөнеркәсіп кешені зерттеу объектісі болып табылады.
Таңдап алынған мақсат негізінде мына міндеттер көрсетілген:
- агроөнеркәсіп кешенінің теориялық негізін ашу;
-агроөнеркәсіп кешеніне мемлекеттік әсер етудің тұтқалары мен тетіктерін
- Павлодар облысының агроөнеркәсіп кешеніне талдау жасау;
- жасалған талдау негізінде агроөнеркәсіп кешенін дамытудың өрісті
Осы дипломдық жұмыс баламалы шолулар мен статистикалық деректер
Дипломдық жұмыстың құрылымы екі тілде жасалған аңдатпадан, кіріспеден,
1 АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Агроөнеркәсіп кешенінің ұғымы, құрамы және құрылымы
Агроөнеркәсіп кешені (АӨК) елдің экономикасында ерекше мәнге ие.
Агроөнеркәсіп кешені ауыл шаруашылығын дамытумен, оның өндірісіне қызмет
Агроөнеркәсіп кешенінің басты міндеті халықтың тамақ өнімдері мен
Ауыл шаруашылығы – халық шаруашылығы салаларының негізгі және
Өз кезегінде, ауыл шаруашылығы - өнеркәсіп тауарларын ірі
Демек, өнеркәсіптің кейбір салаларының дамуы ауыл шаруашылығына байланысты,
Ауыл шаруашылығына экономика саласы ретінде өсімдік және мал
Ауыл шаруашылығы саласындағы шаруашылық субъектілерінің нысандары үш санат
Ауыл шаруашылық өнімдері өндірісінің көлемі ауыл шаруашылық кәсіпорындарының
Өзіндік құн деңгейі, табыс сомасы, өнімділік деңгейі және
Елдің экономикасының табысты дамуы көбінесе ауыл шаруашылық өндірісінің
Халық шаруашылығының әрбір саласында айрықша өндіріс құралдары, дайындалатын
– ауыл шаруашылығында басты, таптырмайтын өндіріс құралы
– ауыл шаруашылығындағы айрықша өндіріс құралдарына тірі организмдер
– ауыл шаруашылық өндірісінің нәтижелері топырақ-климат ахуалына байланысты,
– ауыл шаруашылығында жұмыс істеу кезеңі өндіріс
– cалада шығарылған өнім оның құралдары (тұқым, жемшөп,
– aуыл шаруашылығында еңбек заттары емес (өсімдік), өндіріс
Ауыл шаруашылық өндірісі үлкен жер алаңдарында жүргізіледі. Егіншіліктегі
Ауыл шаруашылығы дақылдарының шығымы жылдар бойынша ауа-райы жағдайына
Дамыған елдерде ауыл шаруашылығы индустриалды технология саласын құрайды
Қазіргі заманғы жағдайда ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігі халық
Ауыл шаруашылығын дамытудың серпіні мен қарқыны көбінесе өндіріс
Ауыл шаруашылығы - өндірістің өзгеше саласы, оның басты
Ауыл шаруашылығын орналастыру мен мамандандырудың аса маңызды табиғи
Ауыл шаруашылығын орналастыру үшін сонымен қатар әлеуметтік-демографиялық факторлар
Ауыл шаруашылығын орналастыру мен мамандандырудың неғұрлым мәнді экономикалық
– өткізу нарығына қарай шаруашылықтардың орналасуы мен қайта
Кесте 1.1 – 1 қаңтарға 2007ж.
Атауы Жалпы алаңы Жалпы а/ш жарамдылығы
жайылым бақшалар
Ауыл шаруашылығына арналған жерлер 3653,5 3605,3 1170,1 108,8
Соның ішінде:
-бау – бақша жүргізетін адамдардың жері
-шаруа қожалығын жүргізуге арналған азаматтардың жері
-ауыл шаруашылық заңды тұлғалардың жері 6,1
2295,1
199,5 5,2
2272,2
194,6 3,6
672,9
28,0 -
66,6
5,8 -
1122,7
152,7 1,6
410,0
8,1
Оның ішінде:
-шаруашылық
серіктестіктері және АҚ
-ауыл шаруашылық кооперативтері және басқа кәсіпорындар
997,9
46,6
981,5
44,8
429,6
28,4
14,7
2,2
401,2
13,0
136,0
1,2
Орман қорының жері 127,5 14,1 1,4 7,5 5,2
Қорға жататын жерлер 6383,3 5808,0 243,5 22,4 4792,6
Байланыс жолдарының сипаты мен жай-күйі де тікелей әсер
– ауыл шаруашылығының құрылған өндірістік әлеуеті: мелиорацияланған жердің,
– ауыл шаруашылығында пайдаланылатын жердің алаңы, оның құрылымы:
– көрсеткіштер жүйесімен анықталатын ауыл шаруашылық өндірісінің
– ауыл шаруашылығы өнімдерінің аймақаралық байланыстарының ерекшеліктері мен
– ауыл шаруашылығын өнеркәсіптен жеткізілетін өндіріс құралдарымен қамтамасыз
– ауыл шаруашылық кәсіпорындарының мөлшері. Мысалы, шаруа қожалықтары
Ауыл шаруашылығының негізгі салалары - өсімдік шаруашылығы мен
Өз кезегінде халық шаруашылығы салаларында мамандандыруды тереңдету олардың
Мал шаруашылығын дамытудың қазіргі заманғы беталысы болашақта мал
Сондықтан алдағы кезеңдегі міндет мал басын өсіру ғана
Алайда, жайылымға шығатын мал түрін көбейту жайылымдарды пайдалану
Агроөнеркәсіп кешеніне үш сала кіреді. Бірінші сала агроөнеркәсіп
Агроөнеркәсіп кешенінің бірінші саласына кіретін салалар өндіріс процестерін
Екінші салаға ауыл шаруашылық өнімдерін тікелей өндірумен айналысатын
Агроөнеркәсіп кешенінің үшінші саласына ауыл шаруашылық өнімдерін әзірлеу
Агроөнеркәсіп кешенінің үшінші саласына кіретін салалар ауыл шаруашылық
Агроөнеркәсіп өндірісінде өзара байланысқан бес стадия бөліп қаралады:
- агроөнеркәсіп кешенінің барлық жүйелері үшін өндіріс құралдарын
- ауыл шаруашылық өндірісі;
- ауыл шаруашылық шикізатынан дайындалатын тұтыну заттарын өндіру;
- ұдайы өндіру циклының барлық стадияларына өндірістік-техникалық және
- түпкілікті өнімді іске асыру.
Агроөнеркәсіп кешенін өндірістің біртұтас кешені ретінде сипаттай отырып,
Республика аграрлық секторының әлеуметтік-экономикалық жағдайы, қолданылып жатқан шаралар
Өнімнің кейбір түрлеріне сұраныс пен ұсыныстардың жағдайын және
Агроөнеркәсіпті біріктіру агроөнеркәсіп кешенін қалыптастырудың негізі болып табылады.
- халыққа тікелей жеткізілетін ауыл шаруашылығы өнімдері;
- ауыл шаруашылық шикізатынан өндірілетін тұтыну заттары;
- ауыл шаруашылық өнімдері және оның қайта өңделген
- агроөнеркәсіп кешенінің бірінші саласына жататын өнімдер.
Агроөнеркәсіп кешені түпкілікті өнім құрылымының жеке салалардағы өнімдер
Агроөнеркәсіп кешенінің негізгі бөлігі азық-түлік кешенімен анықталады. Оған
Салалық мәні бойынша азық-түлік кешенінде бірқатар азық-түлік кешендері
Азық-түлік кешенінде астық, қант қызылшасы, жеміс-көкөніс, картоп, ет,
Шағын азық-түлік кешендерінің өз айрықшалығы бар, ал олардың
1.2 Агроөнеркәсіп кешенінің дамуын реттеу өрісі
Мемлекеттің рөлін күшейтпей және экономиканың осы аса маңызды
Ауыл шаруашылық өнімдерінің кейбір түрлері мен азық-түліктің шетке
Нарық шаруашылығы жағдайында экономиканы мемлекеттік реттеу елдің әлеуметтік-экономикалық
Сонымен бірге ауыл экономикасының табысты дамуын қамтамасыз етіп
Аграрлық секторды мемлекеттік реттеудің объективті қажеттілігі бірқатар
Нарыққа көшу кезеңіндегі мелмекеттің рөлі туралы мәселе Қазақстан
Аса белгілі ағылшын экономисі Кейнс мемлекеттің экономикаға белсенді
Нарықтық экономикасы дамыған европалық елдер тәжірибесінің көрсетуінше (Франция,
- аталған саланы реттеу жөніндегі директивті, әкімшілік
ішінара әсер ету – баға, несие -ақша, салық
тетіктер.
Екі нұсқа да белгілі бір мемлекеттік қаражат шығынын
Ауыл шаруашылығына қарасты мемлекеттік реттеу мынадай тәсілдердің көмегімен
Салықтық реттеу. Салық мөлшерлемесін тағайындау және саралау, салық
Ақшалай – несиелік реттеу, осы арқылы үкімет
Бюджеттік реттеу. Мемлекеттік органдардың бюджет қаражатын әр түрлі
Мемлекеттік бағдарламалар мен мемлекеттік тапсырыстарды қалыптастыру арқылы реттеу.
Бағалық реттеу. Қоғамдық мәні бар кейбір тауарлар мен
Әлеуметтік реттеу, соның ішінде мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру. Зейнетақылық
Еңбек жағдайын, еңбек қатынастарын, екңбекақыны реттеу. Еңбекті қорғау,
Қоршаған ортаны қорғау мен қалпына келтіруді реттеу ластандырғаны
Экономикалық қызметтің белгілі бір түрлеріне, мемлекеттік лицензиялауға шектеулер
Мемлекеттік немесе муниципалдық меншік болып табылатын ауыл шаруашылық
Мемлекеттік реттеу жүйесі ауыл шаруашылығын дамыту үшін қолайлы
елдің тамақ өнімдерімен өзін-өзі қамтамасыз етуі үшін ауыл
шаруашылық өнімдерінің өндірісін өсіруді ынталандыру;
аграрлық нарықта бәсекелестік пен бизнесті дамытуды ынталандыру;
ауыл шаруашылық өндірісін қолдау мен дамытудың арнайы қорларын
ауыл шаруашылығында қазіргі заманғы технологияларды енгізуді аймақтық
аграрлық сектордың жай-күйі, ауыл шаруашылық көрмелерін өткізу;
- АӨК-тің озық тәжірбиесін жария ететін жарнама қызметін
өнімді қайта өңдеу, сақтау және өткізу саласындағы агроөнеркәсіпті
нарық мәселелерін ғылыми зерттеуді кеңейту, нарық жағдайында тиімді
Аграрлық қатынастар экономикалық және әлеуметтік қатынастардың барлық жүйесінің
ҚР «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешені мен ауылдық аумақтарын
Агроөнеркәсіп кешені мен ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеудің
Негізгі міндеттері:
- агробизнестің тиімді жүйесін қалыптастыру, бәсекеге қабілетті және
- елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
- ауыл шаруашылық өнімдерінің, шикізаттың және азық-түліктің дамыған
- агроөнеркәсіп кешенін мемлекеттік қолдау шараларын оңтайландыру; -
- оңтайлы орналастыру негізінде ауыл халқының өмір сүру
Аграрлық қатынастар АӨК-тің басқа салаларымен өзара байланысындағы ауыл
Аграрлық-экономикалық қатынастардың субъектілері:
ауылдық тауар өндірушілер (жұмыс істейтін меншік нысанына
қарамастан);
ауылдың өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымындағы
кәсіпорындарда жұмыс істейтін қызметкерлер;
өнімдерін қайта өңдейтін және тұтынушыға жеткізетін ауыл
шаруашылық өндірісінің құралдарын шығаратын салалардың қызметкерлері.
Ұлттық өндіріс көлемінің ішкі тұтыныс мөлшерімен қатынасы ретінде
халықтың азық-түлікке деген төлем қабілеті бар сұранысы;
агроөнеркәсіп кешенін және оның тауар ресурстарының мөлшерін
дамыту;
тамақ өнімдерінің баланстандырылған жиынын тұтынудағы қажеттілікті ғылыми негіздеу;
халықаралық азық-түлік байланыстарының пайдалылық және сенімділік дәрежесі.
Азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз ету мәселесі экономикалық аспектілерден басқа,
АӨК-ті экономикалық реттеудің мақсаты – агроөнеркәсіп өндірісінің тұрақты
АӨК-те мемлекеттік реттеу басым түрде экономикалық әдістермен жүзеге
Ауыл шаруашылық өнімдерінің өндірісін тұрақтандыруға кепілдік беру және
АӨК пен ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік қолдаудың тиімді
- экономикалық өсу әлеуеті бар агроөнеркәсіп кешені мен
ауыл шаруашылығы жөніндегі халықаралық келісімнің, санитарлық және фитосанитарлық
мемлекет жүзеге асыратын іс-шаралардың мөлдірлігі;
мемлекеттік қолдау шараларын берудегі атаулы сипаты;
отандық агроөнеркәсіп өндірісінің бәсекелес артықшылықтарын дамыту;
ішкі нарықтың адал емес бәсекелестіктен қорғалуы;
мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы құзыреттерді айыру;
агроөнеркәсіп кешені қызметінің экологиялық қауіпсіздігі және
халықтың ауылдық елді мекендерде тұруы;
қоғамдық бірлестіктермен, қауымдастықтармен (одақтармен),
кәсіпкерлермен өзара іс-әрекет жасау;
мемлекеттік қолдаудың тиімді шаралары;
агроөнеркәсіп кешені мен ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік қолдаудың
агроөнеркәсіп кешені субъектілерінің өзара іс-әрекет жасауының тиімді нысандарын
Заңда АӨК салалары мен ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік
несиелеуді дамыту;
агроөнеркәсіп кешенін демеуқаржыландыру;
аграрлық азық-түлік нарықтарын реттеу;
ветеринарлық-санитарлық және фитосанитарлық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету;
АӨК-ті техникалық қамтамасыз ету;
АӨК саласында мамандандырылған құрылымдар құру;
АӨК саласында мамандандырылған ұйымдар құру;
АӨК-ті ғылыми, кадрлық және нормативтік-әдістемелік қамтамасыз ету;
ауылдық аумақтардың әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымының салаларын дамытуға
оңтайлы ауыл халқын ұйымдастыру.
Несие серіктестігінің жүйесі арқылы ауыл шаруашылық өндірісін несиелеудің
Ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу кәсіпорындарын қолдау мақсатында
Ауыл шаруашылық өндірісін несиелеудің қолданыстағы жүйесі бұдан әрі
Сурет 1.1- Агроөнеркәсіп кешенінің дамуын реттеу өрісі
Заңда бірқатар жаңартпалар көзделген. Бұл бірінші кезекте,
Заң жобасында жаңартпаларға мыналар жатқызылады: ауылды дамыту саласында
Аталған заң шеңберінде демеуқаржыландыру тетіктері арқылы мемлекеттік қолдау
Қазақстан дәстүрлі түрде агроөнеркәсіп елі болды, ал тың
Әлемдегі аса ірі азық-түлік тұтынушыларымен көршілес мемлекет ретінде
Өзін-өзі қамтамасыз етудің жеткілікті деңгейі кезінде негізгі
Ауылдық аумақтарды дамытудың мемлекеттік бағдарламасын іске асыру үшін
Қаржы қаражатының көлемі бюджет заңнамасына сәйкес бөлінетін болады.
Күтілетін нәтижелер. Ауылдық аумақтар мен агроөнеркәсіп кешенін дамыту
Сонымен қатар, ДСҰ ережелеріне сәйкес қазіргі уақытта Қазақстанда
Бұдан басқа, дамып келе жатқан мәртебесі бар елдер
ДСҰ-ның әрбір мүшесі базалық кезеңдегі ҚБШ шамасын анықтай
1.3 Агроөнеркәсіп кешенінің салаларын дамытудағы шетел
тәжірибесі
2007 жылдың ақпан айында АҚШ ауыл шаруашылығы
Жарияланым ағымдағы ішкі заңнаманың (2002 жылғы Ауыл шаруашылығы
Болжамға сәйкес өндірістік шығындары өскенімен және үкімет төлемдері
Кесте 1.2 - АҚШ бойынша бастапқы болжамының орташа
Болжам 2002/2003- 2006/2007жж 2010-2011ж
Бидай
Егістік жер (млн. га) 19,9 20,1 20,1
Түсімділігі (т/га) 2,7
3 2,9
Өндіріс (млн. т.) 54,6
58,6 61,1
Тұтыну (млн.т.) 31,4
36,1 33,7
Азықтық және басқалар 4,3 8,2 5
Экспорт (млн.т.) 27,3 26,5 30,6
Әлемдік экспорттағы үлесі (%) 24,7 21,5 21,9
Жыл аяғындағы қоры (млн.т.) 14 13,1 11,6
Фермерлік баға (долл/т) 133 160 167
Жүгері
Егістік жер (млн. га) 29,1 33,5 33,5
Түсімділігі (т/га) 9,2 10 10,7
Өндіріс (млн. т.) 267,7 333,9 357,9
Тұтыну (млн.т.) 222,3 284 300,2
Азықтық және басқалар 150,8 146 151,7
Экспорт (млн.т.) 36,8 101,6 110,4
Әлемдік экспорттағы үлесі (%) 49 48,9 57,1
Жыл аяғындағы қоры (млн.т.) 62,3 57,1 59,7
АҚШ-та фермерлерге қолдау көрсету шеңберінде Fair Trade («Әділетті
2005 жылы өсімдік шаруашылығы өнімін өндірудің төмендеуі есебінен
Кесте 1.3 - АҚШ-тағы негізгі ауыл шаруашылық өнімдерінің
2006ж. 2007ж. 2008ж.
Өсімдік шаруашылығы өнімі 124 112,7 119,8
Бидай 9,1 8,4 9,2
Азық 28,2 25,8 29,5
Мақта 5,4 5,8 5,9
Майлы өсімдік 19,8 18,3 17,2
темекі 1,5 1,1 1,0
жеміс-жидек және жаңғақ 15,5 16,8 17,8
Көкөніс 17,3 16,9 18,9
мал шаруашылығы өнімдері 124,6 126,9 122,2
Ет 62,2 64,8 65,5
сүт өнімі 27,4 26,7 23,4
Құс және жұмыртқа 29,5 28,9 27,5
млрд. долл.
2007 жылы АҚШ-тағы фермерлік шаруашылықтың жалпы саны 2,1
Жалпы ауыл шаруашылық өнімін өндірудің 90 пайызы ұсақ
АҚШ ауыл шаруашылығы министрлігі мәліметтері бойынша, америкалық ауыл
АҚШ әкімшілігі шетелде америкалық ауыл шаруашылық өнімін өткізу
2008 жылы 2007 жылмен салыстырғанда АҚШ ауыл шаруашылығындағы
Соңғы жылдары биоотын өндірісі және қолданысы көп елдерде
Құрама штаттардың бұрынғы президенті Дж. Буш өзінің 2007
Биоотын өндірісі тек Құрама Штаттарда ғана емес, сонымен
ЕО елдері ішінде әдеттегі жанар майды оның экологиялық
Осы санкциялар қолданылатын Франция компаниялары биоотынды пайдаланғанша өсім
Дәнді дақылдардың өсімі жоғары және оларды өсірудегі өзіндік
Биоотын өндірісінің көбеюі, ауыл шаруашылығына елеулі өзгерістер енгізеді
Жүгері өндіретін америкалық фермерлер табысы елеулі көбейіп, федералдық
Яғни, өсімдіктен өндірілетін экологиялық таза жанармайға сұраныстың өсуі,
Сарапшылардың пікірі бойынша, кейбір өсімдіктерді дұрыс пайдалану барлық
Өсімдік майының әлемдік нарықтағы жағдайы жоғарғы дәрежелі сұраныспен
2006-2007 жылы 118 және 119 млн.т. сәйкес, 2007-2008
Канадалық Kostal Ag Consulting консультациялық компаниясы өкілінің пікірінше
Америкалық Morgan Stanley талдамалық фирма 2007-2008 жылы және
Czarnikow International Sugar Organisation делдалдық компаниясы әлемдік нарықтағы
Осы жоспар айтылмаш секторды субсидиялау мәселе бойынша
Субсидияның кейбір түрлерін алып тастау қарастырылып жатыр, атап
Халықаралық экологиялық ұйым Oceana мәліметтері бойынша балық аулауды
БҰҰ мәліметтері бойынша балық ресурстарының 52 пайызы
Әлемдік мұхиттың биологиялық ресурсына шамадан тыс жүктеме болатын
АҚШ өз ұсынысын, сондай-ақ Жаңа Зеландия мен Бразилия
АҚШ жоспарын толық қолдағанның өзінде ДСҰ-ң басқа қатысушылары
Кесте 1.4 - АҚШ-та ІҚМ терісімен сауда жасау
мың дана.
2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. 2008 ж.
Экспорт 23471 19330 18704 19200 Импорт 1721
Экспорт таза салмағы 21750 18177 17388 17845
Америкалық ІҚМ тері шикізатын өткізудің негізгі нарығы
2006 жылы АҚШ-тан Қытай нарығына ІҚМ жеткізудің өсуі
АҚШ экспортының былғары өнімі құрылымында дайын терінің салыстырмалы
2 ПАВЛОДАР ОБЛЫСЫ АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІНІҢ ЖАЙ-
2.1 Павлодар облысының аграрлық секторын дамыту серпіні
Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру бағдарламасына сәйкес облыста
2003ж. бойынша облыста 285 ЖШС және АҚ-дар, 24
Кесте 2.1 – Шаруашылық субъектілерінің құрылымы
Меншік нысандары 2003 2004 2005 2006 2007
Шаруашылық серіктестіктер және АҚ 285 300 301 297
ӨК 24 23 22 21 22
ШҚ 3508 3742 3782 3734 3695
Барлығы 3822 4070 4110 4056 4023
Сонымен, 2003 жылдан бастап 2007 жылға дейінгі кезеңде
- 2005ж. бойынша ЖШС облыстың барлық аудандары бойынша
- 2000 жылдан бастап облыста біріктіру процестері қалыптасады,
Облыс ауыл шаруашылығы басқармасы алғашқы кезеңде облыста тіркелген
Талдаудың көрсетуінше, ірілендіру мәселесі бірде-бір ауыл шаруашылық кәсіпорны
Бірлескен қызметтің мынадай сызбасы ұсынылды:
- заңды тұлға түріндегі ерікті негізде бірлесу –
- мүлікті (жерді пайдалану құқығы, жылжымалы және жылжымайтын
- егер мүлік жөндеуден өткізу немесе қалпына келтіруді
- егер мүлік жөндеуден өткізуді немесе қалпына келтіруді
- ірі жеке тұлға түріндегі ерікті негізде бірлесу
әр түрлі дақылдың топырақтың әр тұрпатына бейімделуіне жеке
-коммерциялық емес ұйымдар түріндегі ерікті негізде бірлесу (мекемелер,
Қашыр ауданында алты шағын шаруашылық ірілендірілді: Воскресенск ауылдық
Павлодар ауданында көкөніс өсірумен айналысатын 42 шаруа қожалығы
Ақсу қаласының ауылдық аймағы бойынша Айнакөл ауылдық округінде
Ертіс ауданының Ағашорын ауылдық округінде жүргізілген жұмыс нәтижелері
Ақтоғай ауданында 4 шаруа қожалығы «Бейбіт» ірі шаруа
2007 жыл ішінде барлығы 172 шағын ауыл шаруашылық
Кесте 2.2 – Ірілендіру тәртібін өткізуге талдау жасау
ЖШС ӨК ШҚ Қауым-дастық
Барлық ауыл шаруашылық құрылымдары
3126
Шағын ауыл шаруашылық құрылымдарының саны
1292
Ірілендірілді
172
Іріленген жаңа құрылымдар құрылды, соның ішінде 1 (13
(16ШҚ) 13
(62 ШҚ)
Ақсу қаласы
3 (7 ШҚ)
Ақтоғай
1 (4 ШҚ)
Ертіс 1
(13 ШҚ)
1
(25 ШҚ)
Железин
1 (5 ШҚ)
Качиры
1 (6 ШҚ)
Павлодар
1 (61 ШҚ)
Успен
3
(37 ШҚ)
Шарбақты
3 (9 ШҚ)
Екібастұз қаласы
2 (5 ШҚ)
Облыс экономикасының аграрлық секторы бірқатар негізгі экономикалық көрсеткіштер
2008 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 51,1 млрд.
Сурет 2.2 – Ауыл шаруашылығы жалпы өнімі, млн.теңге
Жалпы өндіріс құрылымында өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы
Сурет 2.3 – Ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің құрылымы,
Кесте 2.3 – халықтың 1 жан басына шаққанда
өнімдерімен қамтамасыз етілуі
Азық-түлік түрлері 2006ж. 2007ж. 2007 ж.
қарағанда 2006 ж.
%
ұлттық мөлшер нақты өндірілді % ұлттық мөлшер нақты
Картоп,кг 190 224 117 190 250 132 112
Көкөніс-бақша 102 113 110 102 111 111 98
Сүт 360 461 128 360 461 128 100
Ет және ет өнімдері, кг 48 53 111
Дән, кг 476 476 100 476 690 145
Жұмыртқа, дана 139 172 124 139 168 120,8
Ұлттық тұтыну мөлшерімен салыстыра отырып облыс халқының тамақ
Өсімдік шаруашылығы. Салада ауыл шаруашылық дақылдарын өңдеудің қарқынды
Үш жыл ішінде 937 мың тоннаға қарсы 948,4
Картоптың жалпы түсімі үш жыл ішінде 551,2 мың
Кейінгі 10 жылда алғаш рет облыстың ауылшаруашылық дақылдарының
Облыс қажеттілігі үшін жеткілікті 185,6 мың тонна астық
Қазіргі заманғы ауылшаруашылық техникасының 334 бірлігі сатып алынды,
62760 тонна органикалық және 2546 тонна минералдық тыңайтқыштар
Екі оригинатор, төрт элита тұқым шаруашылығы, екі тұқым
2008 жылғы желтоқсанның аяғында облыстық және аудандық комиссиялар
“ҚазАгроИнновация” АҚ Павлодар АШҒЗИ-мен бірге дәнді дақылдар тұқым
“Галицкое” және “Победа” ЖШС базасында шөптер бойынша тұқым
Павлодар қаласында 100 га алқапта жеміс-жидек көшеттігін дамыту
Қыс мерзімінде атқарылатын келесі агрошаралар жүзеге асырылуда: 232,8
Бұрын жұмыс істеген 16 жылыжайдан, қазіргі уақытта бесі
Маусымаралық кезеңде облыс қажеттілігі – 4466 тонна болса,
Суармалы егіншілік. 59,5 мың га суарылатын жерлердің 13,4
Ақтоғай, Железин, Лебяжі және Шарбақты аудандарында да
Мал шаруашылығы. 2008 жылы салада сандық және сапалық
2008 жылы өндірілген өнім: ет - 73,4 мың
Құстың санын 84 мың бастан 348,9 мың басқа
Облыста бройлер құс фабрикасы жоқ, соған байланысты, әртүрлі
30 асыл тұқымды субъекті жұмыс істеуде: 3 асыл
Кесте 2.4 – Ауыл шаруашылық мал басының серпіні
бас
Атауы 2006 ж 2006ж % 2005ж
Ірі қара мал 350,5 100,6 354,1 102,1 360,8
соның ішінде сиыр 146,8 98,9 147,6 102,5 149,7
Шошқа 91,2 83,5 97,2 104,7 97,4 98,8
Қой 392,5 111,7 433,7 109,2 475,9 109,4
Жылқы 66,3 105,3 69,9 104,4 76,5 108,6
Құс 1102,3 97,6 1102,4 100,9 1219,4 112,4
Ауылшаруашылық малдарының қолда бар гендік қорын жетілдіру мақсатында,
Келесі асыл тұқымды төл сатылды: ІҚМ - 913
Жүргізіліп жатқан жұмысқа қарамастан, асыл тұқымды шаруашылықтар санының
2008 жылы 16700 ІҚМ басы қолдан ұрықтандырылды, 11,4%-ы
Ауылшаруашылық малдарының қыстауын өткізу үшін ірі азықтың жеткілікті
Асыл тұқымды төл сатып алу шығынын 50 пайызға
Несиелердің басым бөлігі (96% Қаржылық қолдау қоры бойынша
Кесте 2.5 –Мал шаруашылығы өнімдерінің өндірісі
мың тонна
Атауы 2005ж. 2006ж. 2006ж. % 2005ж. 2007ж. 2007ж.
Сүт 339,2 343,0 101,2 343,3 100,1 338,2 98,5
Ет(сойыс салмағы) 70,0 71,4 102 73,3 102,6 73,4
Жұмыртқа, млн.дана 120,7 128,1 106,2 125,2 97,7 135
Жүн, тонна 848 874 103,1 907 103,7 903,3
135 малды қолдан ұрықтандыру пункті жұмыс істейді, оларда
Тұқымдық-өнімділік сапаларды арттыру үшін, жеке аулаларда ауыл шаруашылық
Ауыл шаруашылық малының асыл тұқымды төлін өсіріп-жетілдірумен және
Ауыл шаруашылық кәсіпорындарында бұзау түсімі 4,9%-ға азайды. Қозы
2008 жылғы қаңтар айының басына 2007 жылдың ұқсас
Ауыл шаруашылық өнімдерін дайындау. Ауылшаруашылық өнімдерін 319 дайындау
Ет дайындау бойынша тұрақты пункттердің саны жағынан көбі
Кесте 2.6 – Облыс бойынша дайындау пункттерінің саны
Қалалар мен аудандардың атауы Дайындау жөніндегі дайындау пункттерінің
сүт ет жүн, тері
Бар-лы
ғы соның ішінде Бар-лы
ғы соның ішінде Бар-лы
ғы соның ішінде
тұрақ-ты стационарных бейімделген
тұрақ-ты бейімделген
тұрақты Бейімделген
Жиыны: 168 73 95 134 30 104 17
Облыстық бағдарлама бойынша 50 сүт салқындатқышы сатып алынды.
“Аграрлық несиелік корпорация” АҚ желісі бойынша етті
Дайындаушылардың өз қаражаты есебінен сүтті жинау бойынша 7
2008 жылы 190,7 мың тонна сүт (102%-бен
Облыста жалпы сыйымдылығы 69,8 мың тонналық 76 көкөніс
Облыс қалалары тұрғындарының қажеттілігін қамтамасыз ету және қысқы
2008 жылдың аяғы мен 2009 жылдың ішінде әр
Кесте 2.7 – Азық-түлік тауарларының импорты мен
тонна
Өнімдердің атауы 2007 ж. 2008 ж. 2009 ж
экспорт импорт экспорт импорт экспорт Импорт
1 2 3 4 5 6 7
Күнбағыс майы - 443,6 - 132,7 - -
Сүт, сүт
консервілері - 2376,3 - 2799,7 - 454,7
Картоп, 123,4 579,4 - 651,8 - 12,1
Жұмыртқа, мың
Дана - 1624,8 - 1786,3 - 226,1
Көкөніс 503,4 45,0 1780,6 53,3 199,6 117,1
Ұн 9707,5 571,3 12906 206,9 4680,5 133,7
Ет, ет
консервілері - 8412,9 - 9358,0 - 2575,7
Ауыл шаруашылық өнімдері негізгі түрлерінің ішінде нан өнімдері
Ауыл шаруашылығын тиімді дамыту мақсатында, 2007 жылдан бастап
Облыс халқын тамақ өнімдерімен қамтамасыз ету жөнінде мынадай
- күнбағыс майынан басқа, тамақ өнімдерінің негізгі түрлері
- тереңдетіп қайта өңдеу кәсіпорындарының болмауынан ет пен
- облыстың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесі азық-түліктің
Тұрақты аграрлық өндріс – азық-түлік қауіпсіздігінің негіздерін қамтамасыз
- аграрлық сектордың экономикалық тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін
- етті және сүтті ірі мал шаруашылығы, етті-майлы
- отандық тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін өсіру негізінде тамақ
Ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу. Облыста ауылшаруашылығы өнімдерін
2008 жылы ауылшаруашылығы өнімдерін қайта өңдейтін 20 жаңа
Облыстың ауылшаруашылық өнімдерін қайта өңдеу кәсіпорындарының әлеуеті өзіндік
Жалпы алғанда, өнім өндіру көлемдері өскенімен, облыстың қайта
Талдау келесіні көрсетті: сауда жүйесіндегі жалпы көлемде шағын
Ауылшаруашылқ өнімдерді қайта өңдеу бойынша Павлодар қаласы басымдықты
Ақтоғай, Баянауыл және Железин аудандарында сүтті қайта өңдейтін
Облыста тазартылған күнбағыс майын, қойылтылған және қойылтқан сүтті
Жармалар бойынша жағдайдың талдауы келесіні көрсетті: дәнді дақылдар
Жарма дақылдарының көлемін арттыру мақсатында:
- сапалы шикізат алу үшін жарма дақылдарын өңдеу
- атқарушы органдар жер-жерде, шикізатты шарттық негізде жеткізу
- жарма өндіру кәсіпорындары қазіргі заманғы технологияларды енгізулері
АӨК субъектілері жұмысының тиімділігін арттыру үшін кластерлік бастамаларды
Инфляциялық үдерістерді тежеу бойынша келесі шаралар қолданылды:
- жаңа өнімге дейін облыс тұрғындарының ұн мен
облысты бірінші сортты ұнмен қамтамасыз ету жөнінде ұн
- «ПНТК» ЖШС Павлодар қаласының 24 сауда нүктесінде
- жергілікті тауар өндірушілер сауда объектілеріне бекітілді және
- Павлодар ауданының көкөніс өсірушілері картоп пен көкөністерді
Павлодар қаласында ауылшаруашылық тауар өндірушілері өз өнімдерін күнделікті
2008 жылы апта сайынғы негізде 103 жәрмеңке өткізілді,
Бүгінгі таңға дейін облыс орталығында, тауар өндірушілерінің ауылшаруашылық
Соңғы онжылдықта ауылға жеткізілетін ауыл шаруашылық машиналары мен
Кесте 2.8 – Қолданыстағы ауыл шаруашылық техникасының негізгі
түрлері
Техниканың атауы соның ішінде жылдар бойынша
2003 2004 2005 2006 2007 2007 % 2003ж.
Тракторлар 2027 1969 1989 1918 1667 82,3
Астық жинау комбайндары 721 856 754 759 667
Орғыштар 359 347 395 315 357 99,4
Мал азығын жинау комбайндер 89 85 73 75
Сепкіштер 1819 1770 1900 1538 1695 93,2
Соқалар
Қопсытқыштар, тырмалар 3611 286 3561 2343 2468 68,4
Бірқатар аудандардағы кейбір шаруа қожалықтары бірде-бір астық жинау
Облыс ауыл шаруашылық құрылымдарының машина-трактор паркі сапалық және
АӨК-ті дамытудағы негізгі мәселелер:
- топырақ құнарлылығын қалпына келтіру жөніндегі жұмыстың жеткізіксіз
- мал өнімділігінің төмен болуы (шешімі – ғылыми
- жемшөп базасының жеткіліксіз болуы, өнеркәсіптік құс және
- материалдық-техникалық жарақтандырудың әлсіз болуы, еңбекті қажетсінетін процестерді
- машина-трактор паркінің баяу қайта жарақтануы (шешімі –
- дайындау желісінің сатып алынатын өнімге деген ресурстық
- коммуналдық нарықтардың жұмыс істеуі жөніндегі нормативтік-құқықтық актілер
- қайта өңдеу кәсіпорындарының айналым қаражаты жеткіліксіз, құрал-жабдығы
- шағын тауарлы өндірістің үлес салмағының жоғары болуы
2.2 Павлодар облысының агроөнеркәсіп кешенін реттеудің мемлекеттік тұтқалары
Соңғы онжылдықтар бойы созылған ел экономикасының аграрлық секторында
2007 жылы аграрлық секторды тұрақтындыру беталысы өзгерді. Қалыптасқан
Ауыл шаруашылық өнімдерінің неғұрлым бәсекеге жарамды түрлері бидай,
Ел Президенті «Қазақстан Республикасының 2007-2009 жылдарға арналған АӨК-нін
Павлодар облысы бойынша аграрлық бағдарламаны қаржылық қамтамасыз ету
Аграрлық секторды қаржыландыру көлемі жыл сайын елеулі өсіп
Ауыл шаруашылық тауар өндірушілерін қолдаудың несие желісі кеңінен
Ауыл шаруашылық өндірісі алынған ресурстарды жанар-жағармай материалдарын, тыңайтқыш,
Фермерді қажетті қаржы ресурстарымен (қазіргі жағдайда кредитпен) қамтамасыз
Несиелер – қайтарымды және ақылы негізде жеке және
Қысқа мерзімді несиелеу – облыстық бюджет қаражатынан –
Орташа мерзімді несиелеу етті-майлы қой шаруашылығын, жылқы шаруашылығын
Өнімділігі жоғары дақылдарды сатып алу кезіндегі бюджеттік бағдарламаның
Облыс бюджеті өзара өтеу операциясы есепке алынбайтын облыстық,
Павлодар облысы бюджетінің жобасы Қазақстан Республикасының «Бюджет жүйесі
Қазіргі уақытта бюджет саясатын іске асырудың басым бағыттары
– бюджеттің негізгі параметрлерін орташа
– бюджеттік бағдарламалардың қаржы шығысын салыстыру және олардың
– бюджет шығынын үнемдеу мақсатында мемлекеттік басқару функцияларын
– бюджеттің несиелік берешегінің жинақталуын қысқарту
бюджеттің жаңа берешегінің жинақталуына кедерге келтіретін қаржы міндеттемелерін
– жергілікті бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыру үшін
жауапкершілікті бөлу процесін жетілдіру.
Бюджеттік бағдарламалар бойынша жоспарланған қаржыландыру көлеміне талдау жасай
Қаржыландыру және бағдарламалық-мақсатты іс-шараларды орындау нәтижесінде 2008 жылы
Қазақстан Республикасының 2009-2011 жылдарға арналған АӨК дамуын тұрақты
Республикалық бюджет қаражатынан басқа осы жылдары ауыл шаруашылығын
Мұнда осы қаражаттың неғұрлым жоғары үлес салмағы болжаммен
Сурет 2.3 – Облыстық және республикалық бюджеттерден ауыл
Аграрлық сектордың жеке секторларын зерделеу процесінде елдің астық
Астық дәстүрлі түрді экспорттың аса маңызды бабы болып
Соңғы жылдары астық өндірісіндегі жағдай оң бағытта өзгеруде,
Көктемгі егіс үшін жанар-жағармай материалдарының қажеттілігі 14,2 мың
Нәтижесінде, егіс алаңы жыл сайын кеңейіп отырғанына қарамастан,
Егіс алаңдары құрылымына соңғы жылдары жасалған талдаудың көрсетуінше,
Кесте 2.9 – Облыс егіс алаңдарының құрылымы
Атауы 2007ж 2008ж 2009ж нақты немесе болжаммен 2009
Барлық егіс алаңы 933,7 1016,0 1036,9 111,1
Дәнді дақыл 634,6 622,3 636,1 100,3
Күнбағыс 84,4 168,0 147,3 174,5
Картоп 10,3 10,9 11,6 112,6
Көкөніс 3,85 4,2 4,3 111,7
122 мың тонна картоп пен 43 мың тонна
Егіс алаңдарының оңтайлы құрылымына ие бола отырып, тұқым
Ауыл шаруашылығының шығымын және жалпы түсімін қалыптастыруда тұқымның
2008 жылы республикалық бюджеттен өсімдік шаруашылығына қаражат бөлінді,
– ауыл шаруашылық дақылдарын сұрыптық сынауға –
– тұқымның сорттық және сапалық ерекшеліктерін анықтауға
млн.теңге;
– элита тұқым шаруашылықтарына демеуқаржы – 34,5
– минералдық тыңайтқыштар, дәрілеуіштер мен гербицидтер сатып
арнап – 60,5 млн.теңге бөлінді, бұл 2005 жылы
– суармалы су жеткізуді арзандатуға – 120,24
Жаппай репродукциялы тұқымды сұрыптық жаңартуды өткізу мақсатында өнімділігі
Облыста өсімдікті қорғау және топырақ құнарлылығын арттыру үшін
Егіншілік жүйесін сәйкестендірмей, астық өндірісінің болашағын болжау мүмкін
Қолданған шараларға қарамастан, көктемдегі қолайсыз табиғат ахуалы мен
Мемлекет тарапынан қаржылық қолдау көлемін өсіру мемлекет өткізетін
Кесте 2.10 – Өсімдікті қорғауға арналған құрал-жабдыққа деген
қажеттілік
млн.теңге
Іс-шаралардың атауы 2007ж. 2008ж. 2009ж.
Нақты Нақты Жоспар
Республикалық бюджеттен:
Фитосанитарлық диагностика және болжам әдістемелік орталығын ашу 17,32
Аса қауіпті зиянкестер мен ауруларды айқындау үшін зерттеулер
Қаржылық қамтамасыз ету бағдарламалары бойынша 2008 жыл деңгейіне
Алайда атап өту керек, алынған астық көлемі егіншілердің
Кесте 2.11 – Өсімдік шаруашылығы жөніндегі бағдарламаларды
Бюджеттік бағдарламалардың,
кіші бағдарламалардың атауы 2006 ж. деңгейі %
2007ж. 2008ж.
Республикалық бюджеттен:
«Элита тұқым шаруашылығын сақтау және дамыту» 107 107
«Ауыл шаруашылық дақылдарын сұрыптық сынау» 102 120
«Тұқымдық және отырғызылатын материалдың сорттық және егіс сапаларын
Облыстық бюджеттен: 2007 2008
«Тұқым, дәрілеуіштер, гербицидтер және минералдық тыңайтқыштар сатып алуды
Құнарлы егістіктің бар болуына, облыс халқының қажеттіліктеріне, техникалық
Мал шаруашылығы ауыл шаруашылығының рентабелді салаларының бірі болып
Ауыл шаруашылық мал басының елеулі өсуі салада өнім
Соңғы жылдары ауыл шаруашылық мал басының, мал шаруашылығы
Мал шаруашылығының басым бағыттарын дамытуды облыстық бюджет қаражаты
Жеке аулаларды дамытуға жәрдем көрсету мақсатында қалалар мен
2008 жыл ішінде сүтті және етті ірі қара
2009 жылы болжаммен республикалық бюджеттен асыл тұқымды өнімді
Екінші деңгейдегі банкілермен ортақ қаржыландыру принципі бойынша облыстық
2008 жылы 70,0 млн.теңге сомасында облыстық бюджет пен
Облыста құс шаруашылығын жүргізуді қолдау үшін балапан шығаратын
Сурет 2.4 – Мал шаруашылығы бағдарламалары бойынша бюджет
Өткен жылдары бөлінген қаражат барлық ірі ауыл шаруашылық
Атап айтқанда, қазіргі уақытта жүргізіліп отырған жұмыс пен
Қой саны 253,0 мың бас немесе 10,8 пайыз
Осыған байланысты, ауылдық округтерде, еңбек ұжымдарында аграрлық азық-түлік
2.3 Агроөнеркәсіп кешенінің негізгі жағымды бағыттары
Ауылдық несие серіктестіктері несиелеу аспабы ретінде.
Ауылдық тауар өндірушілердің несие ресурстарына қол жеткізуі мен
Павлодар облысы жағдайында несиемен қамтамасыз етудің сәйкес сызбасын
2009 жылы Павлодар облысының әкімдігі мен «Аграрлық несие
Қазіргі уақытта облыста несие қызметін жүзеге асырумен Павлодар
«Кереку» АНС құрамына 22 құрылтайшы кіреді, олардың 9,3
Жалпы аталған ауылдық несие серіктестігінің қызметі қанағаттанарлық болып
«Иртыш» АНС құрамы 24 құрылтайшыдан қалыптасқан. Құрылтайшылық жарғылық
Нақты 2008 жылы 35,8 млн.теңге несие қаражаты игерілді,
Качиры ауданындағы «Тереңкөл» АКС құрылымы аяқталу стадиясында, алайда
Шарбақты ауданындағы «Рассвет» АНС құру жөніндегі материалдар мемлекеттік
Несиелі мақсатты пайдалану мониторингі:
- берілетін несие ресурстарының мақсатты пайдаланылуын бақылау;
- кепілдік мүліктің бар болуы мен сақталуын бақылау;
-сыйақы сапасы мен несиенің уақытылы және толық есептен
Сонымен қатар, жеткілікті түрде мыналардан хабардар болу үшін,
- түпкілікті қарызгерлердің істерінің жай-күйі, олардың қаржылық жағдайы;
- қарызгер өндіретін өнімнің сұранысқа ие болуы мен
- АНС қарызгерлерінің ағымдағы және болашақтағы жоспарлары.
Қарыздың немесе сол бойынша сыйақының уақытылы қайтарылмауы алғаш
Аталған жұмыс көлемі ауылдық несие серіктестігінің қаржылық жай-күйін
3 АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІНІҢ ДАМУ ӨРІСІН ӘЗІРЛЕУ
3.1 Агроөнеркәсіп кешенін мемлекеттік реттеу механизмі
Агроөнеркәсіп кешені Мемлекеттік Аграрлық азық-түлік бағдарламасының, Жер, Су
АӨК мемлекеттік реттеуін қаржыландыру «“ҚазАгро” Ұлттық холдингі» АҚ-мы
- « Азық-түлік келісім-шарт корпорациясы» АҚ-мы: Қазақстанның
- «Мал өнімдері корпорациясы» АҚ-мы: жеке сектормен өзара
әріптестіктің, компанияның қызметінің тиімділігін, ашықтығы мен айқындығын арттыру
- «ҚазАгроҚаржы» АҚ: жоғары стандартты бизнесті жүргізу
- «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ: компанияның тиімділігі, ашықтығы
- «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ: стандартты
рәсімін енгізу негізінде профессионалды компанияның өсуі және сақтандыруы
- «ҚазАгроКепіл» АҚ: коммерциялық негізінде кепілдік көлемінің
ұлғаюының бидайлы, хлопокты қолхатының минимизациялық тәуекелінің, агроөнеркәсіптік несиенің
- «ҚазАгроМаркетинг» АҚ-ның мақсаты: ауыл шаруашылық тауарын
өндірушілерді ақпараттық-кеңестік және консалтингтік қызметпен қамтамасыз ете отырып,
Павлодар облысы аграриясының алдында нақты міндеттер тұр, олар:
- тұқым шаруашылығын дамытуға және сұрыптық жаңартуға, өсімдік
- табиғат-климат ахуалы мен нарық конъюнктурасын есепке ала
- астық пен оның қайта өңделген өнімдерінің жоғары
- астықты іске асыру жүйесін жетілдіруге және оны
- техниканы лизингілік жеткізу, қосалқы бөлшектерді бір орталықтан
- тұқымдық мал ісін қолдау арқылы мал табынын
- жұмыс істеп тұрған технологиялар желісін жаңғырту және
- үстіміздегі жылы санын алтыға дейін жеткізе отырып,
Республикалық және облыстық бюджеттерден берілетін демеуқаржы, сондай –
Егіс материалының сапасы өңделетін дақылдың шығымына және алдағы
Облыс ауыл шаруашылық өндірісін механикаландыру құралдарымен жабдықтаудың негізгі
Қазақстан Республикасының «Өсімдік шаруашылығында міндетті сақтандыру туралы» 2008
Облыстың бюджет қаражатын мал шаруашылығының басым бағыттарын дамытуды
«Мал өнімдері» корпорациясы АҚ арқылы ауыл шаруашылық өнімдерін
Мемлекеттік қолдау несиелеу негізінде жүзеге асырылатындықтан, несие саясаты
- төмендетілген пайыз мөлшерлемесі негізінде аграрлық нарық субъектілерінің
- коммерциялық банкілерге берешектің қайтарылуына мемлекеттік кепілдік беруді
банкілерге ауыл шаруашылық несиенің төмендетілген несие мөлшерлемесі мен
- аграрлық секторды несиелейтін коммерциялық банкілердің резервтік қорына
Аграрлық нарықтың шаруашылық жүргізуші субъектілерін несиелеу мәселесін шешу
Аграрлық секторды дамыту жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру үшін
Ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу жұмыстары болмай жетіле алмайды. Облыста
«Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігі туралы» Заңын қабылдау мемлекеттік
Жалгерлердің, лизинг алушылардың, инвесторлардың құқықтары мен жеңілдіктерін кеңейту
Республиканың Салық кодексіне бірқатар өзгертулер мен толықтырулар енгізу
- ауыл кәсіпорындары – кооперативтер үшін табыс салығының
Ресей тәжірибесін ескере отырып, шаруа қожалықтарының мүшелеріне салынатын
шаруа қожалықтары үшін 300 мың теңге мөлшерінде салық
бірыңғай жер салығын жер рентасының кемінде 2/3 мөлшерінен
барлық ауыл шаруашылық тауар өндірушілеріне жеке табысының 5%
деңгейінде әлеуметтік салық мөлшерлемесін белгілеу.
Елдің азық – түлік нарығындағы қаржы – экономикалық
- отандық және шетел инвесторларының азық – түлік
- қайтарылуы мен пайдаланылуына мемлекеттік кепілдік бере отырып
- басым жобаларды бюджеттік инвестициялау арқылы азық –
- мемлекеттің кепілдік беруімен орташа мерзімді несие беру
- бекітілген сертификаттар мен әлем стандарттарына сәйкес келетін
Өркениетті азық-түлік нарықтарын құру, мұнда ауыл шаруашылық тауар
Кен өндіру өнеркәсібінен алынатын роялти және басқа да
Ауыл шаруашылық өндірушілері нарықтарында бәсекелестікті арттыру және олардың
Мемлекеттің ауылдық жерлерде, аграрлық және агроөнеркәсіп өндірісі саласында,
Аграрлық және агроөнеркәсіп өндірісінде, агробизнесте жұмыс істеу үшін
Қазіргі уақытта шаруа қожалықтары мен басқа да ауыл
- осы мақсаттарға көзделетін ассигнованиялар шегінде мемлекеттік ауыл
- үкімет алатын мақсатты қарыз қаражаты;
- шаруа қожалықтары үшін қайтарымсыз шағын несие есебінен
Шаруа қожалықтары мемлекеттік қаржылық қолдау қорынан шығысты жабу
- ауыл шаруашылық өнімдері өндірісінің жаңа технологияларын енгізу
- ауыл шаруашылық техникасын, жүк автомобильдерін, жанар-жағармай материалдарын,
- асыл тұқымды мал басын сатып алу;
-ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру мен өткізудің тиімділігін арттырумен
Мемлекеттік қордан, пайдаланғаны үшін 10% мөлшерлемесі төленіп бес
Шаруа қожалықтарына:
- тұқым учаскелеріне енгізілетін минералдық тынайтқыш сатып
- өсімдіктің аса қауіпті зиянкестерімен, ауруларымен және арамшөппен
- тұқым шаруашылығын, асыл тұқымды мал ісін, қой
Шаруа қожалықтары құрылғаннан кейінгі бесінші жылдан бастап қайтарымды
- демеуқаржы мен өтемақы түріндегі тікелей бюджеттік мемлекеттік
- мелиорацияланған жүйелерді, су шаруашылық объектілерін құру мен
- агроөнеркәсіп өндірісін дамыту бағдарламаларына қатысатын өнеркәсіп субъектілері
- қарызгерлердің мүліктік кепілдігін қосқанда несие төлеу
- конкурстық негізде нақты жобаларды несиелеу мақсатында ауыл
- шаруа қожалықтары мен басқа да ауыл шаруашылық
- өндіріс жағдайы қолайсыз тоқырау аумақтарды, кейбір аудандарды,
- ауыл шаруашылық тауар өндірушілерінің мүлкін сақтандыру жүйесін
- ауыл шаруашылық дақылдары мен көп жылдық дақыл
- ауыл шаруашылық мал басы – баланстық құнының
- ғимараттар, құрылғылар, ауыл шаруашылық техникасы – тозу
Барлық ішкі ресурстарды жұмылдыру жөніндегі жоғарыда аталған шаралар
3.2 Облыстың ауыл шаруашылық мақсаттарының стратегиялық бағыттары
Кесте 3.1 - Стратегияның бағыттары
Бағыттары Мақсаттары
Өңірдегі суару жерінің дамуы
Ауылшаруышылық азық-түлігінің өндірістік өсу негізінде өңірліктің азық-түлік қауіпсіздігінің
Әрі қарай малды өсіру үшін жем-шөп дақылдарды көбейту
Экспорт бағдарламалы шығуымен ауылшаруашылық өндірісін өндіруін дамыту.
Жергілікті өнеркәсіптігінің өндірісін қамтамасыз етуі;
Жергілікті өнеркәсіптігінің азық-түлік тауарларының көбейтуі мен ішкі нарықтағы
Бірінші бағыт бойынша стратегиялық мақсаттарға жету үшін келесі
Суару жерлерді құру;
Қазіргі суару техникасын қолдану есебінде өндірістің сапалығын
көтеру;
Республикалық бюджетінің қаражатынан суды жеткізуі бойынша
қызметін арзандату.
2010 жылға суару жерлерін тез арада құрастыруы жоспарлануда
2015 жылға қойылған жер көлемі 20,0 мың.га өседі
149 пайызға, Павлодар массивінің есебінде 4,0 га. және
2020 жылға суару жерлер көлемі 25,0 мың.га немесе
пайызға жетеді, Павлодарлық массивтің есебінде.
Суару өндірісінің көлемі 2020 жылда 5000 га –
113,6 пайыз, көкөніс – 4200га, немесе 220 пайыз.
Суару жерлерді дамыту кезінде 2020 жылы картоп 250ц
тоннаға дейін, егу кезінде көкөніс – 200ц/га –
Суару жерінің дамуы келешекте мал өсіруіне өте қажетті
2020 жылға тұқымды, семірту, және сүт шаруашылығын 470
Суару есебінде ауылшаруашылық мәдениетінің егін: көп жылды шөп
250ц/га, бір жылдық шөп – 250 ц/га, жасы
Кесте 3.2 - Жерді суару бойынша негізгі көрсеткіштер
Көрсеткіштер өлшем бірлігі 2008ж 2010ж 2015ж 2020ж 2020ж
2008ж %
Суару жерлерінің болжамды көлемі мың.га 13,4 15,0 20,0
Суды ұстайтын технологияны қолдану көлемі мың.га 1,0 2,6
Өнімнің жалпы өндірісі: мың.тонн
Картоп мың.тонн 92,3 100,0 110,0 125,0 135,4
көкөністі мың.тонн 47,7 60,0 74,0 84,0 176,0
Қойылған құнындағы ауылшаруашылық өндірісі млн.теңге 8,15 9,13 12,0
Суару судың берілуі бойынша керекті көмек үшін субсидия
Бірінші бағыт бойынша шешім:
Жер суару көлемінің жақсарту есебінде :
ішкі нарықтың картоп және көкөніс өнімінде 50-55 мың
ұлғаяды;
мал өсіру облысы бойынша өнім базасын құру;
ет – 45 мың тонна, сүт – 385
көлемінде мал өсіруінде дамуы;
өнеркәсіптік облысын тоқсатуын қамтамасыз ету.
Екінші бағыттағы стратегиялық мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді
ауылшаруашылық өндірісінің ұқсатуы мен модернизациясы;
қазіргі суару техникасын қолдану есебінде өндірістің сапалығын
көтеру;
мал өсіру мен өсімдіктерді өсіру өнімдерін ұлғайту есебінде
облыстық өнеркәсіптерінің максималдық қамтамасыз етуі.
Жабық грунттағы көкөніс өнімінің ұлғайу мақсатында инвестиция есебінде
Павлодарда 5га көлемімен, және де жабық грунттағы көкөністерді
Жабық грунттағы көкөніс өсіруін дамуы механизмін жөндеу керек:
Өсімдік өсіру өнімінің ұлғайу көлемінің мақсатында 2020 жылға
Кесте 3.3 - Мал өсіру облысы бойынша
Көрсеткіштер өлшеу бірлігі 2008ж 2010ж 2015ж 2020ж 2020ж
2008ж
%
Мал саны
ІММ Мың бас 360,7 372,3 390,9 407,0 112,8
Соның ішінде сиырлар Мың бас 149,7 158,2 166,1
Шошқа Мың бас 97,4 104,6 110,3 115,0 118,0
Қойлар Мың бас 475,9 500,0 525,0 550 115,6
Жылқылар Мың бас 76,5 79,0 85,0 90,0 111,2
Құстар Мың бас 1219,3 1355,6 1413,4 1450,0 119,0
Мал өсіру өнімінің өндірісі:
Құс пен малдық еті Мың тонна 40,1 41,5
Сүт Мың тонна 338,1 353,1 370,8 385,0 113,9
Жұмыртқа Млн дана 135,0 140,0 145,0 150,0 111,2
Ауылдық малдардық көбейу саны: ірі мүйізді мал 2010
Шошқа- 2010 жылға 7,9%, 2015 жылға – 13,2%,
Кесте 3.4 - Ауылшаруашылық өнімің дайындығы мен ұқсатуының
Көрсеткіштер өлшеу бірлігі 2008ж 2010ж 2015ж 2020ж 2020ж
2008ж
%
Дайындықтың көлемі Мың тонна
Сүт -/- 190,7 212,0 230,0 250,0 131
Ет -/- 37,7 38,1 40,5 42,3 112
Өнім ұқсатуының көлемі Тонна
Шұжық дайындықтары мен ет өнімдері -/- 6812 7084
Сүттің ұқсатуы -/- 82345 84815 94993 109242 133
Май -/- 601 668 802 962 160
Ірімшік -/- 1350 1418 1630 1875 139
Ұн -/- 63439 65342 75143 86414 136
Крупа -/- 12132 12496 14100 15510 128
Нан -/- 63025 64916 68162 71570 114
Сұйық май -/- 648 745 1490 4470 690
Макарон дайындықтары -/- 5003 5203 5411 5682 114
Кондитерлік дайындықтары -/- 4376 4507 4732 4969 114
Қарастырылған шаралар:
- мерзімдік бағаның түсуі мен көтерілуіне, тауарды дұрыс
- белгілі – социалды азық-түліктің бағаны реттеу үшін
- инвестицияны тарту есебінде Павлодар қаласында коммуналдық
- кооперацияның ауылдық қолданыстардың даму стимулы мен
- қалалар мен аудандық облыс орталықтарында ауылшаруашылық жәрменке
- Екібастұз қаласындағы ГРЭС-2 4 га көлемімен жаңа
- қазіргі уақыттағы сақтау жүйесін дамытуға бағытталған инвестициялық
- қолданбалы және өндіріс региондарының байланыс арасында көп
- сүт ұқсатуы бойынша – облыстағы сүт ұқсату
- ет және балық ұқсатуы бойынша – ұқсату
- бидай ұқсатуы бойынша – бидай мәдениетінің ұқсатуы
- картоп, көкөністерді ұқсатуы бойынша – картоп крахмалдары
3.3 Ауыл шаруашылығын дағдарыс шартында қаржыландыру мен несиелеу
Экономиканы тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға арналған жоспардың
- қойылған міндеттердің шешімдерге инвестициялық жобалардың
бағдары (импорт орнына қолдану, экспорттық потенциалының іске асуы);
- агроөнеркәсіп кешенінің сапалық дамуы үшін негізін
- жоба жинақтау саласының жарамдылығы және оның өтімділігі,
Павлодар облысының ауыл шаруашылық тауар өндірушілерін
- жылыжайларды құру бойынша: жылу энергиясының деректемесінің болуы
- көкөніс сақтау қоймасын құруы бойынша шаруашылық жинақтауы
- жаңа өндіріс құру немесе жұмыс істеп тұрған
- жобаның ұтымдылығы және қаржыландырудың болжамды мерзіміне дәлме-дәл
- жергілікті еңбек ресурсын пайдалану;
- аймақты дамытуға ықпалын тигізетін жағымды әлеуметтік тиімділігінің
- өтінім берушілер қаржылық тұрақты болулары, сонымен қатар
Кесте 3.5 - 2009 жылы енгізіліп қаржыландырумен қамтамасыз
Жобаны бастаушы Бағыттары Жүзеге асу периоды жоба құны
СПК “Казы” Лебяжі ауданы (с.
СПК “Көктөбе” – Май ауданы
СПК “Экибастуз” а.о. Екібастұз
ТОО “Энергия Капитал - 1” Екібастұз қ. нан
ТОО “КазЭкспортКожа” Екібастұз қ. тері шикізатын өндіруі бойынша
ИП “Киселев” Қашыр ауданы
ИП “Агимбеков” в Баянауыл ауданы (с. Баянаул) демалу
Барлығы:
794,8
Павлодар облысының «Аграрлық несие корпорациясы» 2009 жылғы сайыстан
Кесте 3.6 - «ҚазАгроҚаржы» АҚ-ның сайыстық комиссиясында
қарастырылып жатқан инвестициондық жобалар
Жоба бастаушы Бағыты Жүзеге асу периоды жоба құны,
ТОО “ЭМПК”
ТОО “Жасыл шығын орман” Павлодар қ. Жылыжай
ТОО ПКФ “Ванта” Павлодар қ. Жылыжай құрылысы
ИП “Уванова”
КАФ
ФХ “Эльдар” Павлодар ауданы Көкөніс сақтау қоймасы 2,8
ТОО “Максатар-сервис” Павлодар ауданы
Барлығы:
11106
Жоғарыда көрсетілген инвестициондық жобалардың іске асыруынан күтілетін нәтижелер:
- үш жылдың ағымында 30,4 пайызға дейін қанағатты
- үш жылдың ағымында 26,4 пайызға дейін қанағатты
- су дымқылдығын қысқартуы, тамшылап суару жүйесін қолданумен
- экспортқа қою үшін экологиялық таза етті
- мал өсіру өнімін жақсарту мен ветеринарлық қауіпсіздігін
- Ресей жәрмеңкелері үшін вакуумда ірі бөлікті ет
- 20,4 пайызға импортты түсіру үшін ет
- жаңа жұмыс орындарын құру.
Лизинг несиелеу мен тікелей инвестициялау арасындағы аралық нысанды
Лизинг тұтынушының (лизинг алушының) жалгерлік төлемін төлеп, алдын
Лизинг – жалгерлік операциясының бір түрі, жалгерлік нысаны.
Лизингтің іс жүзіндегі және тәжірибедегі экономикалық мағынасының мәні
Барлық лизинг операцияларына үш тарап қатысады (мәміле қатысушылары):
жалгерлік техника құралдарын өндіруші (жеткізуші);
лизинг беруші (лизинг компаниясы немесе банк), ол екі
өндірушімен сауда-саттық мәмілесін жасайды, нәтижесінде ол техниканың меншік
лизинг алушы (кәсіпорын), белгілі бір мерзім ішінде жалгерлік
мүлікті пайдаланады;
қызмет көрсету құрамы бойынша лизинг мәмілесінен қызмет
көрсетудің толық жиыны бар лизинг бөлініп шығады, мұнда
Техниканы лизинг бойынша ала отырып, лизинг алушы мынадай
бастапқы жоғары капитал енгізбей техникалық қайта жарақтандыруды
жүзеге асыру мүмкіндігі;
жабдықты сатып алумен салыстыра отырып шығысты төмендету
мүмкіндігі;
ұйым тек қана несие алмайды, ал оның материалдық
қамтамасыз етеді;
қолданушының жолдамалы техникалық құрал-жабдықтарын сатып
алуға құқығы бар.
Кез келген лизинг компаниясы шешетін бірінші кезектегі мәселе
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасындағы лизинг пен лизинг қатынастары
- лизинг қатынастарының қаржылық негізін бұдан әрі дамыту:
- мемлекеттің ақша бірлігін тұрақтандыру;
- лизинг саласындағы заңнамалық базаны жетілдіру;
- ірі лизинг жобаларына инвестициялар тарту;
- жалпы мемлекетте және лизинг қатынастары саласында сақтандыру
- өнеркәсіптің барлық салаларында жеке өндірістік базаны
- өнеркәсіптің барлық салаларында, әсіресе ауыл шаруашылық өндірісі
- аудан әкімдері мен АШМ аумақтық комитеттері өкілдерінің
- компанияның ұсыныстары мен мүмкіндіктері туралы ауыл халқын
- мәжіліс қатысушыларына ауыл шаруашылық техникасын лизингке алуға
Осы мақсатқа республикалық бюджеттен қаражат бөле отырып, машина-технология
Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылық құрылымдарының көпшілігінің (шаруа және
- машина-трактор паркін жаңарту;
- тамақ өнеркәсібімен қатар, аграрлық сектор үшін технологиялық
- лизингілік қызмет көрсетулер нарықтағы бәсекелестік күресті дамыту;
- жолаушылар және жеңіл автокөлігінің, мұнай, кен
- лизингілік қызмет көрсетулер саласын жақсарту;
- лизинг саласында АҚШ-тың халықаралық дамыту жөніндегі
- қосалқы лизингті дамыту, әсіресе шағын шаруа
- халықаралық лизингті дамыту арқылы елге инвестициялар
Мұны, мысалы, төлем көзінің халықаралық лизингін салықтан босату
- лизингілік компаниялардың өздерінің инвестиция тартуы;
лизинг алушы үшін жылдам өтелім тетігін енгізу. Лизинг
лизингті тартымды ету міндетін тиісті өтелім саясатын жүргізу
ҚОРЫТЫНДЫ
«Агроөнеркәсіп кешенінің тұрақты дамуы бойынша тиімді механизмдерін жасау»
Елбасы Н.Ә. Назарбаев Жолдауында қол жеткен табыстарды бекіту
Осы мақсатта ауыл шаруашылық саласының мәселесіне тәжірибелік ғана
Шешілуі Қазақстан Республикасы агроөнеркәсіп кешенінің үдерісіне әсер ететін
Отандық өнімнің іске асырылуы әлі де төмен деңгейде,
Әзірленген «Павлодар облысының 2009-2011 жылдарға арналған Агроөнеркәсіп кешенінің
Мүмкіндіктері шектеулі шағын шаруа қожалықтары санының елеулі өсуі
Кәсіпорындардың, ғылым институттарының көпшілігі ауыл шаруашылығын дамытуға қатысады,
Ауыл шаруашылығының негізгі бағдарламаларын несиелеу маусымдық жұмыстарды уақытылы
Мұндағы жетімсіздік шаруашылықты дамыту жобаларын қаржылық қамтамасыз ету
Әрине, несиелеудің оң және теріс сәттері болады, алайда
Облыстың аграрлық секторына барлық деңгейдегі бюджеттердің қаражатынан, екінші
2005 жылдан бастап республиканың ауылдық тауар өндірушілерінің өнімдерін
2008 жылы республикалық бюджеттен өсімдік шаруашылығына арнап қаражат
Жаппай репродукциялы тұқымды жоғары репродукциялы тұқыммен сорттық жаңарту
Соңғы үш жылдағы республикалық және облыстық бюджеттерден ауыл
Республикалық бюджеттен ауыл шаруашылығына жұмсалған шығыс 2008 жылы
Мемлекет тарапынан қаржылық қолдау көлемінің өсуі мемлекеттің басқа
Талдаудың көрсетуінше, ірілендіру мәселесі бірде-бір ауыл шаруашылық кәсіпорны
Талдаудың көрсетуінше, өнімнің барлық негізгі үш түрі бойынша
Өткен жылдың қорытындысы бойынша облыстың асыл тұқымды мал
Ауыл шаруашылық өнімдері негізгі түрлерінің ішінде нан өнімдері
Тамақ өнімдерінің сапа деңгейі мен қауіпсіздігі азық-түлік қауіпсіздігін
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Куришбаев А.К., /Основные пути совершенствования научного обеспечения
2 Калиев Г.А., Законодательное обеспечение развития АПК Казахстана;
3 Оспанов Н.Е., Государственная финансовая поддержка сельскохозяйственных товаропроизводителей
4 Пакуш Л.В., Некоторые аспекты реформирования агропромышленного комплекса
5 Павлодар облысының ауыл шаруашылығының дамуының
жобасы 2004 жылға, 2002 116 б
6 Павлодар облысының ауыл шаруашылығының дамуының
жобасы 2005 жылға, 2003 30 б
7 Сигарев М., Страхование в сельскохозяйственном
// АгроИнформ, 2006, № 3 март, с. 13-14
8 Кетркеева Р., О страховании в
Система гарантированных расписок // АгроИнформ, 2005, № 1
9 Павлодар облысының жобалық бюджеті, 2004,
10 Закон Республики Казахстан от 12 апреля
бюджетной системе»
11 Павлодар облысының мемлекеттік агроөнімдік жобасы 2003
2005жж. 2003
12 Показатели развития агропромышленного комплекса
Павлодарской области за 2004 год // Вестник Департамента
13 Постановление Правительства Республики Казахстан № 242
27 февраля 2004 года «Об утверждении Правил выплаты
14 Постановление Правительства Республики Казахстан № 233
26 февраля 2005 года «Об утверждении Правил кредитования
15 Аймурзина Б.Т., Влияние механизма возвратного
финансирования на развитие сельскохозяйственного производства Республики
16 Казахстан // Банки Казахстана, 2005 №4, с.
17 Сапарбеков Ч., Лизинг, Разновидности кредита //
№, 2002, 4 декабрь, с. 16-19
18 Жайлганов Ж., Лизинг, Казагрофинанс: реальная поддержка
села // АгроИнформ, 2003, № 10 октябрь, с.
19 Условия финансового лизинга сельхозтехники по программе
«Обеспечение сельскохозяйственной техникой на лизинговой основе»// Вестник Департамента
20 Постановление Правительства Республики Казахстан от 24
ноября 1999 года № 1777 «О некоторых вопросах
21 Постановление Правительства Республики Казахстан от 9 июня
2003 года № 545 «Об определении банка –
22 Таскужин А., Инвестирование, Привлечение и
инвестиционных проектов в аграрном секторе Казахстана //АгроИнформ,2002, №
23 Послание Президента народу Казахстана от 19 марта
24 Индикативный план социально – экономического развития
области на 2004-2006 годы от 1 декабря 2003
25 Мельников В.Д., Ильясов К.К., Финансы, Алматы, изд.
перераб. и доп. – Каржы каражат, 2001, 512
26 Земельный кодекс Республики Казахстан, 2003, с.95
27 Программа индустриально – инновационного развития области
на 2002-2006 годы, 32 с.
28 АО «КазАгроФинанс», 2003
29 Абдильдина А. М. Экономика, организация планирования
сельскохозяйственного пройзводства. Алматы: Кайнар,1999г.
30 Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана 2000г №4 стр
8-14
31 Транзитная экономика. АПК Казахстана: состояние, проблемы, прогноз.
32 Сейдахметов А.С., Куква И.Н., Нургалиева
33 Дүйсенбай К.Б., Масунбаева Л.Н. Производство
34 Кузнецова В.В., Быкадоров В.П. Экономика
35 Медеубеков К.У., Племенное дело –
46
Аграрлық өндірістің дамуына әсер ететін факторлар
Кластерлер ассоциясын құру
Материалдық – техникалық қамтамасыз-дандыруды жақсарту
Агратехни
калық шаралар
дың жетілдірі
луі
Ұйымдық құрылымды жетілдіру
Қаржыландыру бойынша шараларды іске асыру
Ұйымдық құрылымның жетілдірілуі
Мемлекеттік қолдау
Өзіндік құралдар
Лизинг
Инвестицилар
субсидиялар
АНС құралдары
несиелеу жеңілдігі
лизинг
АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
Маркетинг тұжырымдамаларының эволюциясы
Ауыл шаруашылында қаржы ресурстарын ұйымдастыру
Агробизнес және агроөнеркәсіптік кешен жайлы
Қазақстанда агробизнестің қалыптасуы мен дамуы
Ауыл шаруашылығы өндірісін мемлекеттік қолдаудың экономикалық механизмдері
Ауыл шаруашылығы кешенін экономикалық дамытудың мәселелері
Агробизнес және агроөнеркәсіп кешені
Агроөнеркәсіптің кешенінің қалыптауы және халық шаруашылығындағы алатын орны
Ауыл шаруашылық саласында маркетингті қолдану